Tις παλιότερες εποχές η κοινωνία και η εποπτεία της των μελών της ήταν τόσο αυστηρές, που, για έναν άντρα για παράδειγμα, ήταν ευκολότερο και ασφαλέστερο να καταπιέσει τις πτυχές του ψυχισμού του που θεωρούνταν «θηλυκές» και να θωρακιστεί μέσα σε ό,τι όλοι αντιλαμβάνονταν ως αμιγώς ανδρικό. Αυτό ήταν το «τίμημα» για να απολαμβάνει κάποιος το «όφελος» από μια διαφορά των φύλων που φάνταζε ξεκάθαρη και στρωτή – χωρίς αμφιβολίες για το ποια σύμβολα είναι του ενός και ποια του άλλου.
Ο περίφημος Ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ θεωρούσε τότε ότι κάπου μέσα στη «σκιά του εαυτού» (στη σκοτεινή και ασυνείδητη πλευρά της ύπαρξης) «φώλιαζε» η «δεξαμενή» κάθε ανθρώπου που περιείχε την καταπιεσμένη ικανότητα και την ετοιμότητά του να ταυτίζεται με τον ψυχισμό του αντίθετου φύλου από το δικό του. Έτσι, ο Γιουνγκ εισήγαγε γι' αυτήν τη «δεξαμενή» μια θεμελιώδη σύλληψή του, που ήταν το δίπολο Animus / Anima: ένα ζεύγος αντίρροπων δυνάμεων μέσα στον ψυχισμό, στο οποίο Anima είναι το αίτιο ενσωμάτωσης και εκδήλωσης των διαφόρων θηλυκών ψυχολογικών τάσεων που υποβόσκουν στην ανδρική ψυχή. Με την επιλογή, λοιπόν, του τίτλου ΑΝΙΜΑ Ι, ο Γιάννης Βαρελάς καταφέρνει να κεντρίσει διαμιάς το ενδιαφέρον του κοινού και αναμένεται ότι η έκθεσή του θα αναδειχτεί σε μείζον εικαστικό γεγονός για το αθηναϊκό σύμπαν της σύγχρονης τέχνης.
Η παρουσίαση της δουλειάς του θα έχει δύο σκέλη. Το πρώτο θα περιλαμβάνει ζωγραφικά έργα με ανθρωπόμορφες φιγούρες, τα οποία δημιουργήθηκαν με την ακόλουθη διαδικασία: ο καλλιτέχνης φωτογραφίζει φίλους του, γνωστούς του και άσχετους, στη συνέχεια μεταφέρει τις φωτογραφίες σε καμβά μεγάλης κλίμακας (2,5 x 2 μέτρα) και τις επιζωγραφίζει με λάδι. Τα μοντέλα φωτογραφίζονται σε χώρο του ατελιέ του που ο καλλιτέχνης έχει «σκηνογραφήσει» με την τοποθέτηση μερικών αντικειμένων, τα οποία, κατά την άποψή του, είναι «αυξημένης σημασίας» για τη σύνθεση, παρότι είναι κοινά και καθημερινά αντικείμενα που δεν μοιάζουν να της προσδίδουν αισθητό νοηματικό βάρος ή βάθος (κι ας προέρχονται κάποια από αυτά από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη). Στη συνέχεια, η ζωγραφική πάνω στην τυπωμένη φωτογραφία παραμορφώνει τα ανθρώπινα σώματα προκειμένου να αποδώσει δικές τους φαντασιακές ταυτότητες και να τα παρουσιάσει ως τοτεμικές φιγούρες του εαυτού τους.
Η πρόθεση των έργων είναι να φανταστεί κάποιος ότι συμβιβάζεται με μια τοτεμική φιγούρα του εαυτού του, στην οποία φιγουράρουν οι αδυναμίες πάνω στις οποίες σκοντάφτουν οι ναρκισσιστικές του εξιδανικεύσεις. Κι αφού συμβεί αυτό, να αποδεχτεί τον εαυτό του στην ανθρώπινη διάστασή του, αποδεσμευόμενος από τη σαγήνη που θα μπορούσε να του ασκεί οποιαδήποτε υπερφυσική της εκδοχή.
Το δεύτερο σκέλος της έκθεσης θα αποτελείται από μια μεγάλη εγκατάσταση, όπου θα συγκεντρώνονται όλα εκείνα τα αντικείμενα και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τη σκηνογραφία των φωτογραφιών των προσώπων. Το σκέλος αυτό θα πλαισιώνεται από ένα μεγάλων διαστάσεων μπρούντζινο γλυπτό τοτεμικής μορφής και ένα βίντεο που θα προβάλλεται σε εννέα οθόνες και θα δείχνει φωτογραφικές λήψεις των μοντέλων από εντελώς διαφορετικές γωνίες, με σκοπό ο θεατής να αποκτά μια ιδέα του εύρους της σύνθετης διαδικασίας σπουδής που προηγήθηκε της ολοκλήρωσης των έργων στους καμβάδες. Η εικονογράφηση αυτού του άρθρου, ακολουθώντας την επιθυμία του καλλιτέχνη, περιλαμβάνει μόνο μία εικόνα από το δεύτερο σκέλος της έκθεσης, ώστε να αναδυθεί η έκπληξη του θεατή όταν θα αντικρίσει από κοντά τα ζωγραφικά έργα του πρώτου σκέλους της.
