Η Μάργκαρετ Κέννα, Αυστραλή στην καταγωγή, αλλά Αγγλίδα καθ’ όλα τα άλλα, έφτασε στην Ανάφη τον Μάιο του 1966 για την εκπόνηση της επιτόπιας έρευνας στην οποία θα βασιζόταν η διατριβή της στην Ανθρωπολογία. «Είναι πιθανό να πήγε στην Ανάφη, επειδή ήταν το νησί με τον μικρότερο αριθμό κατοίκων στις Κυκλάδες, αλλά και επειδή η πρόσβαση εκεί εξακολουθούσε να είναι λίγο πιο εύκολη απ’ ό,τι σε άλλα απομονωμένα νησιά του Αιγαίου, σαν τα Ψαρά ή την Κάσο. Κι έτσι, έζησε την “ακριτική ζωή” όπως οι ακρίτες κάτοικοι του νησιού, αλλά και την απομόνωση, όπως τη βίωναν οι εκεί εξόριστοι για πολιτικούς λόγους. Εκείνο όμως που κάνει τόσο ξεχωριστή την περίπτωσή της ήταν η δική της εμπλοκή με το αντικείμενο της μελέτης της: έπαψε να βλέπει τους κατοίκους του νησιού ψυχρά, σαν να ήταν απλά υποκείμενα μιας έρευνας. Και προσπαθούσε να ενταχθεί στην κοινωνία. Δεν επιδίωξε βέβαια να γίνει ένα μ’ εκείνους αλλά να αναπτύξει μαζί τους πιο προσωπικές σχέσεις» λέει η Ηλιάνα Φωκιανάκη, καλλιτεχνική διευθύντρια του State of Concept, που συνεπιμελείται την έκθεση με τους Piergiorgio Pepe και Ιορδάνη Κερενίδη, συλλέκτες και ιδρυτές του Phenomenon Anafi, ενός πρότζεκτ σύγχρονης τέχνης που διοργανώνεται στο νησί κάθε δύο χρόνια.
Η τωρινή έκθεση είναι η τρίτη κατά σειρά που διοργανώνεται στο πλαίσιο της ερευνητικής πλατφόρμας που δημιούργησε το State of Concept με τίτλο «The Bureau of Care», η οποία εξετάζει την πολιτική και ηθική της φροντίδας. Περιλαμβάνει υλικό από το φωτογραφικό αρχείο της Μάργκαρετ Κέννα (ένα μεγάλο μέρος του οποίου έχει δωρίσει η ίδια στο Μουσείο Μπενάκη) και υλικό από το υπόλοιπο επιστημονικό αρχείο της, το οποίο δώρισε στη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή στην Αθήνα. Η πρώτη διαπίστωση του επισκέπτη είναι ότι η φωτογραφική ματιά της Κέννα υπερβαίνει κατά πολύ το επίπεδο κάδρου και εστίασης που θα ήταν αναγκαίο για μια απλή επιστημονική καταγραφή ενός ανθρωπολογικού θέματος και καταλήγει πάντα σε ένα αποτέλεσμα που διαθέτει ψυχογραφικό βάθος και συλλαμβάνει μιαν αβίαστη (υπό την έννοια της αυθόρμητης) πραγματικότητα.
