ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ 2014
Η Αννέτα Παπαθανασίου ταξίδεψε μέχρι το Αφγανιστάν δύο φορές. Την πρώτη φορά για να γυρίσει το ντοκιμαντέρ Καντίρ, ένας Αφγανός Οδυσσέας, και πιο πρόσφατα για να γυρίσει το Παίζοντας με τη φωτιά. Ένα ακόμα ντοκιμαντέρ όπου κατέγραψε το σεμινάριό της με νέους φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, όπου δίδαξε την Αντιγόνη του Σοφοκλή, αλλά κυρίως την αναζήτησή της, μιας νεαρής βραβευμένης ηθοποιού που η επιλογή της να ασχοληθεί με το θέατρο αποδείχθηκε άκρως επικίνδυνη. Μια ταινία για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα ηθοποιός στην απομονωμένη αυτή χώρα, που δεν έπαψε ποτέ να υπερισχύει ο νόμος της Σαρία, σε σημείο να κινδυνεύει μια γυναίκα να πληρώσει την αφοσίωση της στην τέχνη, ακόμα και με τη ζωή της.
Πότε ξεκίνησε η σχέση σας με το Αφγανιστάν;
Είχα ξαναπάει το 2007 για να κάνω μια άλλη ταινία που λεγόταν Καντίρ, ένας Αφγανός Οδυσσέας, και με εντυπωσίασαν τόσο η χώρα όσο και οι άνθρωποι. Αυτός ο διχασμός που έχουν, από τη μία η βία και η καταπίεση και από την άλλη να είναι έτοιμοι να σε δεχτούν με ανοιχτές αγκάλες με συνεπήρε...
Η κοινωνία δηλαδή, παραμένει αγνή και ζεστή με παλιές αρετές και ανθρώπινες αξίες;
Καταρχήν η Καμπούλ είναι διαφορετική από το υπόλοιπο Αφγανιστάν. Πάντως, οι άνθρωποι στο μεγαλύτερο τους ποσοστό είναι αγαπημένοι και καλοδέχονται τους ξένους. Έτσι ήταν συνηθισμένοι οι παλιότεροι, μέχρι που άρχισαν οι πόλεμοι. Βέβαια επηρεάστηκαν καθοριστικά από την κυβέρνηση των Ταλιμπάν. Επτά χρόνια που είχαν απαγορευτεί σχεδόν τα πάντα. Απαγορευόταν κάθε μορφή τέχνης. Απαγορευόταν ακόμα και να γελάς!
Λίγο πριν πάω εγώ, δολοφόνησαν μία κοπέλα που έπαιξε μόλις μία φορά στο θέατρο και για κακή της τύχη το έδειξε η τηλεόραση. Η αστυνομία δεν έκανε τίποτα να βρεθεί ο ένοχος, αντιθέτως την παρουσίασε ως πόρνη. Ζούσε με άλλες δύο κοπέλες που και αυτό είναι ανεπίτρεπτο για τους συντηρητικούς Αφγανούς και τους Μουλάδες.
Ενώ στο παρελθόν πέρασαν μία εποχή μεγάλης ακμής. Επί βασιλείας, οι τέχνες και οι άνθρωποι δεχόντουσαν μεγάλη επιρροή από τη Δύση...
Έχουν μεγάλο πολιτισμό και το μουσείο της Καμπούλ αριθμούσε εκατό χιλιάδες εκθέματα. Οι γυναίκες παλιότερα δεν ήταν υποχρεωμένες να είναι καλυμμένες και αυτό ίσχυε ακόμα και στις δημόσιες υπηρεσίες. Μπορούσαν να ντύνονται ευρωπαϊκά και υπήρχε θέατρο και τέχνη γενικότερα. Η Καμπούλ ήταν μία πανέμορφη πόλη που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από μία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Δυστυχώς, όπως λένε οι μεγαλύτεροι, έχουν γυρίσει εκατό χρόνια πίσω.
