ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Με το που ανοίγεις ένα βιβλίο των εκδόσεων Gutenberg αναπνέει μέσα του η ιστορία: το αρχίγραμμα μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα, με έντονο το κόκκινο της πορφύρας και συνήθως καλλιγραφικό –όπως ακριβώς το στοιχείο που χρησιμοποιούσαν στα βιβλία της Αναγέννησης οι σπουδαίοι τυπογράφοι–, δίνει το στίγμα. Εδώ οι άνθρωποι αγαπούν και ονειρεύονται τα βιβλία. Το μαρτυρούν και το όνομα του Γουτεμβέργιου, που εκπροσωπεί έναν από τους πιο ιστορικούς και παραδοσιακούς εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα, τα παλιά κουτιά με τα τυπογραφικά στοιχεία στην είσοδο του εκδοτικού οίκου αλλά και οι άνθρωποι που μοιράζονται το βιβλιοφιλικό όραμά του. Συναντήσαμε τον πατέρα Γιώργο Δαρδανό και τον συνεχιστή της επιχείρησης γιο Κώστα Δαρδανό στη Μαυρομιχάλη, σε γραφεία γεμάτα παλιές βιβλιοθήκες, φωτογραφίες και φιλόξενη αύρα. Ο πατέρας, ένας από τους παλαιότερους εκδότες στον χώρο, μιλάει με δυνατή φωνή και πάθος για ό,τι αγαπά: τα βιβλία, τους φίλους του, τα παιδιά και τα εγγόνια του και, κυρίως, τον τόπο καταγωγής του, την Άνδρο. Μου δείχνει στο κομπιούτερ του έναν ψηλό παραδοσιακό πύργο που ανακαινίζει στο νησί και παλιές φωτογραφίες του, ενώ παθιάζεται όταν η ερώτηση έρχεται στο τι συμβαίνει σήμερα στον κόσμο των βιβλίων. Μου περιγράφει με συγκίνηση τα πρώτα χρόνια όταν ξεκίνησε στο τυπογραφείο του εκδότη Αργύρη Παπαζήση, όπου έμαθε την τέχνη του καλλιτέχνη τυπογράφου, αλλά και τις σπουδαίες μορφές που συνάντησε από κοντά, όπως ο Κώστας Βάρναλης. «Από τότε, όμως, η κατάσταση άλλαξε», όπως παραδέχεται και ο ίδιος στο αυτοβιογραφικό του Σελίδες στην οθόνη ή το χαρτί. «Οι αναγνώστες έγιναν περισσότεροι. Τα ποιήματα του Βάρναλη τυπώθηκαν ξανά και ξανά. Πολλοί συγγραφείς και απόγονοί τους εισπράττουν αρκετά χρήματα από συγγραφικά δικαιώματα. Το ζήτημα, βέβαια, είναι τι βιβλία εκδίδεις και τι διαβάζεις. Τα ποιοτικά κριτήρια της ανάγνωσης. Γιατί δεν νομίζω ότι αυτοί που διαβάζουν σήμερα ποιοτικά βιβλία είναι πολύ περισσότεροι από τότε, αφού την εποχή εκείνη η παραλογοτεχνία δεν υπολογιζόταν στην είσπραξη ενός βιβλιοπωλείου».
Γι' αυτό και όπως παραδέχεται κι ο γιος Κώστας Δαρδανός χρέος του εκδοτικού οίκου είναι να εκδίδει τα κλασικά, σπουδαία κείμενα που έχουν αλλάξει την πορεία των γραμμάτων. «Δεν πρόκειται για επιλογή αλλά για απόφαση ζωής» επιμένει ο Κώστας Δαρδανός. «Το θέμα, δηλαδή, δεν είναι μόνο πώς πραγματώνεις αυτήν τη σχέση με τα βιβλία και τη γνώση αλλά κατά πόσο μπορείς να την κάνεις σημαντική δράση και προσφορά για τον κόσμο. Αυτά τα μνημειώδη κείμενα έχουν ένα τεράστιο κόστος που δεν καλύπτεται με μια μόνο έκδοση. Αλλά αυτό είναι που σε διαφοροποιεί ως εκδοτικό οίκο από έναν έμπορο, στο ότι συμβάλλεις στη γνώση και στην άσκηση της αυτογνωσίας». Σημαντικό, επομένως, θεωρεί ότι είναι να κάνεις τη φιλοσοφία πράξη, κι ο Gutenberg το κάνει, καθιερώνοντας, εκτός από τις εκδόσεις, έναν ολόκληρο κύκλο από παράλληλες δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα αλλά και σαββατιάτικες φιλοσοφικές διαλέξεις του ρητορικού κύκλου «Λάλον ύδωρ» ως προέκταση της ομώνυμης σειράς με νεοέλληνες ποιητές και λογοτέχνες. Καθώς φαίνεται, ο εκδοτικός οίκος, που συμπληρώνει πλέον μισό αιώνα ζωής, επιμένει να πηγαίνει κόντρα στα σημεία των καιρών στοχεύοντας ψηλά –εκδίδοντας άπαντα Ίψεν και καθιερώνοντας σειρές όπως η Aldina-φόρος τιμής στον τυπογράφο της Αναγέννησης Άλδο Μανούτιο– με έργα όπως το Μοντέστ Μινιόν του Μπαλζάκ (σε μετάφρασης Έφης Κορομηλά) ή το Ορλάντο της Βιρτζίνια Γουλφ (σε μετάφραση Αργυρώς Μαντόγλου). Η κορωνίδα, ωστόσο, των εκδόσεων Gutenberg είναι η περίφημη Orbis Literae που έχει εκδώσει σπουδαία κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, στα οποία αναμένεται να προστεθούν το ΜακΤιγκ. Μια ιστορία από το Σαν Φρανσίσκο του Φρανκ Νόρις, το Όνειρο της κόκκινης καμάρας του Τσάου Χσούε Τσιν, τον Μαρμάρινο Φαύνο του Ναθάνιελ Χόθορν και τους Πύργους του Μπάρτσεστερ του Άντονι Τρόλοπ.
