Όταν ήταν μικρός, ο Γιάννης Βαρελάς είχε ένα δωμάτιο με τοίχο - μαυροπίνακα. Η μητέρα του, του έλεγε ιστορίες και τις ζωγράφιζε. Η εικόνα ήταν κάτι σαν αναπνοή, εντελώς αυτονόητη, δίπλα στην αφήγηση, μια άλλη ιστορία. Στα χρόνια που ακολούθησαν, σε παραδόσεις μαθημάτων και ώρες μηχανικής παρακολούθησης, ο Βαρελάς ζωγράφιζε στα περιθώρια, στα τετράδια, τα βιβλία. Η επιλογή του για την Καλών Τεχνών ήταν μάλλον αναμενόμενη στο σπίτι του και πιο ταιριαστή από την προηγούμενη, γιατί κανείς δεν ξέρει αν σήμερα θα ήταν το ίδιο ευτυχής σαν οδηγός νταλίκας, όσο είναι με τον κόσμο που πλάθει και τον κόσμο μέσα στον οποίο κατοικεί. Στην τέχνη του.
Αυτές οι ζωγραφικές σημειώσεις των περιθωρίων των τετραδίων, των βιβλίων, των σκόρπιων χαρτιών, τα σημεία μέσα σε μια εικόνα έρχονται στο προσκήνιο σήμερα με την καινούργια του έκθεση στην γκαλερί Breeder που ανοίγει στις 24 Σεπτεμβρίου και έχει τίτλο “New Flags for a New Country”.
Με δεδομένο το ότι το κρατικό πεδίο δεν έχει ασχοληθεί με την σύγχρονη τέχνη καθόλου, σε κανένα βαθμό, σημαντική είναι η Μπιενάλε. Φέρνει κόσμο, είναι σοβαρή ιστορία και έβαλε την Αθήνα αρκετά έντονα στον χάρτη. Το επιβεβλημένο, το αυτονόητο θα ήταν να είχαμε και Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ακόμα και για τον μοναδικό λόγο ότι η σύγχρονη τέχνη τρέχει τώρα, αφορά τα προβλήματα τα τωρινά.
Παρόλο που η Βιέννη είναι ο μόνιμος τόπος διαμονής του τα τελευταία επτά χρόνια, επέλεξε να δουλεύει τα δυο τελευταία χρόνια και στο Λος Άντζελες και να μοιράζεται το χρόνο του ανάμεσα σε Ευρώπη και Αμερική.
— Ζείτε πολλά χρόνια στο εξωτερικό, από το 2004. Σας ήταν απαραίτητο το να φύγετε και να δουλέψετε εκτός Ελλάδας;
Όταν τελείωσα τη Σχολή Καλών Τεχνών, ήθελα να φύγω, δε το συζητούσα. Να κάνω μεταπτυχιακό, να ανοίξω τα μάτια μου σε αυτά που γίνονται. Για τη δική μου γενιά ήταν αυτονόητο και όσοι μπορούσαν έφυγαν επί τόπου. Όσοι κάθισαν, έμειναν με μισή καρδιά.
— Η δική σας γενιά είχε ανταπόκριση εδώ όταν τελειώσατε τη σχολή;
Όταν τελειώσαμε την Καλών Τεχνών βρήκαμε ανταπόκριση άμεσα με τις κινήσεις στην Ελλάδα. Οι γκαλερί έψαχναν τότε να βρουν νέα παιδιά να μπουν στο παιχνίδι. Οπότε, κατά μια έννοια το εδώ, το λύσαμε γρήγορα. Συμμετείχαμε στη σκηνή. Οπότε το επόμενο βήμα ήταν να πάμε έξω και να δούμε τι γίνεται έξω. Με τη μεγάλη φιλοδοξία να μπούμε στον διεθνή διάλογο, να συνομιλήσουμε με άλλους καλλιτέχνες και να υπάρξουμε, όχι σαν Έλληνες του εξωτερικού αλλά σαν μέρος μιας παγκόσμιας συζήτησης.
— Ήταν πιο εύκολο από ότι είναι σήμερα;
Δεν ήταν εύκολο αλλά ήταν τέτοια η περίοδος που κοίταζαν νέους ανθρώπους αρκετά. Οι νέοι άνθρωποι έπαιζαν ρόλο, το τί έκαναν και πως κινούνταν και έτσι αναπτύχθηκε αυτή η κίνηση. Εμένα με βοήθησε πολύ το ότι ήμουνα με τους Breeder, οι οποίοι έκαναν πολύ καλή δουλειά στο εξωτερικό. Αυτό σε βοηθάει και ενθαρρύνεσαι, συνεχίζεις. Όταν έχεις μια γκαλερί πίσω σου σε λογαριάζουν διαφορετικά και στο εξωτερικό. Ειδικά αν είναι καλή και σημαντική επειδή σε συνδέουν με αυτή, ξέρουν ότι δεν ψάχνεσαι μόνος σου, έχεις μια βάση.
