Μετά από μήνες σιωπής και εικασιών σχετικά με το τι συμβαίνει με την «απούσα» Κέιτ Μίντλετον, μια ψηφιακά επεξεργασμένη φωτογραφία της που δημοσιοποίησε το ίδιο το παλάτι του Κένσινγκτον, αντί να βάλει φρένο στις φήμες και στις θεωρίες, έριξε κι άλλο λάδι στη φωτιά, αφού τίποτα δεν ξεφεύγει πια από τους απανταχού παρατηρητές του διαδικτύου, για τους οποίους τα προβλήματα της συγκεκριμένης φωτογραφίας δεν ήταν απλώς αναμφισβήτητα αλλά έβγαζαν μάτι.
Αν και η ίδια η πριγκίπισσα παραδέχτηκε αργότερα ότι δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην... αμαρτία του edit, γενικά οι ειδικοί συνιστούν να εμπιστευόμαστε την κρίση των επαγγελματιών του είδους όσον αφορά το αν μια εικόνα είναι παραποιημένη ή όχι.
«Είναι πολύ εύκολο να παρασυρθούμε και όλα να μας φαίνονται ύποπτα», λέει ο Hany Farid, καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, που ειδικεύεται στην ανάλυση και στην αυθεντικοποίηση ψηφιακών μέσων όπως οι φωτογραφίες, τα βίντεο, οι ηχογραφήσεις. «Με το μάτι δεν πρόκειται ποτέ να καταλάβεις με σιγουριά τι είναι αληθινό και τι όχι», συνεχίζει.
Αν μια φωτογραφία «κάνει καριέρα» σε φόρουμ όπως το Reddit ή εμφανίζεται μόνο στο Twitter, ίσως καλύτερα να την αγνοήσεις μέχρι νεωτέρας ή να μην την πάρεις τοις μετρητοίς.
«Οι ειδικοί έχουν στη διάθεσή τους εργαλεία, όπως ο γεωεντοπισμός, οι δορυφορικές εικόνες και τα δεδομένα που παρέχουν, τα οποία τους επιβεβαιώνουν αν μπορούν να εμπιστευτούν αυτά που βλέπουν», λέει ο Christopher Looft, συντονιστής της Ομάδας Οπτικών Ελέγχων Επαλήθευσης του ABC News.
Με την τεχνητή νοημοσύνη να εξελίσσεται με αλματώδη ρυθμό, όλα όσα θα πρόδιδαν μια εικόνα έναν χρόνο πριν σήμερα μάλλον είναι παρωχημένα.
Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, αν ανησυχείς ότι μπορεί να βομβαρδιστείς με fake news, ακολουθούν κάποια tips που θα σε βοηθήσουν να γλιτώσεις την παραπληροφόρηση ή τουλάχιστον να διασταυρώσεις με κάποιον τρόπο την πληροφορία άμεσα.
Ποια είναι η πηγή;
Πρώτο και βασικό ερώτημα: από πού προέρχεται η φωτογραφία. Κάτι που έχει ποστάρει ο οποιοσδήποτε, μια εταιρεία ή επιχείρηση, μπορεί να έχει υποστεί επεξεργασία ώστε, πολύ απλά, όσοι απεικονίζονται να φαίνονται καλύτεροι, κυριολεκτικά και μεταφορικά, είτε για προσωπικούς λόγους είτε για την προώθηση κάποιας υπηρεσίας ή προϊόντος.
Τι ισχύει για τα αξιόπιστα μέσα ενημέρωσης; Ο Farid δεν αμφισβητεί εντελώς την αξιοπιστία τους, αλλά υποστηρίζει πως πρέπει πάντα να έχουμε εικόνα της αντικειμενικότητάς τους. «Δεν τους συμφέρει να διαψεύδονται», συμπληρώνει. «Το ότι τα πρακτορεία έπρεπε να ενημερώσουν τους συνεργάτες τους ότι πρέπει να σταματήσουν να μοιράζουν τη φωτογραφία της Κέιτ έπληξε την εγκυρότητά του».
«Στο 99,99% των περιπτώσεων τα μεγάλα και έγκυρα ειδησεογραφικά πρακτορεία δεν κάνουν τέτοια λάθη. Μπορεί οι προκαταλήψεις και η υποκειμενικότητα σε θέματα πολιτικής να προβληματίζουν πολλούς, αλλά οι περισσότεροι είναι σοβαροί άνθρωποι που παίρνουν εξίσου σοβαρά τη δουλειά τους. Οι προδιαγραφές που τηρεί ένα πρακτορείο ώστε να προχωρήσει στη δημοσιοποίηση μιας φωτογραφίας δεν έχουν καμία σχέση με εκείνες ενός μεμονωμένου ατόμου ή μιας εμπορικής επιχείρησης. Πολλές φορές, στη δεύτερη και στην τρίτη περίπτωση δεν υπάρχουν καν προϋποθέσεις».
Ένα φλέγον ζήτημα μπορεί να μας «κάψει»
«Εκτός της πηγής, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη πόσο σημαντικό είναι ένα θέμα επικαιρότητας. Για παράδειγμα, σε περίοδο εκλογών, και γενικά όσον αφορά ειδήσεις και υλικό σχετικό με την πολιτική, μπορεί να πέσουμε πάνω σε προϊόντα σάτιρας και καυστικού σχολιασμού που ίσως παρερμηνευθούν».
Σύμφωνα με τον Farid, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνουμε και σε ειδήσεις, πληροφορίες και ντοκουμέντα που σχετίζονται με κάποια σύγκρουση ή πόλεμο. «Σε συνθήκες πολέμου είναι δύσκολο να έχουμε αμέσως σαφή εικόνα για κάθε εξέλιξη. Υπάρχει ένταση και αν αυτό συνδυαστεί με παραπληροφόρηση και ψεύτικες ή παραποιημένες εικόνες, η κατάληξη μπορεί να είναι καταστροφική. Μέσα σε λίγες μέρες έχει τύχει να δούμε ψεύτικες εικόνες, ψεύτικα ηχητικά ντοκουμέντα και βίντεο, μετά να κυκλοφορήσει το πραγματικό και αληθές υλικό και τελικά αυτό να χαρακτηριστεί ως ψευδές».
Τα μάτια είναι ο καθρέφτης
«Κάτι που μαρτυρά πως η φωτογραφία της Κέιτ δεν ήταν προϊόν τεχνητής νοημοσύνης αλλά παραποιήθηκε με άλλα εργαλεία είναι ο φωτισμός στα πρόσωπα των εικονιζόμενων, ο οποίος έχει συνέπεια», λέει ο Farid. «Είναι μια λεπτομέρεια την οποία ο Mark Thiessen, φωτογράφος του “National Geographic”, έχει διαρκώς κατά νου. Μια φορά είχε μπορέσει να διακρίνει ότι μια φωτογραφία ενός τσιτάχ ήταν προϊόν τεχνητής νοημοσύνης, λύνοντας έναν γρίφο που είχε ταλανίσει πολλά άτομα του προσωπικού τού “National Geographic” αλλά και πολλούς απ’ τους αναγνώστες, κι αυτό το κατάφερε λόγω της εμπειρίας δεκαετιών που έχει σε θέματα φωτισμού και φωτογραφίας.
