Συνάντησα τον Γιάννη Ξενάκη στο φουαγιέ του ξενοδοχείου Ledra Palace στη Θεσσαλονίκη, το απόγευμα της 6ης Δεκεμβρίου του 1997, με αφορμή τον κύκλο συναυλιών που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Έρευνας Μουσικής & Ακουστικής (ΙΕΜΑ) προς τιμήν των 75ων γενεθλίων του. Συνομιλήσαμε επί μία ώρα για λογαριασμό της εκπομπής μου στο Τρίτο Πρόγραμμα (ΕΡΑ 3), παρόντων των εκπροσώπων του ΙΕΜΑ οι οποίοι βιντεοσκόπησαν τη συνάντηση. Φωτογράφησε ο Δημήτρης Καπνόριζας.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ):
(Το φως της βιντεοκάμερας ανάβει, η μαγνητοταινία του κασετοφώνου γλιστράει στην τέταρτη διάσταση.)
- Πού νοιώθετε ξένος, κύριε Ξενάκη;
(Απαντά αντανακλαστικά, με χαμηλή αργόσυρτη φωνή, σε έναν μάλλον ασυνήθιστο για συνέντευξη προσωπικό τόνο.)
«Παντού...».
- Παντού;
«Ναι, παντού... (Σηκώνει το βλέμμα του από το πάτωμα, με κοιτάζει πλαγίως, σχεδόν χαμογελάει.) Σας φαίνεται παράξενο αυτό;».
- Όχι, καθόλου. Απλώς, για να είμαι ειλικρινής, μάλλον την περίμενα αυτή την απάντηση. Θέλω να πω, μήπως παραείναι εύκολη απάντηση;
«Καθόλου. Είναι η αλήθεια. Είναι απλώς όλη η αλήθεια...». (Κοιτάζει λίγο έξω προς τη θάλασσα, σιωπά, δείχνει τόσο τρωτός, τόσο απολύτως διαφορετικός από τη μουσική του, και όμως ίσως εδώ να είναι το κλειδί, αυτό να είναι τελικά το νόημα του έργου του, η ευθύτητα, η τέλεια έλλειψη δόλου, μια ντόμπρα υπερέκθεση χωρίς κανένα δισταγμό, κανένα πρόσχημα, καμία υστεροβουλία, κανένα φόβο, πλην της πάλης με τον εσωτερικό λογοκριτή.)
Πίσω από αυτό το φαινομενικό χάος, στη διακλάδωση των ήχων, στις πλοκές των συχνοτήτων, έκρυβα πάντα μια δομή εν δράσει, ένα καλά οργανωμένο σχέδιο. Αλλά αυτό, το ανακάλυπτε κανείς αφού πρώτα άκουγε ολόκληρο το έργο...
- Πώς και αισθάνεστε έτσι;
«Δεν ξέρω. Έτσι, έχω συνηθίσει».
- Μήπως το επιδιώξατε και ο ίδιος αυτό;
«Όχι. Δεν το επιδίωξα. Δεν το επιδίωξα καθόλου. Ούτε και το όνομά μου, Ξενάκης, έχει καμία σχέση με το ότι αισθάνομαι παντού ξένος...». (Γελάμε, το πρόσωπό του ανθίζει.)
- Είναι αρκετά γνωστή η πολιτική σας περιπέτεια. Ήρωας της Αντίστασης. Διωγμένος από την μεταπολεμική Δεξιά. Καταδικασμένος σε θάνατο. Δραπετεύετε, τελικά, στη Γαλλία...
«Ναι, έφυγα από την Ελλάδα το 1947, λιποτάκτης, σκαστός από το Χαϊδάρι, με δωδεκανησιακό όνομα, ψεύτικο, δεν το θυμάμαι πια. Είχαν αρχίσει τότε οι εκτοπισμοί στην Μακρόνησο. Δεν θα τη γλύτωνα. Τότε λοιπόν ήταν που με καταδίκασαν ερήμην σε θάνατο...».