Η ύπαιθρος δεν ήταν ανέκαθεν πιο οπισθοδρομική;
Εξαρτάται σε ποια φυλή ανήκεις. Εκεί που γύρισα την προηγούμενη μου ταινία, σε ένα χωριουδάκι της φυλής Χαζάρα κοντά στο Μπαμιάν, εκεί που οι Ταλιμπάν κατέστρεψαν τους γιγάντιους Βούδες, υπήρχε περισσότερη ελευθερία από τις πόλεις και οι γυναίκες ποτέ δεν φόρεσαν μπούργκα. Και παρόλο που το έθιμο τους θέλει να διασκεδάζουν ξέχωρα από τους άντρες, την τελική γνώμη σε κάθε πρόβλημα της οικογένειας, το παίρνουν αυτές. Κάτι που βέβαια δεν ισχύει στην Καμπούλ όπου οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να κυκλοφορήσουν χωρίς τη συνοδεία συγγενή τους ή να ακουμπήσουν χέρι αγνώστου ή να παίξουν στο θέατρο και την τηλεόραση. Αυτό είναι και το θέμα του Παίζοντας με τη φωτιά.
Πότε γυρίσατε το Παίζοντας με τη φωτιά ;
Σεπτέμβρη του 2012.
Δεν ήταν πρόβλημα να σας επιτρέψουν να μπείτε στη χώρα;
Επίσημη έγκριση δεν πήρα ως σκηνοθέτις με συνεργείο, όπως είχα καταφέρει για την πρώτη μου ταινία. Αυτή τη φορά πήγα ως καθηγήτρια και ιστορικός τέχνης με τουριστική βίζα. Καλεσμένη προσωπικά από το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ να διδάξω ελληνική τραγωδία.
Το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ δεν μπορούσε να σας παρέχει βίζα;
Δεν μπορούσαν να εγγυηθούν την ασφάλεια μου. Οι Ταλιμπάν βρισκόντουσαν λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη.
Υπήρχε ελληνική πρεσβεία να σας προστάτευε αν χρειαζόταν;
Μόνο στο Πακιστάν υπάρχει ελληνική πρεσβεία που καλύπτει και το Αφγανιστάν. Αυτή τη φορά δεν ήρθα σε επαφή με κανέναν Έλληνα, σε αντίθεση με την προηγούμενη που και με την ελληνική στρατιωτική αποστολή είχα επικοινωνία αλλά κυρίως με τον υφυπουργό πολιτισμού, τον Ομάρ Σουλτάν ο οποίος είχε σπουδάσει στο Αριστοτέλειο στη Θεσσαλονίκη. Μιλούσε εξαιρετικά ελληνικά και είχε χρήσει βοηθός του αρχαιολόγου Ανδρόνικου. Αυτός υποστήριζε οποιονδήποτε Έλληνα πήγαινε. Δυστυχώς η θητεία του παύτηκε τον Αύγουστο του 2012. Αλλά ως ξένη, ούτε στην αστυνομία μπορούσα εύκολα να απευθυνθώ καθώς ακούμε ότι συχνά οι αστυνομικοί συνεργάζονται με τους Ταλιμπάν και καταδίδουν όποιον θεωρούν εχθρό τους.
Πως είναι το τμήμα θεάτρου του Πανεπιστημίου;
Υπάρχουν τέσσερα τμήματα με 200 φοιτητές άντρες και μόλις οκτώ γυναίκες.
