Μόλις μία εβδομάδα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Τζο Μπάιντεν υπέγραψε διάταγμα που προβλέπει να μην ανανεωθούν τα συμβόλαια των εταιρειών που διαχειρίζονται τις ιδιωτικές φυλακές στις ΗΠΑ. «Είναι ένα πρώτο βήμα», είπε, «για να συγκρατήσουμε τους ισχυρούς που επωφελούνται από το σωφρονιστικό μας σύστημα». Και συμπλήρωσε την αναφορά του, που έγινε στο πλαίσιο όσων είπε σχετικά με την εκκίνηση ενός πλάνου αντιμετώπισης του «συστημικού ρατσισμού» στις ΗΠΑ, με την επισήμανση ότι οι ιδιωτικές φυλακές είναι «λιγότερο ανθρώπινες και λιγότερο ασφαλείς» για τους κρατούμενους.
Με αυτή του την απόφασή ο νέος Πρόεδρος τηρεί μια προεκλογική υπόσχεσή του στους Αφροαμερικανούς και τους πολίτες άλλων μειονοτήτων, από τις τάξεις των οποίων προέρχεται ένα τρομακτικά υψηλό ποσοστό των συνολικά 2,5 εκατομμυρίων κρατουμένων στις αμερικανικές φυλακές (ιδιωτικές, κρατικές και ομοσπονδιακές, συμπεριλαμβανομένων των κρατούμενων λαθρομεταναστών, πέραν των ποινικών καταδίκων ‒ οι ΗΠΑ είναι η χώρα με τους περισσότερους φυλακισμένους στον κόσμο).
Κυρίως, όμως, με το συγκεκριμένο διάταγμα ο Πρόεδρος Μπάιντεν κατευθύνει προς μια αίσια τακτοποίησή αυτήν την τεράστια για την αμερικανική πραγματικότητα εκκρεμότητα, για την οποία οι συζητήσεις, οι διαμαρτυρίες και οι διαβουλεύσεις είχαν ξεκινήσει ήδη επί προεδρίας Ομπάμα, χωρίς όμως να δοθεί λύση, ενώ επί προεδρίας Τραμπ παρατάθηκε, εκ προθέσεως, το να πλανάται άλυτο το εν λόγω κοινωνικό αίτημα, προκειμένου να διευκολύνονται οι μπίζνες των ιδιωτών και στο πεδίο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων.
Η έκθεση διερευνά το θέμα του εγκλεισμού των καταδίκων για ποινικά αδικήματα ως μια συνθήκη στερήσεων, δύσκολης διαβίωσης και διαρκούς ωμότητας σε κάθε στιγμή της καθημερινότητάς τους, που εξαιτίας της σκληρότητάς της οδηγεί τις περισσότερες φορές σε συντριβή της προσωπικότητας του έγκλειστου.
Οι κρατούμενοι στις ιδιωτικές φυλακές αποτελούν ένα αρκετά χαμηλό ποσοστό του συνόλου των φυλακισμένων στη χώρα, όμως η συζήτηση γύρω από το θέμα των «ιδιωτικών εταιρειών φυλάκισης πολιτών», από τη στιγμή που ξεκίνησε, αποκτούσε προοδευτικά όλο και πιο αξιοσημείωτες διαστάσεις, κάτι που έδειχνε ότι αφορούσε το σύνολο των Αμερικανών και ότι τελικά εξελισσόταν σε ζήτημα ηθικής τάξεως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Η φυλακή ως νεόκοπο είδος «βιομηχανικής εκμετάλλευσης», ένα ύποπτο τιμωρό σύμπαν, κρυμμένο πίσω από πανύψηλους τοίχους, αποτελεί και το αντικείμενο μιας μεγάλης εικαστικής έκθεσης του ΜοΜΑ PS1, που είναι το παράρτημα του πασίγνωστου Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, όπου οργανώνονται οι κατεξοχήν πειραματικών προθέσεων εκθέσεις, που συχνά έχουν σχεδόν προκλητικό χαρακτήρα. Ο τίτλος της έκθεσης στο ΜοΜΑ PS1, η οποία συνεχίζεται μέχρι τις 4 Απριλίου φέτος, είναι «Marking time: Art in the age of mass incarceration» (που σε εξωφρενικά ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά σημαίνει: «Σημαδεύοντας τον χρόνο: Η τέχνη στα χρόνια των μαζικών φυλακίσεων»).
Η έκθεση διερευνά το θέμα του εγκλεισμού των καταδίκων για ποινικά αδικήματα ως μια συνθήκη στερήσεων, δύσκολης διαβίωσης και διαρκούς ωμότητας σε κάθε στιγμή της καθημερινότητάς τους, που εξαιτίας της σκληρότητάς της οδηγεί τις περισσότερες φορές σε συντριβή της προσωπικότητας του έγκλειστου. Ωστόσο, η έκθεση επικεντρώνει το ενδιαφέρον της και στην αντίσταση σε όλα αυτά μέσω της τέχνης. Οι περισσότεροι από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν υπήρξαν φυλακισμένοι και ξεκίνησαν να δημιουργούν καλλιτεχνικά έργα ενόσω εξέτιαν την ποινή τους.
Είναι αναπόφευκτο να μην οδηγηθεί κάποιος σε αναγωγές όλων αυτών των δυσκολιών και των αντίστοιχων συναισθημάτων στη συνθήκη των κέντρων κράτησης μεταναστών αλλά και του εγκλεισμού του γενικού πληθυσμού λόγω πανδημίας. Όλα τα παραπάνω αναφέρονται ως απαραίτητη εισαγωγή σε μια άλλη έκθεση που γίνεται τώρα στη Νέα Υόρκη και η οποία είναι ελληνική.
Τη διοργανώνει η νέα πολιτιστική πλατφόρμα «Greece in USA» («Η Ελλάδα στις ΗΠΑ»), την οποία δημιούργησε η Σωζήτα Γκουντούνα, επίκουρη καθηγήτρια στο City University of New York (CUNY για τους φίλους, το μόνο δημόσιο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης). Είναι επίσης επιμελήτρια εκθέσεων στην Ελλάδα και στη Νέα Υόρκη, διευθύντρια όλων των δραστηριοτήτων του ατελιέ του σπουδαίου Αμερικανού καλλιτέχνη Raymond Pettibon (για τον οποίο οργανώνει, επίσης, το προσωπικό του ίδρυμα διαχείρισης του έργου του) και, τέλος, συγγραφέας μιας διατριβής πάνω στο μικρότερο σε διάρκεια –μόλις 30 δευτερόλεπτα‒ θεατρικό έργο του Σάμιουελ Μπέκετ: το ιντερμέδιο «Αναπνοή» (πλήρης τίτλος της διατριβής: «Beckett's Breath: Anti-theatricality and the visual arts on Samuel Beckett's Breath», εκδόθηκε από Edinburgh University Press Books και στις ΗΠΑ από Oxford University Press).
Η πρώτη έκθεση της πλατφόρμας «Greece in USA» έχει τίτλο «The right to silence?», που σημαίνει «Το δικαίωμα στη σιωπή;».
«Στην Αμερική, όλη η συζήτηση που γίνεται γύρω από το θέμα του σωφρονισμού και της φυλάκισης, αλλά και η τρέχουσα έκθεση στο ΜοΜΑ PS1, περιστρέφεται γύρω από το ότι οι φυλακισμένοι είναι "αόρατοι" για την αμερικανική κοινωνία. Είναι τα σκουπιδάκια που η κοινωνία κρύβει βιαστικά κάτω από το χαλί της, για να μη φαίνονται, και ενοχλεί η παρουσία τους, τη ίδια στιγμή που οι Αμερικανοί βιώνουν την εμμονή να καθιστούν ανά πάσα στιγμή τον εαυτό τους "ορατό" σε κάθε κοινωνική και επαγγελματική περίσταση. Επιμελούμενη την έκθεση "Το δικαίωμα στη σιωπή;", θέλησα να εστιάσω στο ίδιο θέμα, αλλά από την πλευρά της ακουστικής αντίληψης της παρουσίας-απουσίας των φυλακισμένων. Να επικεντρωθώ στο μεγάλο ζήτημα που είναι και η αποσιώπηση της ύπαρξής τους και της κατάστασης εγκλεισμού που βιώνουν» λέει η Σωζήτα Γκουντούνα και συμπληρώνει:
«Φυσικά, όλα αυτά επιδιώκω να τα πετύχω μέσα από μια πιο ποιητική προσέγγιση των θεμάτων που άπτονται της πολιτικής. Και αυτό οφείλω να παραδεχτώ ότι είναι ένας σταθερός στόχος μου: η μεταφορά πολιτικών ιδεών και θέσεων μέσω μιας ποιητικής του θέματος και όχι με ύψωση κάποιου πανό με αιτήματα. Στην Αμερική, υπάρχουν τεράστια προβλήματα που σιγοβράζουν –και κοχλάζουν‒ μέσα στις φυλακές. Αν τα καταγράφαμε, ξεκινώντας από τις φυλετικές διακρίσεις, που είναι τεράστιες, θα μπορούσαμε να φτάσουμε μέχρι και στις λιγότερες σε αριθμό περιπτώσεις διακρίσεων εις βάρος των διεμφυλικών κρατουμένων. Με άλλα λόγια, στην τραχύτητα του περιβάλλοντος της φυλακής γίνονται πολύ πιο αισθητές όλες οι παθογένειες της αμερικανικής κοινωνίας.
Θα ήταν εύλογο να αναρωτηθεί κάποιος τι σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά μ' εμάς στην Ελλάδα και πώς θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε με τέτοια προβλήματα για να καταφέρουμε να κινητοποιηθούμε συναισθηματικά, να γίνουμε συμπονετικοί. Μια απάντηση θα ήταν η εμπειρία του εγκλεισμού όλων μας που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού. Η αίσθηση από πρώτο χέρι του τι σημαίνει έστω και η μερική απώλεια της ελευθερίας μας. Προφανώς, ο εγκλεισμός της καραντίνας δεν έχει μεγάλη σχέση με τη συνθήκη της φυλάκισης, ωστόσο αρκεί για να μας βάλει σε σκέψεις σχετικά με την έννοια της ελευθερίας, του δικαιώματος σε αυτήν και των ορίων τους».
Η ιδέα για τη δημιουργία αυτής της έκθεσης σχετίζεται με τα περίφημα «Μiranda Rights», δηλαδή με τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται σε κάθε άτομο που συλλαμβάνεται στις ΗΠΑ. Είναι λίγο-πολύ γνωστά παγκοσμίως, χάρη στο σινεμά και την κλισέ φράση των αστυνομικών, τη «Miranda Warning» (προειδοποίηση Μιράντα), προς τον εκάστοτε συλληφθέντα, «You have the right to remain silent», που κατά λέξη σημαίνει: «Έχεις δικαίωμα να παραμείνεις σιωπηλός» και εννοεί ότι ο κρατούμενος έχει δικαίωμα να μην καταθέσει τίποτα κατά τη διάρκεια της προκαταρκτικής εξέτασης, της αστυνομικής προανάκρισης.
Η ονομασία «Μiranda Rights» προκύπτει από το επώνυμο του πρώτου κρατουμένου που το 1966 προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ κατά της Πολιτείας της Αριζόνας, προκειμένου να απαιτήσει την αναγνώριση του συγκεκριμένου δικαιώματος.
«Ξεκινώντας από αυτό το πολύ γνωστό λεκτικό κλισέ, προσπαθήσαμε να επεκτείνουμε τη σκέψη προς κάθε πιθανή κατεύθυνση, προκειμένου να διερευνήσουμε και να κυκλώσουμε το ενδεχόμενο να μένουμε για πάντα και σε κάθε περίπτωση σιωπηλοί» λέει η Σωζήτα Γκουντούνα, εισάγοντας με πολύ απαλό τρόπο τη φρικτή έννοια της οικειοθελούς αυτοφίμωσης. Συγχρόνως, όμως, τονίζει ότι όλα αυτά τα ζητήματα έχουν διπλή όψη, δεδομένου ότι «το δικαίωμα να παραμένεις σιωπηλός είναι, σε κάθε περίσταση, και ένας τρόπος να προστατέψεις την άποψή σου».
Κατά τα άλλα, η επιλογή του θέματος της έκθεσης προκύπτει και από την αντίληψη της Σωζήτας Γκουντούνα ότι οι εκθέσεις που προβάλλουν τον σύγχρονο πολιτισμό δεν θα έπρεπε να είναι «φεστιβαλικού χαρακτήρα», ούτε να αγκιστρώνονται στο «σύστημα θεμάτων που κατά παράδοση προβάλλουμε προς τα έξω». Τονίζει, μάλιστα, ότι «θα έπρεπε να απευθύνονται στους θεατές του τόπου όπου παρουσιάζονται και να αγγίζουν κάτι που τους προβληματίζει στο πλαίσιο της καθημερινής τους ζωής ως μελών ενός κοινωνικού συνόλου».
Η σύνθεση των καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση «The right to silence?» θα έλεγε κάποιος ότι θυμίζει κιβωτό της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Από πλευράς ξένων συμμετοχών, ξεχωρίζει εκείνη του Ashley Hunt, που ανήκει στους καλλιτέχνες οι οποίοι έχουν εκτίσει μακροχρόνια ποινή φυλάκισης. Το άστρο του λάμπει αυτή την εποχή στη Νέα Υόρκη και έργα του συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση στο ΜοΜΑ PS1.
«Με αυτή την έκθεση η Ελλάδα μιλάει μια καινούργια γλώσσα» λέει η Σωζήτα Γκουντούνα. «Ο στόχος που επιτυγχάνεται είναι ότι παρουσιάζεται στη Νέα Υόρκη μια πρώτη χαρτογράφηση της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής σκηνής: οι Έλληνες καλλιτέχνες αποκτούν μια φωνή εκεί. Όμως το μεγάλο στοίχημα της πλατφόρμας "Greece in USA" είναι να καταφέρνει κάθε φορά, με τις εκθέσεις της, να συνυπάρχουν Έλληνες καλλιτέχνες με διεθνώς αναγνωρισμένους ξένους. Αυτή η συνύπαρξη θα οδηγούσε σε ένα άλλο βλέμμα από την πλευρά των εκεί θεατών προς το έργο των Ελλήνων καλλιτεχνών που θα συμμετέχουν.
Γενικότερα, ο στόχος μου είναι καταρχάς να μπει μια τάξη στο πώς η Ελλάδα θα εμφανίζεται στην Αμερική, ξεκινώντας με την εδώ σύγχρονη εικαστική παραγωγή. Θα προτείνονται εκθέσεις που η θεματική τους θα αφορά όλο τον κόσμο. Οι Έλληνες καλλιτέχνες θα εκπροσωπούνται σε ποσοστό 30-40% επί του συνόλου των συμμετεχόντων καλλιτεχνών. Η επιτυχία αυτής της τακτικής είναι ότι ενώ θα πρόκειται για μια ελληνική έκθεση στην Αμερική, δεν θα δείχνει σαν έκθεση προώθησης Ελλήνων καλλιτεχνών αλλά θα είναι μια έκθεση που θα παρουσιάζεται εκεί και θα απευθύνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Το ζητούμενο είναι να γίνει συνεχής η ελληνική εικαστική παρουσία στην Αμερική, χωρίς όμως αυτό να συμβαίνει κραυγαλέα, ως μια "τοποθέτηση προϊόντος", όπως θα περιγραφόταν στη γλώσσα του εμπορίου. Θα οφείλει να πείθει ως κάτι το απολύτως αναγκαίο και λειτουργικό για τον τόπο και τον χρόνο που η έκθεση παρουσιάζεται.
Πέραν αυτού του άξονα παρουσίασης, θα αναδεικνύονται και όλες οι περιπτώσεις που καταξιωμένοι διεθνείς καλλιτέχνες ασχολούνται στο έργο τους με κάτι που επιλέγουν από το κλασικό ελληνικό οπλοστάσιο ιδεών και εννοιών και έχει απευθείας καταγωγή από την ελληνική αρχαιότητα. Ένα τέτοιο παράδειγμα θα ήταν ο Βρετανός καλλιτέχνης Chris Ofili που, το 2019, ένα μέρος της δουλειάς του βασίστηκε στη φοβερή μετάφραση της "Οδύσσειας" από την Emily Wilson, την πρώτη γυναίκα που μετέφρασε στα αγγλικά το ομηρικό έπος.
Ένας επόμενος στόχος της πλατφόρμας "Greece in USA" θα είναι να προσκληθούν ξένοι επιμελητές που θα συνεργάζονται με σημαντικές νεοϋορκέζικες γκαλερί. Η πλατφόρμα θα διατηρεί σταθερούς δεσμούς με ακαδημαϊκά ιδρύματα και συλλογικότητες καλλιτεχνών. Θα παρακολουθεί τους Έλληνες πρωτοεμφανιζόμενους καλλιτέχνες. Θα αποκτήσει εκδοτική δραστηριότητα και το πρώτο της δείγμα θα είναι μια μονογραφία για το έργο του σπουδαίου Lucas Samaras.
Θα θέλαμε, επίσης, να προχωρήσουμε με ανάλογες εκδόσεις για όλους τους διακεκριμένους Έλληνες καλλιτέχνες της διασποράς. Η πλατφόρμα θα συμμετέχει στην παραγωγή έργων Ελλήνων που θα συμμετέχουν στις εκθέσεις της. Στην τωρινή έκθεση αυτό συνέβη με το έργο του Βαγγέλη Βλάχου και ελπίζω ότι σύντομα θα εξασφαλιστούν πόροι για τη χρηματοδότηση της παραγωγής ενός νέου βίντεο του Στέφανου Τσιβόπουλου. Θα ήθελα, ακόμα, η πλατφόρμα να εκπροσωπήσει και τις παραστατικές τέχνες.
Για να τα βάλουμε, όμως, όλα αυτά σε μια λογική οικονομίας, ο στόχος μου είναι σε αυτήν τη φάση να γίνονται ένα ή δύο πρότζεκτ τον χρόνο, ανάλογα με τις χρηματοδοτήσεις που θα επιτυγχάνονται. Αυτά θα πρέπει να είναι τόσο καλά, ώστε κάθε φορά να μένει ένα ισχυρό αποτύπωμά τους στην εικαστική ζωή της Νέας Υόρκης. Ωστόσο, και για να μην καταναλώνεται όλος ο χρόνος που διαθέτουμε στην αναζήτηση χορηγιών, θα μπορούσαν να γίνονται και "εναλλακτικά" πρότζεκτ σε απρόβλεπτους χώρους, με πολύ χαμηλές ανάγκες χρηματοδότησης, αλλά πάντα με περιεχόμενο για τους θεατές».
Η πρώτη έκθεση της Greece in USA παρουσιάζεται στην Anya and Andrew Shiva Gallery, που είναι ο κύριος χώρος παρουσίασης εκθέσεων του John Jay College of Criminal Justice, ενός μείζονος κολεγίου του City University of New York στο Μανχάταν. Φιλοξενεί, συνήθως, εκθέσεις που προσεγγίζουν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα ή θέματα που άπτονται των κλασικών σπουδών. Η επιλογή του χώρου έγινε για να υπάρξει ένας συσχετισμός της έκθεσης με το μόνο δημόσιο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, που είναι και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, αλλά και με το συγκεκριμένο κολέγιο, του οποίου η φήμη είναι εξίσου μεγάλη με εκείνη του πανεπιστημίου, από το οποίο αποφοιτούν οι σπουδαιότεροι ποινικολόγοι και δικαστικοί.