- Πολιτικά, έχετε ακόμη λόγους να τοποθετείτε τον εαυτό σας στον μαχητικό κομμουνιστικό χώρο, κοινοβουλευτικό ή μη;
«Μπα, όχι... Δεν νομίζω. (Δείχνει σα να περνούν από μπροστά του δεκάδες πρόσωπα, εικόνες μιας σκληρής, ανεξίτηλης εποχής. Το πρόσωπό του σκοτεινιάζει, ανάλαφρα όμως, γενναιόδωρα.) Ιδέες προδόθηκαν, άνθρωποι προδόθηκαν. Και πρόδωσαν... Οι καιροί αλλάζουν. Κι εμείς αλλάζουμε. Είναι φυσικό. Όλα είναι αλλιώτικα τώρα. Τότε έκανες έτσι (κάνει ήρεμα μια κίνηση, προτάσσοντας το στήθος του και ανοίγοντας τα χέρια) και σε γάζωναν σφαίρες. Σκεφτείτε το λίγο. Σας είναι εύκολο να μεταφερθείτε σε έναν τέτοιο κόσμο; (Σιωπούμε όλοι.) Ασφαλώς διατηρώ συμπάθεια προς την Αριστερά, αλλά ώρες ώρες το πνίγω και αυτό το συναίσθημα, το καταπολεμώ, προσπαθώ να το σβήσω, να το αδρανοποιήσω, με κουράζει, έχει παλιώσει πια...». (Κοιτάζει κάπου απροσδιόριστα, χωρίς καμία προσμονή στο βλέμμα του, με έναν τρόπο λες και τα πάντα είναι ξαφνικά εξίσου πιθανά).
- Ως Έλλην της διασποράς, έχετε καθόλου την αίσθηση ότι ζείτε κάπου ανάμεσα στους πολιτισμούς, σαν ναυαγός στο νησί της ιδιωτείας, παρέα με τους αγγέλους και τους δαίμονές σας;
(Το σκέφτεται λίγο, έχει ασφαλώς το σπάνιο για καλλιτέχνη χάρισμα να παραμένει χαλαρός την ώρα ακριβώς όπου διαφαίνεται ότι για όλα είναι δυνατόν να τον ρωτήσουν, εκτός από τα μυστικά της τέχνης του, την ίσως ύστατη δοκιμασία τού να διυλίζεις ή και να χάνεις εντελώς τον εαυτό σου μέσα στο έργο χάρη μιας διαδικασίας που σε ξεπερνάει και σε χρησιμοποιεί σπαταλώντας απόκρυφα κάθε ικμάδα σου.) «Έχω γαλλική υπηκοότητα, οι δάσκαλοί μου στις Σπέτσες ήταν Άγγλοι, αλλά η καταγωγή μου είναι ελληνική και αυτό που κρατάω 100% ακέραιο μέσα μου είναι η αρχαία σκέψη και φιλοσοφία της Ελλάδας. Η καρδιά μου και το μυαλό μου είναι εκεί. Στον Πλάτωνα, στον Ανακρέοντα, στον Όμηρο, στη Σαπφώ... Μελέτησα πολύ τους αρχαίους, ως την εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης. Από κει και πέρα όμως... τίποτε!».
- Ενημερώνεστε καθόλου για τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα;
«Λίγο. Γιατί και ο Τύπος στη Γαλλία δεν πολυενδιαφέρεται, ξέρετε. Η Ελλάδα είναι πολύ μικρή χώρα. Περιφερειακή. Δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Γάλλους. Μπορώ να πω πως μάλλον θεωρούν ότι δεν βγάζει πια ανθρώπους αξίας, ανθρώπους σημαντικούς για τα διεθνή πράγματα...».
- Εσείς το πιστεύετε αυτό;
«Όχι...!».
- Ποιες είναι οι βασικές ποιότητες της μουσικής σας, για τις οποίες ο ίδιος θα θέλατε να σας μνημονεύουν;
«Ιδέα δεν έχω...». (Το λέει εντελώς αφοπλιστικά, όπως και τα πάντα σε αυτή τη συζήτηση, σχεδόν έκπληκτος και ο ίδιος που το συνειδητοποιεί έτσι αβίαστα.)
- Δεν σας νοιάζουν δηλαδή οι συνέπειες της μουσικής σας στην αντίληψη του ακροατή ή στη διαμόρφωση καινούργιων μουσικών τάσεων;
«Ειλικρινά (με κοιτάζει με κατανόηση για τη σπατάλη ενδιαφέροντας εκ μέρους μου) δεν ασχολούμαι με τέτοια πράγματα. Δεν τα θεωρώ δική μου δουλειά. Ενδεχομένως να είναι δική σας, που μάλλον είναι...».
