ΜΑΡΑΘΩΝΙΟΣ

Μικρή παρηγοριά στο βάλσαμο του Βάλτερ Μπένγιαμιν

Μικρή παρηγοριά στο βάλσαμο του Βάλτερ Μπένγιαμιν Facebook Twitter
«Δεν διαβάζονται όλα τα βιβλία με τον ίδιο τρόπο. Τα μυθιστορήματα, για παράδειγμα, υπάρχουν για να τα καταβροχθίζεις. Η ανάγνωσή τους συνιστά μια ηδονή της ενσωμάτωσης. Δεν πρόκειται για ενσυναίσθηση. Ο αναγνώστης δεν μετατίθεται στη θέση του ήρωα αλλά ενσωματώνει ό,τι συμβαίνει σε αυτόν»
0

Το βάλσαμο Μπένγιαμιν. Ότε ευρίσκω εαυτόν εις καιρούς τραμπάλας (όπως μεταφράζαμε, παίζοντας, τον στίχο «when I find myself in times of trouble»), όταν τα πράγματα από κιτς γίνονται ζοφερά και αντιστρόφως, όταν χρειάζομαι λέξεις παρηγοριάς, μια χειρολαβή για τα τραντάγματα, κάτι να με κρατήσει, όταν βλέπω τα πάντα να καταπίπτουν, καταφεύγω στη σκέψη ότι μένουν άφθαρτοι, και μάλιστα γίνονται ολοένα και πιο επίκαιροι, τρεις σπουδαίοι άνθρωποι και νόες: ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν (1889-1951), ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) και ο Γκυ Ντεμπόρ (1931-1994). Οι τρεις τους, σκέφτομαι, προλόγισαν τον 21ο αιώνα, και στη σκέψη και στον βίο τους προσφεύγουμε, ολοένα και περισσότερο, στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τα όσα διαδραματίζονται γύρω μας σήμερα. Προσέφυγα, τον τελευταίο καιρό, και πάλι στον Μπένγιαμιν. Διάβασα ξανά μια βιογραφία, ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον ίδιο, και ένα δικό του, εξόχως σημαντικό πόνημα: ο Μόμε Μπρόντερσεν υπογράφει το Βάλτερ Μπένγιαμιν - Η ζωή, το έργο, η επίδραση (μτφρ. Ιωάννα Μεϊτανή, εκδ. Αλεξάνδρεια), όπου ερχόμαστε σε γόνιμη επαφή με τον βίο και την περιπέτεια του Μπένγιαμιν, με τα θέματα που τον απασχόλησαν, με τους ανθρώπους που τον σημάδεψαν. Ο Bruno Arpaia έρχεται να μας γοητεύσει με τον Άγγελο της Ιστορίας (μτφρ. Χρύσα Κατκατσάκη, εκδ. Ίνδικτος), όπου καταγράφονται μυθιστορηματικά τα τελευταία χρόνια της ζωής του Μπένγιαμιν, χρόνια εξορίας, ζόφου, αλλά και σπουδαίας δημιουργικότητας. Τα Παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το χίλια εννιακόσια (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Άγρα) είναι ένα ποιητικό έργο, απαρτιζόμενο από σύντομα κεφάλαια, «ολέθρια τρυφερές μικρογραφίες», σύμφωνα με τον Τέοντορ Αντόρνο, μέσα από τα οποία ο Μπένγιαμιν ασκεί προφητική κριτική στην ανάδυση του ναζισμού.

2.

Με τα λόγια του Μπένγιαμιν. «Η μόδα μυρίζεται το επίκαιρο, οπουδήποτε αυτό κινείται μέσα στην πυκνή φυλλωσιά του άλλοτε. Είναι το άλμα της τίγρης πάνω στο παρελθόν. Μόνον που το άλμα γίνεται μέσα σε μιαν αρένα που ελέγχει η άρχουσα τάξη. Το ίδιο άλμα στον ανοιχτό ουρανό της ιστορίας είναι το διαλεκτικό, η επανάσταση όπως την εννοούσε ο Marx» γράφει, σπαρακτικά, ο Γερμανός στοχαστής στην 14η από τις Θέσεις για την έννοια της Ιστορίας (στον τόμο Μπένγιαμιν, μτφρ. Σπύρος Δοντάς, εκδ. στιγμή). Και αλλού: «Δεν διαβάζονται όλα τα βιβλία με τον ίδιο τρόπο. Τα μυθιστορήματα, για παράδειγμα, υπάρχουν για να τα καταβροχθίζεις. Η ανάγνωσή τους συνιστά μια ηδονή της ενσωμάτωσης. Δεν πρόκειται για ενσυναίσθηση. Ο αναγνώστης δεν μετατίθεται στη θέση του ήρωα, αλλά ενσωματώνει ό,τι συμβαίνει σε αυτόν» (Η αποστολή του μεταφραστή, μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Πατάκη). Και αλλού: «Η ανθρωπότητα, η οποία κάποτε υπήρξε στον Όμηρο το αντικείμενο θέασης των θεών του Ολύμπου, έχει καταστεί πλέον η ίδια αντικείμενο θέασης δι' εαυτήν. Η αυτοαποξένωσή της έχει φτάσει σ' εκείνο τον βαθμό που της επιτρέπει να βιώσει την εκμηδένισή της ως αισθητική απόλαυση πρώτης τάξεως» (Για το έργο τέχνης - τρία δοκίμια, μτφρ. Αντώνης Οικονόμου, εκδ. Πλέθρον).

3.

Για τον Μπένγιαμιν. Προσφάτως κυκλοφόρησαν δύο τόμοι με δοκίμια: ο Homo Liber του Σάββα Μιχαήλ (Αθήνα, 1947), από τις εκδόσεις Άγρα, και το Ενδεχομένως αταξίες του Στάθη Γουργουρή (Χόλιγουντ, 1958) από τις εκδόσεις Νήσος. Και στους δύο βρίσκουμε πολύτιμες σελίδες για τον Βάλτερ Μπένγιαμιν. Ο Μιχαήλ υπογράφει τα κείμενα «Ο μονόδρομος των καταπιεσμένων» (σσ. 243-256) και «Το πλήρωμα του χρόνου» (σσ. 257-275). Ο Μιχαήλ τονίζει, και μας θυμίζει, ότι «Ο Μπένγιαμιν δίνει ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα της τεχνικής, ιδιαίτερα μετά την καταστροφική της χρήση στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά δεν είναι καθόλου ένας νοσταλγός του προβιομηχανικού πολιτισμού και βρίσκεται, επίσης, στους αντίποδες του Heidegger, με τον οποίο θέλησαν να τον ταυτίσουν οι σταλινικοί, προκαλώντας την οργή του Γερμανοεβραίου μεσσιανικού μαρξιστή». Ο Γουργουρής, στο δοκίμιό του «Βάλτερ Μπένγιαμιν: Φυσιοδίφης και φωτογράφος της Ιστορίας» (σσ. 131-139), επισημαίνει: «Το έργο του Μπένγιαμιν διαρκώς ψηλαφεί τη δυνατότητα να λογοτεχνηθεί το μονοπάτι που θα μας οδηγήσει, με την όπισθεν, στις άρρητες και σκοτεινές πηγές της Ιστορίας. Αυτή η λογοτεχνική πράξη –γιατί περί αυτού πρόκειται το καθήκον του στοχασμού: το πράττειν της σκέψης και του ποιείν– δεν σκοπεύει να κατανοήσει την ιστορία ως επιστήμη αλλά ως κεντρική χωροχρονική διάσταση της ψυχικής ύλης. Με αυτή την έννοια το άψυχο παύει να υφίσταται στον φυσικό κόσμο. Και οι πέτρες ακόμη (και σίγουρα τα ερείπια, η νεκρή φύση του πολιτισμού) αποτελούν μέρος της ατέρμονης ιστορικής δυναμικής».

Βιβλίο
0

ΜΑΡΑΘΩΝΙΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Βιογραφίες: Aπό τον Γκαρσία Μάρκες στην Άγκελα Μέρκελ

Βιβλίο / Πώς οι βιογραφίες, ένα όχι και τόσο δημοφιλές είδος στη χώρα μας, κατάφεραν να κερδίσουν έδαφος

Η απόλυτη επικράτηση των βιογραφιών στη φετινή εκδοτική σοδειά φαίνεται από την πληθώρα των τίτλων και το εύρος των αφηγήσεων που κινούνται μεταξύ του autofiction και των βιωματικών «ιστορημάτων».
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής

Λοξή Ματιά / Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Βιβλίο / Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Ο Ιωάννης Στεφανίδης, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική του ΑΠΘ και επιμελητής του τρίτομου έργου του ιστορικού Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, εξηγεί γιατί πρόκειται για ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την εποχή που καθόρισε την πορεία του έθνους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Βιβλίο / Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο θάνατος του συγγραφέα» ο δημοσιογράφος μιλά για την τεχνητή νοημοσύνη, την εικονική πραγματικότητα και την υπαρξιακή διάσταση της τεχνολογίας.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Άλαν Χόλινγκερστ: «Η γραμμή της ομορφιάς»

Το πίσω ράφι / Η γραμμή της ομορφιάς: Η κορυφαία «γκέι λογοτεχνία» του Άλαν Χόλινγκχερστ

Ο Χόλινγκχερστ τοποθέτησε το βραβευμένο με Booker μυθιστόρημά του στα θατσερικά '80s και κατάφερε μια ολοζώντανη και μαεστρική ανασύσταση μιας αδίστακτης δεκαετίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Βιβλίο / Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Η Σανόρα Μπαρμπ είχε περάσει πολύ καιρό στους καταυλισμούς των προσφύγων από την Οκλαχόμα που είχαν πληγεί από την Μεγάλη Ύφεση και την ξηρασία, προκειμένου να γράψει το μυθιστόρημά της. Έκανε όμως το λάθος να δείξει την έρευνά της στον διάσημο συγγραφέα, ο οποίος την πρόλαβε.
THE LIFO TEAM
Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι σπουδαιότερες μορφές του 19ου αιώνα

Βιβλίο / Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι παρεξηγημένοι του 19ου αιώνα

Το βιβλίο του Γερμανού θεωρητικού και πανεπιστημιακού Χέρφριντ Μίνκλερ αναλαμβάνει να επαναπροσδιορίσει το έργο τους, που άλλαξε τα δεδομένα του αστικού κόσμου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Ψιλάκης: Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Βιβλίο / Νίκος Ψιλάκης: Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Ο Νίκος Ψιλάκης ερευνά και μελετά την κρητική παράδοση εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Τα βιβλία του είναι μνημειώδεις εκδόσεις για το φαγητό, τις λαϊκές τελετουργίες και τα μοναστήρια της Κρήτης που διασώζουν και προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό.
M. HULOT
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Βιβλίο / Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Σε όλα τα έργα του πρωταγωνιστούν οι γυναίκες και μια υπόγεια Αθήνα, ενώ ο ίδιος δεν κρίνει τους ήρωές του παρά το αφήνει σε εμάς: Μια κουβέντα με τον χαμηλόφωνο συγγραφέα του «Άχρηστου Δημήτρη» και της «Πλατείας Κλαυθμώνος».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