— Σήμερα με τους νέους καλλιτέχνες;
Η αλήθεια είναι ότι τα παιδιά αυτά βιώνουν έναν κορεσμό σε σχέση με το ποια προοπτική υπάρχει στο να απορροφηθούν από τις γκαλερί. Και μάλλον αυτή δεν υπάρχει, ειδικά στην Αθήνα. Στο εξωτερικό είναι μια διαδικασία αυτή είναι αυτονόητη, σε κοιτάνε οι γκαλερί . Εδώ υπάρχουν δυο που ασχολούνται με τους νεώτερους, με αποτέλεσμα τα παιδιά να το εισπράττουν αυτό και να το θεωρούν ως τελειωμένο. Επίσης, έχω την εντύπωση ότι οι γκαλερί της τελευταίας πενταετίας δε μπορούσαν να υποστηρίξουν πολύ τους καλλιτέχνες, ούτε να καλύψουν τις φιλοδοξίες τους στο εξωτερικό οπότε τα παιδιά τις απαξιώνουν κατά την άποψή μου. Και έχει μια λογική αυτό.
— Τι θεωρείτε σημαντικό από αυτά που γίνονται στην Ελλάδα για νέους καλλιτέχνες;
Με δεδομένο το ότι το κρατικό πεδίο δεν έχει ασχοληθεί με την σύγχρονη τέχνης καθόλου, σε κανένα βαθμό, σημαντική είναι η Μπιενάλε. Φέρνει κόσμο, είναι σοβαρή ιστορία και έβαλε την Αθήνα αρκετά έντονα στον χάρτη. Το επιβεβλημένο, το αυτονόητο θα ήταν να είχαμε και Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ακόμα και για τον μοναδικό λόγο ότι η σύγχρονη τέχνη τρέχει τώρα, αφορά τα προβλήματα τα τωρινά. Και αυτός είναι ένα διάλογος που έπρεπε να υπάρχει και θεσμικά.
— Αν κοιτάξετε από έξω προς τα μέσα τι βλέπετε;
Υπάρχουν δυο σχολές. Οι Βιεννέζοι καλλιτέχνες αλλά και οι διάφοροι παράγοντες της εκεί σκηνής και οι ντίλερς και οι γκαλερίστες βλέπουν την Ελλάδα και μάλιστα την Αθήνα σαν ένα μέρος εξωτικό και πολύ ενδιαφέρον και μετά την κρίση περισσότερο από πριν. Έρχονται να κάνουν πολλά πράγματα και εδώ έχει βοηθήσει πολύ το Remap που έχει δημιουργήσει πλατφόρμα για να φτάνουν εδώ και να κάνουν πολλά πράγματα χωρίς μεγάλα μπάτζετ και με τη σιγουριά ότι αυτό είναι κάτι σημαντικό. Οι Ευρωπαίοι μας αντιλαμβάνονται ως Ευρώπη. Είτε ως μαύρα πρόβατα ή ως κάτι που προέρχεται από αυτό που γνωρίζουν είτε ως δημοκρατία είτε ως πολιτισμό. Οπότε υπάρχει μια σχέση, ακόμα και χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς συμβαίνει στη χώρα. Στην Αμερική δεν τους ενδιαφέρει καθόλου τι συμβαίνει στην Ελλάδα. . Την ξέρουν μόνο ως τουριστικό προορισμό. Δεν έχουν σχέση με την Ευρώπη, όπως πιθανώς φανταζόμαστε. Εκεί συμβαίνει κάτι άλλο. Είναι μια χώρα που οι κάτοικοι έχουν τις πιο παράξενες καταγωγές. Δεν τους ενδιαφέρει από που είσαι, αλλά όταν είσαι εκεί είσαι μαζί τους. Σε αφομοιώνουν απόλυτα ή σε περιθωριοποιούν.