Μιλώντας για τα έργα αυτά, οι δυο εκδότες δείχνουν να ατενίζουν το σύμπαν με τη ματιά του ρομαντικού στοχαστή, όπως εκείνος ο τρομερός Μέλμοθ του Charles Maturin (έργο που έχει κυκλοφορήσει επίσης από τις εκδόσεις Gutenberg), επιμένοντας στις πλατωνικές ιδέες και στα σπουδαία έργα. Μοιάζουν κάπως με τους παλιούς οραματιστές που αντίκριζαν με δέος τις σελίδες, γι' αυτό και ρωτάω τον Κώστα Δαρδανό αν έχει την αίσθηση ότι στον αγώνα του να εκδώσει τα σπουδαία παλεύει με μια τεράστια φάλαινα όπως ο Αχάμπ στο Μόμπι Ντικ που εξακολουθεί να ανατυπώνεται –να «ξαναπλάθεται», όπως λέει ο ίδιος ο εκδότης– από τον Gutenberg εδώ και χρόνια. «Η φάλαινα είναι ο εγωισμός που πρέπει να νικάς διαρκώς. Αλλά και ο φόβος του θανάτου με τον οποίο αναμετριέσαι καθημερινά και απέναντι στον οποίο καλείσαι να υψώσεις το δικό σου μεγαλείο. Μόνο μέσα από πόνο, άλλωστε, δημιουργεί ο άνθρωπος, όπως ο Θερβάντες που έγραφε με κομμένο χέρι και μέσα από τη φυλακή τον Δον Κιχώτη. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά και ο Όρσον Γουέλς: «Τριάντα χρόνια ευημερίας στην Ελβετία έφεραν το ρολόι κούκου, ενώ τριάντα χρόνια σπαραγμού στην Ιταλία οδήγησαν στην Αναγέννηση. Όταν όλα, λοιπόν, γύρω πηγαίνουν στραβά και καταστρέφονται, εσύ καλείσαι να δημιουργήσεις, γιατί είναι ο μοναδικός δρόμος που έχεις στη διάθεσή σου. Αυτή είναι η σοφία της ζωής και τίποτε άλλο».
Κι αυτό επιμένει να κάνει και ο ίδιος ως εκδότης όσο καλύτερα μπορεί, βγάζοντας καλά βιβλία και παίρνοντας θέση απέναντι στα όσα συμβαίνουν χωρίς να φοβάται. «Ο πατέρας μου μπήκε φυλακή επειδή εξέδωσε τη Γερμανική Ιδεολογία του Μαρξ, οπότε τι νόημα έχει ο φόβος; Βλέπεις ότι σήμερα οι διανοούμενοι φοβούνται να παλέψουν και δεν δέχονται την άγνοιά τους απέναντι στον θάνατο επειδή δεν είναι εξασκημένοι. Δεν έχουν νικήσει τον φόβο. Φαντάζεσαι να ήταν έτσι ο Καμπανέλα ή ο Τζορντάνο Μπρούνο; Ο κόσμος δεν θα είχε αλλάξει ποτέ».
Αντίθετα, μορφές όπως ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ άλλαξαν όχι μόνο τον κόσμο αλλά και την πορεία της σκέψης και των γραμμάτων, γι' αυτό και όπως μου λέει εμπιστευτικά ο Κώστας Δαρδανός οι εκδόσεις Gutenberg σκοπεύουν να εκδώσουν άπαντα Σαίξπηρ από την κορυφαία σειρά της Άρντεν μαζί με τον εμβληματικό «Σαίξπηρ» του Χάρολντ Μπλουμ (ήδη από τον Gutenberg κυκλοφορεί ο Δυτικός Κανόνας). Ιδιαίτερα περήφανοι είναι επίσης που εκδίδουν τα σημαντικότερα έργα του Πεσσόα. «Κατά τη γνώμη μας, πρόκειται για τον κορυφαίο λογοτέχνη του 20ού αιώνα, καθώς είναι ο πρώτος που σπάει τη μορφή και καταργεί την έννοια της ταυτότητας στη λογοτεχνία. Ήταν, δε, ο μόνος που, αποθεώνοντας τη λογικής της αντίφασης, όπως στον Αναρχικό Τραπεζίτη, κατάφερε να αποδομήσει όλες τις κοινωνικές θεωρίες και τα συστήματα. Αλλά κι αυτός που επέμενε ότι δεν έχει σημασία αν λες πως είσαι αριστερός, δεξιός ή κομμουνιστής αλλά τι κάνεις και ποιος είσαι και ποια είναι η θέση σου στο σύμπαν». Κι εδώ είναι που ο Κώστας Δαρδανός, ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του, επιμένει να παίρνει θέση στο σύμπαν, εκδίδοντας σπουδαία έργα και αφήνοντας το δικό του στίγμα στον ατελεύτητο κόσμο των βιβλίων.
Εκδόσεις Gutenberg
Πανεπιστημιακά
Τυπωθήτω
Διδότου 37, Αθήνα,
210 3642003.
www.dardanosnet.gr
σχόλια