Πολ Όστερ: «Συγγραφέας γίνεσαι όταν δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς»

Πολ Όστερ: «Συγγραφέας γίνεσαι όταν δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς» Facebook Twitter
«Ποτέ δεν είχα εμμονή με το Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα»
0

ΙΣΩΣΩ ΝΑ ΗΤΑΝ η μυθιστορηματική αίθουσα του Ωνάσειου Ιδρύματος –ποτισμένη από τις αναμνήσεις, τα πολύτιμα αντικείμενα, τους εμβληματικούς πίνακες και τα βιβλία του Αριστοτέλη Ωνάση–, ίσως να ήταν η ίδια η φιγούρα του Πολ Όστερ, επιβλητική, ψηλή, με μια αύρα που κάλυπτε τον χώρο. Ίσως, πάλι, να έφταιγε η μπαρόκ εικόνα και άρθρωσή του: ένας παραπάνω τονισμός στα σύμφωνα και ένα ελαφρύ ψεύδισμα τον έκαναν να βγαίνει από κάποιο από τα βιβλία του.

Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι τη μορφή του διάσημου συγγραφέα που βρίσκεται αυτές τις ώρες στη χώρα μας δεν την ξεχνάς ποτέ. Ο Πολ Όστερ από κοντά είναι αυτός ακριβώς που έχεις φανταστεί: μια μυθιστορηματική φιγούρα που δεν θα παρασυρθεί σε καθημερινές αστειότητες για να σπάσει ο πάγος, ένας καθόλου μέσος άνθρωπος, παρότι απόλυτα κουλ, που επιβεβαιώνει με κάθε του μελετημένη φράση την προσωπική του μυθιστορία, ένας συγγραφέας που θα συνεχίσεις να έχεις για πάντα στο προσωπικό σου εικονοστάσι – και ακόμη περισσότερο όταν τον γνωρίζεις από κοντά.

Λέει λιγότερα απ’ όσα κρύβει, κι αυτό φαίνεται όταν μιλάει για πράγματα που τον εξοργίζουν ή τον θαμπώνουν, χωρίς να αλλάζει στο παραμικρό τον τόνο της φωνής του. Φαίνεται εντυπωσιασμένος από την άφιξή του στην Ελλάδα, αλλά θα το καταλάβεις μόνο από τον τρόπο που θα δείξει το ενδιαφέρον του για τα βιβλία που στολίζουν τη βιβλιοθήκη του Ωνάσειου Ιδρύματος, ενώ δείχνει ενθουσιασμό με τις αναφορές στον Ρήγα ή την Ελληνική Νομαρχία κατά την ξενάγηση που του κάνει στα άδυτα του Ωνάση η εκτελεστική αντιδιευθύντρια της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών, Αφροδίτη Παναγιωτάκου.

Ο Πολ Όστερ δηλώνει, με κάποια αμηχανία, ότι είναι η πρώτη φορά που έρχεται στη χώρα μας – μάλλον δεν μπορεί να το πιστέψει ούτε ο ίδιος. Δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω για τη γνωστή υπόθεση με τη γείτονα χώρα που τον κήρυξε «ανεπιθύμητο» και δείχνει ιδιαίτερα εξοργισμένος με τον Ερντογάν, τον οποίο αποκαλεί «μικρό Πούτιν».

«Ξέροντας από Τούρκους που μένουν στη Νέα Υόρκη ότι υπάρχει λογοκρισία στη χώρα, είχα αρνηθεί τότε να μιλήσω σε ένα κανάλι που ξέρω ότι ελέγχεται από την κυβέρνηση, με αποτέλεσμα κάποιοι δημοσιογράφοι από μια άλλη εφημερίδα να θελήσουν να μάθουν το γιατί. Κι αυτό που είπα ήταν κάτι γνωστό τοις πάσι: ότι κάθε μέρα στην Τουρκία φυλακίζονται πολλά άτομα που τολμούν να εκφράσουν την αντίρρησή τους στο καθεστώς. Γι’ αυτό τον λόγο δεν θα ήθελα ποτέ να επισκεφθώ την Τουρκία, επειδή ξέρω ότι επικρατεί ανελευθερία. Και τότε ο Ερντογάν ήταν που έβγαλε μια ανακοίνωση στην οποία με αποκαλούσε “αδαή” και σε μια απίστευτη συνωμοσιολογική εκδοχή με συνέδεε με όλους τους ηγέτες της Ευρώπης που υποτίθεται ότι είναι φίλοι μου και σκοπό έχουν να τον εξοντώσουν».

