Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, Συραγώ Τσιάρα, παρουσίασε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της περιόδου 2024-2025, που περιλαμβάνει τη νέα παρουσίαση της μόνιμης συλλογής στον τρίτο όροφο της Εθνικής Πινακοθήκης στα τέλη του 2025, την έκθεση με τα «Los Caprichos» του Francisco Goya, ένα θεματικό αφιέρωμα στην ελληνική τέχνη, με τίτλο «Σαγήνη του Αλλόκοτου», μια αναδρομική έκθεση στο έργο του Παναγιώτη Τέτση, τη «Φάρμα», αφιέρωμα στη ζωοπλαστική στην Εθνική Γλυπτοθήκη, μια έκθεση με έργα από τη συλλογή Κωστάκη του ΜΟΜus και τις «Ιστορίες από το Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης».
Ειδικά για τη νέα παρουσίαση των έργων στον τρίτο όροφο της Πινακοθήκης η έκθεση θα εστιάσει στην εξέλιξη της μεταπολεμικής ελληνικής τέχνης κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, διερευνώντας τις σχέσεις του σώματος με τον χώρο και την κοινωνία.
«Οι άξονες στους οποίους κινείται το πρόγραμμα της ΕΠΜΑΣ για τον επόμενο χρόνο είναι η αξιοποίηση, τεκμηρίωση και εκθεσιακή προβολή των μόνιμων συλλογών με σύγχρονες μεθόδους, η διοργάνωση ατομικών και ομαδικών εκθέσεων σε ένα πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, η εμβάθυνση και διεύρυνση του εκπαιδευτικού προγράμματος με στόχο την ανάπτυξη του κριτικού στοχασμού και τη συναισθηματική καλλιέργεια, η διεύρυνση της εξωστρέφειας και η περαιτέρω ενδυνάμωση της θέσης της Εθνικής Πινακοθήκης στην Ελλάδα και το εξωτερικό», όπως λέει η διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ.
Από τον Δεκέμβριο 2024 έως τον Σεπτέμβριο 2025 στη μόνιμη συλλογή θα παρουσιαστούν ογδόντα χαρακτικά, οξυγραφίες σε χαρτί και ακουατίντα, που χρονολογούνται από το 1797-98, τα περίφημα «Los Caprichos» του Francisco Goya, σε επιμέλεια Κατερίνας Ταβαντζή.
Η Εθνική Πινακοθήκη αποκτά έργα του Hans/Jean Arp
O Hans/Jean Arp και η Sophie Taeuber-Arp υπήρξαν ένα από τα πιο σημαντικά ζευγάρια καλλιτεχνών, δύο κεντρικές προσωπικότητες της αφηρημένης τέχνης του 20ού αιώνα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας τους, και οι δύο καλλιτέχνες αμφισβήτησαν τις ιεραρχίες μεταξύ των εφαρμοσμένων και των καλών τεχνών. Η ποικιλομορφία της δουλειάς τους –η οποία περιλαμβάνει ζωγραφική, γλυπτική, υφάσματα, σχέδιο και λογοτεχνία– τους κρατά επίκαιρους μέχρι σήμερα. Δεν είναι μόνο αξιοσημείωτες οι μεμονωμένες καλλιτεχνικές τους δημιουργίες, αλλά και τα έργα που δημιούργησαν μαζί, από την πρώτη τους συνάντηση το 1915 μέχρι τον πρόωρο θάνατο της Taeuber-Arp το 1943.
Ο Arp (1886-1966) υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς, πολυσχιδείς και επιδραστικούς καλλιτέχνες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Διερεύνησε την έννοια του τυχαίου με τα «σκισμένα χαρτιά» του, τα περίφημα papiers déchirés, και εξέλιξε τα ξύλινα αφηρημένα ανάγλυφά του από τις δεκαετίες 1910 και 1920 σε περίοπτα, ελεύθερα στον χώρο γλυπτά, πλασμένα στον γύψο. Χάρη σε αυτό κυρίως το γλυπτικό έργο, η τεχνοτροπία του οποίου είναι γνωστή με τον όρο «οργανική αφαίρεση», ο Arp καθιερώθηκε μεταπολεμικά ως εμβληματική μορφή της μοντέρνας τέχνης. Το 1954 τιμήθηκε, μάλιστα, με το Μεγάλο Βραβείο Γλυπτικής στην Μπιενάλε της Βενετίας.
Η πρώτη ύλη της γλυπτικής του Arp ήταν ο γύψος, γεγονός που τον διαφοροποιεί από την πλειονότητα των ομότεχνών του, καθώς παραδοσιακά ένα γύψινο αντίτυπο αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο ανάμεσα στο πρόπλασμα, που συνήθως πλάθεται σε πηλό, και την τελική χύτευση στον μπρούντζο ή τη λάξευση στην πέτρα ή το μάρμαρο. Ο Arp, ωστόσο, δεν επιθυμούσε τα γύψινα αυτά γλυπτά να κυκλοφορούν στην αγορά έργων τέχνης· ήθελε να ανήκουν αποκλειστικά σε μουσεία. Η δεύτερη σύζυγός του, Marguerite Hagenbach-Arp, ακολούθησε μετά τον θάνατό του τις οδηγίες του και δώρισε πλήθος γύψινων προπλασμάτων σε σημαντικά μουσεία, όπως τα Solomon R. Guggenheim, Hamburger Kunsthalle και Kröller-Müller, με βασικό σκοπό να αποφευχθεί κάθε μελλοντική μη εξουσιοδοτημένη αναπαραγωγή τους.
Το γερμανικό Ίδρυμα Arp (Stiftung Hans Arp und Sophie Taeuber-Arp e.V., Βερολίνο και Remagen) ανέλαβε να συνεχίσει αυτή την παράδοση, μέσω της δωρεάς των περισσότερων από τα 300 περίπου γύψινα προπλάσματα που είχε στην κατοχή του σε σημαντικά διεθνή μουσεία, που θα τα μοιράζονταν με ίσους όρους, συγκεκριμένα με κλήρωση.
Η πρωτοφανής σε κλίμακα και σπουδαιότητα δωρεά συμπεριέλαβε δέκα κορυφαία διεθνή μουσεία και την Εθνική Πινακοθήκη, που αποκτά πλέον ως δωρεά από το Ίδρυμα Arp 21 γύψινα γλυπτά, αποτελώντας ισότιμο μέλος του διεθνούς δικτύου των μουσείων (The Arp Network) που θα συνεργαστούν για την προστασία και τη διεθνή προώθηση του έργου του Hans Arp και της Sophie Taeuber-Arp, κυρίως μέσω της ανταλλαγής αποτελεσμάτων πρωτότυπης επιστημονικής έρευνας.
Το πρόγραμμα της περιόδου 2024-25
Από τον Δεκέμβριο 2024 έως τον Σεπτέμβριο 2025 στη μόνιμη συλλογή θα παρουσιαστούν ογδόντα χαρακτικά, οξυγραφίες σε χαρτί και ακουατίντα, που χρονολογούνται από το 1797-98, τα περίφημα «Los Caprichos» του Francisco Goya, σε επιμέλεια Κατερίνας Ταβαντζή. Θα συνοδεύονται από φωτογραφίες των προπαρασκευαστικών σχεδίων. Είναι η πρώτη χαρακτική σειρά του Goya και η μόνη που δημοσιοποιήθηκε όταν ο καλλιτέχνης ήταν εν ζωή. Η σειρά που έχει στην κατοχή της η Εθνική Πινακοθήκη είναι εκτυπωμένη το 1803 και αγοράστηκε το 1962, όταν ήταν διευθυντής ο Μ. Καλλιγάς.
Η σειρά των χαρακτικών αυτών αποτελεί ένα έργο-ορόσημο στην καλλιτεχνική του εξέλιξη, καθώς για πρώτη φορά ο επίσημος ζωγράφος της ισπανικής Αυλής αφήνεται να εκφράσει τον επαναστατικό χαρακτήρα μιας τέχνης ώριμης και απελευθερωμένης από τις δεσμεύσεις των δημόσιων παραγγελιών. Ο Goya αντλεί τα θέματά του από την ίδια τη ζωή της εποχής του, εστιάζοντας στις πιο προκλητικές όψεις της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας που τον περιβάλλει, προκειμένου να ασκήσει μια ανελέητη κριτική στις σκοτεινές πλευρές της ισπανικής κοινωνίας του τέλους του 18ου αιώνα.
Στηλιτεύει τη ματαιοδοξία και τις υποκριτικές ανθρώπινες σχέσεις, την πορνεία, τη μιζέρια και την αμορφωσιά των απλών ανθρώπων που ζουν σε έναν κόσμο βυθισμένο στις δεισιδαιμονίες και τις μαγικές πρακτικές. Καυτηριάζει την τεμπελιά και τη διαφθορά μιας συντηρητικής και σκοταδιστικής Εκκλησίας που χρησιμοποιεί ως όργανο καθυπόταξης την Ιερά Εξέταση. Χλευάζει θεσμούς σατιρίζοντας την άγνοια και την απληστία γιατρών, δασκάλων και δικαστών, ασκώντας έτσι μια έμμεση κριτική στην εξουσία του Στέμματος.