Υπάρχει αφγανικό θέατρο;
Επισήμως υπάρχει το Εθνικό Θέατρο. Παίζουν έργα σύμφωνα με το Ισλάμ - δικά τους και ιρανικά. Μετά το 2003 υπήρξε μία ανάπτυξη θεατρική και πήγαν πολλοί να τη στηρίξουν. Πήγε η Γαλλίδα Αριάν Μνουσκίν από το Θέατρο του Ήλιου, πήγαν Νορβηγοί, μία Βρετανίδα σκηνοθέτις που έκανε Σαίξπηρ. Ξεκίνησαν και φεστιβάλ. Από το 2011 σταδιακά σταμάτησαν όλα. Λίγο πριν πάω εγώ, δολοφόνησαν μία κοπέλα που έπαιξε μόλις μία φορά στο θέατρο και για κακή της τύχη το έδειξε η τηλεόραση. Η αστυνομία δεν έκανε τίποτα να βρεθεί ο ένοχος, αντιθέτως την παρουσίασε ως πόρνη. Ζούσε με άλλες δύο κοπέλες που και αυτό είναι ανεπίτρεπτο για τους συντηρητικούς Αφγανούς και τους Μουλάδες. Το λέει και στην ταινία μου ο Ιμάμης του μεγαλύτερου τζαμιού της Καμπούλ. Ότι δεν επιτρέπεται μια γυναίκα να ντύνεται με κολλητά ρούχα, να λικνίζεται και να παίζει θέατρο μπροστά σε αγνώστους. Αυτά, λέει, είναι ιδιωτικά πράγματα μόνο για το σπίτι, γι' αυτό άλλωστε πληρώνει ένας άντρας τη ζωή της.
Τα είπε σε εσάς, σε μία γυναίκα;
Ήξερε ότι τα λέει στην ελληνική τηλεόραση και τα έλεγε μπροστά σε μία κάμερα με έναν κάμεραμαν και έναν μεταφραστή. Εγώ δεν εμφανίστηκα.
Ποια είναι η κοπέλα που ακολουθείτε στην ταινία σας;
Είχε πάρει βραβείο ερμηνείας στο φεστιβάλ της Καμπούλ και ίδρυσε τον πρώτο γυναικείο θίασο ο οποίος πήγαινε και έπαιζε σε σχολεία και σε γυναικείες φυλακές. Επιτελούσε σοβαρό έργο, μιλώντας για ανθρώπινα δικαιώματα και γυναικεία δικαιώματα, και φυσικά αυτό ενοχλούσε πολύ. Λίγο πριν τη συναντήσω έγινε η δολοφονία της άλλης ηθοποιού και η οποία ήταν μέλος της ομάδας της. Τρομοκρατήθηκε και έφυγε, με αποτέλεσμα να πρέπει να ψάξω να τη βρω. Ανακάλυψα τότε ότι όλες οι κοπέλες ηθοποιοί κρύβονταν και άλλαζαν συνεχώς σπίτια. Κάνοντας την έρευνα μου πήρα ένα τηλεφώνημα από την αδελφή της γυναίκας που πρωταρχικά έψαχνα. Από εκεί άρχισα να ξεμπερδεύω το κουβάρι κι αυτό κατέγραψα.
Έχετε όμως εντάξει και τα σεμινάρια αρχαίου δράματος στο πανεπιστήμιο....
Επέλεξα την Αντιγόνη - συμβολικά. Κινηματογράφησα τα σεμινάρια όπου όλοι οι συμμετέχοντες ήταν απόφοιτοι του Πανεπιστημίου. Ήταν άλλωστε ο μόνος χώρος που μπορούσαν να κάνουν θέατρο, κι εκεί γνώρισα τον κόσμο μου, διαπίστωσα τι συμβαίνει. Γνώρισα πολλούς ανθρώπους, μια κοπέλα που μου μίλησε για τη ζωή της. Όλα αυτά είναι μέρος της ταινίας, όπου το κοινό παρακολουθεί και τη δική μου έκπληξη ως προς τι πήγα να συναντήσω και τι τελικά συνάντησα. Ως μία Ελληνίδα ηθοποιός που κάνει σεμινάρια που ψάχνει μία Αφγανή ηθοποιό και δεν τη βρίσκει.
Όλοι αυτοί οι φοιτητές που γνωρίσατε, η νέα γενιά, σε τι έλπιζε;
Μετά τους Ταλιμπάν είχαν την ελπίδα ότι κάτι θα άλλαζε, αλλά είδαν ότι τα πράγματα παρέμειναν τα ίδια και ίσως και να χειροτέρευαν. Λόγου χάρη, μια παρέα οργάνωσε μια ροκ συναυλία και κάποιοι έβαλαν βόμβα και τους τρομοκράτησε. Παρόλο που δεν απαγορεύεται επισήμως να κάνεις συναυλίες. Όπως και με τις γυναίκες ηθοποιούς. Δεν απαγορεύεται, αλλά όταν βγαίνει ο Ιμάμης και λέει ότι είναι μεγάλη αμαρτία ή ένας ξάδερφος απειλεί μία νεαρή ηθοποιό ότι θα της κόψει το λαιμό αν συνεχίσει να εμφανίζεται στο θέατρο ή ότι θα της σκοτώσει ακόμα και τη μάνα, κάνεις πίσω.
Τι παίζει η τηλεόραση; Ιρανικές και αραβικές ταινίες;
Όχι μόνο, έχουν και τις δικές τους. Εδώ είναι η αντίφαση! Καταρχήν δεν είναι απαγορευμένο ούτε το Facebook ούτε το Skype. Οι νέοι ξέρουν τι συμβαίνει στον έξω κόσμο, πώς ζούμε οι «άπιστοι» δυτικοί. Γυρίζονται και αφγανικές ταινίες. Όχι μόνο ευτελείς αλλά και καλλιτεχνικών προθέσεων. Ο κινηματογράφος διδάσκεται στο πανεπιστήμιο.
Δεν παίζουν γυναίκες ηθοποιοί σε αυτές; Υπάρχουν δημοφιλείς ηθοποιοί, σταρ;
Βεβαίως, και μιλάνε στην ταινία μου δύο πολύ διάσημες ηθοποιοί. Η μία είναι η Μπρέσνα Μπαχάρ, μεγάλη σταρ, η οποία λέει ότι την απειλούν να τη σκοτώσουν τα ίδια της τα ανίψια. Παρόλ' αυτά συνεχίζει να παίζει παρά τις απειλές, παρά το φόβο. Μίλησε με την ελπίδα να μαθευτεί η κατάσταση έξω από τα σύνορα του Αφγανιστάν. Αλλά όλες τους παίζουν με τη φωτιά, γι' αυτό και είναι ο τίτλος της ταινίας μου. Θεωρούνται γυναίκες χωρίς ηθική, ουσιαστικά πόρνες.
Γυναίκες που ασχολούνται με την πολιτική υπάρχουν;
Στην προηγούμενη ταινία συνάντησα μια γυναίκα βουλευτή, η οποία μου εξήγησε ότι φοβάται λιγότερο τους Ταλιμπάν από τους συναδέλφους της στη Βουλή. Φοβούνται την πρόοδο όλοι όσοι δεν θέλουν να ανατραπούν όλα αυτά που ξέρουν και έχουν εξασφαλίσει.
Βλέπετε παραλληλισμό με την Ευρώπη και την Ελλάδα; Υπάρχει κίνδυνος «ταλιμπανοποίησης» της ελληνικής κοινωνίας;
Κατ αρχήν όχι, αλλά χρειάζεται επαγρύπνηση ώστε να μην επιτρέπεται σε ακραίες ομάδες να στρατολογούν νέους μέσα στα σχολεία για να τους πείσουν ότι αυτοί και μόνο κατέχουν την μοναδική αλήθεια και ότι πρέπει να πολεμήσουν όλο το υπόλοιπο σύστημα, γιατί αυτοί θα τους λυτρώσουν από όλα τα δεινά. Αυτό ακριβώς κάνουνε και οι Ταλιμπάν. Αν χρησιμοποιήσουν επιπλέον και όπλα για να υποστηρίξουν αυτές τις ιδέες, τότε η κατάσταση μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη και αυτό είναι πάρα πολύ επικίνδυνο.
σχόλια