«Στην Αμερική στην ηλικία των 65 σε θεωρούν τελειωμένο, αν και ευτυχώς οι σπουδαίοι λογοτέχνες καταθέτουν ακόμη έργο, παρότι έχουν περάσει τα 70 – από τον φίλο μου τον Ντελίλο έως τον Ροθ».

Όλα αυτά βέβαια, όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Όστερ, δεν θα είχαν καμία σημασία, αν δεν συνέβαιναν την ημέρα των γενεθλίων, του πριν από δύο χρόνια –«όταν έκλεινα τα 65»–, αφού η ηλικία είναι κάτι που τον απασχολεί τελευταία. «Στην Αμερική σε αυτή την ηλικία σε θεωρούν τελειωμένο, αν και ευτυχώς οι σπουδαίοι λογοτέχνες καταθέτουν ακόμη έργο, παρότι έχουν περάσει τα 70 – από τον φίλο μου τον Ντελίλο έως τον Ροθ».

Ο ίδιος ομολογεί ότι έχει ήδη στα σκαριά ένα τεράστιο μυθιστόρημα, για το οποίο δεν θέλει να μας αποκαλύψει περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά φαίνεται ότι το θεωρεί το magnum opus του. Τον ρωτάω αν το μέγεθος του νέου του μυθοπλαστικού πονήματος –και όχι αυτοβιογραφικού, όπως μας έχει συνηθίσει τελευταία– έχει να κάνει με την εμμονή του Μεγάλου Αμερικανικού Μυθιστορήματος, αλλά δεν συμφωνεί. «Ποτέ δεν είχα αυτή την εμμονή» μου λέει χαρακτηριστικά.

Και πώς θα μπορούσε, άλλωστε; Τα πρώτα του κείμενα που έκαναν εντύπωση ήταν αυτοβιογραφικά και άκρως αλληγορικά, επηρεασμένα από την επίδραση των Γάλλων υπερρεαλιστών, τους οποίους μετέφραζε με μανία, αφού είχε ζήσει για ένα μεγάλο διάστημα στη Γαλλία. Όχι όπως όλοι ονειρεύονται αλλά βγάζοντάς τα πέρα με ελάχιστα χρήματα και γράφοντας σαν τρελός, κλεισμένος σε ένα δωμάτιο, απομονωμένος από τον κόσμο.

«Ήταν τότε που σκέφτηκα να τα παρατήσω» ομολογεί στη σχετική ερώτηση αν σκέφτηκε ποτέ ότι πήρε λάθος πορεία στη ζωή του που αποφάσισε να γίνει συγγραφέας. «Αλλά πάντα ήξερα ότι αυτό είναι η μοίρα μου. Παρότι οι γονείς μου δεν είχαν σχέση με τη γραφή ή το διάβασμα, εμένα κάτι με ωθούσε πάντα προς τα εκεί». Έδειξε να συμφωνεί μαζί μου «ότι ο συγγραφέας δεν επιλέγει να γίνει συγγραφέας, αλλά μάλλον τον έχουν επιλέξει γι’ αυτόν το ρόλο».

Πολ Όστερ: «Συγγραφέας γίνεσαι όταν δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς» Facebook Twitter
«Οι μισοί κάτοικοι της χώρας έχουν περάσει στο στάδιο της παράνοιας και οι υπόλοιποι είναι σε τόσο χαμηλό διανοητικό επίπεδο, που το μόνο που μπορεί να περιμένεις είναι το χειρότερο. Δυστυχώς, ο Ομπάμα, ένας έξυπνος άνθρωπος με αντίληψη και όραμα για τη χώρα, θα την πληρώσει, αφού οι Ρεπουμπλικάνοι τον μισούν. Το έχω ξαναπεί: η λογική τους δεν διαφέρει από αυτή των τζιχαντιστών». Φωτογραφία: Berthold Stadler

Είναι κάτι που για τον Πολ Όστερ «δεν χωράει σε λέξεις, ούτε σε εξηγήσεις, αφού δεν μαθαίνεις μια τέχνη που θα σου αποφέρει χρήματα, δεν είναι απόφαση καριέρας – και, το κυριότερο, ξέρεις ότι απαιτεί θυσίες. Γι’ αυτό και φροντίζω να αποτρέπω όποιον με ρωτάει για το αν πρέπει να γίνει συγγραφέας. Συγγραφέας γίνεσαι όταν δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς, όταν ξέρεις ότι οποιαδήποτε άλλη σου απόπειρα πάλι θα σε κάνει να επιστρέψεις σε αυτό. Κι εγώ οφείλω να ομολογήσω ότι είμαι απόλυτα ευτυχής που μπόρεσα να το κάνω επάγγελμα, παρότι στη συγγραφή δεν ταιριάζει μια τέτοια λέξη».

Είναι κοινό μυστικό στον χώρο των υστερικών «οστερικών» τι τράβηξε για να τα καταφέρει: το ότι έγραφε στην αρχή με το ψευδώνυμο Πολ Μπέντζαμιν ιστορίες για το μπέιζμπολ, το οποίο κατά τα άλλα λατρεύει, για να βγάλει λεφτά (περιπέτειες που αφηγείται με τρόπο απολαυστικό στο Hand to Mouth). Ωστόσο, ο ίδιος επιμένει ότι τα βιβλία του δεν είναι αυτοβιογραφικά, κι είναι αλήθεια ότι η αλληγορία υπερτερεί ακόμα κι όταν κάποιος πρωταγωνιστής του, όπως συμβαίνει στην Τριλογία της Νέας Υόρκης, καταλήγει να ονομάζεται Πολ Όστερ. Το παιχνίδι της ταυτότητας είναι κυρίαρχο σε αυτή την περίπτωση, όπως και στα υπόλοιπα υπέροχα δυστοπικά που έγραφε τη δεκαετία του ’80, όπως το In the country of last things και το ονειρικό Moon Palace.

«Περισσότερο θεωρώ τον εαυτό μου story teller παρά μυθιστοριογράφο. Δεν μου αρέσει να μου λένε ότι οι πρωταγωνιστές μου μοιάζουν με “εννοιολογικούς χαρακτήρες”, στον βαθμό που αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μπορούν να φαντάζουν απόλυτα αληθινοί. Και εκεί φαίνεται η ικανότητα του μυθιστοριογράφου: το να μπορεί να πείθει ότι η ιστορία του υπάρχει στ’ αλήθεια. Γι' αυτό είναι υπέροχα τα ανέκδοτα, γιατί πρέπει να πείσεις και να προκαλέσεις το γέλιο του άλλου μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Αυτό είναι που πρέπει να καταφέρει κι ένας συγγραφέας».

Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση είναι δύσκολο να διακρίνεις μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, αφού το φανταστικό μπορεί να μοιάζει πιο αληθινό και από το πραγματικό. «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των παραμυθιών. Ένα παραμύθι, όσο απίθανο, τρομακτικό και υπερβολικό κι αν είναι πρέπει να πείσει ότι ισχύει στ’ αλήθεια, ότι οι περιπέτειές του συμβαίνουν πραγματικά στα μάτια των παιδιών, αλλά και των μεγάλων. Το πραγματικό είναι πάντα παραμυθένιο. Δείτε για παράδειγμα το Mr Vertigo» λέει ο Όστερ, θυμίζοντάς μας ένα από τα πιο όμορφα βιβλία του, όπου ο δωδεκάχρονος πρωταγωνιστής του μαθαίνει να περπατάει πάνω στο νερό και παρασύρεται από έναν επιβλητικό, μυστηριώδη και τρομακτικό άνδρα που του υπόσχεται ότι θα του μάθει να πετάει. Ίσως, από την άλλη, το συγκεκριμένο μυθιστόρημα να είναι μια αλληγορία για την ίδια την Αμερική του Μεσοπολέμου, λίγο πριν από το Κραχ, σε εποχές που οι λαμπερές εικόνες υπερτερούσαν.

«Σήμερα στην Αμερική βρισκόμαστε στο χειρότερο σημείο από ποτέ. Οι μισοί κάτοικοι της χώρας έχουν περάσει στο στάδιο της παράνοιας και οι υπόλοιποι είναι σε τόσο χαμηλό διανοητικό επίπεδο, που το μόνο που μπορεί να περιμένεις είναι το χειρότερο. Δυστυχώς, ο Ομπάμα, ένας έξυπνος άνθρωπος με αντίληψη και όραμα για τη χώρα, θα την πληρώσει, αφού οι Ρεπουμπλικάνοι τον μισούν. Το έχω ξαναπεί: η λογική τους δεν διαφέρει από αυτή των τζιχαντιστών». Κι αυτή είναι η απτή πραγματικότητα για τον Πολ Όστερ, ο οποίος παραμένει ιδανικά αιθεροβάμων: «ένας συγγραφέας δεν μεγαλώνει ποτέ», αλλά παρεμβαίνει ως ενήλικας όποτε χρειαστεί, «παρότι επίσης δεν μπορεί να είναι κομματικά ή πολιτικά προσδιορισμένος, αφού βρίσκεται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας και δουλειά του είναι να ακυρώνει τις βεβαιότητες. Η σταλινοποίηση δεν ταιριάζει στη συγγραφή».

Με άλλα λόγια, ο συγγραφέας ξέρει να αφηγείται υπέροχες ιστορίες, να φτιάχνει ανατρεπτικές αφηγήσεις ακόμη και με ελάχιστες λέξεις, να μπαίνει στο μυαλό σου και να το τινάζει στον αέρα. Κι αυτό ο ακαταμάχητος κύριος Όστερ το καταφέρνει με το παραπάνω.

Ο Πολ Όστερ είχε συνομιλήσει την Τετάρτη 5 Νοεμβρίου 2014 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Λέξεις και Σκέψεις» με τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Ηλία Μαγκλίνη. Τα βιβλία του Πολ Όστερ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Βιογραφίες: Aπό τον Γκαρσία Μάρκες στην Άγκελα Μέρκελ

Βιβλίο / Πώς οι βιογραφίες, ένα όχι και τόσο δημοφιλές είδος στη χώρα μας, κατάφεραν να κερδίσουν έδαφος

Η απόλυτη επικράτηση των βιογραφιών στη φετινή εκδοτική σοδειά φαίνεται από την πληθώρα των τίτλων και το εύρος των αφηγήσεων που κινούνται μεταξύ του autofiction και των βιωματικών «ιστορημάτων».
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής

Λοξή Ματιά / Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Βιβλίο / Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Ο Ιωάννης Στεφανίδης, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική του ΑΠΘ και επιμελητής του τρίτομου έργου του ιστορικού Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, εξηγεί γιατί πρόκειται για ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την εποχή που καθόρισε την πορεία του έθνους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Βιβλίο / Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο θάνατος του συγγραφέα» ο δημοσιογράφος μιλά για την τεχνητή νοημοσύνη, την εικονική πραγματικότητα και την υπαρξιακή διάσταση της τεχνολογίας.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Άλαν Χόλινγκερστ: «Η γραμμή της ομορφιάς»

Το πίσω ράφι / Η γραμμή της ομορφιάς: Η κορυφαία «γκέι λογοτεχνία» του Άλαν Χόλινγκχερστ

Ο Χόλινγκχερστ τοποθέτησε το βραβευμένο με Booker μυθιστόρημά του στα θατσερικά '80s και κατάφερε μια ολοζώντανη και μαεστρική ανασύσταση μιας αδίστακτης δεκαετίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Βιβλίο / Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Η Σανόρα Μπαρμπ είχε περάσει πολύ καιρό στους καταυλισμούς των προσφύγων από την Οκλαχόμα που είχαν πληγεί από την Μεγάλη Ύφεση και την ξηρασία, προκειμένου να γράψει το μυθιστόρημά της. Έκανε όμως το λάθος να δείξει την έρευνά της στον διάσημο συγγραφέα, ο οποίος την πρόλαβε.
THE LIFO TEAM
Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι σπουδαιότερες μορφές του 19ου αιώνα

Βιβλίο / Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι παρεξηγημένοι του 19ου αιώνα

Το βιβλίο του Γερμανού θεωρητικού και πανεπιστημιακού Χέρφριντ Μίνκλερ αναλαμβάνει να επαναπροσδιορίσει το έργο τους, που άλλαξε τα δεδομένα του αστικού κόσμου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Ψιλάκης: Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Βιβλίο / Νίκος Ψιλάκης: Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Ο Νίκος Ψιλάκης ερευνά και μελετά την κρητική παράδοση εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Τα βιβλία του είναι μνημειώδεις εκδόσεις για το φαγητό, τις λαϊκές τελετουργίες και τα μοναστήρια της Κρήτης που διασώζουν και προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό.
M. HULOT
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Βιβλίο / Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Σε όλα τα έργα του πρωταγωνιστούν οι γυναίκες και μια υπόγεια Αθήνα, ενώ ο ίδιος δεν κρίνει τους ήρωές του παρά το αφήνει σε εμάς: Μια κουβέντα με τον χαμηλόφωνο συγγραφέα του «Άχρηστου Δημήτρη» και της «Πλατείας Κλαυθμώνος».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ρίτα Κολαΐτη: «Με θυμώνει που δεν βλέπεις σχεδόν κανέναν να διαβάζει ένα βιβλίο στο μετρό»   

Βιβλίο / Ρίτα Κολαΐτη: «Με θυμώνει που σχεδόν κανείς δεν διαβάζει βιβλίο στο μετρό»   

Η πολυβραβευμένη μεταφράστρια μιλά για την προσωπική της διαδρομή στον χώρο της λογοτεχνίας, για το στοίχημα της καλής μετάφρασης και εξηγεί τι σημαίνει να δουλεύεις πάνω σε κορυφαία έργα του Φλομπέρ, του Καμί, του Μαρκήσιου ντε Σαντ και της Ανί Ερνό. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Ρουφιανεύοντας τον εαυτό μου»: Τα απομνημονεύματα του Αλ Πατσίνο

Βιβλίο / «Ρουφιανεύοντας τον εαυτό μου»: Τα απομνημονεύματα του Αλ Πατσίνο

Ο 84χρονος ηθοποιός κοιτάζει προς τα πίσω και βλέπει τα δύσκολα παιδικά χρόνια, την καταθλιπτική μητέρα του, τον Τσέχoφ, τις σχέσεις που δεν έφτασαν ποτέ στον γάμο, τις έντονες αναταράξεις μιας πολυκύμαντης διαδρομής.
THE LIFO TEAM
Πέτρος Τατσόπουλος: «Η οργή σε κάποιες περιπτώσεις επιβάλλεται γιατί είναι απελευθερωτική»

Πέτρος Τατσόπουλος / «Δεν τα έχω με τους πιστούς αλλά με τους απατεώνες ρασοφόρους»

Μια χειμαρρώδης συνέντευξη με τον γνωστό συγγραφέα, δημοσιογράφο, παρουσιαστή και πρώην βουλευτή Πέτρο Τατσόπουλο, με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Το παιδί του διαβόλου - Μια αληθινή ιστορία», όπου εστιάζει στη μεγάλη δύναμη της Εκκλησίας στην Ελλάδα, στη διαπλοκή της με την πολιτεία και στις σκοταδιστικές απόψεις που κατά κανόνα πρεσβεύει καθώς και στην ιδιαίτερα επικερδή «μπίζνα» που έχει στηθεί γύρω από ιερά λείψανα, ιερά κειμήλια, «άγιους» γέροντες και «θαύματα» για κάθε χρήση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