Απεικονίζει φαντασιακές σκηνές μαγικών τελετουργικών, εκφράσεις ενός δημιουργικού οραματισμού που απλώνεται για να αγκαλιάσει διαστάσεις δαιμονικές, αποκυήματα της νύχτας της λογικής. Έργα που απευθύνονται στον σύγχρονο άνθρωπο, αιωνίως επίκαιρα, καθώς οι αναφορές τους στα κακώς κείμενα μιας μακρινής χρονικά κοινωνίας υπερβαίνουν την ιστορική τους στιγμή και αποκτούν χαρακτήρα πανανθρώπινο, είναι έργα και μιας διαχρονικής μοντερνικότητας, που συγκινούν εξαιτίας τόσο της εικαστικής τους συγκρότησης όσο και του προβληματισμού που εξακολουθούν να εγείρουν γύρω από τα ανθρώπινα πάθη.
Με αφετηρία τον κόσμο του Goya, στον ενδιάμεσο χώρο από τον Δεκέμβριο του 2024 έως τον Σεπτέμβριο 2025 θα παρουσιαστεί σε επιμέλεια της Συραγώς Τσιάρα η έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου», ένα θεματικό αφιέρωμα στην ελληνική τέχνη. Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Γαΐτης, Σίλεια Δασκοπούλου, Μαριάννα Ιγνατάκη, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Χριστόφορος Κατσαδιώτης, Τάσος Μαντζαβίνος, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Άγγελος Παπαδημητρίου, Φίλιππος Τσιτσόπουλος.
Με κινητήριο μοχλό τις σειρές των χαρακτικών έργων του Goya, στην ομαδική έκθεση περιλαμβάνονται έργα δέκα καλλιτεχνών που από διαφορετικές αφετηρίες εναγκαλίζονται και εικονίζουν το αλλόκοτο, το υβριδικό και το γκροτέσκο.
Οικειοποιούμενοι το παράταιρο, το ξένο και το αποτρόπαιο, οι καλλιτέχνες επαναπροσδιορίζουν τα όρια του ανθρώπινου και αμφισβητούν τις αυστηρές διχοτομικές διακρίσεις μεταξύ φυσικού και τεχνητού, ακυρώνοντας στην πράξη τις παραδοσιακές ταξινομήσεις που οριοθετούν με αυστηρότητα τα είδη.
Πραγματεύονται τη σχέση του εύμορφου με το δύσμορφο, του ανθρωπόμορφου με το ζωόμορφο, τη φύση και τον τεχνολογικό πολιτισμό, για να διερμηνεύσουν ψυχικές καταστάσεις και κοινωνικές διεργασίες αποκλεισμού και περιθωριοποίησης, αλλά και να προτείνουν, άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με καυστική ειρωνεία και άλλοτε με βαθιά υπαρξιακή αγωνία, την ανατρεπτική αποδόμηση των στερεοτύπων με τα οποία έχουμε γαλουχηθεί.
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Παναγιώτη Τέτση, παρουσιάζεται μια μεγάλη αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στο έργο του από τον Απρίλιο - Σεπτέμβριο 2025, σε επιμέλεια Έφης Αγαθονίκου. Ο Παναγιώτης Τέτσης, ζωγράφος, χαράκτης, δάσκαλος, ακαδημαϊκός, ο οποίος είχε διατελέσει και πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες, ο οποίος με το έργο και τη διδασκαλία του διαμόρφωσε την ελληνική μεταπολεμική ζωγραφική.
Η ζωγραφική του Τέτση, σύγχρονη και δημιουργική, απλώθηκε πολύ πιο πέρα από τα στενά όρια της εντοπιότητας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα από τα πλέον αυθεντικά δείγματα της ελληνικής τέχνης των ζωγράφων της μεταπολεμικής γενιάς. Φανατικός οπαδός της ζωγραφικής του φωτός και λάτρης του χρώματος, ο Τέτσης μας έδειξε με το έργο του τι σημαίνει γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία, εμπνευσμένη από τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του τόπου.
Στην έκθεση θα παρουσιαστούν περίπου 110 ζωγραφικά έργα και 50 χαρακτικά που προέρχονται από τις δωρεές του Τέτση στην Εθνική Πινακοθήκη, από ιδιωτικές συλλογές καθώς και από συλλογές οργανισμών. Στόχος της έκθεσης είναι όχι μόνο να παρουσιάσει την πορεία του καλλιτέχνη αλλά και να εστιάσει στην ιδιαίτερη ματιά με την οποία, δίνοντας έμφαση στο φως και το χρώμα, πραγματεύεται τα θέματά του.Η «Φάρμα», η έκθεση που θα παρουσιαστεί στην Εθνική Γλυπτοθήκη την άνοιξη του 2025 σε επιμέλεια Τώνιας Γιαννουδάκη, έχει ως θέμα τη ζωοπλαστική.
