Γεννήθηκα στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1924. Η καταγωγή μου είναι από τη Σίκινο. Ο παππούς μου, όπως και ο πατέρας μου, ήταν ναυτικοί πράκτορες. Η μητέρα μου, Μαριέττα Περόγλου, περηφανευόταν για τις οικογενειακές της ρίζες, οι οποίες φτάνουν μέχρι τους Νοταράδες και τους Ζαΐμηδες. Ο πατέρας της είχε έρθει από τη Μέση Ανατολή και ήταν ο πρώτος που έφερε τη φιστικιά στην Ελλάδα, από τη Συρία. Ωστόσο, τα δέντρα στο κτήμα της οικογένειας στην Αίγινα είναι θάμνοι και είναι από τα μικρότερα του νησιού σε σχέση με αυτά που φυτεύτηκαν έπειτα. Τουλάχιστον έχουν το πλεονέκτημα ότι μπορείς να μαζέψεις τους καρπούς με το χέρι.
• Ο πατέρας μου είχε ως χόμπι τον αθλητισμό για να ξεφεύγει από το επάγγελμά του, που δεν νομίζω ότι τον γοήτευε. Τον θυμάμαι να πηγαίνει βόλτα με τα πόδια από το κέντρο στο Ελληνικό και ποτέ να μην παίζει μ' εμένα ή την αδερφή μου. Άφηνε τη μητέρα μου να αφεντεύει την οικογένεια. Εκείνη ήταν μια αυταρχική προσωπικότητα, μια γυναίκα δυναμική, που ήθελε, όμως, να μας εξουσιάζει. Μας λάτρευε, αλλά μ' έναν δικό της τρόπο. Είχε την αντίληψη της κατακτητικής αγάπης. Πίστευε ότι της ανήκες. Μάλιστα, την περίοδο που έλειπα με υποτροφία στην Αμερική, ξεπούλησε σε έναν παλιατζή οτιδήποτε δικό μου.
• Ως παιδί ήμουν ατίθασος, ζωηρός και δραστήριος. Αγαπούσα πολύ τα μαθηματικά, τη φυσική και απεχθανόμουν τα αρχαία ελληνικά. Με τους φίλους μου παίρναμε τα ποδήλατά μας και κάναμε ατελείωτες βόλτες. Επειδή ήταν Κατοχή, τα αυτοκίνητα είχαν κατασχεθεί, οπότε όλοι οι δρόμοι ήταν άδειοι. Παρά τις κακουχίες της εποχής, ήταν ιδεώδης πόλη για εμάς. Ο αγαπημένος μου τόπος ήταν η Αίγινα, το μέρος των καλοκαιρινών μου διακοπών. Μικρός, ήθελα να γίνω ναυπηγός. Τα ερεθίσματά μου είχαν να κάνουν με τη θάλασσα και οτιδήποτε είχε σχέση με τη μελέτη, τη σχεδίαση και την κατασκευή σκαφών. Έχω φτιάξει με τα χέρια μου δύο κανό και ένα ιστιοφόρο.
• Στην αρχιτεκτονική στράφηκα λόγω ενός θείου μου, του αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου Gorham Phillips Stevens. Ήταν ο σύζυγος της αδερφής της γιαγιάς μου. Πρόκειται για τον άνθρωπο που έκανε την πρώτη σοβαρή μελέτη του Ερεχθείου, η οποία ακόμα θεωρείται πρότυπη. Επειδή ζούσαμε μαζί στην Αθήνα, τον έβλεπα, αποσβολωμένος, να σχεδιάζει καθημερινά. Συνειδητοποίησα ότι όλο αυτό με ενθουσίαζε. Κι έτσι ερωτεύτηκα την αρχιτεκτονική.
Η Αθήνα έχει μετατραπεί πλέον σε ένα τεράστιο πάρκινγκ. Δεν παρατηρείται πουθενά αλλού στον κόσμο αυτό. Το 1960, σε συσκέψεις που είχα ως εκπρόσωπος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων με την πολιτική ηγεσία, προβλεπόταν ότι κάθε νέο κτίριο θα είχε γκαράζ.
• Το 1948 ήμουν διπλωματούχος του Εθνικού Mετσοβίου Πολυτεχνείου. Στο διάστημα 1949-1951 ήμουν άμισθος επιμελητής στην έδρα της Ειδικής Kτιριολογίας του EMΠ και παράλληλα υπηρέτησα στο Πολεμικό Ναυτικό ως αρχικελευστής στα δημόσια ναυτικά έργα και αλλού. Επίσης, έχω δίπλωμα M.Sc. από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια πήρα πτυχίο από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου στην πολεοδομία - χωροταξία. Από το 1952 ως το 1954 εργάστηκα με τον καθηγητή Percy Goodman στη Νέα Υόρκη. Επιπλέον, συμμετείχα στον σχεδιασμό του τουριστικού συγκροτήματος του Αστέρα Γλυφάδας, το οποίο αποπερατώθηκε το 1954, και στην κατασκευή του ξενοδοχείου Ναυσικά του Αστέρα Βουλιαγμένης.
