To Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ είναι η μεγάλη ετήσια διοργάνωση προς τιμήν του Ρίχαρντ Βάγκνερ, από τα πιο λαμπρά φεστιβάλ της Ευρώπης. Διαρκεί έναν ολόκληρο μήνα. Φέτος θα φιλοξενήσει 7 παραγωγές. Ξεκινά αύριο, Παρασκευή.
Στο φεστιβάλ δεν πλανιέται μόνο το μουσικό φάντασμα του Βάγκερ. Ακόμα και το κεντρικό κτίριο που δεσπόζει σε μια πλαγιά της μικρής, μπαρόκ πόλης του Μπαϊρόιτ ο ίδιος το είχε σχεδιάσει. Tην επιμέλεια φέτος, που ο θεσμός γιορτάζει τα 200 του χρόνια, έχει η Kαταρίνα, δισέγγονη του συνθέτη (την οποία ο αγενής τύπος αποκαλεί συχνά ανόητη ή ανίκανη).
Η ιστορία της οικογενείας Βάγκνερ είναι η μακροβιότερη γερμανική σαπουνόπερα. Ακόμα και αν ο ίδιος ο συνθέτης δεν είχε γράψει τα πολιτικά και σεξουαλικά, αμφιλεγόμενα, λαμπρά έργα του, η συμπεριφορά της λοιπής οικογένειας αρκεί για να τροφοδοτεί με ειδήσεις το Heute και το Der Spiegel.
Στην ουσία το εμπορικό σήμα του Μπάϊρόϊτ είναι η λάμψη και τα σκάνδαλα. Πέρσι, ο Ευγένι Νικίτιν, ο βαρύτονος που τραγουδούσε τον "Ιπτάμενο Ολλανδό", αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν αποκαλύφθηκε ότι είχε μια σβάστικα στο στήθος του.
Είναι ένα "μυστικό" στον κόσμο της όπερας ότι τα μέλη της οικογενείας Βάγκνερ από κάποιους χαρακτηρίζονται ιδιοφυείς κι από άλλους τρελοί. Είναι βαριά η κληρονομιά από ένα μεγάλο συνθέτη με ακραίες απόψεις και εξωφρενικά εγωιστική συμπεριφορά. Ομως, τα αληθινά δράματα, άρχισαν στο Μπάϊρόιτ μετά το θάνατό του.
Φέτος, την αυλαία θα ανοίξει μια ακόμα παράσταση του «Ιπτάμενου Ολλανδού» από τον Jan Philipp Gloger. Ωστόσο, η κεντρική ατραξιόν, θα είναι μια ολοκαίνουρια παραγωγή της επικής τετραλογίας «Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν», από τον σπουδαίο Φρανκ Κάστορφ.
Είναι βέβαιον ότι με τον Κάστορφ θα γίνει του Κουτρούλη ο γάμος. 'Ηδη έχει δηλώσει ότι ο κύκλος του "Δαχτυλιδιού" θα ξεκινήσει από το έτος 1945. Αντί για τον χρυσό -που σύμφωνα με το έργο διεκδικούν οι πρωταγωνιστές- στην δική του εκδοχή θα μιλά για τις πετρελαιοπηγές του κόσμου. Η δράση αρχίζει σε ένα μοτέλ και οι κόρες του Ρήνου κάνουν μπάνιο σε μια πισίνα.
Εδώ να σημειώσουμε ότι Κάστορφ είναι ανατολικογερμανός, καλλιτεχνικός διευθυντής της Volksbühne στο Βερολίνο, εξέχουσα προσωπικότητα του ευρωπαϊκού θεάτρου και ένας από τους πρωτεργάτες της αποδόμησης στο θέατρο.
Θα είναι θαύμα αληθινό αν το κοινό, το απολύτως συντηρητικό κοινό του Μπαΐρόιτ, μπορέσει να αντέξει -χωρίς υπογλώσσιο- τους άντρες που φορούν ζαρτιέρες, την πανκ αισθητική, το αναρχικό πνεύμα που υπερασπίζεται με τις σκηνοθεσίες του.