Στη συλλογή Γλυπτικής της Εθνικής Πινακοθήκης συνθέσεις καλλιτεχνών όπως ο Πολύγνωτος Βαγής, ο Θανάσης Απάρτης, η Μπέλλα Ραφτοπούλου, ο Χρήστος Καπράλος, ο Ευριπίδης Βαβούρης, ο Αντώνης Καραχάλιος, ο Κώστας Καραχάλιος, η Ναταλία Μελά, ο Γιάννης Αντωνιάδης και ο Νικόλας Δογούλης δίνουν μια αρκετά αντιπροσωπευτική εικόνα αυτής της πλευράς της δημιουργίας τους, που τους απασχόλησε σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση. Η μοναδική ανάμεσα στους Έλληνες γλύπτες και γλύπτριες που ασχολήθηκε εκτεταμένα με τη ζωοπλαστική είναι η Φρόσω Ευθυμιάδη Μενεγάκη.
Τα έργα που έχουν επιλεγεί για τη «Φάρμα» είναι μόνο εκείνα που το μέγεθος και το υλικό τους επιτρέπουν την τοποθέτηση σε υπαίθριο χώρο. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1940 και φτάνοντας έως και τη δεκαετία του 1970, ζώα και πουλιά θα συνθέσουν μια πρωτότυπη παρουσίαση. Φιγούρες οικείες και άλλες λιγότερο γνωστές, σε χαρακτηριστικές στάσεις, ρεαλιστικά πλασμένες ή αφαιρετικές, θα συναντήσουν την πανίδα και θα συνομιλήσουν με τους μικρούς και τους μεγάλους φίλους του πάρκου. Έτσι, μέσα από έργα της Μπέλλας Ραφτοπούλου, του Αντώνη Καραχάλιου, του Γιάννη Αντωνιάδη, του Νικόλα Δογούλη, ιδιαίτερα, όμως, της Φρόσως Ευθυμιάδη Μενεγάκη, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν μια διαφορετική πλευρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
«Φύση, Πόλη, Σύμπαν» είναι ο τίτλος της έκθεσης με έργα από τη συλλογή Κωστάκη του ΜΟΜus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων της ΕΚΠΜΑΣ, που θα ανοίξει στο κοινό τον Νοέμβριο 2025 σε επιμέλεια Μαρίας Τσαντσάνογλου και Συραγώς Τσιάρα. Η έκθεση θα έχει επετειακό χαρακτήρα, καθώς πραγματοποιείται 30 χρόνια μετά την πρώτη έκθεση της συλλογής Κωστάκη στην Ελλάδα, που εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη τον Δεκέμβριο του 1995.
Βασισμένη στην έρευνα που διεξάγει η εικαστικός Νατάσα Μπιζά στο ιστορικό αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης, η έκθεση «Ιστορίες από το Αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης» τον Οκτώβριο 2025, σε επιμέλεια Ελπινίκης Μεϊντάνη, στοχεύει στη δημιουργική συνομιλία ανάμεσα στις συλλογές, την ιστορία και το αρχείο του οργανισμού και στις επίκαιρες εικαστικές και επιμελητικές προσεγγίσεις. Η εικαστικός μέσα από την έρευνά της αναγνώρισε και ανέδειξε ενδιαφέρουσες ιστορίες από τις παρυφές της μουσειολογικής και θεσμικής ιστορίας του μουσείου, αλλά και της πολιτιστικής ιστορίας της Ελλάδας.
Στην έκθεση θα παρουσιαστεί ένα συμπληρωματικό αρχείο αφηγήσεων με θεματικούς πυλώνες το κτίριο, τους ανθρώπους και τις συλλογές της ΕΠΜΑΣ. Πρόκειται για ιστορίες οι οποίες θα παρουσιαστούν μέσω φωτογραφιών, βιντεοπροβολών, εγκαταστάσεων και βιβλίων-εικαστικών έργων (artist’s book).
Το εκθεσιακό αυτό εγχείρημα θα οικειοποιηθεί και θα κοινωνικοποιήσει για πρώτη φορά ιστορικό περιεχόμενο από το αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης. Αυτό το ιδιότυπο «αρχείο» λιγότερο γνωστών συμβάντων, εικόνων, σκέψεων και συναισθημάτων από την ιστορία της Πινακοθήκης αλλά και της Ελλάδας φιλοδοξεί να συμβάλει στην ενεργοποίηση και στον εκδημοκρατισμό του αρχείου της Πινακοθήκης στους επισκέπτες της.