Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο

Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
0

Πώς, αλήθεια, φανταζόμαστε την Κόλαση; Σκεφτόμαστε φωτιές, καπνούς, διαβόλους να περιφέρονται γύρω από αμαρτωλούς που βασανίζονται φρικτά για τα κρίματά τους; Και για τον Παράδεισο, τι εικόνες πλάθουμε με τη φαντασία μας; Καταπράσινα λιβάδια, τρεχούμενα νερά, φρούτα, λουλούδια, μουσικές και αγγελούδια; Αυτές οι εικόνες, που κυριαρχούν στη χριστιανική Δύση, έχουν σε μεγάλο βαθμό τις ρίζες τους στην Αγία Γραφή. Ωστόσο, υπάρχει άλλο ένα κείμενο που επηρέασε τις αντιλήψεις σχετικά με τη μετά θάνατον ζωή, η «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, του ποιητή από τη Φλωρεντία, που γεννήθηκε το 1265 και πέθανε το 1321.

Η εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» από τον Μποτιτσέλι ήταν ένα εξαιρετικά φιλόδοξο και πρωτότυπο σχέδιο. Ενώ οι προηγούμενοι καλλιτέχνες είχαν εικονογραφήσει χειρόγραφα της «Θείας Κωμωδίας», συνήθως με μικρές εικόνες από μερικές βασικές σκηνές που εμφανίζονταν στην ίδια σελίδα με το κείμενο, ο Μποτιτσέλι αποφάσισε να εικονογραφήσει καθεμία από τις εκατό, συνολικά, ωδές.

Στη «Θεία Κωμωδία» ο Δάντης δημιουργεί μια φανταστική εκδοχή του εαυτού του που ταξιδεύει στον Άδη με οδηγούς τον Βιργίλιο και τη Βεατρίκη και, μέσω της Κόλασης και του Καθαρτηρίου, φθάνει εν τέλει στον Παράδεισο. Πολλές λεπτομέρειες που περιγράφει γι’ αυτό το ταξίδι άφησαν ανεξίτηλα το σημάδι τους στη δυτική φαντασία για περισσότερο από μισή χιλιετία. Στην πραγματικότητα, η μάλλον στερεότυπη εικόνα της μετά θάνατον ζωής περιλαμβάνεται ολόκληρη στο έργο του. Οι γλαφυρές περιγραφές του τράβηξαν αμέσως το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών και περισσότερα από σαράντα εικονογραφημένα χειρόγραφα της «Θείας Κωμωδίας» δημιουργήθηκαν πριν από την έλευση της τυπογραφίας, στα τέλη του 15ου αιώνα.

Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Sandro Botticelli. Dante and Beatrice in the second planetary sphere of Paradise (Divine Comedy, Paradiso VI), around 1481-1495, Pen and brown ink over metal pen on parchment, 32,5 x 47,6 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Philipp Allard

Ανάμεσα στους ζωγράφους που αναμετρήθηκαν με το αριστούργημα του Δάντη ήταν ο Σάντρο Μποτιτσέλι, που εικονογράφησε σε περγαμηνή το έργο για τον Lorenzo των Μεδίκων –κάτοχο, επίσης, της περίφημης «Άνοιξης»– ανάμεσα στο 1490 και στο 1496. Τριάντα από τα εξαίσια σχέδιά του πρόκειται να εκτεθούν στην Courtauld Gallery, στο Λονδίνο, από τις 18 Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια της έκθεσης «Μποτιτσέλι και Θησαυροί από τη Συλλογή Hamilton». Η έκθεση θα περιλαμβάνει και άλλα εικονογραφημένα χειρόγραφα, πολλά από αυτά της εποχής του Μποτιτσέλι, που ανήκουν στη συλλογή η οποία πουλήθηκε από τον 12ο δούκα του Hamilton στο Kupferstichkabinett του Βερολίνου και από τότε δεν έχει επιστρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ανάμεσά τους συναντάμε την περίφημη Αγία Γραφή του Hamilton, που θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα εικονογραφημένα χειρόγραφα στον κόσμο και απεικονίζεται στο πορτρέτο του Πάπα Λέοντα Ι’, του Ραφαήλ. Παρά τις προσπάθειες της βασίλισσας Βικτώριας, το 1882 πάνω από 700 αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας ταξίδεψαν στο Βερολίνο, ώστε να εξοφλήσει ο δούκας τα τεράστια χρέη του και η έστω προσωρινή επιστροφή τμήματος της συλλογής έχει κινητοποιήσει τους φιλότεχνους Λονδρέζους και όχι μόνο.

Ο Giorgio Vasari, η πιο σημαντική πηγή του παρελθόντος για τον Μποτιτσέλι, έγραψε το 1550: «Όταν ο Μποτιτσέλι σπούδαζε, έγραψε ένα σχόλιο για ένα απόσπασμα του ποιήματος του Δάντη και αφού εικονογράφησε την Κόλαση, τύπωσε το έργο». Αναφέρεται στα σχέδια του Μποτιτσέλι για τα χαρακτικά του Baccio Baldini που κοσμούν την πρώτη έκδοση της «Θείας Κωμωδίας» η οποία κυκλοφόρησε στη Φλωρεντία το 1481, με σχολιασμό από τον Cristoforo Landino. Ο Μποτιτσέλι είχε ζωγραφίσει κι ένα πορτρέτο του Δάντη, γεγονός που αποδεικνύει την αναβίωση του ενδιαφέροντος για τον ποιητή στα τέλη του 15ου αιώνα στη Φλωρεντία. Ένας ανώνυμος συγγραφέας, γράφοντας περίπου το 1540, μας πληροφορεί ότι ο Μποτιτσέλι «έχει ζωγραφίσει και εικονογραφήσει έναν Δάντη σε περγαμηνή για τον Lorenzo di Pierfrancesco των Μεδίκων, έργο το οποίο θεωρήθηκε θαυμάσιο». Ο Lorenzo, γόνος της μεγάλης φλωρεντινής δυναστείας, λόγιος και ποιητής, ήταν φίλος και προστάτης του Μποτιτσέλι, ο οποίος είχε ζωγραφίσει το πορτρέτο όχι μόνο του ίδιου αλλά επίσης του πατέρα και του παππού του.

Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Alexander the Great visits the bottom of the sea in a diving-bell (in the Romance of Alexander), Northern France, around 1290–1300 book illumination and gold on parchment, 26,0 x 18,8 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Jörg P. Anders

Η εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» από τον Μποτιτσέλι ήταν ένα εξαιρετικά φιλόδοξο και πρωτότυπο σχέδιο. Ενώ οι προηγούμενοι καλλιτέχνες είχαν εικονογραφήσει χειρόγραφα της «Θείας Κωμωδίας», συνήθως με μικρές εικόνες από μερικές βασικές σκηνές που εμφανίζονταν στην ίδια σελίδα με το κείμενο, ο Μποτιτσέλι αποφάσισε να εικονογραφήσει καθεμία από τις εκατό, συνολικά, ωδές. Επιπλέον, τα σχέδια ήταν πολύ μεγάλα, τοποθετημένα οριζοντίως –αντίθετα με τα περισσότερα βιβλία– και κάλυπταν ολόκληρη την ομαλή πλευρά της περγαμηνής. Αρχικά, μπορούσε κανείς να δει τις εικόνες μαζί με το κείμενο, γραμμένο από τον Niccolò Mangona στην πίσω πλευρά της περγαμηνής. Από το έργο αυτό 92 φύλλα περγαμηνής έχουν επιβιώσει, μοιρασμένα ανάμεσα στο Βερολίνο και στο Βατικανό, 30 από τα οποία –10 για κάθε μέρος του έργου– θα μπορέσει να θαυμάσει ο επισκέπτης της έκθεσης.

Ο Μποτιτσέλι ολοκλήρωσε τα εξωτερικά περιγράμματα για όλες σχεδόν τις ωδές, αλλά πρόσθεσε χρώματα μόνο σε λίγα. Η λεπτότητα που χαρακτηρίζει τον ζωγράφο καθώς και τα αρχαϊκά στοιχεία που χρησιμοποιεί είναι παρόντα και σε αυτό το έργο. Ο Μποτιτσέλι, περισσότερο από τους συγχρόνους του, ήταν εξαιρετικά πιστός στο κείμενο του Δάντη και αποδεικνύεται προσεκτικός αναγνώστης και στοχαστικός εικονογράφος. Ειδικά για το μέρος της «Κόλασης», οι εικόνες περιλαμβάνουν έναν μεγάλο αριθμό σκηνών για κάθε ωδή. Για το «Καθαρτήριο», ο Μποτιτσέλι ήταν κάπως πιο επιλεκτικός και έκανε μεγαλύτερη χρήση της «ορθολογικής» προοπτικής, ενώ για τον «Παράδεισο» τα απλοποιημένα σχέδιά του συλλαμβάνουν την αιθέρια φύση του κειμένου. Επιπλέον, ο Μποτιτσέλι ζωγράφισε έναν πολύ λεπτομερή χάρτη του Κάτω Κόσμου, μαζί με ένα τρομακτικό πορτρέτο του Σατανά σε ένα περίφημο διπλό φύλλο. Ο χάρτης της Κόλασης είναι η πιο ακριβής αναπαράσταση της δομής της «Κόλασης» του Δάντη και έχει ερμηνευθεί με πολλούς τρόπους κατά τη διάρκεια των αιώνων. Μερικοί λένε ότι εξακολουθεί να κρύβει κάτι, που ακόμα να ανακαλυφθεί...

Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Cristoforo Orimina. Genesis (in the so called “Hamilton-Bible”), around 1350-60book illumination and gold on parchment, 37,5 x 26,5 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Jörg P. Anders
Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Francesco Binasco (?) Ruinous wall adorned with scenes of the lifes of Paulo and Daria (in: Gaspare Visconti, De Paulo e Daria amanti), after 1492 book illumination on parchment, 27,0 x 17,8 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Jörg P. Anders
Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Sandro Botticelli. Beatrice explains to Dante the order of the cosmos (Divine Comedy, Paradiso II), around 1481-1495, Pen and brown ink over metal pen on parchment, 32,4 x 47,4 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Philipp Allard
Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Sandro Botticelli. Beatrice and Dante ascending to the heaven of fire (Divine Comedy, Paradiso II), ca. 1481-1495, Pen and brown ink over metal pen on parchment, 32,4 x 47,6 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Philipp Allard
Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Sandro Botticelli. Punishment of the corrupt in the eighth circle (Divine Comedy, Inferno XXII), ca. 1481-1495, Pen and brown ink over metal pen on parchment, 32,9 x 47,1 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Philipp Allard
Τριάντα σχέδια του Μποτιτσέλι για την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» επιστρέφουν (για λίγο) στο Λονδίνο Facebook Twitter
Sandro Botticelli. Centre of Hell. The full figure of Lucifer (Divine Comedy, Inferno XXXIV,2), around 1481-1495, Pen and brown ink over metal pen on parchment, 63,2 x 46,3 cm © Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett / Philipp Allard
Εικαστικά
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Leigh Bowery: ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Nothing Days / Leigh Bowery: Ακόρεστη όρεξη για έρωτα και υψηλή τέχνη από την καλτ φιγούρα που σημάδεψε μια εποχή

Ο εκκεντρικός καλλιτέχνης που ο Boy George είχε χαρακτηρίσει ως «μοντέρνα τέχνη με πόδια» έζησε μια περιπετειώδη ζωή με εκατοντάδες συνευρέσεις στις τουαλέτες του Λονδίνου, δημιουργώντας ταυτόχρονα τέχνη με τα μοναδικά καλτ κοστούμια του που σημάδεψαν μια γενιά σχεδιαστών και εξακολουθούν να εμπνέουν.
M. HULOT
Project Mycelium: Η διάβρωση, η αναγέννηση και τα μανιτάρια που φυτρώνουν σε μια φανταστική τουαλέτα της Κάλλας

Εικαστικά / Μια πρωτοποριακή συνάντηση τέχνης, επιστήμης, ιστορίας και οικολογίας

Στο Project Mycelium, τρία εντυπωσιακά κοστούμια, που θα μπορούσαν να φοράνε η Μαρία Κάλλας, η βασίλισσα Αμαλία και ο Ιωάννης Καποδίστριας, καταβροχθίζονται από ζωντανούς μύκητες.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Οι αόρατες δυνάμεις στο έργο της Καλλιόπης Παυλίδη

Εικαστικά / Οι αόρατες δυνάμεις στο έργο της Καλλιόπης Παυλίδη

Η 27χρονη εικαστικός μιλά για τη διαδρομή της από την Αθήνα στο Λος Άντζελες, για το πώς το ερωτικό πάθος μεταμόρφωσε την τέχνη της, καθώς και για τη μυστικιστική διάσταση στα έργα της. Για τη γνωριμία της με τη Lana Del Rey απέφυγε να μιλήσει.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
«Η εμμονή του βλέμματος»: Μας αφορά η τέχνη του Τέτση σήμερα;

The Review / Μας αφορά η τέχνη του Τέτση σήμερα;

Ποιο είναι το αποκαλούμενο «εθνικό αφήγημα» που υπηρετεί η Εθνική Πινακοθήκη; Ο Χρήστος Παρίδης συζητά με τον δημοσιογράφο και επιμελητή εκθέσεων Δημήτρη Τρίκα για τη νέα επετειακή έκθεση στη μνήμη του Παναγιώτη Τέτση, η οποία μόλις εγκαινιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Το εξαίσιο ελληνικό φως του Περικλή Βυζάντιου / Περικλής Βυζάντιος: από το Παρίσι της Μπελ Επόκ στο φως της Ύδρας 

Εικαστικά / Το εξαίσιο ελληνικό φως του Περικλή Βυζάντιου

Μια ανασκόπηση της ζωής και του έργου του ζωγράφου, που ήταν γνωστός για τα ελληνικά τοπία και την Ύδρα, με αφορμή την αναδρομική έκθεση του Περικλή και του Ντίκου Βυζάντιου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
 Μαρία Ελένα Βιέρα ντα Σίλβα: Η Συλλογή Guggenheim επανασυστήνει στο κοινό μια σημαντική ζωγράφο

Εικαστικά / Μαρία Ελένα Βιέρα ντα Σίλβα: Η Συλλογή Guggenheim επανασυστήνει στο κοινό μια σημαντική ζωγράφο

Με αφορμή την αναδρομική έκθεση στη Συλλογή Peggy Guggenheim στη Βενετία, έφτασε η στιγμή να ανακαλύψουμε τη ζωγράφο που θεωρείται εθνικός θησαυρός για την Πορτογαλία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ματίς και Μαργκερίτ: Βλέποντας τον ζωγράφο μέσα από τα μάτια της κόρης του

Εικαστικά / Ματίς και Μαργκερίτ: Βλέποντας τον ζωγράφο μέσα από τα μάτια της κόρης του

Μια νέα έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι με πορτρέτα της κόρης του Ανρί Ματίς, Μαργκερίτ, προσφέρει μια νέα οπτική στο έργο του μεγάλου Γάλλου καλλιτέχνη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια άνοιξη γεμάτη τέχνη: 15 σημαντικές εκθέσεις που ξεκινούν τον Απρίλιο

Εικαστικά / Μια άνοιξη γεμάτη τέχνη: 15 σημαντικές εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Αφρικανική τέχνη, κριτική στην αποικιοκρατία, έργα για τα δικαιώματα των ζώων και εμπνευσμένα από διαστημικά ταξίδια, νέοι καλλιτέχνες και αναδρομικές εκθέσεις σε μουσεία και γκαλερί της Αθήνας.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τέσσερις σημαντικοί διεθνείς καλλιτέχνες αποτελούν τον προπομπό της μεγάλης έκθεσης που έρχεται τον Μάιο στο ΕΜΣΤ

Εικαστικά / ΕΜΣΤ: Τέσσερις διεθνείς καλλιτέχνες και μία θεματική έκθεση για τα ζώα που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ

Δύο ατομικές εκθέσεις και δύο μεγάλης κλίμακας in situ εγκαταστάσεις φωτίζουν τη σχέση μας με τα ζώα και τις οικολογικές συνέπειες της αποικιοκρατίας ενώ αποτελούν προπομπό μιας μεγάλης έκθεσης που έρχεται τον Μάιο στο ΕΜΣΤ.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Μιλώντας για τα ζώα σε υποταγή μιλώ για όλα τα υποταγμένα σώματα»

Εικαστικά / «Μιλώντας για τα ζώα σε υποταγή μιλώ για όλα τα υποταγμένα σώματα»

Στην υποβλητική της έκθεση στο ΕΜΣΤ, η εικαστικός Τζάνις Ράφα αναδημιουργεί ένα φανταστικό περιβάλλον άδειων στάβλων για να μιλήσει για τη σχέση του ανθρώπινου και του ζωικού κόσμου, ενώ μας προκαλεί να σκεφτούμε τις έννοιες της φροντίδας και της αγάπης, αλλά και την ανάγκη μας για κυριαρχία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Λάκης Παπαστάθης: Ένας ανήσυχος καλλιτέχνης, ένας υπέροχος άνθρωπος

Εικαστικά / Λάκης Παπαστάθης: Ένας ανήσυχος καλλιτέχνης, ένας υπέροχος άνθρωπος

Το Μουσείο Μπενάκη τιμά με μια σημαντική έκθεση τη μνήμη του σκηνοθέτη, διανοούμενου, ιστοριοδίφη και ερευνητή του λαϊκού μας πολιτισμού, συνδημιουργού του θρυλικού «Παρασκηνίου». Ο επιμελητής της έκθεσης, Γιώργος Σκεύας, μας μιλά γι’ αυτήν.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η μεγάλη έκθεση του Steve McQueen για τα κινήματα που διαμόρφωσαν τη Μεγάλη Βρετανία

Εικαστικά / Η Μεγάλη Βρετανία που αντιστάθηκε υπάρχει ακόμα στις φωτογραφίες αυτής της έκθεσης

Από τις σουφραζέτες των αρχών του 20ού αιώνα μέχρι τις διαμαρτυρίες για τον πόλεμο στο Ιράκ, η έκθεση σε επιμέλεια του Steve McQueen συγκεντρώνει τις πιο δυνατές εικόνες μιας χώρας που βγήκε πολύ συχνά και πολύ δυνατά στους δρόμους.  
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT