Μικρή παρηγοριά στο βάλσαμο του Βάλτερ Μπένγιαμιν

Μικρή παρηγοριά στο βάλσαμο του Βάλτερ Μπένγιαμιν Facebook Twitter
«Δεν διαβάζονται όλα τα βιβλία με τον ίδιο τρόπο. Τα μυθιστορήματα, για παράδειγμα, υπάρχουν για να τα καταβροχθίζεις. Η ανάγνωσή τους συνιστά μια ηδονή της ενσωμάτωσης. Δεν πρόκειται για ενσυναίσθηση. Ο αναγνώστης δεν μετατίθεται στη θέση του ήρωα αλλά ενσωματώνει ό,τι συμβαίνει σε αυτόν»
0

Το βάλσαμο Μπένγιαμιν. Ότε ευρίσκω εαυτόν εις καιρούς τραμπάλας (όπως μεταφράζαμε, παίζοντας, τον στίχο «when I find myself in times of trouble»), όταν τα πράγματα από κιτς γίνονται ζοφερά και αντιστρόφως, όταν χρειάζομαι λέξεις παρηγοριάς, μια χειρολαβή για τα τραντάγματα, κάτι να με κρατήσει, όταν βλέπω τα πάντα να καταπίπτουν, καταφεύγω στη σκέψη ότι μένουν άφθαρτοι, και μάλιστα γίνονται ολοένα και πιο επίκαιροι, τρεις σπουδαίοι άνθρωποι και νόες: ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν (1889-1951), ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) και ο Γκυ Ντεμπόρ (1931-1994). Οι τρεις τους, σκέφτομαι, προλόγισαν τον 21ο αιώνα, και στη σκέψη και στον βίο τους προσφεύγουμε, ολοένα και περισσότερο, στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τα όσα διαδραματίζονται γύρω μας σήμερα. Προσέφυγα, τον τελευταίο καιρό, και πάλι στον Μπένγιαμιν. Διάβασα ξανά μια βιογραφία, ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή τον ίδιο, και ένα δικό του, εξόχως σημαντικό πόνημα: ο Μόμε Μπρόντερσεν υπογράφει το Βάλτερ Μπένγιαμιν - Η ζωή, το έργο, η επίδραση (μτφρ. Ιωάννα Μεϊτανή, εκδ. Αλεξάνδρεια), όπου ερχόμαστε σε γόνιμη επαφή με τον βίο και την περιπέτεια του Μπένγιαμιν, με τα θέματα που τον απασχόλησαν, με τους ανθρώπους που τον σημάδεψαν. Ο Bruno Arpaia έρχεται να μας γοητεύσει με τον Άγγελο της Ιστορίας (μτφρ. Χρύσα Κατκατσάκη, εκδ. Ίνδικτος), όπου καταγράφονται μυθιστορηματικά τα τελευταία χρόνια της ζωής του Μπένγιαμιν, χρόνια εξορίας, ζόφου, αλλά και σπουδαίας δημιουργικότητας. Τα Παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το χίλια εννιακόσια (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Άγρα) είναι ένα ποιητικό έργο, απαρτιζόμενο από σύντομα κεφάλαια, «ολέθρια τρυφερές μικρογραφίες», σύμφωνα με τον Τέοντορ Αντόρνο, μέσα από τα οποία ο Μπένγιαμιν ασκεί προφητική κριτική στην ανάδυση του ναζισμού.

2.