Ως καλοσυνάτη και εντελώς ανυποψίαστη αντίστιξη στέκονται πλάι στις φωτογραφίες της τα υπόλοιπα εκθέματα. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει ένα γράμμα που γράφει στον πατέρα της ο κ. Βαφειάδης, στο σπίτι του οποίου στην Ανάφη διέμενε η Μάργκαρετ Κέννα. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό κείμενο, γραμμένο με το γοητευτικό σκέρτσο καλλιγραφίας που διατηρούνταν ακόμα σε ακμή εκείνα τα χρόνια και με το οποίο ο αποστολέας απευθύνεται στον παραλήπτη σε μια άγνωστη για κείνον γλώσσα, την οποία σίγουρα δεν δύναται να διαβάσει και να αντιληφθεί. Ωστόσο, ο συντάκτης της επιστολής διατηρεί με κάθε επιμέλεια όλα τα σχήματα λόγου με τα οποία θα μπορούσε να εκφραστεί στα ελληνικά μια αβρότητα εξαιρετικής λεπτότητας, στην οποία περιλαμβάνονται πολύ συνηθισμένες καλοπροαίρετες σκέψεις (π.χ. ευχές για μακροζωία της κόρης, που τόσο αναπάντεχα βρέθηκε στην Ανάφη, διαβεβαιώσεις ότι εκείνη δεν διατρέχει κίνδυνο κ.λπ). Αλλά όλα αυτά διέπονται και από μια δωρικότητα στη διοχέτευση της «καλής ενέργειας», με αποτέλεσμα να δείχνει στα μάτια του επισκέπτη της έκθεσης ως μια αγνή εγκαρδιότητα σε ελεύθερη πτώση μέσα σε ένα βαθύ και σκοτεινό πολιτισμικό διάκενο, που μοιραία θα την καταπιεί ανελέητα.
Τρεις καλλιτέχνιδες, η Μαρία Βαρελά, η Ζωή Χατζηγιαννάκη και η Hellen Ascoli, «ανταποκρίνονται» με έργα τους στο φωτογραφικό υλικό και στα υπόλοιπα εκθέματα από το αρχείο της Μάργκαρετ Κέννα.
Υφαίνοντας Ιστορίες: Η Margaret Kenna και η Ανάφη
Επιμέλεια: Ηλιάνα Φωκιανάκη & Phenomenon Anafi
Διοργάνωση σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη και με τη στήριξη των British Council και Βρετανικής Σχολής των Αθηνών.
Μέχρι 11 Σεπτεμβρίου 2021
Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τετ.-Σάβ. 17:00-21:00
State of Concept Athens - Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης, Τούσα Μπότσαρη 19, Κουκάκι, Αθήνα, 213 0318576, www.stateofconcept.org / [email protected]
ΟΣΟ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ, ΛΑΜΠΕΡΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ τείνουν να γίνονται πολυτελείς κατάλογοι ελκυστικών εμπορευμάτων των γκαλερί, τόσο αυξάνεται το ενδιαφέρον για τις εκθέσεις σε αυτοδιαχειριζόμενους χώρους καλλιτεχνών. Είναι κάτι αυτονόητο να συμβαίνει, όταν αποζητά κάποιος μια αλήθεια που (θεωρητικά τουλάχιστον) διασώζεται ανυπότακτη από την οικονομία της τέχνης, προκειμένου να επιτελέσει τον πρωταρχικό της στόχο. Ωστόσο, και αυτές οι θαρραλέες αυτοπαρουσιάσεις δεν αντιτάσσονται πάντα στα πρότυπα που δημιουργούν οι θεωρούμενοι ως πιο «θεσμικοί» φορείς παρουσίασης της σύγχρονης τέχνης. Θα μπορούσε, μάλιστα, κάποιος να διακρίνει και μια σταθερή «συμπτωματολογία» τους, στο φάσμα της οποίας μια ελαφρά δυσλειτουργία (που επανεμφανίζεται όμως αρκετά συχνά για να την παραβλέπει κάποιος) είναι το να αυτοπαρουσιάζεσαι με μια γερή δόση φανφάρας, η οποία θα έμοιαζε με το να προσέρχεσαι σε ένα πάρτι πολύ πιο καλοντυμένος απ’ όσο θα απαιτούσαν οι περιστάσεις. Στο πλαίσιο της παρουσίασης έργων τέχνης αυτό θα μεταφραζόταν π.χ. με την προτίμηση να στήσεις το έργο σου σε ένα «υπόβαθρο» τόσο πολύ άχρηστα επιτηδευμένο, που αυτή η βάση να ανταγωνίζεται (αν όχι να καταπίνει) το ίδιο το έργο. Υπό αυτή την έννοια το πρώτο θετικό στοιχείο της ομαδικής έκθεσης «Πειράω» σε έναν αυτοδιαχειριζόμενο χώρο στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη είναι ότι γλιτώνει από το είδος της επιτήδευσης που προαναφέρθηκε και παρουσιάζει τα έργα χωρίς εκείνο το άγχος που θα έμοιαζε να παράγεται από κάποια διαταραχή ελλειμματικής προσοχής.
