«Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας Facebook Twitter
Henry Fuseli The Nightmare c.1781–2 Oil on canvas 102 x 127 cm © Detroit Institute of the Arts
0

«Τα διηγήματα του Λιγκότι τείνουν να έχουν βαθύ συναισθηματικό αντίκτυπο. Το όραμά του είναι υπερβολικά σκοτεινό και οι ιστορίες του μπορεί να μολύνουν τον αναγνώστη με ήπια έως σοβαρή κατάθλιψη. Είναι πιθανό ακόμη και να επιτελέσουν μια αλλαγή στην αυτοαντίληψη του αναγνώστη και στην κοσμοθεώρησή του. Αυτή η προειδοποίηση δεν έχει σκοπό να δημιουργήσει εντυπώσεις, ούτε να αποτρέψει τους νέους αναγνώστες. Είναι απλά η δήλωση ενός γεγονότος που βασίζεται στην εμπειρία πραγματικών αναγνωστών. Ο Λιγκότι γράφει για τα πλέον σκοτεινά θέματα με εκπληκτική δύναμη και εννοεί όσα λέει. Συχνά οι ιστορίες του μοιάζουν να στέλνουν ένα υπόγειο μήνυμα, κάποιου είδους υποσυνείδητη δήλωση που κανονικά δεν θα ’πρεπε να μπορεί να διασχίσει το φράγμα του προφορικού λόγου».

Τα λόγια αυτά του Matt Cardin στο δοκίμιο «Thomas Ligotti’s Career of Nightmares» μπορεί να φανούν υπερβολικά σε όποιον δεν έχει διαβάσει Λιγκότι, δεν έχει έρθει δηλαδή αντιμέτωπος με τη βουτηγμένη στην απελπισία και τον μηδενισμό φιλοσοφία του Αμερικανού συγγραφέα καθώς και με την επέλαση του παραλόγου όπως αυτή ξεδιπλώνεται στα γραπτά του. Και όμως, η ανάγνωση των ιστοριών του αποκαλύπτει την παρασιτική φύση των ιδεών που εσωκλείουν, οι οποίες γαντζώνονται στο μυαλό, ιδίως όσων σκαλίζουν τακτικά την κρούστα των υπαρξιακών αφηγημάτων και νιώθουν την εύθραυστη φύση της ασφάλειας που ευαγγελίζεται ο σύγχρονος κόσμος.

Πρόκειται για ένα βιβλίο όπου η πένα του βρίσκεται στο πιο ώριμο, ουσιώδες και μυστηριακό επίπεδό της, ένα αριστοτεχνικά δομημένο έργο-παράσταση χωρισμένο σε τρία μέρη-πράξεις, που είναι μεν αυτόνομες μα καταλήγουν να συμπληρώνουν η μία την άλλη.

Όταν πριν λίγα χρόνια είχα στείλει στις εκδόσεις Αντίποδες μια μικρή λίστα με προτάσεις βιβλίων για μετάφραση, ήμουν κάπως διστακτικός σχετικά με τη συμπερίληψη του «Teatro Grottesco», της τελευταίας μεγάλης συλλογής διηγημάτων του Τόμας Λιγκότι. Οι ενδοιασμοί δεν είχαν να κάνουν με την ποιότητα αλλά με δύο θέματα εγγενή στο έργο: τη δύστροπη φύση του πρωτότυπου κειμένου, η οποία παρουσιάζει πρακτικές δυσκολίες στην απόδοση σε άλλη γλώσσα, και την κατάμαυρη, βαθιά απελπισία που αποπνέουν τα διηγήματα, μια απελπισία με την οποία θα έπρεπε να αναμετρηθώ από την ιδιαίτερη εγγύτητα με την οποία αναγκάζεται να προσεγγίζει το κάθε έργο ο μεταφραστής. Πολλές φορές κατά τη διαδικασία της μετάφρασης χρειάστηκε να πείσω τον εαυτό μου (με μέτρια επιτυχία) ότι οι ιδέες των χαρακτήρων του Teatro Grottesco δεν είναι αναπόδραστες αλήθειες αλλά μυθοπλαστικά αποκυήματα μιας νοσηρής πλην σαγηνευτικότατης φαντασίας.

Τόμας Λιγκότι

THOMAS LIGOTTI
Ο Τόμας Λιγκότι βρίσκεται εδώ και δυο δεκαετίες απομονωμένος σε μια γωνιά της Φλόριντα.

Ποιος είναι όμως ο Τόμας Λιγκότι; Το όνομα δεν θα είναι άγνωστο στους θιασώτες της λογοτεχνίας τρόμου, μιας και πρόκειται για έναν από τους πιο αναγνωρισμένους συγγραφείς του είδους όσον αφορά την παραγωγή των τελευταίων δεκαετιών, με πλήθος διεθνών βραβεύσεων. Παράλληλα, κάποιοι ίσως τον αναγνωρίσουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective», της οποίας η ατμόσφαιρα, το ύφος και η πεσιμιστική φιλοσοφία του ενός εκ των δύο πρωταγωνιστών βασίστηκε στα γραπτά του Αμερικανού συγγραφέα.