Η νέα δουλειά του Βαρελά θέλει να δημιουργήσει μια αφήγηση της μυθολογίας των προσώπων μέσω των μυστικών σχέσεών τους με τα αντικείμενα με τα οποία φωτογραφήθηκαν, ξεκινώντας από την παραδοχή ότι αυτά τα τετριμμένα μικροαντικείμενα αποτελούν συμπυκνώσεις της anima εκείνων που τα κρατούν. Ο Βαρελάς αναζητά το μαγικό φάσμα στο οποίο το υποκείμενο κατακτά μια άλλη ταυτότητα. Ωστόσο, οι εικόνες που προτείνει δεν είναι λαμπερές και κολακευτικές απεικονίσεις των μοντέλων του. Πρόκειται κυρίως για σώματα και πρόσωπα παραμορφωμένα, σε στάσεις και με εκφράσεις που προκύπτουν από μύχιες, κρυφές, ντροπιαστικές και συμπλεγματικές αποδόσεις της φαντασιακής προσέγγισης του εγώ τους.
Παράδειγμα τέτοιας παραμόρφωσης αποτελεί η απεικόνιση της πολύ ανδροπρεπούς φυσιογνωμίας ενός πραγματικού προσώπου με πλούσια γυναικεία στήθη, των οποίων η προσθήκη θα αποκάλυπτε, ας πούμε, μια φαντασιακή ταύτιση με γυναίκα τροφό ή με προϊστορικό ειδώλιο ευτραφούς θεότητας της γονιμότητας.
«Οι παραμορφώσεις αυτές είναι αναπάντεχες», λέει ο καλλιτέχνης, «αλλά φανερώνουν μια άμεση φαντασιωτική ανάγκη του υποκειμένου. Αυτή αποδίδεται σε επίπεδο τοτεμικό και επ' ουδενί δεν είναι ψυχογραφική του πραγματικού προσώπου. Όλα προκύπτουν από εικασίες σχετικά με τον μύχιο εαυτό του άλλου, όπως μοιάζει να αντανακλάται από μια πόζα στον φωτογραφικό φακό.
»Η πρόθεση των έργων είναι να φανταστεί κάποιος ότι συμβιβάζεται με μια τοτεμική φιγούρα του εαυτού του, στην οποία φιγουράρουν οι αδυναμίες πάνω στις οποίες σκοντάφτουν οι ναρκισσιστικές του εξιδανικεύσεις. Κι αφού συμβεί αυτό, να αποδεχτεί τον εαυτό του στην ανθρώπινη διάστασή του, αποδεσμευόμενος από τη σαγήνη που θα μπορούσε να του ασκεί οποιαδήποτε υπερφυσική της εκδοχή.
»Η σεξουαλικότητα, η εκάστοτε τοποθέτηση του ατόμου έναντι της διαφοράς των φύλων, το δυσδιάκριτο του διαχωρισμού τους, η πρόθεση και οι απόπειρες του ατόμου να απελευθερωθεί από τα δεσμά της ταυτότητάς του μέσω της χρήσης ουσιών και πολλές ακόμα συνθήκες που καλείται να αντιμετωπίσει ο ψυχισμός παράγουν τέτοιες αδυναμίες».
Ο Γιάννης Βαρελάς είναι ο μόνος καλλιτέχνης –και όχι μόνο της γενιάς του– ο οποίος έχει κάνει τόσο μεγάλες ατομικές εκθέσεις σε ιδρύματα και φορείς που δεν συνηθίζουν να κάνουν ατομικές εκθέσεις, και ειδικότερα νεότερων καλλιτεχνών σαν κι αυτόν. Η τωρινή του έκθεση θα συνοδευτεί από ένα βιβλίο με χαρακτήρα καλλιτεχνικού πρότζεκτ, το οποίο θα υπερβαίνει το σύνηθες πλαίσιο ενός καταλόγου και θα παρουσιαστεί τον Οκτώβριο.
Ο Βαρελάς πολύ συχνά ξεκινά από ένα μεγάλο μέγεθος ζωγραφικής επιφάνειας για να ενδιαφερθεί για την «τριχοειδή» κλίμακα στην απεικόνιση του θέματός του. Μια ξεχωριστή ευαισθησία φανερώνεται καθώς γεφυρώνει τη μικροκλίμακα λεπτοφυούς απεικόνισης των μορφών με την πιο αδρομερή και επίπεδη απόδοσή τους στην κλίμακα του καμβά. Για ένα διάστημα, αυτή η ευαισθησία είχε εκλείψει από τα έργα του προς όφελος της απόδοσης του παλμού της δόνησης που απηύθυναν στον θεατή. Στη νέα του όμως δουλειά ανακτάται και είναι αξιοθαύμαστη.
Η έκθεση είναι συμπαραγωγή του Μουσείου Μπενάκη με το Ίδρυμα Ωνάση και επιμελητές της είναι η Πολύνα Κοσμαδάκη και ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Υποστηρίζεται επίσης από τις τρεις γκαλερί που εκπροσωπούν τον Γιάννη Βαρελά: την αθηναϊκή και διεθνή The Breeder, την γκαλερί Krinzinger στη Βιέννη και την γκαλερί Forlsblom στη Στοκχόλμη και το Ελσίνκι.
Info:
Γιάννης Βαρελάς - Anima Ι
Εγκαίνια: 11/9, 20:00
Διάρκεια: 12/9-17/11
Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου
Ώρες λειτουργίας: Πέμ. & Κυρ. 10:00-18:00, Παρ. & Σάβ. 10:00-22:00 (το μουσείο παραμένει κλειστό Δευτέρα, Τρίτη & Τετάρτη)
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LifO.
σχόλια