Έτσι, σε ένα κτίριο περίπου εκατό ετών, όπου εσωτερικά και εξωτερικά αναγνωρίζει κάποιος τα ίχνη των διαφόρων χρήσεών του ανά τις δεκαετίες, η Κυβέλη-Ζωή Στενού προσκαλεί άλλους εννέα νέους καλλιτέχνες για να διερευνήσουν την έννοια του πειράματος ως κινητήριας δύναμης της δημιουργικότητας, πιο συγκεκριμένα αποζητώντας να ανακαλύψουν (ίσως και να επαναφέρουν) την «ενεργητική φωνή» που απέδιδε το αρχαιοπρεπές ρήμα «πειράω». Δεν υπάρχει ούτε ένα έργο που να μην είναι ενδιαφέρον. Η τοτεμική ανθρώπινη σιλουέτα του Άγγελου Ακρίδα («9Κ», 2021) από κοινότατα δομικά υλικά, το υπερφυσικό μεταλλικό «στομάχι» της Άννας Γιαξή-Σαββίδου («Bauch», 2020) και το εντυπωσιακής λεπτότητας γλυπτό «Αέναα μισός» (2021) του Γιάννη Αυγουστή, μια μεταλλική «μονοκονδυλιά» που αποδίδει με ελάχιστα μέσα την αίσθηση ενός αποκαμωμένου ανθρώπου, διπλωμένου στα δύο, είναι τρία έργα που κατά κάποιο τρόπο καθορίζουν τον «χάρτη» της έκθεσης. Η «Απομόνωση» (2021) του Claudio Coltorti είναι ένα έργο ζωγραφικής που στέκεται ενώπιον του θεατή ως αίνιγμα και ως απάντηση ταυτόχρονα και διαθέτει μια απίστευτη δύναμη να μαγνητίζει το βλέμμα.
Το «Broken Culture» (2021) της Κυβέλης-Ζωής Στενού αναφέρεται στο ζήτημα της καταστροφής ενός μνημείου του παρελθόντος και περιέχει ένα σταθερό στοιχείο του ζωγραφικού της λεξιλογίου που είναι ανθρώπινα χέρια με υπερβολικά τεντωμένα ακίνητα δάχτυλα, σαν όλη η ψυχή του σώματος στο οποίο ανήκουν να έχει καταφύγει στις αρθρώσεις τους, καθηλώνοντάς τες σε μια διαρκώς κρίσιμη υπερέκταση. Ενώ η Έλενα Δήμητρα Χαντζή παρουσιάζει, υπό τον τίτλο «On the phone, doing the laundry» (2020-21), ζωγραφική πάνω σε χρησιμοποιημένες χρωμοπαγίδες (δηλαδή πάνω στα γνωστά βοηθητικά πανάκια που αποτρέπουν τον αποχρωματισμό του ενός ρούχου πάνω στο άλλο κατά την πλύση στο πλυντήριο). Τα έργα της παρουσιάζονται σαν φύλλα άδετου ημερολογίου καραντίνας και εκτίθενται τοποθετημένα πάνω σε πλαστικές απωθητικές ακίδες περιστεριών – δηλαδή, χωρίς καθόλου φανφάρες.
«πειράω»
Επιμέλεια: Κυβέλη-Ζωή Στενού
Μέχρι 8/7
Μέρες & ώρες λειτουργίας: Δευτ.-Παρ. 12:00-19:00, Σάβ. 13:00-19:00
ΚΥΑΝ ΑΘENS PROJECT SPACE, Εμμ. Μπενάκη 60, Εξάρχεια (κουδούνι ΚΥΑΝ)
Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Άγγελος Ακρίδα, Ιωάννης Αυγουστής, Έλενα-Δήμητρα Χαντζή, Claudio Coltorti, Εύη Καλογηροπούλου, Θεοδώρα Κανέλλη, Βενετία Μολίν, Θοδωρής Προδρομίδης, Κυβέλη-Ζωή Στενού, Άννα Γιαξή-Σαββίδου
