Ο ποιητής, μεταφραστής και performer Βασίλης Αμανατίδης μιλά στο Lifo.gr για την εσωτερική αφαίρεση που λειτουργεί ως αντίβαρο, τα φαντάσματα που κατοικούν τις λέξεις και τη ζωή που (οφείλει να) αντέχει την πτώση. Ζούμε, δεν ζούμε;
Ανάμεσα στις ερωτήσεις παρατίθενται αποσπάσματα από τα βιβλία του Αμανατίδη: «Υπνωτήριο. Εννιά νυχτικές παραβολές» (εκδ. Εντευκτήριο), «Τριαντατρία» (εκδ. Γαβριηλίδη), «7: Ποίηση για video games» (Νεφέλη), «Ο σκύλος της Χάρυβδης» (Καστανιώτη) καθώς και «[μόνο με την άνοιξη] 44 ποιήματα », e.e.cummings, μετ: Βασίλης Αμανατίδης(Νεφέλη).
Φωτό: Πάνος Μιχαήλ
__________________________
«έτσι το πλάσμα χτίζει σαν προσευχή βουβή, την εσωτερική του αφαίρεση. Παραδέχεται το θαυμαστό των αλλεπάλληλων διδαγμάτων. Η εξοικείωσή του στην ελάττωση μπορεί να καταφέρει κάποτε να λειτουργήσει ως σωστικό αντίβαρο προς την άγρια, αργή βλάστηση μιας θλίψης, που ίσως αλλιώς επερχόταν μέσα του σαν ζούγκλα, με αποτέλεσμα να τον πνίξει...». («7: Ποίηση για videogames»)
_________________________
Πώς εξοικειώνεται κανείς στην ελάττωση;
Δεν είμαι σίγουρος για το αν τελικά εξοικειώνεται κανείς. Νομίζω όμως ότι ολόκληρη η ζωή είναι μια πορεία εξοικείωσης προς την ελάττωση. Διαφορετικά, δε φτάνεις ποτέ σε έναν πυρήνα του εαυτού σου, έναν πυρήνα που να μην εξαρτάται από όλους τους άλλους. Αυτόν που είναι κατάδικός σου. Πετώντας πράγματα, φτάνεις ή εύχεσαι ότι θα φτάσεις, σ’ έναν καθαρό πυρήνα του εαυτού σου.
Η εσωτερική αφαίρεση ξεκινά εκεί που τελειώνει ο ναρκισσισμός;
Η λέξη ναρκισσισμός αποτελεί για μένα το απόλυτο μυστήριο. Ο καθένας τη χρησιμοποιεί με τον δικό του τρόπο. Μιλάμε ας πούμε για το ναρκισσισμό του Φρόυντ, μια σχεδόν πάθηση; Μιλάμε για τον Νάρκισσο της μυθολογίας; Δεν είμαι σίγουρος ότι οι αρχαίοι, έχοντας εφεύρει το Νάρκισσο, είχαν εφεύρει και το ναρκισσισμό. Από την στιγμή που δε μπορούμε να έχουμε πλήρη εικόνα του εαυτού μας αφ' εαυτού μας και κοιτάμε μέσα από τα μάτια των άλλων, είμαστε νάρκισσοι. Με την εσωτερική αφαίρεση ο ναρκισσισμός περιορίζεται μονάχα στα μάτια των εντολοδόχων σου. Εκείνων στους οποίους έχεις δώσει το δικαίωμα να καθρεφτίζεσαι και να αντικαθρεφτίζεσαι. Η εσωτερική αφαίρεση είναι εκείνο το σημείο της ζωής σου, όπου αποφασίζεις με ποιους ανθρώπους θέλεις να ναρκισσευτείς μαζί.
________________________
«Αλλά την ώρα που ανατέλλει ο υποτίθεται ήλιος, πώς πέφτει από την πλάτη του ξερή και με κοκαλωμένα τα φτερά της, που ίσως σημαίνει πως θα πέθανε ή πως ήταν ήδη πολλών ημερών κάθε φορά αυτό το πλάσμα πεταλούδα και ήρθε και ολοκλήρωσε απλώς τον βίο της κοντά του...Η ανάμνηση αυτής της πτώσης είναι για εκείνον το εγγύτερο στην έννοια της αφοσίωσης που θα μπορούσε ποτέ να ονειρευτεί». («7: Ποίηση για videogames»)
_______________________
Πώς αντιλαμβάνεσαι την αφοσίωση;
Αυτό το σπάραγμα γράφτηκε σε μια εποχή, που η άσκηση στην ελάττωση δεν ήταν τόσο έντονη μέσα μου. Εδώ μιλώ για μια σχέση εξάρτησης. Το πλάσμα αυτό, το οποίο συνοδεύει από μακριά ένα άλλο πλάσμα, όπως συχνά συμβαίνει και με τους ανθρώπους, εκλαμβάνει ως υπέρτατο της αφοσίωσης την πτώση και όχι την πτήση. Δηλαδή, την ώρα που τα δυο πλάσματα θα μοιραστούν την πτώση τους. Σήμερα θα μιλούσα και για την πτήση. Για το ότι μπορούμε να ενωνόμαστε και μέσω της πτήσης μας, κι όχι μόνο της πτώσης. Η αφοσίωση είναι το μόνο που μας φέρνει κοντά στο ουσιαστικό του να ζεις. Η αφοσίωση πρέπει να αντέχει και την πτώση.
____________
«Συναντιόμαστε ξανά
μετά από χρόνια
Καθίσαμε απέναντι
ο ένας στον άλλον
Ο ένας είπε Βόμουν
Ο άλλος είπε
Φο». («Φοβάμαι ότι εχθές το βράδυ αγαπούσαμε μαζί αυτό για το οποίο σήμερα αδιαφορούμε», Τριαντατρία)
____________
Ο φόβος τι προκαλεί στους έρωτες;
Λειτουργεί ως διαβρωτικό οξύ σε οτιδήποτε κινείται και ζει. Ο φόβος δημιουργεί νέο φόβο. Γίνεται ένας φόβος του φόβου του φόβου...Κι αυτός είναι ένας φαύλος κύκλος απ' τον οποίο δεν ξεφεύγεις. Ο φόβος είναι εκείνο το πρόσχημα που έχουμε για να μην αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Για να μπορούμε να παραμένουμε φοβισμένα παιδιά και να μην ωριμάσουμε ποτέ. Κι αυτά τα λέει κάποιος που αποδεδειγμένα φοβάται και επικαλείται διαρκώς την έλλειψη προστασίας από τους άλλους...
__________________
«Μπήκα εχθές. Τον βρήκα εκεί στο πάτωμα λιωμένο:
Ένας λεκές λουλούδι μέγιστο ανεπανόρθωτο λουλούδι
Σάρκα αφροί και πέταλα χρώματα χρώμα χρω
Του λέω
“Έγινες ό,τι φοβόσουνα – ανυπεράσπιστος ανθός
Και μάζα πια σαρκόφυτου σε θάλασσα του ιδρώτα
Μα εκείνο που σε ξέβαφε, εκείνο σε ποτίζει”.
Έσκυψα, τον μύρισα, σφουγγάρισα και φεύγω.
(Το σπίτι η πόλη γέμισαν με μυρωδιά ανθρώπου)». («Άνθρωπος λουλούδι», Τριαντατρία)
___________________
Αυτό που σε ποτίζει είναι κι αυτό που σε ξεβάφει;
Όταν έγραφα αυτή την φράση, μιλούσα για την αίσθηση ζωής που είχα για πολλά χρόνια, ότι δηλαδή το τραύμα είναι εκείνο το οποίο σε αποχρωματίζει διαρκώς, σου αφαιρεί εαυτό, δημιουργώντας σου εαυτό. Εκείνο που σε πονά, σε ξεβάφει και την ίδια στιγμή, παράγει μια υγρασία για να δημιουργήσεις κάτι νέο. Συνήθως έτσι δεν συμβαίνει στη ζωή; Αυτό που μας συγκροτεί, μπορεί ταυτόχρονα να είναι αυτό που μας διαλύει. Αυτή η αντίφαση είναι πολύτιμη για μένα.
_______________
«και δεν είν’ ώρα – μη φοβάσαι ακόμα
Μόνο ακίνητος μείνε ώσπου να ’ρθει η μέρα...
[...]
Τι σβησμένο σκοτάδι...,
ανασαίνεις δειλά τον υπόλευκο αιθέρα,
και αρχίζεις να βλέπεις και πάλι
τη χώρα
Γιατί πέφτει ξανά μες στην πόλη η μέρα...
(Να σου δώσω ένα χάδι; Καλέ μου, ετοιμάσου)
Θα μπορείς να φοβάσαι ανενόχλητος τώρα». («Μπορείς να φοβάσαι ανενόχλητος τώρα», Τριαντατρία)
______________
Η κατάσταση στη χώρα είναι...
Φοβισμένη. Και ανασφαλής. Και οικτρή. Και επιτέλους ιστορική. Είναι μια εποχή όπου πρέπει να έρθουμε αντιμέτωποι με κάτι...Ήμασταν για πάρα πολλά χρόνια σε μια άρνηση να αντιμετωπίσουμε το οτιδήποτε. Επομένως, ακόμη και να έρθουμε αντιμέτωποι με την ελάττωση και την συνειδητοποίηση της εσωτερικής αφαίρεσης, μόνο καλό μπορεί να μας κάνει.
Άραγε, θ’ αρχίσουμε να βλέπουμε και πάλι τη χώρα;
Η χώρα υπάρχει, ούτως ή άλλως. Μπορούμε για λίγο να σταματήσουμε να ενδιαφερόμαστε για το αν βλέπουμε τη χώρα και να δούμε την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα είναι ότι η χώρα βασίστηκε σε αρχαία μεγαλεία και ετεροκαθορισμούς ενώ πάσχει από υπερδιόγκωση ιδεολογημάτων. Φτιάξαμε πολύ μεγάλα ιδεολογήματα, τα οποία σαφώς ήταν ιστορικά χρήσιμα για να αποκτήσουμε ύπαρξη. Αυτήν τη στιγμή ζούμε τη διαδικασία της αποψίλωσης των ιδεολογημάτων αυτών, τα οποία οδήγησαν σε ένα διογκωμένο ναρκισσισμό. Η χώρα έχει υπέρμετρο ναρκισσισμό σε σχέση με την πραγματικότητά της..Από την άλλη, έχει και εκπληκτικές δυνάμεις. Μια απ' αυτές είναι η γλώσσα. Νομίζω ότι η χώρα μας είναι η γλώσσα. Μπορούμε επιτέλους να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα χωρίς να μας ενδιαφέρει η ωραία εικόνα μας. Ας ασκηθούμε λίγο στην άσχημη εικόνα μας.
_________________
«φιλιόμαστε.
τώρα μαζί πεθαμένοι.
φιλιόμαστε τώρα.
μαζί πεθαμένοι.
φιλιόμαστε τώρα μαζί.
Πεθαμένοι.
Στον λαιμό.
(Και
δεν ζούμε δεν ζούμε δεν ζούμε δεν ζούμε)». («Ο λαιμός», Τριαντατρία)
_________________
Ζούμε; Δεν ζούμε;
Νομίζω ότι ζούμε πιο ισχυρά σήμερα. Ναι, ζούμε. Ζούμε την πτώση. Κι αυτό μπορεί να ανασύρει από μέσα μας μερικά κοιτάσματα αφοσιώσεως. Είναι ωραίο να μπορείς να αντέχεις τη ζωή όταν πέσεις. Σε μια ζωή όπου η ελάττωση μας επιβάλλεται έξωθεν, αναγκαστικά, θα το θεωρούσα εγωιστικό να μην πάμε με τη ροή του πράγματος. Ας ασκηθούμε στην επιβαλλόμενη ελάττωση, μήπως και μάθουμε να ζούμε και στην πτώση. Δε μας υποσχέθηκε κανείς στη ζωή αυτή, άσχετα αν είμαι πολύ θυμωμένος κι εγώ με όσα συμβαίνουν, ότι η ζωή συμπεριλαμβάνει μόνο πτητικά γεγονότα κι όχι πτώσεις. Δεν ξέρω αν ζούμε…Είναι τεράστιο ερώτημα. Στο βαθμό πάντως που είμαστε υγιείς και μπορούμε να συνεχίζουμε, ζούμε. Ζούμε;
______________________
«Πρώτος θα κουρευτεί ο μπαμπάς, ύστερα θα τα πάρει λίγο η μαμά και το αγοράκι θα κόψει μια μύτη τη χαιτούλα. Μετά πιο όμορφοι, θα φάνε ένα γλυκό και θα χαζέψουν –έτσι, γιατί είναι ωραία– τις βιτρίνες. Το κυκλοθυμικό αγόρι θα κλάψει ελάχιστα και θα γυρίσουν σπίτι –βράδυ–, στο ξύλινο ιγκλού τους για τηλεόραση και ύπνο. Κατά τα μεσάνυχτα γεμίζει όμως το σπίτι μπουρμπουλήθρες:
1. Ο μπαμπάς ονειρεύεται γραμμή με τούφες απ’ τα κομμένα μαλλιά μιας ζωής μόλις που είναι ξύπνιος.
2. Η μαμά κοιμάται κι ονειρεύεται τοπία στη σειρά.
3. Το αγοράκι που πάσχει έτσι κι αλλιώς από αϋπνίες βλέπει ένα τρένο μακρύ σαν γυναίκα, με ήχο βελούδινο, χωρίς αριθμητική κι οχτάρια, καθόλου στροφές ίσιο». («Η παραβολή της οικογένειας με τα πόδια σαν κύκλος», Υπνωτήριο. Εννιά νυχτικές παραβολές)
_______________________
Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν το ξύλινο ιγκλού κι όχι τις μπουρμπουλήθρες;
Οι άνθρωποι επιλέγουν τον μικροαστισμό και την σύμβαση ακριβώς επειδή ο φόβος δημιουργεί πρόβατα. Ο ρόλος της οικογένειας είναι να μαθαίνει τα παιδιά στον φόβο. Τα μέλη της ελληνικής οικογένειας από φόβο να μη μείνουν μη συνασπισμένα, ανάδελφα, δημιουργούν τέρατα. Δημιουργούν το πατερομητεροαγοροκοριτσόπραμα. Η ελληνική οικογένεια δεν ευνοεί την αποκόλληση αλλά την τερατοποίηση και τη συγκόλληση. Στην Ελλάδα η συγκρότηση δημιουργείται μέσα από τους δεσμούς αίματος.
________________
«Κι ύστερα πάλι φρόντιζε να μ’ αγαπά και μ’ αγαπούσε με φροντίδα. Αδιάκοπα. Παραδειγματικά, σαν καλός στρατιώτης. [...] Και σκεφτόμουν: κοίτα πόσο προσέχει, ο καλός μου, μη και μ’ ενοχλήσει… Η εξουσία πάνω στον άλλον: ο μόνος τρόπος επιβίωσης που έχω». («Το πρώτο φυτό», Ο σκύλος της Χάρυβδης)
___________________
Τι προηγείται; H γένεση του εξουσιαστή ή του εξουσιαζόμενου;
Νομίζω ότι είμαστε ταυτόχρονα εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι. Προσωπικά, έχω μια βαθιά συμπάθεια προς το πρόσωπο που νομίζει ότι εξουσιάζει. Είναι τραγικό πρόσωπο. Συνήθως αυτός ο άνθρωπος, μέσα στην εξουσιαστική του μανία, δεν προλαβαίνει να δει για πότε ο εξουσιαζόμενος έχει φύγει.
____________
«πολιτικός είναι ένας πισινός που απάνω
του καθείς έχει καθίσει εκτός από άνθρωπος». ([1x1 [Ένα επί ένα], 1944], e.e.cummings στο «[μόνο με την άνοιξη] 44 ποιήματα »)
_____________
Θα μπορούσε να γίνει σύνθημα σε τοίχο...
Ο cummings εννοεί ότι δεν είναι δυο πρόσωπα που συνομιλούν αλλά δυο πισινοί. Ταυτόχρονα, παραδέχεται ως άνθρωπο μονάχα εκείνο το πλάσμα που θα δείξει το πρόσωπό του. Κάθετί άλλο αποτελεί μια μορφή απανθρωποποίησης.
______________
«Κάποιος δεν χρειάζεται να είναι δωμάτιο για να στοιχειώσει. Κάποιος δεν χρειάζεται να είναι σπίτι. Το μυαλό έχει διαδρόμους που υπερβαίνουν τον υλικό χώρο». Έμιλυ Ντίκινσον
______________
Εχεις αδυναμία στη Ντίκινσον, έτσι δεν είναι; Πιστεύεις πως, μόνο αν είσαι στοιχειωμένος, γράφεις;
Όλοι είμαστε στοιχειωμένοι. Δε νομίζω ότι, στην πραγματικότητα, θέλει κανείς ν' αποστοιχειωθεί. Το να μην είσαι στοιχειωμένος σημαίνει πως δεν είσαι κατοικημένος. Δε μπορώ να δεχθώ ότι ένας άνθρωπος δεν έχει τραύματα, δεν έχει ελλείψεις. Ένας τέτοιος άνθρωπος δε μπορεί να γράψει, κι αν γράψει, δε γράφει καλά.
_________________
«Διότι, τι είναι το γράψιμο; Μια συνεχής προσπάθεια να κάνεις λίγο φως εκεί που ζούνε τα φαντάσματα και σε βασανίζουν. Να φωτίσεις έστω και για μια στιγμή τα πρόσωπα, φευγαλέα, ν' αναγνωρίσεις και να σ' αναγνωρίσουν, μια επίδειξη ισχύος και απ' τις δυο μεριές». («Η ζωή είναι αγρίως απίθανη», Μαργαρίτα Καραπάνου)
________________
Πριν κάποια χρόνια, χτύπησε το τηλέφωνό σου και στην άλλη άκρη της γραμμής ήταν η Μαργαρίτα Καραπάνου...
Η ανάγνωση της «Κασσάνδρας» στα δεκαπέντε μου με διέβρωσε με τον πιο ολοκληρωτικό τρόπο. Η Καραπάνου ήταν για μένα ένα υπόδειγμα διαφορετικότητας. Η τραυματική σχέση που είχε με τη μητέρα της, καθώς και η ανάγκη της να διαφοροποιηθεί από εκείνη, την οδήγησε στο να γράψει ορισμένα από τα πλέον αυτοφυή έργα της ελληνικής λογοτεχνίας. Πάντοτε της έστελνα τα βιβλία μου, χωρίς φυσικά να περιμένω να μου απαντήσει ποτέ. Όταν το 2005 μου τηλεφώνησε για να μου πει πόσο της άρεσε το «Μη με φας», πήρα ένα από τα πιο ωραία δώρα της ζωής μου. Η Καραπάνου είναι ένας μύθος.
Διότι τι είναι το γράψιμο;
Η ζωή μου. Υπάρχουν άνθρωποι που αν δε γράψουν, νιώθουν ότι δε ζουν. Που πρέπει να γράψουν ώστε να υπάρξουν. Είμαι κι εγώ ένας απ' αυτούς τους ανθρώπους. Αυτό δεν είναι καλό. Σημαίνει ότι έχεις δεσμευθεί να είσαι κάποιος δια του αποτελέσματός σου. Είναι ένας τρόπος να αποδεικνύω στον εαυτό μου ότι υπήρξα και πέρυσι και πρόπερσι...Είναι ένα ίχνος. Η γραφή είναι...Δε μπορώ τις καταφάσεις. Μπορώ να σου πω τι δεν είναι. Η γραφή δεν είναι πάρεργο. Η γραφή δεν είναι αστεία υπόθεση. Η γραφή δεν είναι σοβαρή υπόθεση. Η γραφή είναι παιχνίδι. Η γραφή είναι ένα σοβαρό παιχνίδι. Η γραφή είναι το μόνο σοβαρό παιχνίδι που ξέρω να παίζω. Δεν ξέρω να παίζω άλλα παιχνίδια αλλά ξέρω τη γραφή. Η γραφή είναι για μένα εκείνο το παιχνίδι που ξέροντας να το παίζω, προσδοκώ να δω κι απ΄τους άλλους ότι το παίζω καλά.
σχόλια