- Πιστεύετε ότι εμείς οι Έλληνες σας γνωρίζουμε πραγματικά, σας καταλαβαίνουμε; Ότι, ενστικτωδώς έστω, βρισκόμαστε πιο κοντά στη δουλειά σας από οποιονδήποτε άλλον;
«Μπα, όχι. (Μαζεύεται στο κάθισμα.) Έχω και εγώ τόσα πολλά χρόνια να έρθω εδώ! Έχουμε χάσει επαφή... Δεν έχουμε; Μάλιστα, να, μου κάνει φοβερή εντύπωση η ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης, ας πούμε. (Κοιτάζει πάλι έξω, αυτή τη φορά τον κλοιό των πολυτελών ξενοδοχείων.) Είναι μια πόλη προηγμένη πια. Δεν τη θυμάμαι έτσι. Είναι πολύ ευρωπαϊκή. Διαθέτει λάμψη. Σαν το Παρίσι... Μπα, είναι πιο φρέσκια από το Παρίσι. Πιο μοντέρνα μου φαίνεται. Το Παρίσι γέρασε».
- Είστε ένας διεθνής αντι-σταρ, αν μου επιτρέπετε την έκφραση. Τι είναι για σας η φήμη;
«Η φήμη; Τι να είναι; Δεν είναι τίποτα. Απολύτως τίποτα. Τι αξία έχει η φήμη; Αν κάποιος αισθάνεται ότι έχει να προσφέρει κάτι, πρέπει να κάνει ακριβώς αυτό, να ακούσει ό,τι του υπαγορεύει ο εαυτός του, η καρδιά του, η συνείδησή του, να εργαστεί σκληρά πάνω στο αντικείμενό του και να μη σκέφτεται τίποτε άλλο. Μόνος του. Σκυμμένος στο χρέος του. Να εργάζεται συγκεντρωμένος, απολύτως αφοσιωμένος, σε πλήρη μοναξιά. Όλα τα άλλα είναι λέξεις χωρίς νόημα! (Μοιάζει λες και είναι έτοιμος να φύγει, να αποχωρήσει ευγενικά σαν μόλις να έπραξε το απώτερο δημόσιο καθήκον του ή σαν ένα άλλο καθήκον, διαφορετικό, πολύ πιο σοβαρό και επιτακτικό να τον περιμένει αλλού, πολύ μακριά από εδώ, σε ένα ατομικό πουθενά γεμάτο ήχο ή σε ένα δημόσιο τίποτα γεμάτο σιωπή.)
Έχω καιρό να ξαναπιάσω στα χέρια μου τα βιβλία του Πλάτωνα και άλλων προγενέστερών του συγγραφέων, όμως η σκέψη τους είναι η βασική, η πρωταρχική και μόνιμη έμπνευσή μου. Σε οτιδήποτε και να κάνω. Είναι πάντα μαζί μου
- Έχετε σκεφτεί ποτέ τη διασημότητα σαν ένα είδος αιμορραγίας σε θάλασσα με καρχαρίες;
«Ναι, ίσως, αν και... όχι ακριβώς. Εξάλλου, οι καρχαρίες είναι κατά βάθος καλοί άνθρωποι σε σχέση με τους καρχαρίες ανθρώπους! (Γελάει δυνατά και αρχίζει να μετράει τους ρασοφόρους οι οποίοι εισρέουν στο ξενοδοχείο για ένα εκκλησιαστικό συνέδριο.) Κρίμα που στην Ελλάδα δεν διατηρήθηκε τίποτε από τη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων, από τη λατρεία των Ολύμπιων Θεών, από εκείνη την πίστη στον Δία...».
- Με εκπλήσσετε!
«Γιατί, το αρχαίο πάνθεον δεν είναι ελληνικός πολιτισμός;».
- Η ιστορία έχει, νομίζω, τον λόγο εδώ... Ωστόσο, σίγουρα, κάτι από όλα αυτά έχει φιλτραριστεί στον χριστιανισμό, στον τύπο και στην ουσία της ορθοδοξίας, δεν νομίζετε;
«Μπα... Δεν ξέρω κιόλας».
- Είστε θρησκευόμενο άτομο;
«Α, όχι, καθόλου! Εσείς, είστε;».