— Στο Λος Άντζελες πως αποφασίσατε να πάτε;
Το Λος Άντζελες είναι κάτι που το σκεφτόμουν χρόνια. Από πιτσιρικάς, από τη Σχολή με ενδιέφερε η σκηνή του. Είχαν ένα αντεργκράουντ και μια λογική και πολιτικά η Καλιφόρνια είναι από τα πιο ζωντανά σημεία της Αμερικής. Υπήρχαν κινήματα στα πανεπιστήμια, σοβαρή πρωτοπορία στο θέατρο, υπήρχε σκηνή πανκ, κινήματα ένοπλα επαναστατικής λογικής σε ιδεολογική διασύνδεση με την Ευρώπη. Πάντα έβλεπα με ενδιαφέρον να πάω να μείνω, να δουλέψω. Ήταν ήδη κάποιοι πολύ καλοί μου φίλοι, υπήρξε μια υποδομή, και σιγά- σιγά το έστησα έτσι ώστε να μείνω και να βρω ένα στούντιο. Η Καλιφόρνια είναι ένα δυνατό μέρος. Ως αγορά τέχνης σήμερα, το Λος Άντζελες είναι αρκετά μέσα στα πράγματα. Μετακομίζουν πολλοί καλλιτέχνες από τη Νέα Υόρκη, η οποία έχει κορεστεί τα τελευταία χρόνια, αλλά και γιατί έχει πιο φτηνά ενοίκια, ζωντανές κοινότητες καλλιτεχνών, έχει βγάλει μερικούς πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες για την αμερικάνικη αναφορά τα τελευταία χρόνια.
— Η δουλειά που θα δείξετε ξεκίνησε στο Λος Άντζελες;
Αυτή η δουλειά ξεκίνησε πριν από ενάμισι χρόνο. Όταν πήγα εκεί, έψαχνα ένα τρόπο να μετακινήσω τη δουλειά προς μια πιο ελεύθερη διαδικασία, ένα πιο ανοιχτό σύστημα. Η προηγούμενη δουλειά είχε φτάσει σε ένα σημείο και ήθελα να δοκιμάσω κάτι άλλο.Η Καλιφόρνια έχει μια παράδοση στη ζωγραφική, έχει πολύ καλό φως, τα χρώματα είναι πάρα πολύ ζωντανά, και ξεκίνησα να περνάω τη δουλειά μου σε τελάρα με μια διάθεση λίγο πιο ελεύθερη. Αποφάσισα να σταματήσω εντελώς να κάνω φιγούρες, να μπω δηλαδή στη διαδικασία να ασχοληθώ με τα πράγματα τα οποία υπήρχαν γύρω από τις φιγούρες ως σημεία, ως σημειώσεις, ως οτιδήποτε, και να τα βγάλω μπροστά στο προσκήνιο. Αυτό άρχισε να με οδηγεί προς την αποτύπωση μιας γλώσσας, ενός συστήματος γλωσσολογικού κατά μια έννοια και κυρίως με πήγε πολύ πίσω στη δικιά μου τη ζωή. Άρχισα να ανακαλώ στιγμές που ήμουν αφηρημένος ακούγοντας είτε διαλέξεις στο πανεπιστήμιο, μαθήματα και μου θύμιζε τα σχέδια που έκανα στα βιβλία μου, στο θρανίο.
Τα πράγματα είναι και θα είναι τα ίδια για πολύ καιρό όχι με την έννοια των αλλαγών. Αλλαγές γίνονται κάθε μέρα, το θέμα είναι που θέλεις να πας εσύ.
— Εννοείτε σχέδια που κάνουμε μηχανικά, όταν είμαστε αφηρημένοι;
Αυτά τα σχέδια. Για τα οποία συνειδητοποίησα μετά, ότι είναι μια απόλυτη απεικόνιση της έννοιας της αφηρημάδας πολύ έντονη και πολύ ξεκάθαρη. Και σκέφτηκα ότι αυτό στέκεται τελείως αντίθετα στην επιταγή του νεοφιλελευθερισμού που έχει να κάνει με την αποδοτικότητα, την ανταγωνιστικότητα, με την παραγωγικότητα, τη συγκέντρωση. Και βέβαια χτύπαγαν και στον πυρήνα της την λογική έκφανση αυτής της μηχανής που στήνει ο μηχανισμός της παραγωγής με την συρρίκνωση της εργασίας. Και επιχείρησα να βγει αυτή η δουλειά στον αντίποδα ενός διαλόγου που γίνεται τώρα και για το πως στήνεται ένας καινούργιος κόσμος. Κατέληξα σε μαξιμαλιστικά συστήματα μικρών σημειώσεων τα οποία θεωρώ κατεξοχήν προτάσεις μιας αυτοδιάθεσης, παράλληλα με την χαρτογράφηση και της αποτύπωσης σημείων που δημιουργούν τόπους και που υπήρχε και στα παλιά έργα μου.
