Αλλόκοτοι ήρωες

Αλλόκοτοι ήρωες Facebook Twitter
0

Ο άνθρωπος που κρατά τον ρόλο του αφηγητή στον Γραφέα του Χέρμαν Μέλβιλ είναι δικηγόρος με ορθόδοξη συμπεριφορά, τόσο μέσα όσο και έξω απ’ τα δικαστήρια. Μάλιστα, η αυτογνωσία του φτάνει στο σημείο να ομολογεί ότι «από τα νεανικά του χρόνια και εντεύθεν ήταν βαθύτατα πεπεισμένος ότι στη ζωή ο ευκολότερος δρόμος είναι και ο καλύτερος». Άρα, είναι προφανές ότι έχουμε να κάνουμε με ορθόδοξο χαρακτήρα, ο οποίος σπανίως χάνει την ψυχραιμία του, ξέρει να συνεργάζεται κι επιπλέον δείχνει κατανόηση στους ανθρώπους. Απόδειξη ο τρόπος που περιγράφει τους τρεις γραφείς που απασχολεί στο γραφείο του: τον Διάνο, τον Δαγκάνα και τον Πιπερόριζα.

Ο Διάνος, γύρω στα εξήντα, τα πρωινά είχε ροδοκόκκινη χροιά στο πρόσωπό του, αλλά μετά το μεσημέρι το έτσουζε, με αποτέλεσμα να κάνει λάθη και ν’ αφήνει μελανιές και μουντζούρες στα έγγραφα. Ο Δαγκάνας, ένας χλωμός νεαρός γύρω στα είκοσι πέντε, είχε δύο γνωρίσματα: ήταν φιλόδοξος κι έπασχε από δυσπεψία. Πιστός στο μέγα επιχείρημα της κωμωδίας των παράλληλων βίων (όπως θα έλεγε ο Μπερξόν), ο αφηγητής επιμένει στις αλλόκοτες αναλογίες των δύο υπαλλήλων: όταν ο Δαγκάνας ήταν σε έξαρση, ο Διάνος ήταν σε ύφεση και τανάπαλιν. Όσο για τον Πιπερόριζα, ένα παιδάριο δώδεκα ετών, έκανε δουλειές του ποδαριού και δεν πολυχρησιμοποιούσε το γραφειάκι του.

Μέχρι εδώ έχουμε την εντύπωση ότι διαβάζουμε ένα κωμικό διήγημα και όντως έτσι έχουν τα πράγματα, ίσαμε τη στιγμή που εμφανίζεται ο Μπάρτλμπυ. Γενικά, στη λογοτεχνία ο διάκοσμος είναι απολύτως απαραίτητος, και ειδικά όταν αναγγέλλεται η αιφνίδια έλευση του κεντρικού προσώπου, όπου είναι διακριτές η «χλωμή ευπρέπεια, η σπαρακτική αξιοπρέπεια και η αθεράπευτη μοναξιά». Ο νεοσύλλεκτος γραφέας έδειξε απροσδόκητη φιλοπονία κι έφερνε σε πέρας ασύλληπτο όγκο γραφικής εργασίας. Όλα αυτά, βέβαια, μέχρι τη μοιραία στιγμή που, καθώς το αφεντικό του γραφείου τού ζητεί ν’ αντιπαραβάλουν ένα μικρό έγγραφο, απροειδοποίητα απαντάει ορθά κοφτά: «Θα προτιμούσα όχι»! Έτσι, έχουμε έναν αλλόκοτο ήρωα που σε όλο το μάκρος του διηγήματος ξεστομίζει μια μόνο φράση («θα προτιμούσα όχι»), την οποία παραλλάσσει κατά το δοκούν και κατά περίσταση. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία ότι εν τέλει θα καταλήξει στη φυλακή με τη σαθρή κατηγορία της επαιτείας· το σημαντικό και νεοφανές είναι ότι αυτός ο άνθρωπος συνιστά αίνιγμα και για τον ίδιο του τον εαυτό, οπότε δικαιολογημένα ο δικηγόρος συμπεραίνει: «Θα μπορούσα να ελεήσω το σώμα του· αλλά δεν έπασχε το σώμα του· η ψυχή του ήταν εκείνη που υπέφερε, και την ψυχή του δεν μπορούσα να την προσεγγίσω».

Αραγε, ειχε καποια σχεση η στάση του Μπάρτλμπυ με τον ίδιο τον Μέλβιλ που «δεν πουλούσαν» τα βιβλία του; (Ο Μόμπι Ντικ δεν εξάντλησε ούτε καν την πρώτη του έκδοση.) Το 1851 έγραφε στον Χώθορν: «Με καταριούνται τα δολάρια… Αγαπητέ μου φίλε, έχω ένα προαίσθημα… ότι τελικά θα εξαντληθώ και θα πεθάνω… Αυτά που λαχταρώ να γράψω είναι όλα καταδικασμένα - δεν πουλάνε. Από την άλλη όμως, το να γράψω αλλιώς - δεν το μπορώ». Σε άλλη του δήλωση τόνιζε οτι «Δεν γεννήθηκα για να μου επιβάλλουν οι άλλοι τι να κάνω. Θα αναπνέω όπως μου αρέσει», θέση που μοιάζει να συγγενεύει με το «Θα προτιμούσα όχι». Η κριτική, όπως ξέρουμε, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα σήκωσε με περισσή φροντίδα τα μανίκια της για να τοποθετήσει και να ερμηνεύσει αυτό το αινιγματικό πρόσωπο. Ο Ζιλ Ντελέζ, στο κριτικό απόσωμά του, παραθέτει όλα τα δαιμονικά ζεύγη που ενδέχεται ν’ αφορούν τον Μπάρτλμπυ: γλώσσα - αρχιγλώσσα, ψύχωση - νεύρωση, τρέλα ανά δύο, σωσίας προς σωσία, μιμητική αντιπαλότητα, σαγή ζεύξης - ζώνη - συνάρτηση. Ο Μπέκετ, για παράδειγμα, ήταν θαυμαστής του Μέλβιλ.

Τι άλλο κάνει όταν περιγράφει τον άνθρωπο μπροστά στο παράθυρο; «Μια νύχτα, εκεί που καθόταν στο τραπέζι του με το κεφάλι στα χέρια, είδε τον εαυτό του να σηκώνεται και να φεύγει. Μια νύχτα ή μέρα. (…) Τώρα γιατί δεν τέντωνε τον λαιμό του να δει τι ήταν από κάτω, μπορεί επειδή το παράθυρο ήταν από αυτά που δεν ανοίγουν ή επειδή δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να το ανοίξει. Μπορεί να ήξερε και να παραήξερε τι ήταν από κάτω και να μην ήθελε να το ξαναδεί».

Δραπετεύοντας απο τον ψυχολογισμό, την ηθογραφία ή τον απολογητικό ρεαλισμό, μια μορφή λογοτεχνίας καταφεύγει στην απόλυτη αφαίρεση, η οποία, μάλιστα, όσο αφαιρεί σε ποιότητες, προσθέτει σε γοητεία του ανείπω- του. «Ο Μπάρτλμπυ», γράφει ο Ντελέζ, «είναι ο άνθρωπος χωρίς αναφορές, χωρίς κτήσεις, χωρίς ιδιότητες, χωρίς ποιότητες, χωρίς ιδιαιτερότητες: είναι υπερβολικά λείος για να μπορεί να του αγκιστρώσει οποιαδήποτε ιδιαιτερότητα. Χωρίς παρελθόν και χωρίς μέλλον, είναι στιγμιαίος. Το I prefer not to είναι η χημική ή αλχημική φόρμουλα του Μπάρτλμπυ, αλλά μπορεί κανείς να διαβάσει στην ανάστροφη όψη του, σαν ένα απαραίτητο συμπλήρωμα, I am not particular, δεν είμαι κάτι το ιδιαίτερο.

Απ’ άκρη σ’ άκρη του 19ου αιώνα εκδηλώνεται αυτή η αναζήτηση του ανθρώπου χωρίς όνομα, του Οδυσσέα των μοντέρνων καιρών (Ούτις εμοί γ’ όνομα): ο κονιορτοποιημένος και μηχανοποιημένος ανθρωπος των μεγάλων μητροπόλεων...».

Το Ημερολόγιο του Κάφκα, η Μεταμόρφωση, η Δίκη και ο Πύργος ουσιαστικά είναι ιδιοφυείς σπουδές πάνω στον Εργένη που διαθέτει «τόσο έδαφος όσο πατούν τα πόδια του, τόσο στήριγμα όσο καλύπτουν τα δυο του χέρια». Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, ν’ ανατρέξουμε στον Μπαλζάκ ή τον Τολστόι για να βρούμε ανάλογες μορφές· ο Μέλβιλ σκηνοθετεί τη δική του πραγματικότητα με πρόθεση να την αλλοιώσει ταχυδακτυλουργικά: ο Αχαάβ εννοείται πως θηρεύει τη φάλαινα, ο Μπάρτλμπυ ψάχνει για δουλειά, πλην όμως το αποτέλεσμα είναι μια κάποια μεταφυσική μεταστροφή που δίνει δικαίωμα στον Ντελέζ να κατηγοριοποιήσει τα πρόσωπα του Μέλβιλ. Εχουμε τους μονομανείς, τους δαιμονικούς (σαν τον Αχαάβ), επίσης τους άγιους ή υποχόνδριους, τους χαζούς σαν τον Μπάρτλμπυ και τον Μπενίτο Σερένο (ας μην ξεχνάμε, εν μέρει, και τον Μίσκιν του Ντοστογιέφσκι), τέλος, δε, ένα τρίτο είδος προσώπων που προστατεύουν τους νόμους.

Ο Μελβιλ επιμένει στην άποψη ότι δεν πρέπει να συγχέουμε τ’ αληθινά «πρωτότυπα» πρόσωπα της λογοτεχνίας με τ’ αξιοσημείωτα, τ’ αλλόκοτα ή απλώς ιδιαίτερα. Ενώ οι αλλόκοτοι και αξιοσημείωτοι επιδέχονται αναγωγής, ο πρωτότυπος ενσαρκώνει μια φιγούρα που υπερβαίνει τις εξηγήσεις, εικονίζει το ανεικονικό - είναι η λογική χωρίς λογικότητα. Ωραίο ντελεζικό συμπέρασμα που σχολιάζει σαφώς τη σκέψη του Μέλβιλ: Ο πρωτότυπος δεν υφίσταται την επιρροή του περιβάλλοντός του, αντιθέτως ρίχνει στον περίγυρό του ένα χλωμό λευκό φως, όμοιο με κείνο που στη Γένεση παρίσταται στην απαρχή των πραγμάτων.

Ο Μέλβιλ, όπως γράφει η μεταφράστρια Αθηνά Δημητριάδου, γεννήθηκε το 1819 σε μια Νέα Υόρκη 100.000 κατοίκων και πέθανε το 1891 σε μια Νέα Υόρκη 3.000.000. Πρόκειται για μυθικά συμβάντα που έλαβαν χώρα στην αμερικανική Γη της Επαγγελίας κι έθεσαν τη συνύπαρξη σε νέες βάσεις. Οι μετανάστες συγκρότησαν μια νεοφανή «κοινωνία εργένηδων» με απεριόριστη προοπτική. Ο μετανάστης αποσείει με τον τρόπο του την κηδεμονία της Μεγάλης Βρετανίας, έστω και αν αισθάνεται υιός εκλαμβάνει τον πατέρα του υπό θρυμματισμένη μορφή, η πρώην φυλετική ενότητα προσλαμβάνει τη μορφή της πολυγλωσσίας και της πολυθρησκευτικότητας. Τι διαβάζουμε στον Μόμπι Ντικ; Ότι ο άνθρωπος είναι ο αδελφός του ανθρώπου, δεν έχει σημασία αν ανήκει σε ένα έθνος, ούτε αν είναι ιδιοκτήτης ή μέτοχος, υπάρχει απλώς και μόνο σαν άνθρωπος (...) Η Αμερική είναι το δυνάμει του ανθρώ- που χωρίς ιδιαιτερότητες, του πρωτότυπου ανθρώπου... Σε άλλο βιβλίο διαβάζουμε: «Δεν μπορεί να χυθεί ούτε ρανίδα αμερικανικού αίματος χωρίς να χυθεί το αίμα όλου του κόσμου. Αγγλος, Γάλλος, Γερμανός, Δανός ή Σκωτσέζος, ο Ευρωπαίος που χλευάζει έναν Αμερικανό αποκαλεί τον αδελφό του Ρακά... Είμαστε οι κληρονόμοι όλων των εποχών και αυτή την κληρονομιά μας τη μοιραζόμαστε με όλα τα έθνη».

Η μεταφράστρια Αθηνά Δημητριάδου μετέφρασε με επάρκεια τον Γραφέα και ο Νίκος Ηλιάδης απέδωσε ικανοποιητικά το απαιτητικό κείμενο του Ζιλ Ντελέζ.

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός.

Βιβλίο / Οβίδιος: Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός

Ο κορυφαίος μελετητής του ρωμαϊκού κόσμου Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής ολοκλήρωσε την απόδοση στα ελληνικά των 12.000 στίχων του έργου του Οβίδιου, εκφράζοντας ταυτόχρονα τον άκρως μοντέρνο χαρακτήρα του ποιητή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Βιβλίο / «Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Με θέμα την καθημερινότητα έξι αστροναυτών σε έναν διεθνή διαστημικό σταθμό, το μυθιστόρημα που κέρδισε το Booker 2024 μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι ένα ποίημα για τον πλανήτη Γη και μας καλεί να τον εκτιμήσουμε ξανά.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
2000 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, ένα βιβλίο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες γίνεται μπεστ-σέλερ

Βιβλίο / Ο Σουητώνιος του 69 μ.Χ. γίνεται ξανά μπεστ-σέλερ

Οι «Βίοι των Καισάρων», το εξόχως κουτσομπολίστικο βιβλίο που είχε γράψει ο Σουητώνιος για τον βίο και την πολιτεία της πρώτης σειράς των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση και μπήκε στη λίστα με τα ευπώλητα των Sunday Times.
THE LIFO TEAM
«Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Βιβλίο / «Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Ο «ροκ σταρ ιστορικός των ημερών», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βραβευμένος συγγραφέας Peter Frankopan, μιλά στη LIFO για τους κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη, τη Γάζα και την άνοδο της ακροδεξιάς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Daily / Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Μια εικοσαετία μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, κυκλοφορεί ξανά σε αναθεωρημένη μορφή, η ενθουσιώδης, στοχαστική, λυρική μελέτη του έργου του σπουδαίου όσο και «πολωτικού» Έλληνα τραγουδοποιού από τον Δημήτρη Καράμπελα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ο Γιάννης και η φασολιά

Guest Editors / Ο Γιάννης και η φασολιά

Τέλη ’70, Αθήνα. Ένας νεαρός βουτάει στην ποίηση στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Οι στίχοι του Γιάννη Κοντού τον αγγίζουν. Χρόνια μετά, ως συγγραφέας πια, δημιουργεί μια λογοτεχνική σχέση που κρατά δεκαετίες, ανάμεσα σε εκδοτικούς οίκους, ταβέρνες και πρωινά τηλεφωνήματα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