- Ίσως, με τον δικό μου τρόπο, έξω από δόγματα. Αλλά πείτε μου, δεν πιστέψατε ποτέ σε κάποιο είδος υπέρτερης πραγματικότητας διαφορετικής από εκείνη που προσλαμβάνουν οι αισθήσεις μας, σε δυνάμεις μεγαλύτερες από εμάς, φυσικές δυνάμεις, ακόμη και αν αυτές πηγάζουν από ένα άρρητο σύμπαν μέσα μας;
«Α, αν πηγάζουν από μέσα μας, τότε το θέμα αλλάζει. Είμαι λιγότερο αρνητικός απέναντι σε τέτοιου είδους απόκρυφες δυνάμεις, ανεκδήλωτες, προσωπικές, υλικές...».
- Και η έμπνευση δεν είναι ένα είδος υπέρβασης, κάτι έξω από τα γήινα, ή έως τα έσχατα μύχιο, κάτι που δεν το ερμηνεύει επαρκώς ο υλισμός;
«Όχι, καθόλου. Καθόλου έξω από τα γήινα, εννοώ. Και η έμπνευση και όλα γήινα πράγματα είναι. Όλα γήινα...».
- Από όλα τα γήινα, τι είναι αυτό που αγαπήσατε περισσότερο;
(Σκέφτεται λίγο.) «Την αρχαία Ελλάδα... Τα διαβάσματά μου, πάλι για την αρχαία Ελλάδα και για τις ιδέες της. Αυτόν τον κόσμο που χάθηκε. Έχω καιρό να ξαναπιάσω στα χέρια μου τα βιβλία του Πλάτωνα και άλλων προγενέστερών του συγγραφέων, όμως η σκέψη τους είναι η βασική, η πρωταρχική και μόνιμη έμπνευσή μου. Σε οτιδήποτε και να κάνω. Είναι πάντα μαζί μου».
- Στην καθημερινή σας ζωή, τι αγαπάτε περισσότερο;
«Τη δουλειά μου! Αυτή με ξεσηκώνει, αυτή μου ανοίγει τη διάθεση, αυτή με κάνει να νιώθω ζωντανός. Είναι σαν ανάσα. Ένας δικός μου χώρος έξω από όλα».
- Το καμαράκι του πιλότου, που λέει κι ο Πεντζίκης;
«Ίσως, κάτι τέτοιο...».
Γεγονός είναι ότι η ανεπτυγμένη τεχνολογία φέρνει σήμερα κοντά τους ανθρώπους, όπως κάποτε έφερε κοντά τους ανθρώπους η ανεπτυγμένη λογική. Ζούμε τη συνέχεια αυτής της πρώτης σύγκλισης
- Σας συγκινεί η περίφημη Θεωρία του Χάους; Βρίσκετε πως ήσασταν ανέκαθεν κοντά σ’ αυτή τη κοσμοθεωρία, μέσα στη λογική της;
«Η αλήθεια είναι ότι δεν έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα με την προσπάθεια ορισμού του Χάους από τη σύγχρονη Φυσική. Δεν τις ξέρω καλά αυτές τις θεωρίες. Όχι, τουλάχιστον, όσο θα έπρεπε. Και σίγουρα όχι τις πιο πρόσφατες από αυτές. Όμως, σαφώς και προσπάθησα να δημιουργήσω το δικό μου χάος στη μουσική, μια καινούργια αίσθηση, ένα καινούργιο κόσμο. Νέες σχέσεις ήχων, όχι ήχους στην τύχη, όχι θόρυβο για το θόρυβο. Θέλησα να βάλω σε λειτουργία ένα δημιουργικό χάος, δικό μου, μια κατάσταση ύφανσης άπειρων συνδυασμών, ένα καθαρά μουσικό χάος, ένα χάος καθαρής μουσικής... (Κοιτάζει να δει αν έχω χάσει τον ειρμό και οι φόβοι του δεν είναι εντελώς αβάσιμοι.) Δηλαδή, για να καταλάβετε, πίσω από αυτό το φαινομενικό χάος, στη διακλάδωση των ήχων, στις πλοκές των συχνοτήτων, έκρυβα πάντα μια δομή εν δράσει, ένα καλά οργανωμένο σχέδιο. Αλλά αυτό, το ανακάλυπτε κανείς αφού πρώτα άκουγε ολόκληρο το έργο...».
- Ναι, ίσως τα κρυμμένα σχήματα να αποκαλύπτονται όντως με το που σβήνουν οι ήχοι. Οι καμπύλες, η κυκλικότητα, ένα είδος ανέλιξης σαν καρδιογράφημα στην εντατική... Όμως, μήπως αυτό συμβαίνει επειδή απλά ο ανθρώπινος εγκέφαλος πασχίζει πάντα να εισαγάγει τάξη, κάτι αναγνωρίσιμο και μετρήσιμο, μέσα στο χάος της εμπειρίας του; Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι το ωραίο, κατά πως μας διδάσκει η γλώσσα μας, είναι αυτό που έρχεται στην ώρα του. Και το άσχημο, αυτό που ακόμη δεν μας έχει αποκαλυφθεί, αυτό που παραμένει δίχως σχήμα, ά-σχημο, για τα μέτρα της αντίληψής μας...
«Α, πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά. Πράγματι, ο εγκέφαλος αυτό ακριβώς κάνει. Η τάξη είναι όρος ζωής γι αυτόν, δεν υπάρχει αμφιβολία. Η εξασφάλιση της τάξης είναι η δουλειά του. Δυστυχώς!».
- Σας ενοχλεί αυτό;
«Φυσικά και με ενοχλεί! Όλους θα έπρεπε να τους ενοχλεί. Ο εγκέφαλος δεν μας αφήνει να αντικρίσουμε κατάματα τον κίνδυνο».
- Είναι μήπως ένα βασικό κίνητρο για εσάς ο κίνδυνος;
«Ναι...».
- Δηλαδή, για να γίνει πιο σαφές αυτό, εσείς αντισταθμίζετε με την τέχνη σας το έλλειμμα κινδύνου στο καλλιεπές παραμύθι της συμβατικής αισθητικής; Παίζετε με τη φωτιά, σπέρνετε καινά δαιμόνια, ακριβώς για να παραχθεί ένα είδος ελεγχόμενου στρες;
(Μένει σκεφτικός, ο χρόνος πλέον αρχίζει να τρέχει πολύ γρήγορα.) «Απλώς εκφράζω τον εαυτό μου. Κάνω απλώς αυτό, όπως όλοι... Όπως κάνουν όλοι οι ειλικρινείς, θέλω να πω. Βγάζω προς τα έξω οτιδήποτε σκέφτομαι, οτιδήποτε με χαρακτηρίζει. Και τις προσιτές μου όψεις και τις σκληρές μου όψεις. Τη διαλλακτικότητά μου και τη δριμύτητά μου. Δεν τις κρύβω τις απόψεις μου. Δεν φοβάμαι να εκθέσω τις σκέψεις μου. Δεν κρύβομαι από κανέναν».
- Το χάος, ποιο ακριβώς κομμάτι του εαυτού σας είναι;
«Είναι η άμυνά μου κόντρα στον κομφορμισμό».
- Έχει και πολιτική διάσταση αυτή η διάθεση για άμυνα;
«Όχι... Είναι αντίσταση στην ομοιομορφία».
- Ψάχνετε μήπως και κάτι πέρα από την ανατροπή της ομοιομορφίας; Γιατί δεν μπορεί όλα αυτά να είναι μόνο μια προκλητική χειρονομία, μια αντίσταση κατά του κοινού παρανομαστή, που σε τέτοιες περιπτώσεις ξέρουμε ασφαλώς ότι είναι ο ελάχιστος...
«Γιατί να μην είναι απλώς μια πρόκληση; Είναι χρήσιμες οι προκλήσεις ξέρετε. Σκέτες, οι προκλήσεις...».
- Δεν είναι όμως και πολιτική χειρονομία αυτή η στάση που κρατάτε, το ότι εναντιώνεστε συνειδητά στις δυνάμεις της συνήθειας και της συντήρησης;
«Καταλαβαίνω τι θέλετε να πείτε, αλλά μη ξεχνάτε κάτι, ότι εγώ δούλεψα και δουλεύω για τον εαυτό μου, μόνο για τον εαυτό μου».
