Η τέχνη ως μέσο έκφρασης στον δημόσιο χώρο είναι συνυφασμένη με την ταυτότητα των σύγχρονων ευρωπαϊκών πόλεων. Μια πολύ καλή γεύση της παίρνουμε κατά τη διάρκεια των διαδρομών μας στο αθηναϊκό μετρό, όπου εκτίθεται μια μεγάλη συλλογή αρχαιολογικών ευρημάτων και σύγχρονων έργων τέχνης.
Έναν από τους πιο κεντρικούς σταθμούς του, εκείνον της Ομόνοιας, κοσμεί τα τελευταία δεκαεννιά χρόνια η εικαστική δημιουργία του πρωτοπόρου καλλιτέχνη Νίκου Κεσσανλή με τίτλο «Ουρά».
Ωστόσο, κατόπιν αυτοψίας που πραγματοποίησαν στον σταθμό υπεύθυνοι της Αττικό Μετρό και ειδικοί συντηρητές έργων τέχνης, διαπιστώθηκε ότι το έργο παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα.
«Παρατηρήθηκε χαλάρωση των υφασμάτινων υποστηριγμάτων από το τελάρο τους, αποχρωματισμός των επιφανειών, έντονη ρηγμάτωση στις φωτοευαίσθητες επιστρώσεις και σημαντική αισθητική αλλοίωση που οφείλεται κυρίως στους επιφανειακούς ρύπους, στην κάπνα και στην αιθάλη. Το έργο έχρηζε άμεσης προστασίας και σωστικών επεμβάσεων συντήρησης, τουλάχιστον για τη στερέωση των απολεπίσεων των επιστρώσεων. Επιπλέον, επειδή το έργο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στο φως και ήδη παρουσίασε μη αντιστρεπτές οξειδώσεις που οφείλονται στο μικρο-περιβάλλον της προθήκης στο οποίο αναρτάται, προτάθηκε η αλλαγή των λαμπτήρων φθορισμού με λαμπτήρες που δεν παράγουν θερμότητα και υπεριώδη (UV) ακτινοβολία» λέει στη LiFO η συντηρήτρια έργων τέχνης Φωτεινή Κουσιάκη.
Σήμερα, ο επιβάτης που διασχίζει τον χώρο μετεπιβίβασης βλέπει ξανά τη δημιουργία του Νίκου Κεσσανλή. Αντικρίζει ξανά τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά να περιμένουν, να κινούνται ή να φωνάζουν. Ουσιαστικά, διακρίνει ένα έργο που έχει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο και το φευγαλέο είδωλό του.
Αποτέλεσμα αυτής της διαπίστωσης ήταν η άμεση δρομολόγηση της συντήρησής του. Πλέον, με την επιτυχημένη ολοκλήρωση των εργασιών, το έργο είναι και πάλι στη θέση του, συνοδεύοντας την καθημερινή μετακίνηση χιλιάδων Αθηναίων.
Να θυμίσουμε ότι ο καλλιτέχνης, δάσκαλος και πρύτανης της ΑΣΚΤ Νίκος Κεσσανλής (1930-2004) υπήρξε μία από τις πιο δραστήριες φυσιογνωμίες της ελληνικής τέχνης, με σημαντική διεθνή πορεία. Ακαταπόνητος πρεσβευτής της καλλιτεχνικής δημιουργίας, σπούδασε στην ΑΣΚΤ στο εργαστήριο του Γ. Μόραλη, μαθήτευσε στους Γ. Σπυρόπουλο και Γ. Τσαρούχη και έκανε τη μετεκπαίδευσή του σε Ρώμη και Παρίσι. Παρουσίασε το έργο του σε εκθέσεις στο εξωτερικό και στην Ελλάδα και τιμήθηκε με σημαντικά βραβεία. Έργα του βρίσκονται σε μεγάλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλο τον κόσμο. Πρωτοπορώντας, χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη μια σειρά από ανορθόδοξα ζωγραφικά υλικά (τσιμέντο, γύψο, ύφασμα, σύρματα, καλώδια) και ήταν από τους πρώτους διεθνώς καλλιτέχνες που οικειοποιήθηκαν το μέσο της φωτογραφίας.
«Η ονομασία του έργου παραπέμπει στην "ουρά" που περιμένεις στον μπακάλη ή για να αγοράσεις το εισιτήριό σου στο μετρό. Αποτελείται από έντεκα ξεχωριστούς πίνακες του ίδιου μεγέθους. Για να τους φτιάξω μου χρησίμευσαν άνθρωποι κοντινοί μου, φίλοι μου. Μπορεί να είναι και κανένας εχθρός μέσα, δεν ξέρω. Με έπιασε μανία με αυτό το έργο. Δεν είναι τα έντεκα ή δώδεκα τελάρα που θα πάνε στο μετρό, είναι τα άλλα τριάντα ή σαράντα που έχω δημιουργήσει παράλληλα. Η σειρά έχει συνοχή. Είναι άνθρωποι που περιμένουν» είχε δηλώσει γι' αυτό ο δημιουργός του.