Η έκθεση περιλαμβάνει δύο μέρη. Το πρώτο το έχει επιμεληθεί η Σωζήτα Γκουντούνα, ενώ το δεύτερο, που έχει τίτλο «The right to silence: Asia», το επιμελείται η Thalia Vrachopoulos και σε αυτό έχουν σημαντική εκπροσώπηση οι ασιατικής καταγωγής καλλιτέχνες. Θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Ιουλίου 2021 και μπορεί κάποιος να δει την έκθεση διαδικτυακά και δωρεάν, ακολουθώντας αυτόν τον σύνδεσμο.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Μαργαρίτα Αθανασίου, Μαρία Άντελμαν, Στήβεν Αντωνάκος, Κλίτσα Αντωνίου, Kenji Aoki, Λυδία Βενιέρη, Βαγγέλης Βλάχος, Αντώνης Βολανάκης, Αλέξανδρος Γεωργίου, Εύα Γιαννακοπούλου, Κλειώ Γκιζέλη, Χριστίνα Δημητριάδη, Γιώργος Δρίβας, Μαίρη Ζυγούρη, Διονύσης Καβαλλιεράτος, Πέγκυ Κλιάφα, Πάνος Κοκκινιάς, Γεωργία Κοτρέτσος, Αριστείδης Λάππας, Μανώλης Δασκαλάκης-Λεμός, Ειρήνη Λιναρδάκη, Αριστείδης Λογοθέτης, Μάριον Ιγγλέση, Όλγα Μηλιαρέση-Φωκά & Δέσποινα Δαμάσκου for SPAGHETTO, Μπιλ Μπαλάσκας, Μαργαρίτα Μποφίλιου, Γιώργος Παπαφίγκος, Χαρά Πιπερίδου, Βασίλης Σαλπιστής, Πάνος Σκλαβενίτης, Έφη Σπύρου, Μαρίλια Σταγουράκη, Γιώργος Σταματάκης, Χρυσάν Σταθάκος, Πάνος Τσαγκάρης, Στέφανος Τσιβόπουλος, Νάγια Φραγκούλη, Νίκος Χαραλαμπίδης, Γιούλα Χατζηγεωργίου, Δέσποινα Χατζηπαυλίδου & Ανθή Μουριάδου, Κλεοπάτρα Χαρίτου, Veronique Bourgoin, Tim D'Agostino, Karen Finley, Geyer Andrea & Sharon Hayes, Steve C Harvey, Ashley Hunt, Richard Kamler, Renee Magnati, Ilan Manouach, Daina Mattis, Juli Susin, Mischa Twitchin.
Στο επόμενο σκέλος της έκθεσης με τίτλο «Undercurrent» συμμετέχουν οι εικαστικοί: Χλόη Ακριθάκη, Αλέξης Βασιλικός, Ευγενία Βερελή, Μαρία Γεωργούλα, Ελένη Γληνού, Λυδία Δαμπασίνα, Μάρθα Δημητρόπουλου, Ειρήνη Καραγιαννοπούλου, Ισμήνη Καρυωτάκη, Ηλίας Κοέν, Άννα Λάσκαρη, Τζένη Μαρκέτου, Μάρω Μιχαλακάκου, Φρύνη Μουζακίτου, Μανόλης Μπαμπούσης, Ράνια Μπέλου, Εμμανουήλ Μπιτσάκης, Αγγελική Μπόζου, Μαργαρίτα Μυρογιάννη, Μαρία Παπαδημητρίου, Ευριπίδης Παπαδοπετράκης, Νάτασσα Παπαδοπούλου, Ηλίας Παπαηλιάκης, Τερέζα Παπαμιχάλη, Αιμιλία Παπαφιλίππου, Γεωργία Σαγρή, Κατερίνα Σάρρα, Χριστίνα Σγουρομύτη, Βουβούλα Σκούρα, Ευαγγελία Σπηλιοπούλου, Αντώνης Τσακίρης, Φίλιππος Τσιτσόπουλος, Θάλεια Χιώτη, Ζωή Χούντα, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, Elaine Angelopoulos, Blind Spot, Rafika Chawishe, Mat Chivers, Delia Gonzalez, Ashley Hunt, James Lane, John Newsom, OCD Ensemble, Anastasia Pelias, Irene Ragusini, Duke Riley, Martin Sexton.
Φωτογραφία ανοίγματος: Stephen Antonakos, Red Neon From Wall to Wall, 1968
σχόλια