Τα χαρακτηριστικά του έργου του είναι η εμμονή στη διηγηματική μορφή, η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας με έμφαση στον μηδενισμό και την απελπισία (σε σημείο που συχνά τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και δοκιμίου γίνονται θολά)· η στρυφνή μα άκρως περίτεχνη και απαιτητική γραφή, γεμάτη ελιγμούς, αναπάντεχες μεταφορές και απρόσμενες επιλογές στην άρθρωση του λόγου· η αξιοθαύμαστη θεματολογική πρωτοτυπία που επικαιροποιεί τόσο τον κοσμικό τρόμο του Λάβκραφτ όσο και άλλα φετίχ της λογοτεχνίας τρόμου, εδραιώνοντάς τα στο τοπίο του όψιμου καπιταλισμού· η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα και η πανέμορφη εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική.

Παρ’ όλη όμως τη φήμη του και την αναμφισβήτητη ποιότητα των γραπτών του, η απουσία του Λιγκότι από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή – έχουν μεταφραστεί μονάχα το «Εργοστάσιο Εφιαλτών» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Οξύ, 1999) και το ποίημα «Έχω ένα ξεχωριστό σχέδιο γι’ αυτό τον κόσμο» (μτφρ. Κατερίνα Γκολέμη, Τυπωθήτω, 2003), με αμφότερα να βρίσκονται εδώ και χρόνια εκτός κυκλοφορίας. Για αυτή την απουσία ευθύνεται αναμφίβολα και η δυσκολία επικοινωνίας με τον συγγραφέα, ο οποίος βρίσκεται εδώ και δυο δεκαετίες απομονωμένος σε μια γωνιά της Φλόριντα, αποφεύγοντας τη συστηματική ανθρώπινη επαφή, μετουσιωμένος σε μια φιγούρα που θαρρείς ξεπετάχτηκε από τις σελίδες των βιβλίων του.

Teatro Grottesco

Τα πειράματα ενός πατέρα σχετικά με τη φύση των στοιχειωμένων κτιρίων· ένας μυστηριώδης άφαντος μα πανταχού παρών δήμαρχος με αύρα βιβλικού θεού-τιμωρού· μεταμεσονύχτιες συζητήσεις συγγραφέων περί της φύσης της πραγματικότητας και η περιπλάνηση σε κάποιες πολύ παράξενες βινιέτες. Ένας υπάλληλος που ζει και εργάζεται ως νομάς και καταδιώκεται από μια μαριονέτα· ένα έρημο μα όχι παροπλισμένο εργοστάσιο με την πιο αλλόκοτη παραγωγή. Ένας αποτρόπαιος εταιρικός οργανισμός από όπου δεν είναι δυνατόν να παραιτηθεί κανένας εργαζόμενος και μια βόρεια πόλη όπου δυο παντοδύναμες ιδιοκτήτριες πανσιόν είναι μπλεγμένες σε έναν εξωφρενικό ανταγωνισμό με πιόνια ταξιδιώτες. Ένας θίασος που ανταποκρίνεται στο ενδόμυχο κάλεσμα των καλλιτεχνών, με απρόβλεπτες όμως συνέπειες για τους ίδιους· μια υπνωτική παράσταση στο πιο αναπάντεχο μέρος, μια παράξενη γκαλερί με αλλόκοτες κασέτες γεμάτες ονειρικές ηχογραφήσεις. Επώδυνες ασθένειες που μεταδίδονται με αλαφροΐσκιωτους τρόπους, ένα νοσοκομείο όπου κρύβονται θαύματα και βδελυρές υπάρξεις. Ένα ταξίδι σε μια έρημη πόλη, μια ακριβοθώρητη ομιλία, ένα ανύπαρκτο βιβλίο και η κατάρρευση της όποιας καλλιτεχνικής δημιουργίας.

teatro-grottesco
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Τόμας Λιγκότι, Teatro Grottesco, Μτφρ.: Χρυσόστομος Τσαπραΐλης, εκδόσες Αντίποδες

Τα παραπάνω είναι κάποια από τα θέματα που απασχολούν την πλοκή των ιστοριών του «Teatro Grottesco», της τελευταίας μεγάλης συλλογής του Λιγκότι εδώ και δυο σχεδόν δεκαετίες. Πρόκειται για ένα βιβλίο όπου η πένα του βρίσκεται στο πιο ώριμο, ουσιώδες και μυστηριακό επίπεδό της, ένα αριστοτεχνικά δομημένο έργο-παράσταση χωρισμένο σε τρία μέρη-πράξεις, που είναι μεν αυτόνομες μα καταλήγουν να συμπληρώνουν η μία την άλλη. Το ύφος είναι περίτεχνο, γεμάτο ελιγμούς και παραφυάδες, ενίοτε στρυφνό μα πάντα σε ελεγχόμενο βαθμό, άκρως γοητευτικό παρά την εξαντλητική επίδρασή του στον αναγνώστη· μια εξάντληση που προσομοιάζει τη συγγραφική εμπειρία του Λιγκότι, για τον οποίο από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 κι έπειτα το γράψιμο είναι μια εμπειρία κυριολεκτικά οδυνηρή σε σωματικό επίπεδο – μιλάμε άλλωστε για έναν άνθρωπο βασανισμένο από ψυχοσωματικά προβλήματα για ολόκληρη την ενήλικη ζωή του.

Το επίκεντρο εδώ δεν είναι οι χαρακτήρες· ο συγγραφέας δεν προσπαθεί να δημιουργήσει ρεαλιστικά και βαθιά ψυχογραφήματα – εστιάζει στο παράλογο, στις εμμονές, στους οριακούς εκείνους χώρους όπου οι χαρακτήρες αλληλεπιδρούν με το αλλόκοτο όπως αυτό διαμορφώνεται από την παράνοια του καπιταλιστικού τρόπου ζωής και των σκεπτομορφών που αυτός έχει δημιουργήσει, από τις νευρώσεις και τους μύχιους φόβους που διατυμπανίζουν την άλογη, παρανοϊκή φύση της πραγματικότητας, από οντότητες και καταστάσεις αποκομμένες από κάθε επίφαση ορθολογισμού.

Το «Teatro Grottesco» είναι ένα έργο με ενδιαφέρουσα γενεαλογία, μιας και όλα τα διηγήματά του είχαν εμφανιστεί προηγουμένως σε περιοδικά και συλλογές, με κάποια να αντικατοπτρίζουν τη χρονική συγκυρία που γράφτηκαν (η «Καθαρότητα», με την επίθεση που ασκεί στους τρεις πυλώνες του αμερικανικού τρόπου ζωής, εκφράζει την οργισμένη αντίδρασή του απέναντι στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001). Η ετερόκλητη φύση των συστατικών του στοιχείων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια διαδικαστική συλλογή δίχως ιδιαίτερο ειρμό. Όμως ο Λιγκότι κατάφερε να σμιλέψει αριστοτεχνικά ένα δαιδαλώδες έργο για την άλογη σόου μπίζνες φύση της ανθρώπινης ύπαρξης, για τη διαβρωτική και παντοδύναμη επίδραση των εργοδοτικών οντοτήτων και τη ματαιοδοξία της καλλιτεχνικής απόπειρας, έναν βλάσφημο ύμνο ενάντια σε έννοιες όπως η λογική, η σκέψη, η συνείδηση, η αναπαραγωγή, η ίδια η ζωή.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Βιβλίο / Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Ο βραβευμένος συγγραφέας που μόλις κυκλοφόρησε τη συλλογή διηγημάτων του με τον διφορούμενο τίτλο «Τέλος Πάντων» εξηγεί, μεταξύ πολλών άλλων, γιατί τον απασχολούσε συνέχεια το τέλος του κόσμου, σε σημείο που του έγινε εμμονή.
M. HULOT
Book Preview 2024

Winter Preview 2024 / Τέσσερις πολυαναμενόμενες νέες εκδόσεις και δύο επανεκδόσεις

Νέοι τίτλοι από Αντόνια Μπάιατ, Τζορτζ Σόντερς, Πέτερ Χάντκε, το βραβευμένο με Booker μυθιστόρημα του Πολ Λιντς, επανεκδόσεις της μεγάλης νουβέλας του Παναΐτ Ιστράτι και της βιογραφίας του Γιώργου Σεφέρη από τον Ρόντρικ Μπήτον.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Καρολίνα Μέρμηγκα: «Συγγενής»

Το Πίσω Ράφι / «Συγγενής»: Ένα ταξίδι αυτογνωσίας με μια μεγάλη ανατροπή

Εκείνο που προσεγγίζει η Καρολίνα Μέρμηγκα στο βιβλίο της είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, όπως αυτές ορίζονται από τα δεσμά της οικογένειας, τις υπαρξιακές μας ανάγκες, τις κοινωνικές συμβάσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Βιβλίο / Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και ντοκουμέντα μιας νέας έκδοσης ζωντανεύει το βιβλιοπωλείο που συνδέθηκε με τις μνήμες χιλιάδων Αθηναίων και έπαιξε ρόλο στην πολιτιστική διαμόρφωση και καλλιέργεια πολλών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Οι Αθηναίοι / «Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Στην Α’ Δημοτικού τη μάγεψε η φράση «Η Ντόρα έφερε μπαμπακιές». Διαμορφώθηκε με Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργο Ιωάννου και Κοσμά Πολίτη. Ως συγγραφέα την κινεί η περιέργεια για τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Πέθανε Σαν Σήμερα / Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Ο αιώνιος ταξιδευτής, μυθιστοριογράφος και ταξιδιωτικός συγγραφέας περιπλανήθηκε στα πιο άβατα σημεία του κόσμου αναζητώντας το DNA των νομάδων και έζησε μια μυθιστορηματική ζωή που υπερβαίνει αυτήν που κατέγραψε στα βιβλία του.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