Βεβαίως δε μπορεί παρά να συγχαρούμε το φεστιβάλ για την απολύτως τολμηρή επιλογή του. Γιατί σε αυτό ακριβώς το σημείο πρέπει να πούμε ότι η παράσταση του Κάστορφ στις τέσσερις όπερες οι οποίες απαρτίζουν το "Δαχτυλίδι" (δηλαδή "Χρυσός του Ρήνου», «Βαλκυρία», «Ζίγκφριντ» «Το Λυκόφως των Θεών»), διαρκεί συνολικά 16 ώρες.
Στην ιστορία του διάσημου αυτού Φεστιβάλ ταιριάζει η παροιμία "συνηθισμένα τα βουνά στα χιόνια".
Τα σκάνδαλα και οι αναταραχές ήταν πάντα στο μενού του.
Δουλειά μας είναι να σας τα θυμίσουμε...
Η τρέλα της Κοζίμα
Ο Βάγκνερ ήταν ένας γοητευτικός άνθρωπος που απολάμβανε το ποτό και τις όπερες του Ροσίνι. Μετά το θάνατό του ανέλαβε το φεστιβάλ η χήρα του, η Κοζίμα. Ήταν η νόθα κόρη του Λιστ και δεν ήταν ακριβώς στα καλά της.
Η Κοζίμα θέλοντας να αφήσει και εκείνη τον μάταιο τούτο κόσμο, ξάπλωσε για 25 ώρες δίπλα στο νεκρό σύζυγό της, κάνοντας απεργία πείνας. Αφού αυτό το σχέδιο της απέτυχε, επί εβδομάδες, δοκίμασε πολλούς τρόπους για να βάλει τέλος στη ζωή της. Απέτυχε και πάλι. Οταν τελικά διαπίστωσε ότι ο θάνατος δε την καταδέχτηκε, ανέλαβε τη διεύθυνση του φεστιβάλ. Βεβαίως δε θα μπορούσε ούτε αυτό να το κάνει τόσο απλά, όσο νομίζουμε.
Η Κοζίμα Βάγκνερ, επειδή αρνιόταν να κάνει οποιαδήποτε συνομιλία και συμφωνία κατασκεύασε ένα κρυφό κουτί και επικοινωνούσε -ακόμα και με τα παιδιά της- ανταλλάσσοντας σημειώματα. Στη διάρκεια των 47 ετών που διηύθυνε το φεστιβάλ (μέχρι το 1930) δεν επέτρεψε να γίνει καμία ριζική αλλαγή. 'Εν ολίγοις καθιέρωσε ένα φεστιβάλ ετήσιο με παγκόσμια λάμψη και μεγάλη πολιτιστική σημασία, αλλά και ένα μέρος στο οποίο οι Εβραίοι δεν ήταν ευπρόσδεκτοι.
Οι «ακατάλληλοι» ομοφυλόφιλοι
Ως οικογενειακό πρότζεκτ, το φεστιβάλ περνάει κάποια στιγμή στα χέρια του γιού της Κοζίμα. Ο οποίος ανατράφηκε, μεν από τον Βάγκνερ, αλλά το ταλέντο δυστυχώς σπανίως είναι κληρονομικό. Ετσι, ο φτωχός Ζίγκφριντ δε σημείωσε σαν συνθέτης την αναμενόμενη από τη μητέρα του επιτυχία. Αλλά αυτό ήταν το λιγότερο.
Ο Ζίγκφριντ ήταν μπαΐσέξουαλ, κάτι που μέσα στην οικογένεια, θεωρείτο λίγο χειρότερο από το να είσαι Εβραίος. Κάθε τόσο πάλευσαν να συγκαλύψουν τα σκάνδαλα που δημιουργούσε. Μέχρι που ελήφθη η απόφαση από τη ντροπιασμένη μητέρα Κοζίμα και ο Ζίγκφριντ οδηγήθηκε στα σκαλιά της εκκλησίας στα 45 του. Η νύφη που του διάλεξαν ήταν η 17χρονη Γουίνιφρεντ Κλίντγουόρθ. Ο γάμος τους έγινε το 1915. Οικογενειάρχης και με δυο παιδιά, ο Ζίγκφριντ συνέχισε να βρίσκει εραστές και η οικογένεια να πληρώνει αδρά για να καλύψει τα σκάνδαλα στον τύπο.
Το Μπαΐρόΐτ ήταν κάθε άλλο παρά ασφαλές μέρος για έναν γκέι. Τη δεκαετία του '30 ο τενόρος Max Lorenz ήταν ένας από τους τραγουδιστές που συνελήφθησαν σε μπλόκο της αστυνομίας στα δημόσια ουρητήρια.
Η σύλληψή του δεν ήταν τυχαία. Η Γουίνιφρεντ, η οποία εκείνη την εποχή με τη σειρά της διηύθυνε το φεστιβάλ αναγκάστηκε και έκανε έκκληση στον Χίτλερ, ο οποίος είχε την άποψη ότι ένας Εβραίος και ομοφυλόφιλος δεν ήταν το κατάλληλο πρόσωπο για να ερμηνεύσει τον Τριστάνο. Η Γουίνιφρεντ του απάντησε ότι χωρίς τον Λόρεντζ δε θα γινόταν φεστιβάλ και έτσι ο τραγουδιστής αφέθηκε ελεύθερος.
Ο Αδόλφος είναι εδώ.
Ο Ζίγκφριντ έζησε μόλις λίγους μήνες περισσότερο από τη μητέρα του που πέθανε το 1930. Δυστυχώς η γυναίκα του Γουίνιφερντ, ήταν μεγάλη θαυμάστρια του Χίτλερ. Τον αποκαλούσε "Ο ευλογημένος μας Αδόλφος". Οι δυο τους είχαν πρωτοσυναντηθεί το 1923 και όταν ο Χίτλερ φυλακίστηκε του έστελνε όχι μόνο δέματα με φαγητό αλλά και γραφική ύλη την οποία ο Χίτλερ χρησιμοποίησε για να γράψει το έργο του "Ο Αγών μου".
Το σπίτι του Βάγκνερ έγινε καταφύγιο αναψυχής του Χίτλερ και ο Ναζισμός συνδέθηκε στενά με το Μπάΐρόΐτ και τη μουσική του συνθέτη. Σε ανταπόδοση ο Χίτλερ υποστήριζε σταθερά το φεστιβάλ με οικονομικές ενέσεις, απαλλάσοντάς το συγχρόνως και από οποιαδήποτε φορολογία. Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια προσπάθεια απο-ναζιστοποίησης του θεσμού η Γουίνιφρεντ είχε αποκλειστεί από το φεστιβάλ. Δε σταμάτησε, όμως, ποτέ να εκφράζει δημοσίως την αγάπη της στο Χίτλερ, πράγμα που τα δυο παιδιά της Βίλαντ και Βόλφγκανγκ, προσπάθησαν μάταια να υποβαθμίσουν.
Βάγκνερ vs Βάγκνερ
Οπως όλες οι οικογενειακές επιχειρήσεις με πολλούς κληρονόμους, έτσι και η υπόθεση του Μπάϊρόϊτ , ήταν πάντοτε μια αρένα οικογενειακών συγκρούσεων. Το 1945, τα εγγόνια του Βάγκνερ παίρνουν τα ηνία του φεστιβάλ. Ο Wieland πρωτοστατεί στο να απαλλαγούν οι όπερες από τον αέρα του 19ου αιώνα, εισάγει το μινιμαλισμό, απογυμνώνοντας από σκηνικά τις σκηνές, δίνοντας βαρύτητα στα φώτα. Ο μικρότερος αδερφός του Βόλφγκανγκ προσπάθησε να συνεχίσει το παράδειγμά του, αλλά ζώντας μια ζωή στη σκιά του βρήκε έναν καλύτερο τρόπο για να τον θυμούνται όλοι: Διέσυρε τον αδερφό του, καταστρέφοντας την αλληλογραφία του και φέρνοντας στο φως στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ήταν πολιτικά και ενεργά φίλος των Ναζί. Ηταν ένας αυταρχικός άνθρωπος και με αυτό τον τρόπο διοίκησε το Μπάϊρόϊτ μέχρι το θάνατό του το 2010. Τα παιδιά του και τα παιδιά του αδερφού του είχαν πάρει δημοσίως αποστάσεις από τις πρακτικές του.
Η τέταρτη γενιά ακολούθησε τα ίχνη των προηγουμένων. Ο πόλεμος των Ρόουζ συνεχίζεται. Η πιο έξυπνη από αυτή τη γενιά η Νίκι, αφού παραγκωνίστηκε από τις δυο άλλες εγγονές την Καταρίνα και την Εύα, δήλωσε ότι το φεστιβάλ θα ήταν πολύ καλύτερο χωρίς την ανάμειξη της οικογένειας. Είχε και επιχειρήματα: "Το Royal Shakespeare Company είναι καλύτερο χωρίς την οικογένεια του Σέξπιρ", είπε.
Ο Γκότφριντ, ο τέταρτος δισέγγονος, τον οποίο ο πατέρας Βόλφγκανγκ είχε πετάξει από το σπίτι το 1975 του έκανε και αυτός το δικό του ανδραγάθημα. Θυμήθηκε ότι είναι πολέμιος του αντισημιτισμού και εξέδωσε ένα σχετικό βιβλίο. Στο Φεστιβάλ τα έκανε μαντάρα, αλλά θα μείνει στην ιστορία, σαν το πρώτο μέλος της οικογένειας Βάγκνερ, που πάτησε το πόδι του στο Ισραήλ. Φυσικά στο Μπάϊρόϊτ του απαγορεύτηκε δια παντός η είσοδος.
Εσώρουχα, γυρίνοι και λύματα
Στα καλλιτεχνικά "σκάνδαλα" τώρα: Το 1976, εκατό χρόνια από το πρώτο ανέβασμα του κύκλου του "Δαχτυλιδιού" σκηνοθετεί ο Πατρίς Σερό. Με εκκωφαντικές αποδοκιμασίες.
Οι κόρες του Ρήνου ματατράπηκαν σε πόρνες και η όπερα ήταν όλη μια κριτική στον καπιταλισμό. Παραδόξως αυτή η παράσταση του Σερό χαιρετίστηκε ως αριστούργημα.
Δεν είχαν την ίδια τύχη οι παραγωγές της Καταρίνα Βάγκνερ, στην οποία η κριτική δε χαρίστηκε. Οι απόπειρές της να παρουσιάσει τόπλες τις χορεύτριες και τον Βάγκνερ με σώβρακο, απορρίφθηκε ως "βλακώδης ιδέα". Στην επόμενή της απόπειρα μετέφερε τη δράση του "Τανχόιζερ" σε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων και τη χορωδία μεταμφιεσμένη σε γυρίνους. "Το να σε αποδοκιμάζουν είναι μέρος της δουλειάς του σκηνοθέτη" υποστήριξε.
Με τόσα σκάνδαλα πως να μην έχει ενδιαφέρον αυτό το φεστιβάλ; Περιμένουμε εναγωνίως τις φετινές του επιδόσεις...
Ο Βάγκνερ και το άλλο φύλο
Οι γυναίκες του Ρίτσαρντ Βάγκνερ δεν τα έβγαζαν εύκολα πέρα με τον πεισματάρη συνθέτη. Ουτε κι αυτός όμως, τα κατάφερνε. Μάλιστα έχει στο παρελθόν υπάρξει και ένα ολόκληρο συμπόσιο (στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου) το οποίο εξέτασε τα σημάδια που άφησαν οι Minna Planer, Mathilde von Wesendonck και Cosima von Bülow στην ζωή του.
«Η μουσική είναι γυναίκα» έγραψε ο Βάγκνερ στο «Όπερα και Δράμα». Συγχρόνως πίστευε ότι η μουσική μόνο όταν γονιμοποιηθεί από τις σκέψεις ενός ποιητή μπορεί να αποκαλύψει μία «αληθινή και ζωηρή μελωδία».
Για τον Βάγκνερ, τέχνη και προσωπική ζωή ήταν πάντα σε απόλυτη εξάρτηση η μία από την άλλη. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί οι μεταγενέστεροι του θεωρούν ότι όλες οι γυναικείες φιγούρες της ζωής του (τόσο αυτές των έργων όσο και οι πραγματικές), αυτοθυσιάζονταν στο θέλημα του.
Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι διέγραφαν τις δικές τους ανάγκες λόγω της απόλυτης αγάπης τους για τον συνθέτη (οι πρώτες είναι;;). Ωστόσο οι ειδικοί που συμμετείχαν στο συμπόσιο του Βερολίνου, θεωρούν ότι τα αισθήματά τους δεν ήταν πάντοτε ανόθευτα κι ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπ' όψιν.
Μίνα, η πρώτη
Ο Βάγκνερ ήταν παντρεμένος για 30 χρόνια με την Μίνα Πλάνερ, μία εξαιρετικά επιτυχημένη ηθοποιό στα νιάτα της. H σχέση τους είχε πολλά σκαμπανεβάσματα. Επιβαρυνόταν από τις εξωσυζυγικές σχέσεις και την οικογενειακή φτώχια. Μετά τον γάμο τους, η Mίνα ακολουθούσε τον σύζυγό της παντού: στην Ρίγα της Λετονίας, στο Παρίσι, στο Λονδίνο.
Η Μίνα θεωρείται μία προσγειωμένη, μητρική φιγούρα, που φρόντιζε τον Βάγκνερ, αλλά δεν ήταν ανάλογου πνευματικού επιπέδου.
Ο συνθέτης αργότερα χαρακτήρισε τον πρώτο του γάμο ως νεανική τρέλα, (που κράτησε 30 χρόνια!) αλλά συγχρόνως παραδεχόταν ότι δεν θα μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτήν.
Ματθίλδη, η Μούσα
Στην Ματθίλδη Βέσεντοκ, την σύζυγο ενός εύπορου επιχειρηματία, ο Βάγκνερ βρήκε μια αδερφή ψυχή , την έμπνευση για το έργο του. Η μούσα του Βάγκνερ είχε μεγάλο αντίκτυπο στην δημιουργία του έργου «Ο Χρυσός του Ρήνου», σύμφωνα με τον Detlef Giese, δραματουργό στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου. Ο συνθέτης αφιέρωσε την εισαγωγή του έργου του «Βαλκυρία» σε εκείνη, ενώ το ερωτικό τρίγωνο ανάμεσα σε εκείνον, την Μίνα και την Ματθίλδη ενέπνευσε τον περίφημο «Τριστάνο και Ιζόλδη».
Η υποθετικά πλατωνική σχέση μεταξύ του Βάγκνερ και της Ματθίλδης, έγινε τόσο έντονη που πολλές φορές οδηγούσε σε συγκρούσεις μεταξύ των συζύγων.
Κοζίμα, Η ερωμένη του Green Hill
Σύμφωνα με τον βιογράφο της, Oliver Hilmes, η Κοζίμα Φον Μπίλοβ ήταν ακόμα παντρεμένη με τον Χανς Φον Μπίλοβ όταν έγινε ερωμένη του Βάγκνερ.
Μετά τον θάνατο του συνθέτη, η Κοζίμα ανέλαβε την διεύθυνση του Φεστιβάλ Μπαϊρόιτ μέχρι το 1906, μετατρέποντας το σε πόλο έλξης για την υψηλή κοινωνία. Αν και ο Βάγκνερ δεν άφησε διαθήκη ή σαφείς οδηγίες για το μέλλον του φεστιβάλ, η χήρα του, μετέτρεψε αυτό που αρχικά ξεκίνησε ως πείραμα σε ένα θεσμό.
Αφιέρωσε την ζωή της στα έργα του συνθέτη, και πάρα το γεγονός ότι γνώριζε την αυτονομία και την δύναμη της, θυσίασε τελείως την προσωπική της ταυτότητα για να διατηρήσει ζωντανή την μνήμη της δημιουργικής ιδιοφυίας του Βάγκνερ.
σχόλια