- Εννοείτε ότι πολεμάτε τη συντήρηση μέσα σας, αντιδράτε στον δικό σας συντηρητισμό;
(Σιωπά...) «Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να διατυπώσω μουσικές απαντήσεις σε φιλοσοφικά ερωτήματα. Ερωτήματα σαν αυτά που τέθηκαν από τον Πλάτωνα, σχετικά με τη φύση των ιδεών, τη φύση του ανθρώπου και του κόσμου και τις μεταξύ τους σχέσεις. Θέλω πρακτικές απαντήσεις, όμως. Ζητώ απαντήσεις με χειροπιαστές διαστάσεις, με ύλη από ήχους, με σώμα από δομές. Αυτό ψάχνω. Αυτό κάνω τόσα χρόνια. Η υπερβατικότητα και η σιγουριά δεν μου προσφέρουν τίποτα, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που όταν νοιώθεις ότι κυριαρχείς στα πάντα δεν κάνεις τίποτα. Από αυτή την ανόητη αδράνεια ξεφεύγω.... Θέλησα επίσης να φέρω κοντά στη μουσική μου τον άνθρωπο, έστω και αν ο άνθρωπος, ακόμη και σήμερα, δεν είναι κοντά στη μουσική μου. Χωρίς να εννοώ εδώ ότι εγώ είμαι που έχω δίκιο. Λέω απλώς ότι εγώ έχω δίκιο προσωρινώς».(Γέλια.)
- Πέρα από το ποιος έχει ή δεν έχει δίκιο, η μουσική δεν είναι και κάτι αισθησιακό, ένας κόσμος δονήσεων, ένα ερέθισμα σωματικό, έξω από το φάσμα των ιδεών;
«Όχι, θα διαφωνήσω. Η μουσική μιλάει μόνο στο μυαλό. Στην αντίληψη, στο νου, στη σκέψη...».
- Γράφοντας και ακούγοντας μουσική, τη δική σας μουσική, δημιουργείτε εικόνες στο μυαλό σας;
«Όχι».
- Συμμετρίες και διαγράμματα βλέπετε μόνο;
«Χμμ, ναι, κάτι τέτοιο... (Μου δείχνει ξαφνικά με το χέρι την άσπρη καμπαρτίνα κάποιου διερχόμενου. Φυσικά, κοιτάζω με έκδηλη απορία.) Τα μαθηματικά, ξέρετε, δεν φορούν τίποτα τέτοιο. Την άσπρη καμπαρτίνα εννοώ. Δεν έχουν εξωτερική υπόσταση. Καταλαβαίνετε; (Το σώμα του αποσύρεται ρουφηγμένο από την τεράστια πολυθρόνα, μοιάζει να συσπειρώνεται σαν ελατήριο έτοιμο να απελευθερώσει όλη την ενέργειά του σε ένα ξαφνικό αντίο.) Λοιπόν, αυτά είναι τα λίγα από όσα μπορώ να σας πω για το τι περνάει από το μυαλό μου όταν αφοσιώνομαι στη μουσική. Τα υπόλοιπα, επιτρέψτε μου να τα κρατήσω για τον εαυτό μου. Αν και, ούτως ή άλλως, δεν τα θυμάμαι πάνταόλα. Φαίνετε πως δεν αξίζουν όλα. Εκτός κι αν έχω γίνει πιο απρόσεκτος...».
- Πως σχολιάζετε τον αφορισμό του John Cage ότι η τέχνη είναι απλώς ένας τρόπος να γκρινιάζουμε;
«Α, ο καημένος ο Κέιτζ, τον είχα γνωρίσει βέβαια, είχαμε συζητήσει. Προσπαθούσε να αποκτήσει επαφή με τον κόσμο, με το ευρύτερο κοινό, έξω από αυτό της μοντέρνας τέχνης, μέσα από τέτοιου είδους αφορισμούς. Δυστυχώς, το έργο του τον πρόδιδε διαρκώς. Δεν είχε ποτέ ανάλογο ενδιαφέρον με τα λεγόμενά του…».
- Υπήρξαν στιγμές στη ζωή σας που νοιώσατε τις πρωτοπορίες του 20ού αιώνα να ηχούν σαν κήρυγμα στην έρημο; Σαν μηνύματα χωρίς παραλήπτη ή σαν νεκρά σήματα χωρίς αποστολέα;
«Δεν την είδα ποτέ έτσι την υπόθεση των πρωτοποριών, γιατί νομίζω ότι ιστορικά ήταν κάτι που έπρεπε κατ’ ανάγκην να συμβεί και συνέβη. Έτσι λοιπόν και εγώ τράβηξα τον δρόμο μου χωρίς να υπολογίσω αν έχει ή αν δεν έχει απήχηση το έργο μου, αν χάνομαι σε μια έρημο ή στο αυριανό αστικό τοπίο, αν γειτονεύω με άλλους οδοιπόρους ή όχι. Στο έργο μου δεν με απασχολούσε τίποτα έξω από αυτό».