Με τα λόγια του Μπένγιαμιν. «Η μόδα μυρίζεται το επίκαιρο, οπουδήποτε αυτό κινείται μέσα στην πυκνή φυλλωσιά του άλλοτε. Είναι το άλμα της τίγρης πάνω στο παρελθόν. Μόνον που το άλμα γίνεται μέσα σε μιαν αρένα που ελέγχει η άρχουσα τάξη. Το ίδιο άλμα στον ανοιχτό ουρανό της ιστορίας είναι το διαλεκτικό, η επανάσταση όπως την εννοούσε ο Marx» γράφει, σπαρακτικά, ο Γερμανός στοχαστής στην 14η από τις Θέσεις για την έννοια της Ιστορίας (στον τόμο Μπένγιαμιν, μτφρ. Σπύρος Δοντάς, εκδ. στιγμή). Και αλλού: «Δεν διαβάζονται όλα τα βιβλία με τον ίδιο τρόπο. Τα μυθιστορήματα, για παράδειγμα, υπάρχουν για να τα καταβροχθίζεις. Η ανάγνωσή τους συνιστά μια ηδονή της ενσωμάτωσης. Δεν πρόκειται για ενσυναίσθηση. Ο αναγνώστης δεν μετατίθεται στη θέση του ήρωα, αλλά ενσωματώνει ό,τι συμβαίνει σε αυτόν» (Η αποστολή του μεταφραστή, μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Πατάκη). Και αλλού: «Η ανθρωπότητα, η οποία κάποτε υπήρξε στον Όμηρο το αντικείμενο θέασης των θεών του Ολύμπου, έχει καταστεί πλέον η ίδια αντικείμενο θέασης δι' εαυτήν. Η αυτοαποξένωσή της έχει φτάσει σ' εκείνο τον βαθμό που της επιτρέπει να βιώσει την εκμηδένισή της ως αισθητική απόλαυση πρώτης τάξεως» (Για το έργο τέχνης - τρία δοκίμια, μτφρ. Αντώνης Οικονόμου, εκδ. Πλέθρον).

3.

Για τον Μπένγιαμιν. Προσφάτως κυκλοφόρησαν δύο τόμοι με δοκίμια: ο Homo Liber του Σάββα Μιχαήλ (Αθήνα, 1947), από τις εκδόσεις Άγρα, και το Ενδεχομένως αταξίες του Στάθη Γουργουρή (Χόλιγουντ, 1958) από τις εκδόσεις Νήσος. Και στους δύο βρίσκουμε πολύτιμες σελίδες για τον Βάλτερ Μπένγιαμιν. Ο Μιχαήλ υπογράφει τα κείμενα «Ο μονόδρομος των καταπιεσμένων» (σσ. 243-256) και «Το πλήρωμα του χρόνου» (σσ. 257-275). Ο Μιχαήλ τονίζει, και μας θυμίζει, ότι «Ο Μπένγιαμιν δίνει ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα της τεχνικής, ιδιαίτερα μετά την καταστροφική της χρήση στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά δεν είναι καθόλου ένας νοσταλγός του προβιομηχανικού πολιτισμού και βρίσκεται, επίσης, στους αντίποδες του Heidegger, με τον οποίο θέλησαν να τον ταυτίσουν οι σταλινικοί, προκαλώντας την οργή του Γερμανοεβραίου μεσσιανικού μαρξιστή». Ο Γουργουρής, στο δοκίμιό του «Βάλτερ Μπένγιαμιν: Φυσιοδίφης και φωτογράφος της Ιστορίας» (σσ. 131-139), επισημαίνει: «Το έργο του Μπένγιαμιν διαρκώς ψηλαφεί τη δυνατότητα να λογοτεχνηθεί το μονοπάτι που θα μας οδηγήσει, με την όπισθεν, στις άρρητες και σκοτεινές πηγές της Ιστορίας. Αυτή η λογοτεχνική πράξη –γιατί περί αυτού πρόκειται το καθήκον του στοχασμού: το πράττειν της σκέψης και του ποιείν– δεν σκοπεύει να κατανοήσει την ιστορία ως επιστήμη αλλά ως κεντρική χωροχρονική διάσταση της ψυχικής ύλης. Με αυτή την έννοια το άψυχο παύει να υφίσταται στον φυσικό κόσμο. Και οι πέτρες ακόμη (και σίγουρα τα ερείπια, η νεκρή φύση του πολιτισμού) αποτελούν μέρος της ατέρμονης ιστορικής δυναμικής».

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