• Από το 1956 μέχρι το 1960 υπηρέτησα ως δημόσιος υπάλληλος στο υπουργείο Δημοσίων Έργων ως υπεύθυνος για τις πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές μελέτες της ανοικοδόμησης της Σαντορίνης μετά τις καταστροφές του σεισμού. Έπειτα, κατά το διάστημα 1960-1969, ανέλαβα αρχιτέκτων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Θεωρώ ότι η μεγαλύτερη φυσιογνωμία της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής σκέψης κατά τον 20ό αιώνα ήταν ο Λε Κορμπιζιέ.
• Το 1980 εκλέχθηκα καθηγητής των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων στο EMΠ, όπου δίδαξα μέχρι το 1993. Στους νέους φοιτητές θα έλεγα ότι η μάθηση είναι θέμα βούλησης, όχι δασκάλου. Για παράδειγμα, τα αγγλικά είναι μια γλώσσα που την έμαθα μόνος μου, διαβάζοντας κόμικς, βλέποντας ταινίες στον κινηματογράφο και συνάπτοντας σχέσεις με αγγλόφωνες κοπέλες.
• Η αρχιτεκτονική μου στηρίχτηκε στις αρχές του μοντέρνου κινήματος με την προσήλωση στα φυσικά δεδομένα της τοποθεσίας, την πλοκή του ανοιχτού με τον κλειστό χώρο, την οικονομία στη σύνθεση και στην ύλη και την ενότητα μορφής και κατασκευής. Αυτές τις αρχές επεξεργάστηκα κυρίως στις κατοικίες μου και στα ξενοδοχειακά συγκροτήματα.
• Η αρχιτεκτονική για μένα είναι ένας συνδυασμός τέχνης και επιστήμης. Το έργο μου χαρακτηρίζεται από τις εξής αρχές: την ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον, τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, τον σεβασμό στο δομημένο περιβάλλον αλλά και την οργανική ενσωμάτωση των εικαστικών τεχνών στο κτίριο.
• Η Αθήνα έγινε μια τεράστια τσιμεντούπολη επειδή δεν σχεδιάστηκε από αρχιτέκτονες. Στην Ελλάδα οι αρχιτέκτονες βρίσκονται υπό διωγμό. Σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο, η υπογραφή του αρχιτέκτονα σε μια μελέτη δεν είναι απαραίτητη. Αυτό άνοιξε τον δρόμο στους εργολάβους. Είναι απορίας άξιον το ότι το ελληνικό κράτος ουδέποτε με αξιοποίησε για τις πολεοδομικές μου ικανότητες. Αλλά και ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για εκείνους που έχουν κάτι να προσφέρουν. Φεύγουν χιλιάδες νέοι για να εργαστούν στο εξωτερικό. Πολλοί επισκέπτονται την Ελβετία, μια χώρα που έφτιαξε ο Ιωάννης Καποδίστριας, και εκεί τον θεωρούν μέγα ευεργέτη τους. Ανατρέξτε στο βιβλίο του Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γούντχαους, Καποδίστριας: Ο ιδρυτής της ελληνικής ανεξαρτησίας, όπου τα περιγράφει αναλυτικά. Αλλά εμείς φροντίσαμε να τον «καθαρίσουμε» πολύ γρήγορα.
• Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ήταν κορυφαίος και πρωτοπόρος πολεοδόμος. Έφτιαξε, μεταξύ άλλων, την πρωτεύουσα του Πακιστάν, το Ισλαμαμπάντ, καθώς και τα σχέδια της επέκτασης της Ουάσινγκτον. Στην Ελλάδα, η μόνη δουλειά που του ανέθεσαν ήταν το Απολλώνιο, στο οποίο έχω κάνει τρία κτίρια. Ωστόσο, ποτέ δεν θυμάμαι να εισακούστηκαν άλλες προτάσεις του. Γιατί στη χώρα μας την εξουσία κατέχουν οι εμποροσπιτάδες. Αυτοί είναι που χορηγούν την εκλογή των πολιτικών. Δυστυχώς, στον τόπο μας συνεχίζουμε την πολιτική της χούντας: Ελλάς Ελλήνων Εργολάβων.
• Από τα μέσα του 20ού αιώνα η αρχιτεκτονική τείνει να εξαφανιστεί από τον νεοελληνικό χώρο. Δείτε πόσα νεοκλασικά έχουν κατεδαφιστεί ή αντικαταστάθηκαν από άλλα κτίσματα, συνήθως αδιάφορα και απεχθή. Οφείλω να πω ότι υπάρχουν ταλαντούχοι και ικανοί αρχιτέκτονες και το έργο τους εκτιμάται διεθνώς. Όμως, προκαλεί πολλές απορίες το γεγονός ότι πολλοί στις μέρες μας παραμένουν άνεργοι. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της κακής διοίκησης. Στο σύστημα της μελετοκατασκευής, που αφορά την ανάθεση κτιριακών έργων, η αρχιτεκτονική αποτελεί μόνο το 9%, διότι, όπως φαντάζεστε, προέχουν η τάχιστη παράδοση του έργου και το κόστος.
• Επίσης, είναι αδιανόητο το ότι στη χώρα μας δίνεται η άδεια οικοδομής σε πρόσωπα τα οποία όχι μόνο δεν διαθέτουν αρχιτεκτονική παιδεία αλλά ούτε και τη στοιχειώδη εμπειρία. Σε άλλες χώρες του εξωτερικού τις άδειες οικοδομών τις υπογράφουν μόνο διπλωματούχοι αρχιτέκτονες, οι οποίοι μάλιστα έχουν αποκτήσει τριετή πρακτική εμπειρία σε αντίστοιχο γραφείο. Διαφορετικά, για διπλωματούχους πολιτικούς μηχανικούς απαιτείται εξαετής εμπειρία σε αρχιτεκτονικό γραφείο ή για άτομα που στερούνται διπλώματος ενδεκαετής εμπειρία, και αφού έχουν περάσει επιτυχώς αυστηρές εξετάσεις. Κάποτε, όταν πρότεινα αυτό το σύστημα σε μια συνέλευση του ΤΕΕ και σε συνέλευση του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών (ΣΑΔΑΣ), έπεσαν να με φάνε, μόνο ξύλο που δεν έφαγα. Η αντίδραση, φυσικά, προέκυψε επειδή ήθελα να τους μειώσω τα διπλώματα.
• Όλοι, όμως, ξεχνούν ότι οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες παγκοσμίως, όπως ο Λε Κορμπιζιέ ή ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ, δεν είχαν δίπλωμα αρχιτεκτονικής, αλλά εργάστηκαν δίπλα σε σπουδαίους και άξιους αρχιτέκτονες. Ανατρέξτε στο παρελθόν και θα δείτε ότι, προτού ιδρυθούν αρχιτεκτονικές σχολές και θεσπιστούν διπλώματα, δημιουργήθηκαν αριστουργήματα σε όλον τον κόσμο από ανθρώπους που διακρίθηκαν για τις αρχιτεκτονικές τους γνώσεις, χωρίς να έχουν σπουδάσει.
• Θλίβομαι που σήμερα από τη μέση εκπαίδευση απουσιάζει η αρχιτεκτονική. Τα παιδιά στο σχολείο διαπαιδαγωγούνται σε μια νοοτροπία που στηρίζεται στην οικονομική επιτυχία και όχι στην αλληλοβοήθεια. Η Ελλάδα δεν είναι ένας συμπαγής πληθυσμός, δεν μιλάμε δηλαδή για λαό. Προσωπικά, θεωρώ ότι συναποτελείται από δέκα εκατομμύρια άτομα. Ουσιαστικά, ο καθένας κοιτά τη δική του βολή. Δεν υπάρχει ίχνος αλληλεγγύης.
• Γι' αυτό, εξάλλου, η πιο ανίκανη επιχείρηση είναι το ελληνικό κράτος. Σκεφτείτε ότι πριν από δεκαπέντε χρόνια είχαμε σχεδιάσει μαζί με τον Βασίλη Γρηγοριάδη το κτίριο που θα στέγαζε το υπουργείο Εργασίας στο Ολυμπιακό Χωριό. Τελικά, αυτή η μετεγκατάσταση δεν έγινε ποτέ, επειδή το κτίριο πουλήθηκε από τη Μονή Βατοπεδίου, η οποία το είχε λάβει σε ανταλλαγή. Είδατε, έχουμε και μοναστήρι που πουλά και αγοράζει ως μια κανονική επιχείρηση.
• Η δόμηση έγινε συνώνυμο της διαφθοράς. Οι άδειες οικοδομής στηρίζονται σε έναν «τσελεμεντέ» που περιέχει αρχιτεκτονικούς όρους. Στη Σαντορίνη, όταν κάναμε την ανοικοδόμηση, ελεγχόμασταν από μια επιτροπή που απαρτιζόταν από αρχιτέκτονες κύρους, όπως ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Μανώλης Βουρέκας, ο Τάκης Μιχελής και ένας Κωνσταντινίδης – όχι ο γνωστός. Σήμερα, ποια επιτροπή ελέγχει τους πολιτικούς μηχανικούς που χτίζουν αφειδώς στην πρωτεύουσα; Αυτό που ακούμε είναι ότι υπάρχει επιτήρηση από τις υπηρεσίες του Δημοσίου, οι οποίες τι κάνουν; Κοιτούν αν εφαρμόζεται σωστά αυτός ο «τσελεμεντές» των όρων δόμησης. Αστειότητες!
• Στην Αθήνα μού αρέσουν ο Εθνικός Κήπος, το Ζάππειο, το Αρχαιολογικό Μουσείο και το μετρό. Όμως, αναμφίβολα, συγκαταλέγεται στις πιο άσχημες πόλεις σε όλον τον κόσμο. Έχει το μεγαλύτερο μήκος δρόμων και ταυτόχρονα μικρά οικοδομικά τετράγωνα. Υπάρχουν πολλά σημεία στην πόλη τα οποία είναι παραμελημένα. Οι δημοτικές αρχές δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο για το εορταστικό στόλισμα της πλατείας Συντάγματος.
• Με ενοχλεί το γεγονός ότι ο δημόσιος χώρος έχει συρρικνωθεί. Η Αθήνα έχει μετατραπεί πλέον σε ένα τεράστιο πάρκινγκ. Δεν παρατηρείται πουθενά αλλού στον κόσμο αυτό. Το 1960, σε συσκέψεις που είχα ως εκπρόσωπος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων με την πολιτική ηγεσία, προβλεπόταν ότι κάθε νέο κτίριο θα είχε γκαράζ. Εν τω μεταξύ, έχουν φτιαχτεί πεζόδρομοι-καλντερίμια, λες και απευθύνονται σε ημιόνους. Όλη η πόλη είναι σχεδιασμένη με μίσος απέναντι στους πεζούς. Δενδρύλλια και κολόνες εντελώς ασύνδετα, σπασμένα φρεάτια, τα οποία καθημερινά αποτελούν παγίδες όχι μόνο για τους τυφλούς αλλά για όλους. Ο δημόσιος χώρος έχει υποβαθμιστεί σε ανησυχητικό βαθμό. Ρύπανση, καταπάτηση, στενότητα, ασύδοτη ανομία και κατάληψη. Ένας απέραντος ευτελισμός, ο οποίος στις καθημερινές μας διαδρομές γίνεται επικίνδυνος για τη σωματική μας ακεραιότητα.
• Ο μεγαλύτερος από τα αδέρφια του πατέρα μου, ο Ηρακλής, ήταν μανιακός με το κυνήγι, αγριάνθρωπος και αυτοκτόνησε όταν έμαθε ότι είχε καρκίνο, χωρίς να πει τίποτα στη γυναίκα του. Πήγε στον Ευαγγελισμό, παίρνοντας μαζί του ένα περίστροφο. Στην αρχή, πυροβόλησε στην καρδιακή του χώρα, αλλά αστόχησε. Στη συνέχεια, τοποθέτησε το πιστόλι στο στόμα και έβαλε τέλος στη ζωή του. Κατόπιν τούτου, ο πατέρας μου σιχαινόταν το κυνήγι. Μάλιστα, επειδή πολέμησε το 1912, θυμάμαι ότι τον είχα ρωτήσει πόσους Τούρκους σκότωσε. Εκείνος μου απάντησε: «Δεν σκότωσα κανέναν, μόνο έπιασα έναν αιχμάλωτο». «Και τι του έκανες;» τον ξαναρώτησα. «Του έφτιαξα τσάι επειδή κρύωνε» μου αποκρίθηκε. Αυτό με έμαθε την έννοια της συμφιλίωσης και της συνεργασίας.
Πορεύτηκα στη ζωή μου έχοντας την εξής κοσμοθεωρία: ακόμα και αν κάτι πηγαίνει στραβά, εγώ να το θεωρώ αστείο. Με αυτόν τον τρόπο γλίτωνα από το να είμαι διαρκώς δυστυχισμένος. Αντιθέτως, έχω καταφέρει να είμαι πάντα ευτυχής και ενθουσιώδης. Νιώθω πλήρης. Ίσως ήμουν τυχερός.