Παρατήρησε πως σε δύο αυθεντικές φωτογραφίες, το ένα τσιτάχ το φώτιζε ελαφρώς ο ήλιος από τα δεξιά, ενώ το άλλο ήταν φωτογραφημένο με έντονο φλας. Στην τρίτη, που ήταν προϊόν τεχνητής νοημοσύνης, είχε μια αφύσικη μπλε λάμψη στο ένα μάτι. Το μπλε γενικά είναι ένα χρώμα που βρίσκει κανείς εύκολα στη φύση, αφού μπορεί να προέρχεται από αντανάκλαση του ουρανού για παράδειγμα, αλλά το ότι δεν υπήρχε καμία μπλε απόχρωση ή τόνος στην υπόλοιπη φωτογραφία ήταν , σύμφωνα με τον Thiessen, μια εξόφθαλμη απόδειξη. Ο φωτογράφος που μου έμαθε να φωτίζω στο κολέγιο μού είπε να προσπαθώ πάντα να καταλάβω πώς έχει φωτιστεί κάθε εικόνα, κάθε σκηνή ταινίας, κάθε φωτογράφιση περιοδικού, κάθε διαφημιστικό. Μου έμαθε ότι μπορούμε να καταλάβουμε πολλά για τον φωτισμό κοιτώντας τα μάτια, τα οποία αντανακλούν το φως γύρω τους, σχεδόν όπως και ένας καθρέφτης κάτω από τεχνητό φως».
Εμπιστεύσου το ένστικτό σου, κάνε την έρευνά σου
Αν κοιτώντας μια φωτογραφία κάτι σου φαίνεται λίγο off, o Farid προτείνει να ψάξεις αν έχουν δημοσιευτεί ήδη κάποια άρθρα σχετικά ή αν έχει χαρακτηριστεί ως fake σε σελίδες όπως το ellinikahoaxes.gr για την Ελλάδα και οι FactCheck.org και Snopes για το εξωτερικό. Αν μια φωτογραφία «κάνει καριέρα» σε φόρουμ όπως το Reddit ή εμφανίζεται μόνο στο Twitter, ίσως καλύτερα να την αγνοήσεις μέχρι νεωτέρας ή να μην την πάρεις τοις μετρητοίς.
Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις που το υλικό μπορεί να μην είναι ψεύτικο, απλώς παλιό. Η αντίστροφη αναζήτηση φωτογραφίας είναι ένας εύκολος τρόπος να μάθουμε αν η φωτογραφία που έχουμε μπροστά μας είναι «φρέσκια» ή όχι.
Κάνε ένα βήμα πίσω, δες τη μεγάλη εικόνα
Σύμφωνα με τον Τhiessen, είναι πολύ σημαντική η διαφορά μεταξύ φωτογράφου και φωτορεπόρτερ. Η φωτογραφία ενός φωτορεπόρτερ κανονικά δεν μπορεί να παραποιηθεί. Όταν πρόκειται για προϊόν για εμπορική χρήση, οι κανόνες σε θέματα επεξεργασίας είναι εντελώς διαφορετικοί, οπότε τα ασαφή όρια μεταξύ δημοσιογραφίας και πληρωμένης διαφήμισης έχουν μεγάλη σημασία και εδώ. Το αν μια φωτογραφία προέρχεται από φωτογράφο ή από φωτορεπόρτερ είναι καθοριστικό.
Αντί, λοιπόν, να εμπιστευόμαστε μια φωτογραφία που μας έρχεται κατευθείαν από τη βασιλική οικογένεια, κάποια εταιρεία ή οποιονδήποτε μπορεί να θέλει να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του, είναι πολύ πιο σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη υλικό που προέρχεται από φωτορεπόρτερ που έχουν αποδειχτεί άξιοι εμπιστοσύνης χάρη στην ποιότητα και στην πορεία της δουλειάς τους, ή από μεγάλα, έγκυρα πρακτορεία που δεν μπορούν να διακινδυνεύσουν την αξιοπιστία και το όνομά τους. Αν μπορεί μια φωτογραφία να διασταυρωθεί και από άλλες πηγές, αν για παράδειγμα έχουν βρεθεί στο ίδιο μέρος πολλοί ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερ και έχουν καταγράψει ταυτόχρονα το ίδιο στιγμιότυπο, τόσο το καλύτερο.