- Πως βλέπετε τη σύγκλιση των πολιτισμών με την τεχνολογία ως όχημά της;
«Γεγονός είναι ότι η ανεπτυγμένη τεχνολογία φέρνει σήμερα κοντά τους ανθρώπους, όπως κάποτε έφερε κοντά τους ανθρώπους η ανεπτυγμένη λογική. Ζούμε τη συνέχεια αυτής της πρώτης σύγκλισης».
- Ποια είναι η μεγαλύτερη προσωπική σας κατάκτηση ή, πιο συγκεκριμένα, σε ποιες ιδιότητες του εαυτού σας εστιάσατε όλα αυτά τα χρόνια ακονίζοντάς τες;
«Ειλικρινά, δεν το γνωρίζω. Για να σας απαντήσω σε αυτό το ερώτημα θα έπρεπε να είμαι κλινικός ψυχολόγος και δεν είμαι. Ούτε υποβάλω, έστω και ερασιτεχνικά, σε τέτοιου είδους αναλύσεις τον εαυτό μου». (Γελάει.)
- Έχετε προσδιορίσει τι ακριβώς είναι αυτό που εμπνέει τις επιδόσεις σας, πιο είναι το βασικό σας κίνητρο ζωής, ο σπινθήρας που σας κάνει να λειτουργείτε δημιουργικά;
«Να σας πω, στη ζωή μου όλα άρχισαν με εικασίες και προσδοκίες, μετά βρήκαν σιγά-σιγά τις δικές τους τροχιές και τώρα, όπως είναι φυσικό, συνεχίζουν να κινούνται από τη δύναμη της αδράνειας. Αν τυχόν με ρωτήσει κάποιος τί ακριβώς κάνω, με τί πράγμα ασχολούμαι, θα του πω ότι προσφέρω κι εγώ ένα είδος ευχαρίστησης έναντι χρημάτων...».
- Σας καταπιέζει η ευθύνη απέναντι στο ίδιο σας το έργο; Για πολλούς είναι ήδη μια βαριά και δύσχρηστη κληρονομιά!
«Μπα, όχι, εγώ δεν το βλέπω έτσι. Καθόλου. Αντιθέτως, νιώθω πολύ ελεύθερος, εντελώς αποδεσμευμένος από το έργο μου, από τα πεπραγμένα μου γενικά στο σύνολό τους. Είμαι εξίσου έτοιμος να προχωρήσω ή να οπισθοχωρήσω. Να αποφύγω ή και να ξανακάνω τα ίδια λάθη. Κάνω ό,τι μου αρέσει. Ό,τι μπορεί ακόμη να σημαίνει κάτι για μένα».
- Ελπίζω να μη γίνομαι οδυνηρός, αλλά μήπως έχετε σκεφτεί ακόμη και το ενδεχόμενο να σωπάσετε εντελώς, για ένα μεγάλο διάστημα, διδάσκοντας απλώς στον εαυτό σας τη χρήση της σιωπής;
«Πως, βεβαίως και το έχω σκεφτεί, ίσως όχι τόσο βαθιά… (χαμογελάει εγκάρδια), αλλά ναι,σαφώς και έχω σκεφτεί να σταματήσω να γράφω. Με έχει κουράσει που τόσα χρόνια κάνω την ίδια δουλειά, ως συνθέτης ή ως αρχιτέκτονας».
- Τι άλλο, δηλαδή, θα σας άρεσε να κάνετε;
«Να εργαστώ ως μηχανικός!».
- Σας εύχομαι καλή σταδιοδρομία στο νέο σας επάγγελμα, κύριε Ξενάκη!
«Ευχαριστώ πολύ (πετάγεται όρθιος), αντίο...».
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Ο Χρήστος Τσανάκας είναι συγγραφέας, παραγωγός του Τρίτου Προγράμματος και μελετητής των πρωτοποριών. Από τις εκδόσεις FUTURA κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Οι Απαγορευμένοι του Τρίτου Ράιχ», «Αερόγλυπτα», «Cult 2000, Προκλήσεις Νέας Εποχής» και «Ονειροποιοί».
σχόλια