— Η σημασία του «Καινούργιες σημαίες για μια καινούργια χώρα»;
Είναι σαν να προσπαθείς να περιγράψεις μια καινούργια δομή. Όλοι καταλαβαίνουμε την επιτακτική ανάγκη να υπάρξει σαν συνθήκη, γιατί τα πράγματα δεν πάνε καλά. Κάποια στιγμή υπήρχε μια αναβίωση του μινιμαλισμού στην τέχνη όμως εγώ θεωρώ ότι αυτή η δουλειά είναι ένας αντίποδας άλλου τύπου προς μια κατεύθυνση αποτύπωσης μια συναίσθησης για την πραγματικότητα. Δεν υπάρχουν αφηγήσεις εκεί μέσα, δεν υπάρχουν ιστορίες. Είναι παρουσίες στο χώρο, και όχι η αποτύπωση μιας μυθολογίας ή μιας αφήγησης που υπήρχε στα παλιά μου έργα. Αυτό με ενδιαφέρει τώρα.
— Γεννιέται ένας καινούργιος κόσμος σήμερα;
Το να γεννηθεί ένας καινούργιος κόσμος είναι θέμα πρόθεσης. Κατά πόσο μπορείς να δεις τα πράγματα σε μια καινούργια προοπτική, πως αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου σε ένα πράγμα το οποίο κινείται. Είναι θέμα λογικής και συσχετισμών και απόδοσης της πραγματικότητας κάθε φορά. Τα πράγματα είναι και θα είναι τα ίδια για πολύ καιρό όχι με την έννοια των αλλαγών. Αλλαγές γίνονται κάθε μέρα, το θέμα είναι που θέλεις να πας εσύ.
— Αυτό το πρότζεκτ που έχετε ξεκινήσει σε ποιο στάδιο βρίσκεται;
Η δουλειά είναι στην αρχή και βρίσκω ότι έχει αρκετή εξέλιξη και εναλλαγές. Σε αυτή την έκθεση, μαζί με τη ζωγραφική, στο υπόγειο της γκαλερί θα υπάρχει μια περφόρμανς τετράωρη. Πατάει επάνω στο επαναστατικό θέατρο που γινόταν στον σαν Φρανσίσκο στη δεκαετία του 50 και είναι μια περφόρμανς-ρουτίνα. Αυτό που θα βλέπει κανείς είναι πέντε ζωόμορφες φιγούρες με κοστούμια, οι οποίες προκύπτουν από τα σχέδια που υπάρχουν στα ζωγραφικά έργα να στήνουν μια αέναη γραμμή παραγωγής ενός προϊόντος, ενός αποτελέσματος που δε βλέπουμε ποτέ. Εμείς βλέπουμε τη διαδικασία μια σχεδόν μυστική διαδικασία που αφορά συμπεριφορικές εναλλαγές. Επάνω είναι οι σημαίες μια νέας χώρας και από κάτω αυτή η χώρα τελικά υπάρχει. Μια γραμμή παραγωγής φτιάχνει οτιδήποτε για τους αποπάνω, στηρίζει την πραγματικότητα που είναι επάνω. Είναι ενδιαφέρον γιατί αγγίζει το παράδοξο και είναι ένα από αυτά που δε με απασχολούν απλώς, με καθορίζουν.
— Υπάρχει ανάγκη να μιλήσουν σήμερα περισσότερο από πριν οι καλλιτέχνες πολιτικά;
Η τέχνη είναι πάντα πολιτική. Οι καλλιτέχνες θέλουν να μιλήσουν πολιτικά και αυτό έχει να κάνει με τις τεράστιες αλλαγές που γίνονται πολύ γρήγορα πλέον. Τα πράγματα αλλάζουν κάθε δυο μήνες και λιγότερο, βλέπεις γύρω σου μια συνεχή αλλαγή, οπότε σε ενδιαφέρει να συμμετέχεις, να βάλεις ένα λιθαράκι προς την κατεύθυνση που πάει όλο αυτό το ποτάμι. Βλέπεις να πηγαίνει κάπου και θέλεις να το κατευθύνεις και εσύ. Τώρα ο ιστορικός χρόνος έχει αλλάξει ως συχνότητα, επιταχύνεται πολύ, και αυτό είναι σημαντικό, δομικό στοιχείο για το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, παγκόσμια. Άρα υπάρχει η διαίσθηση ή η αίσθηση ότι έχει νόημα να συμμετέχεις και να φωνάξεις και να δραστηριοποιηθείς.
— Η πιο ενδιαφέρουσα κίνηση του κόσμου;
Είναι η μετακίνηση των πληθυσμών. Είναι συγκλονιστική. Όχι ότι δε συνέβαινε παλιότερα. Αυτό όμως σήμερα δημιουργεί μια σοβαρή εντροπία και θα δούμε τα αποτελέσματά της πολύ σύντομα, δε θα αργήσει πολύ. Πιστεύω ότι είναι το πιο ενδιαφέρον και σημαντικό που συμβαίνει σήμερα στον κόσμο.
σχόλια