«Ένα έργο αποτελούμενο από έντεκα ξεχωριστούς πίνακες του ίδιου μεγέθους, τοποθετημένους σε σειρά, στους οποίους απεικονίζονται σκιές ανθρώπινων μορφών σε κίνηση. Η τεχνική κατασκευής των πινάκων έγκειται σε "τελαρωμένο" ύφασμα πολλαπλών επιστρώσεων, με την τελευταία επίστρωση να είναι από ευαισθητοποιημένο χρώμα φωτοχρωμίας, ικανό να αποτυπώνει με την κλασική μέθοδο της φωτογραφίας μορφές και σχήματα» αναφέρει η αρχιτέκτονας της Αττικό Μετρό Πολυξένη Αντωνίου.
«Το έργο "Ουρά", κυριότητας της Αττικό Μετρό, μήκους περίπου 11 μέτρων, εκτίθεται μόνιμα στο επίπεδο μετεπιβίβασης, προστατευμένο σε γυάλινη προθήκη και διαθέτει θυρίδα πρόσβασης στο πλάι, προκειμένου να είναι δυνατή η επισκεψιμότητά του για λόγους συντήρησης» επισημαίνει η κ. Αντωνίου. «Στο πλαίσιο υλοποίησης της Β' φάσης της ένταξης έργων εικαστικών τεχνών στους σταθμούς του μετρό της Αθήνας, σύμφωνα με απόφαση του διοικητικού συμβουλίου της Αττικό Μετρό /1998, η Συμβουλευτική Επιτροπή Αισθητικής Πλαισίωσης εισηγήθηκε την ανάθεση φιλοτέχνησης έργου προορισμένου για τον σταθμό Ομόνοια στον Ν. Κεσσανλή, ο οποίος και διένυε εκείνη την εποχή την όψιμη καλλιτεχνική του περίοδο. Με την υπογραφή της σχετικής σύμβασης στις 25 Νοεμβρίου 2000 ολοκληρώθηκε από τον καλλιτέχνη και εγκαταστάθηκε στον σταθμό Ομόνοια».
Όσον αφορά τη διαδικασία της παραγωγής, συμμετείχαν φίλοι και παλιοί σπουδαστές του Κεσσανλή στην ΑΣΚΤ, κινούμενοι ως σκιές πίσω από τα πανιά που εκείνος φώτιζε κατάλληλα, πετυχαίνοντας έτσι τις φωτοσκιάσεις και τα περιγράμματα που επιδίωκε και φωτογραφίζοντάς τα.
«Αργότερα, επάνω σε "τελαρωμένο" ύφασμα, άλλοτε χωρίς προετοιμασία και άλλοτε καλυμμένο με μία έως τρεις επιστρώσεις, και μία τελευταία από ευαισθητοποιημένο χρώμα φωτοχρωμίας, δημιούργησε ένα φωτοευαίσθητο πανί, όπου με την κλασική μέθοδο της φωτογραφίας έχουν απεικονιστεί οι φωτοσκιάσεις από ανθρώπινες φιγούρες και σχήματα σε φυσικό μέγεθος» εξηγεί η κ. Φωτεινή Κουσιάκη.
Μάλιστα, τα τελάρα αποσπάστηκαν από τον μεταλλικό σκελετό στο πρώτο επίπεδο του σταθμού Ομόνοια και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο της κ. Κουσιάκη για συντήρηση. Εκεί αφαιρέθηκαν όλα τα έργα από τα τελάρα τους, ελέγχθηκε η λειτουργικότητα των τελάρων και παραγγέλθηκαν καινούργια, όπου ήταν απαραίτητο.
«Καθαρίστηκε η πίσω πλευρά των υφασμάτινων επιφανειών, αφαιρέθηκαν οι ρύποι, επισκευάστηκαν σχισίματα και ενισχύθηκαν αδύναμα σημεία του υφάσματος, κυρίως στις ακμές του τελάρου. Η όψη κάθε πίνακα από τους έντεκα συντηρήθηκε ανάλογα με τα προβλήματα που εμφάνιζε λόγω του διαφορετικού τρόπου προετοιμασίας που είχε ακολουθηθεί κατά τη φιλοτέχνησή του. Για τον σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις σε δείγματα που αποσπάστηκαν από τα υλικά κατασκευής και από περιοχές παλαιότερων επεμβάσεων και αποφασίστηκε, μετά τον στεγνό καθαρισμό, να εφαρμοστούν υδρογέλες, ενώ έγινε αποκατάσταση με μεθυλοκυτταρίνη και ζελατίνη» διευκρινίζει η κ. Κουσιάκη.
Ουσιαστικά, στον πολυπληθή σταθμό του μετρό Ομόνοια οι ανθρώπινες φιγούρες αντανακλούν τους επιβάτες του μετρό και τους χιλιάδες διερχόμενους που σχηματίζουν ουρές καθημερινά στους σταθμούς της Αθήνας και του κόσμου.
Σήμερα, ο επιβάτης που διασχίζει τον χώρο μετεπιβίβασης βλέπει ξανά τη δημιουργία του Νίκου Κεσσανλή. Αντικρίζει ξανά τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά να περιμένουν, να κινούνται ή να φωνάζουν. Ουσιαστικά, διακρίνει ένα έργο που έχει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο και το φευγαλέο είδωλό του.
Η «Ουρά», με την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης, εκτός της αισθητικής αναβάθμισης, έρχεται να λειτουργήσει ως μια μορφή επικοινωνίας που συνομιλεί με το παρόν και το μέλλον.