• Η καλύτερη περίοδος της ζωής μου ήταν εκείνη της στρατιωτικής μου θητείας στο Ναυτικό, όπου χρησίμευσε δεόντως το ότι ήμουν αρχιτέκτων, κάτι που φρόντισα να το εκμεταλλευτώ. Εξακολουθώ να σχεδιάζω κάθε μέρα στο γραφείο, να σκιτσάρω και να γράφω τα απομνημονεύματά μου. Έχω ένα τεράστιο αρχείο και παλεύω καθημερινά να το ταξινομήσω. Επιπλέον, διαβάζω πολλά βιβλία Ιστορίας.
• Έκλεισα αισίως τα 95 έτη. Περπατώ κάθε μέρα όσο πιο πολύ μπορώ. Δεν είχα ποτέ άγχος. Πορεύτηκα στη ζωή μου έχοντας την εξής κοσμοθεωρία: ακόμα και αν κάτι πηγαίνει στραβά, εγώ να το θεωρώ αστείο. Με αυτόν τον τρόπο γλίτωνα από το να είμαι διαρκώς δυστυχισμένος. Αντιθέτως, έχω καταφέρει να είμαι πάντα ευτυχής και ενθουσιώδης. Νιώθω πλήρης. Ίσως ήμουν τυχερός. Όλα μού πήγαν καλά. Πλέον, δεν θυμώνω καν. Ο θάνατος δεν με τρομάζει. Αισθάνομαι περίεργα που ακόμα ζω. Τον περίμενα πολύ νωρίτερα, αλλά δεν έχει έρθει ακόμη. Όταν επέλθει, βέβαια, βρίσκεσαι στο απόλυτο μηδέν. Η ζωή αποτελείται από έναν κύκλο που ξεκινά από τη γέννηση και καταλήγει στον θάνατο.
• Είμαι πολυθεϊστής. Πιστεύω σε όλους τους θεούς. Τόσα δισεκατομμύρια άνθρωποι ασπάζονται αυτές τις θρησκείες, κάποιος απ' αυτούς ίσως είναι ο σωστός. Τοποθετημένη στο γραφείο μου θα δείτε μια μικρή φωτογραφία από την αγαπημένη μου σύζυγο Νταίζη, την οποία έχασα το 2008. Παρότι μου λείπει, ευτυχώς δεν πρόλαβε να με δει πολύ γέρο. Παντρευτήκαμε το 1956. Μια ολόκληρη ζωή. Κάθε δεύτερη νύχτα, όμως, τη βλέπω στον ύπνο μου. Είναι εκεί και με νουθετεί. Πλέον, δεν φοβάμαι τίποτα παρά μόνο μη χάσω το μυαλό μου. Αυτήν τη διανοητική απώλεια. Δεν ανήκω σ' εκείνους που θα ήθελαν να τους θυμούνται. Δεν με ενδιέφερε ποτέ η καταξίωση.
• Η ζωή με έχει διδάξει ότι το σημαντικό είναι να υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους αλληλουχία. Ο Ορτέγα ι Γκασέτ, εξέχουσα φυσιογνωμία στον ευρωπαϊκό χώρο και ένα από τα διαυγέστερα θεωρητικά πνεύματα του 20ού αιώνα, έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο Η εξέγερση των μαζών. Στο πόνημα αυτό σκιαγραφεί τον μέσο άνθρωπο, τον κοινό άνθρωπο, ο οποίος, μέσα στην αφθονία του και χωρίς σκοπό, σύρεται απλώς από το ρεύμα. Και αναφέρεται στην επικράτηση των μετρίων έναντι των εξαίρετων. Οι μέτριοι, λοιπόν, είναι αυτοί που είναι ικανοποιημένοι από τον εαυτό τους κι έχουν απαιτήσεις από τους άλλους. Εξαίρετοι είναι εκείνοι που δεν είναι ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους, αλλά επιθυμούν να προσφέρουν. Στην εποχή μας αυτοί που θέλουν να προσφέρουν υπάρχουν, αλλά είναι λίγοι και, κυρίως, υποχείριο της μάζας. Ο κόσμος διοικείται σήμερα από τους μετρίους. Ωστόσο, ευτυχώς, η ανθρωπότητα είναι ακόμα ζωντανή, παρά την ανοησία της.
Κατά τη διάρκεια της ημερίδας ΕΣΩ 2020, την Τρίτη 4 Φεβρουαρίου, στις 17:00, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, θα απονεμηθεί το βραβείο συνολικής προσφοράς Archisearch σε τρεις μεγάλες προσωπικότητες: στον Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα, στον Ιωάννη Βικέλα και στον καθηγητή Θεοδόση Τάσιο.
σχόλια