«Δεν ξέρω αν θα παραμείνω έτσι, με ξέρεις, δεν είμαι δυνατός χαρακτήρας, κάνω αυτό που θέλουν οι άλλοι. Σε χρειάζομαι. Την ελευθερία μου την κέρδισα για να σ' τη δώσω» γράφει σε ένα από τα διηγήματά της στο «Μπλε Υγρό» η Βίβιαν Στεργίου.
Δεκαέξι μικρές κι αυτοτελείς ιστορίες ανθρώπων, διαφορετικών και φοβισμένων, νευρωτικών και αδύναμων, καθημερινών και τυχαίων. Νέοι που διακατέχονται από οργή, αγανάκτηση και θυμό, χωρίς να γνωρίζουν πώς να επιβληθούν είτε στον εαυτό τους είτε στη ζωή τους.
Βασικός πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι η Αθήνα. Βιώματα, συνήθειες, απόψεις, διαδρομές από άτομα που δεν συζητούν για την οικονομική κρίση αλλά οι ζωές τους είναι απόλυτα συνυφασμένες με τον κυρίαρχο τρόπο ζωής.
Με τη Βίβιαν συναντηθήκαμε ένα χειμωνιάτικο παγωμένο πρωινό στην περιοχή της Πλάκας. Σπούδασε Νομική στην Αθήνα και Οικονομική Ανάλυση Δικαίου στην Ουτρέχτη. Όπως μου λέει, το «Μπλε Υγρό» αποτελεί προϊόν ψυχαναγκαστικής παρατήρησης χαρακτήρων που δεν ζουν όπως θα ήθελαν.
Όλοι κουβαλάμε μέσα μας αποθήκες αναμνήσεων και εμπειριών. Απλώς, ανάλογα με την ωριμότητα που σε διακρίνει στο γράψιμο προσθέτεις τη δική σου ματιά, κρατάς μια απόσταση ή βάζεις περισσότερο συναίσθημα.
«Νέοι άνθρωποι που προσποιούνται και στο τέλος καταρρέουν» υποστηρίζει. Τα διηγήματα γράφτηκαν κατά τη διάρκεια ελάχιστων μηνών και, όπως αναφέρει, δεν περίμενε ότι θα εκδοθούν.
«Όταν με κάλεσε ο εκδότης μου για να μου πει ότι τον ενδιαφέρει να τα εκδώσει, δεν απάντησα γιατί ήταν πολύ πρωί και μες στον ύπνο μου φαντάστηκα ότι με ψάχνουν για τα κοινόχρηστα» λέει.
Ρατσισμός, ενηλικίωση, συντηρητισμός, ομοφυλοφιλία, μικροαστισμός, καταπίεση και ευτυχία είναι μερικά από τα θέματα που θίγονται στο βιβλίο. Γι' αυτό και στη συνέντευξή μας την ρώτησα για όλα τα παραπάνω. Μια πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας στην ηλικία των 25 ετών που μιλά για τη γενιά της και τα προβλήματά της.
— Σε τι περιβάλλον μεγάλωσες;
Γεννήθηκα το 1992 στα Τρίκαλα, όπου και έμεινα έως την ηλικία των 18 ετών. Δεν είχα έντονη κοινωνική ζωή και θυμάμαι ότι είτε καθόμουν σπίτι είτε πήγαινα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη, όπου διάβαζα ατελείωτες ώρες.
Ήταν μια πόλη με όλα τα χαρακτηριστικά που συνοδεύουν τη ζωή στην επαρχία: κουτσομπολιό, κλειστή κοινωνία και κυρίαρχα δίπολα όπως «εμείς και οι άλλοι», «εσείς και αυτοί».
Πιστεύω ότι δεν συντονίστηκα ποτέ με τον τρόπο ζωής αυτής της πόλης. Αδιαφορούσα αν θα ανήκα κάπου, αν θα είχα παρέες κι αυτό ήταν κάτι που με βοήθησε στη μετέπειτα ζωή μου.
Αντιλήφθηκα ότι τελικά μπορείς να περάσεις καλά και μόνος. Επίσης, ότι όσο πιο μικρή είναι μια κοινωνία, τόσο πιο πολύ ζεις για τους άλλους. Τέλος, θεωρώ ότι είναι βλακώδες να έχεις ζήσεις μόνο στην πόλη όπου γεννήθηκες.
— Πότε πήρες την απόφαση να ξεκινήσεις το γράψιμο;
Το καλοκαίρι του 2016, καθώς επέστρεφα από διακοπές στη Σκύρο. Είχα αγχωθεί γιατί σκεφτόμουν ότι θα έπρεπε να κάνω την άσκησή μου σε δικηγορικό γραφείο.
Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια εκείνων των διακοπών γνώρισα ένα άτομο που δεν το ξαναείδα ποτέ και μου είπε την ιστορία του. Έτσι έγραψα την «Απολύμανση», που ήταν και το πρώτο διήγημα του βιβλίου.
Για μένα η συγγραφή λειτούργησε ως μια διαδικασία αποφόρτισης και εξισορρόπησης της πραγματικότητας. Η περίοδος που έγραφα ήταν τέλεια, διότι όλα αποκτούσαν τρομερή αξία.
— Είναι η συγγραφή μια αποτύπωση στιγμών που δεν θέλουμε να ξεχάσουμε;
Υπάρχουν πράγματα που δεν σ' αφήνουν να τα ξεχάσεις. Όλοι κουβαλάμε μέσα μας αποθήκες αναμνήσεων και εμπειριών. Απλώς, ανάλογα με την ωριμότητα που σε διακρίνει στο γράψιμο προσθέτεις τη δική σου ματιά, κρατάς μια απόσταση ή βάζεις περισσότερο συναίσθημα.
— Τι απαντάς σε όσους κατηγορούν τη δική σου γενιά ως αδιάφορη;
Προφανώς, μιλάμε για μια γενιά στην οποία υπάρχει ενσωματωμένη η οικονομική κρίση. Πρόκειται για 25άρηδες που ενηλικιώθηκαν όταν τα πάντα δίπλα τους κατέρρεαν. Χαίρομαι που οι συνομήλικοί μου στην Ελλάδα, σε σχέση με τους αντίστοιχους του εξωτερικού, ζουν με πολλαπλές βεβαιότητες.
Μου αρέσει όταν χαιρόμαστε με αυτό που θεωρείται «λίγο». Μάθαμε να εκτιμάμε πολύ περισσότερα σε σύγκριση με την προηγούμενη γενιά. Και πλέον μπορούμε να ευτυχούμε με μικρά πράγματα. Ακόμη και το «φτηνόκρασο των τριών ευρώ» που θα πιεις μ' έναν φίλο ή φίλη συζητώντας για όσα σε πνίγουν για μένα είναι πολύ σημαντικό.
— Συμφωνείς με την άποψη ότι σήμερα οι νέοι δεν διεκδικούν και δεν έχουν μάθει να βρίσκουν λύσεις;
Προσπαθούν να διεκδικήσουν, αλλά δεν υπάρχουν διέξοδοι. Για παράδειγμα, για μένα είναι ευτυχία να γράφω. Αλλά για να βρεις πρόσβαση στο κοινό πρέπει να σε εμπιστευτεί ο εκδότης σου. Αν όμως θες να μπεις στην πολιτική και να διεκδικήσεις πράγματα για τη γενιά σου, θα βρεις μπροστά σου τους «νεκροζώντανους» και τα ζόμπι της εξουσίας.
Επομένως, η μορφή αντίδρασης που περιμένουν πολλοί σήμερα από τους νέους είναι παλαιού τύπου. Καλούμαστε να διαχειριστούμε μια πραγματικότητα εντελώς ρευστή, αλλά κανείς δεν αναφέρει ότι τα εφόδια που λαμβάνουμε από το σχολείο και το πανεπιστήμιο αφορούν μια άλλη κοινωνία.
— Είμαστε μια συντηρητική κοινωνία;
Εντελώς. Και πολύ ξενοφοβική. Ο τρόπος που έχουν συμπεριφερθεί οι Έλληνες σε άλλες εθνικότητες είναι πέρα από απαράδεκτος. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ομοφυλόφιλους. Παρόλο που πραγματοποιούνται βήματα προς τα μπρος, έχει ενδιαφέρον λογοτεχνικά το πώς μιλάει γι' αυτούς ο κόσμος που μας περιβάλλει.
Στο διήγημα με τίτλο «Η ξένη» αυτό ήθελα να θίξω, την κυριαρχία του λευκού άντρα και πως θεωρεί ότι όλα του ανήκουν απέναντι σε μια γυναίκα που επί είκοσι τέσσερις ώρες «ξεσκατίζει» τη γιαγιά του.
— Οι ομοφυλόφιλοι ήρωες του βιβλίου συμπεριφέρονται σαν να θέλουν να το πουν και δεν μπορούν.
Οι γκέι χαρακτήρες ήθελα να εντάσσονται στις ιστορίες με φυσικό τρόπο και να συμπεριφέρονται όπως είναι και όχι όπως συνηθίζεται να αποτυπώνονται. Ούτε ως κάτι που ωραιοποιείται αλλά ούτε και ως κάτι που φαίνεται περίεργο. Επιδίωξα να τους δείξω όπως είναι στην καθημερινότητά τους.
Η ευτυχία ενός ομοφυλόφιλου ζευγαριού δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αυτήν ενός ετεροφυλόφιλου ζευγαριού. Όμως στην Ελλάδα έχουμε ακόμα δρόμο πολύ να διανύσουμε στο συγκεκριμένο θέμα. Σε πολλά θέματα είμαστε ελάχιστα ανεκτικοί. Αν πεις κάπου ότι κάνεις ένα σεμινάριο εβραϊκών σπουδών, αμέσως θα σου πουν ότι τα παίρνεις. Αν μια γυναίκα είναι δυναμική, τότε σημαίνει ή ότι έχει «κάτσει» σε κάποιον ή ότι η εξέλιξή της οφείλεται στον πατέρα της.
— Όλη αυτή η συζήτηση των ημερών πιστεύεις ότι ορίζει έναν νεο-φεμινισμό ή νεο-πουριτανισμό;
Δεν έχω αποφασίσει ακόμη αν πρόκειται για ένα κυνήγι μαγισσών ή μια αντίδραση στην ανδροκρατούμενη κοινωνία. Σίγουρα δεν ανήκω σε αυτούς που θεωρούν ότι ο φεμινισμός το 2018 είναι περιττός.
Δεν γνωρίζουν πολλοί τι σημαίνει να πηγαίνεις στη δουλειά σου και να σου λένε «ήρθες αχτένιστη». Ή να πηγαίνεις σε μια συνέντευξη για δουλειά και να περιμένουν να είσαι πολύ περιποιημένη, εν αντιθέσει με τους άντρες, που είναι πιο cool.
— Ζούμε, δηλαδή, σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία;
Προφανώς. Στη Βουλή, όταν μια γυναίκα πει μια ανοησία, οι αντιδράσεις είναι διαφορετικές. Για παράδειγμα, αν η Ζωή Κωνσταντοπούλου πει κάτι λάθος, δεν θα πουν ότι είναι κακή πολιτικός αλλά ότι είναι υστερική. Αυτό απηχεί την κυρίαρχη αντίληψη για τις γυναίκες.
Αντίθετα, αν ο Τσίπρας κάνει μια λανθασμένη πολιτική κίνηση, αυτό θα οφείλεται σε κακή εκτίμηση. Και δεν θα ακούσουμε να λένε «ο Τσίπρας είναι αγάμητος ή ότι έχει περίοδο». Απεναντίας, υπάρχουν αρκετοί που θα σου πουν ότι τον ψήφισαν επειδή είναι όμορφος.
— Σε απασχολεί πολύ και το θέμα της οικογένειας.
Ισχύει. Γενικά, με ενδιαφέρει οποιοδήποτε θέμα έχει να κάνει με τον περιορισμό της ελευθερίας. Και η οικογένεια είναι ο πρώτος φορέας συντηρητικών ιδεών αλλά και κοινωνικοποίησης με την κακή έννοια. Ένας καταπιεστικός θεσμός που ίσως από αγάπη και προστατευτισμό αναλαμβάνει να σου υποδείξει πώς θα φέρεσαι και πώς θα είσαι.
Η απόλυτη κυριαρχία της προστακτικής «φάε - βούλωσ' το - πες ευχαριστώ - γίνε καλό κορίτσι - ζήσε όπως θέλουν οι άλλοι».
— Πώς κατακτά κάποιος το δικαίωμα να ζει όπως θέλει;
Το δικαίωμα το έχεις, το θάρρος είναι αυτό που λείπει. Και το θάρρος κατακτάται από την προσωπική καλλιέργεια μέσω της τέχνης. Δεν υπάρχει τίποτε πιο σημαντικό από το να ζεις ελεύθερα. Όταν είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου, δεν βγαίνεις ποτέ χαμένος. Σε κάποιους θα αρέσουμε, σε κάποιους άλλους όχι. Και δυστυχώς μας ενοχλούν πολύ οι άνθρωποι που ευτυχούν.
— Είναι τυχεροί οι άνθρωποι που έχουν κάτι να διηγηθούν;
Είναι μεγάλο καταφύγιο να βάζεις τις λέξεις στη σειρά που θες και να αφηγείσαι τα γεγονότα με τη δική σου ματιά. Μεγάλη παρηγοριά!
— «Ευτυχία είναι μια ζεστή γωνία στα Everest, Σάββατο που ξημερώνει»;
Οι μικροχαρές είναι όλο το μερίδιο της ευτυχίας που μας αναλογεί.
— Μια δυνατή ανάμνηση από ένα βράδυ στο κέντρο της πόλης;
Όταν βρίσκομαι στο κέντρο και περπατώ βραδινές ώρες, φτάνοντας στο σπίτι μου λίγο πριν ξημερώσει. Βρόμικοι δρόμοι, ξενύχτηδες και μεθυσμένοι έξω από μαγαζιά που σου μιλούν. Μια οριακή, αλλά ταυτόχρονα όμορφη κατάσταση.
— Τι σου δίνει ελπίδα σήμερα;
Οι άνθρωποι που δεν το βάζουν κάτω. Αυτοί που έχουν μάθει να ξεπερνούν εμπόδια, να τα καταφέρνουν και να πηγαίνουν παρακάτω.
Το βιβλίο της Βίβιαν Στεργίου «Μπλε Υγρό» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις