Ευχαριστώ τον Καθηγητή Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Πολιτισμού κ. Κώστα Θεολόγου και τον σκηνοθέτη και θεωρητικό τού κινηματογράφου κ. Αλέξανδρο Φασόη, για την πρόσκλησή τους να συμμετάσχω στην ημερίδα «Μορφές Πρωτοπορίας στην Ιστορία και Φιλοσοφία τής Μουσικής», που οργανώθηκε επί τη λήξει του σεμιναρίου «Η Φιλοσοφία τής ευρωπαϊκής μουσικής, από τον Καντ στον Αντόρνο».
Η αναφορά στον Ιμμάνουελ Καντ, μου δίνει την ευκαιρία να σας παραθέσω μια εναλλακτική επιστημονική άποψη για το μείζον έργο του. Άποψη, η οποία σχετίζεται με την κεντρική ιδέα τής ομιλίας μου, το αν «όσα γνωρίζουμε για την πρωτοπορία είναι λάθος» - και είναι λάθος αν το «ανθρωπολογικό παράδειγμα» έχει όντως αλλάξει και δεν είμαστε πλέον ο Εχέφρων Άνθρωπος, γιατί ποτέ δεν ήμασταν ενσυνειδήτως Εχέφρονες, αλλά μια διφυής νευρωνική οντότητα, το μοναδικό «διπλό» ον του πλανήτη, ο Εχέφρων βαθύς και άβατος Εαυτός, με εξωστρεφή προέκτασή του το μη επαρκώς αυτόβουλο Εγώ (πλην αυτό-σχεδιαζόμενο και αέναα δημιουργικό, υπεύθυνο για το σύνολο του πολιτισμού μας, εδώ και 40.000 χρόνια), μια βιολογική συσκευή τού αριστερού ημισφαιρίου μας, ο επηρμένος υπνοβάτης τού καθρέφτη μας!
Το «Γνώθι σαὐτόν» δεν διαβάζεται πλέον παρά μόνο ως η πλέον φιλόδοξη ευχή που θα μπορούσε ποτέ να διατυπωθεί στην εξελικτική ιστορία τής ανθρωπότητας. Διόλου τυχαία, διατυπώθηκε δια στόματος ενός λαού ο οποίος συνέλαβε και αποτύπωσε το τέλειο Εγώ στην κλασική τέχνη του!
Ο Jean-Christophe Marchand, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale, μας υπενθυμίζει ότι ο Καντ, ήταν ακριβώς μετά τα 47 του που άρχισε να γράφει τα πιο φιλόδοξα φιλοσοφικά του έργα, στα οποία τόνισε ότι οι έμφυτες γνωστικές δομές υπάρχουν ανεξάρτητα από τις συγκινήσεις. Τα ακανθώδη, «σχεδόν δυσανάγνωστα πλέον γραπτά τού Καντ», λέει ο Μαρσάντ, «κάνουν το γράψιμο του Piaget να φαίνεται γλαφυρότατο».
Ο ίδιος παρατηρεί ότι ο Καντ, ακριβώς εκείνη την εποχή, είχε αρχίσει να παραπονιέται για πονοκεφάλους και άλλες ασθένειες και σταδιακά έχασε την όραση από το αριστερό του μάτι. Ο Μαρσάντ, μελετώντας επισταμένως τη βιογραφία τού φιλοσόφου, συμπεραίνει ότι ο Καντ είχε έναν όγκο στον αριστερό προμετωπιαίο λοβό, όγκος που μεγάλωνε αργά αλλά σταθερά, οδηγώντας στην τύφλωση.
Γνωρίζουμε σήμερα ότι κάθε σημαντική βλάβη σε αυτή ακριβώς την περιοχή τού εγκεφάλου επηρεάζει τη γλωσσική ικανότητα και κυρίως την ικανότητα του ολόσωμου (κατά Antonio και Hanna Damasio) συγκινησιακού συστήματος) να μας προδιαθέτει για την ανάληψη των σωστών, των πιο αποτελεσματικών γνωστικών στρατηγικών.
Αμιγώς λογικές αποφάσεις και αποφάνσεις χωρίς συναισθηματική συνδρομή, αποδεικνύονται συνήθως κοντόφθαλμες, φτωχές, επιζήμιες, μη αποτελεσματικές στον κοινωνικό μας βίο (εξάλλου η απόλυτη κυνική λογική θριαμβεύει μόνο στους παρανοϊκούς σχιζοφρενείς, αν και τα διεστραμμένα δεδομένα της διαστρέφουν τα αποτελέσματά της). Μήπως αυτό σημαίνει, αναρωτιέται για λογαριασμό του Μαρσάντ ο καθηγητής Γνωστικής Νευροεπιστήμης Μάικλ Γκαζάνιγκα (Michael Gazzaniga), ότι ο Καντ εκπροσωπεί τις αιρετικές φιλοσοφικές απόψεις μιας μικροκοινωνίας της οποίας τα άτομα δεν διαθέτουν φυσιολογικό γνωστικό και συγκινησιακό σύστημα;
Αφήνω μετέωρο το εμπρηστικό αυτό ερώτημα, καθώς ο ίδιος ο Καντ είχε πει ότι «Μπορούμε να μετρήσουμε την ευφυΐα ενός ανθρώπου με βάση το πόσες Αβεβαιότητες μπορεί να αντέξει», αλλά και γιατί αυτό που επισημαίνεται εδώ είναι το γεγονός της τεράστιας σημασίας των υγιών λειτουργιών του εμπρόσθιου λοβού τού αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, το οποίο καθόρισε την ανθρωποποίησή μας.
Οι βιολογικές συσκευές (νευρωνικά κυκλώματα και δίκτυα κυκλωμάτων) που ενεργοποιούνται στον εμπρόσθιο λοβό τού αριστερού μας ημισφαιρίου, ευθύνονται όχι μόνο για την ορθή χρήση τής γλώσσας και το πολύτιμο ως προς την επιβίωσή μας αφαιρετικό σκέπτεσθαι (τη νοερή μετακίνησή μας στη ζούγκλα των συμβόλων, αδράχνοντας κλάδους εννοιών, όπως οι Κατάρρινοι συγγενείς μας αδράχνουν κληματσίδες), αλλά εν γένει και για την οριστική ανθρωποποίηση των ανθρωπιδών.
Με ανοιχτό το ενδεχόμενο της εκπόνησης μιας παθολογικής φιλοσοφίας εκ μέρους τού τραγικά στοχαστικού Καντ, ας σταθούμε απλώς στη διαπίστωση, ότι δεν χρειάζεται να είμαστε ζεν βουδιστές ή ο Πλάτωνας του σκιώδους σπηλαίου, για να αντιληφθούμε ότι όντως τα φαινόμενα απατούν (ουσιοκρατία).
Το ζωικό βασίλειο, για παράδειγμα, παρά την τραγική ευφορία θυτών που καταλήγουν θύματα, τους έρωτες των θηλαστικών, και τις δραματικές αισθητικές παγίδες των λουλουδιών προς σαγήνευση των εντόμων, είναι στην πραγματικότητα -τεχνογνωστικά μιλώντας- μια υπαίθρια γκαλερί έκθεσης των ρομποτικών μηχανισμών τής φύσης. Τα ζώα είναι τα πρώτα ρομπότ τού πλανήτη μας, διαθέτοντα μόνο εν σπέρματι πρωτοσυνείδηση, η οποία ωστόσο -σύμφωνα με τον διακεκριμένο φυσικό και μαθηματικό Roger Penrose (θεωρία OrchOR) ή τον καθηγητή κβαντικής φυσικής Jim Al-Khalili- ευθύνεται, ως καταλύτης κβαντικών φαινομένων (“διεμπλοκής”, “συνοχής”, “σήραγγας”, “υπέρθεσης”) για τα άλματα της βιολογικής εξέλιξης που οδήγησαν εν τέλει στην εμφάνιση του ανθρώπου. Αλλά, τι ακριβώς είναι ο άνθρωπος;
Είναι η βιολογική πρωτοπορία ξεπεράσματος της ρομποτοειδούς υπνοβασίας των άλλων ζώων, των υπόδουλων στους ηλεκτροχημικούς αυτοματισμούς τού σώματος; Άραγε, αυτό είναι που επισημαίνεται στη βιβλική διήγηση της δίωξης του Αδάμ και της Εύας από την Εδέμ, την αφρικανική θερμοκοιτίδα των αυτοματισμών τού εγκεφάλου μας; Αυτό θέλουμε να πιστεύουμε. Αυτό μας αρέσει να πιστεύουμε. Αλλά δεν συνέβη ακριβώς αυτό.
Μόνο μια μερική απαγκίστρωση από τους αυτοματισμούς τού εγκεφάλου και του όλου σώματος συνέβη στην Εδέμ. Και μάλιστα, όχι στα χρόνια της Λούσι ή των προγόνων της ανθρωποειδών, δηλαδή κάποια εκατομμύρια χρόνια πριν. Το περίφημο ενοχικό επεισόδιο της Εδέμ, το οποίο στην πραγματικότητα δεν ενέχει καμία δολιότητα εκ μέρους μας, τοποθετείται πλέον στην αυγή τού πολιτισμού των Cro-Mangon/Homo Sapiens και του τέλους του πολιτισμού των Neanderthal, δηλαδή μεταξύ του 35.000 και του 40.000 προ Χριστού.
Κάποια κρίσιμη μετάλλαξη ολοκλήρωσε τότε το έργο της στον προμετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου μας, ίσως αρχής γενομένης από τον εγκέφαλο των Νεάντερταλ, με τους οποίους εξάλλου επιμιχθήκαμε, κυρίως στις περιοχές της σημερινής Ισπανίας και της Παλαιστίνης. Αυτή η γονιδιακή μετάλλαξη υπήρξε η μητέρα τού πολιτισμού και των πρωτοποριών του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς εκείνη την εποχή παρατηρείται από τους παλαιοντολόγους ένα Big Bang πολιτισμικών δραστηριοτήτων εκ μέρους του πρωτόγονου ανθρώπου. Τί ακριβώς συνέβη τότε;
Μα, η γέννηση του σύγχρονου πολιτισμού, συνεπεία της ολοκλήρωσης του νευρωνικού κυκλώματος του Εγώ! Η Βίβλος λέει ότι γευθήκαμε τον απαγορευμένο καρπό τού δέντρου τής γνώσης. Ο Michael Gazzaniga απομυθοποιεί το θεολογικό δράμα τού κήπου τής Εδέμ και εμμένει στην ουσία του, ισχυριζόμενος ότι τότε ακριβώς ήταν που ολοκληρώθηκε η ανάδυση μιας πρωτοποριακής «βιολογικής συσκευής» στον εμπρόσθιο λοβό τού αριστερού ημισφαιρίου τού εγκεφάλου μας, μια ειδική νευρωνική δομή, την οποία βάπτισε Intepreter (Διερμηνέα ή Ερμηνευτή). Ονόμασε έτσι την εν λόγω νεόκοπη δομή γιατί, ερευνώντας τη συμπεριφορά ασθενών με χειρουργικώς διαχωρισμένο εγκέφαλο, δηλαδή απομονωμένα ημισφαίρια, ή με σύνδρομα όπως το Capgras και την Αναδιπλασιαστική Παραμνησία, ο Gazzaniga απέδειξε ότι αποστολή τού Intepreter (Διερμηνέα/Ερμηνευτή) είναι να ερμηνεύει τα εξωτερικά και εσωτερικά γεγονότα της πραγματικότητας, να αναζητά σταθερές δομές μέσα στο χάος των ερεθισμάτων και των συναισθημάτων, να εκλογικεύει τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε και να συντηρεί μια αναγνωρίσιμη εικόνα για τον εαυτό μας.
Δημιουργεί επιπλέον την πλάνη της απολύτως ελεύθερης προσωπικής βούλησης, την πλάνη του Εγώ ότι είναι ο Εαυτός. Ο Διερμηνέας ή Ερμηνευτής (ίσως η σπουδαιότερη ανακάλυψη όλων των εποχών) δημιουργήθηκε για να γεννά διαρκώς ερωτήσεις ως προς το τι συμβαίνει και, αυτοσχεδιάζοντας, να απαντά στο ερώτημα γιατί συμβαίνει ό,τι συμβαίνει. Όπως έδειξε ο Γκαζάνιγκα, ο «Ερμηνευτής» προσπαθεί πάντα να δίνει ευλογοφανείς απαντήσεις, εν ανάγκη δικαιολογώντας τα αδικαιολόγητα και συνδέοντας τα ασύνδετα (ακριβώς όπως στους στίχους των ποιημάτων μας ή στα παζλ των ιδεολογιών μας), στρογγυλεύοντας προσεγγιστικά την πραγματικότητα, δημιουργώντας θεωρίες για τα φαινόμενα του κόσμου και για τα αίτια των συγκινήσεών μας, υφαίνοντας έτσι και τον διαχρονικό προσωπικό μύθο μας, την αίσθηση του ενιαίου και απαράλλακτου μέσα στον χρόνο «εαυτού».
Ο Διερμηνέας ή Ερμηνευτής ταυτίζεται με τον ενσυνείδητο εαυτό μας, απαντώντας απλά «Εγώ» στο θεμελιώδες ερώτημά του: «Ποιος είναι αυτός που ρωτάει για τα πάντα;». «Εγώ είμαι εγώ, με επιφύλαξη», προτίμησε να απαντήσει ο σοφός Μπέκετ. Το σχετικά νεοσύστατο αυτό νευρωνικό κύκλωμα ή δίκτυο κυκλωμάτων, ηλικίας περίπου σαράντα χιλιάδων ετών (διόλου τυχαία, όσο και ο πολιτισμός μας), το οποίο εδρεύει (κατά κανόνα) στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο, αυτό τής Γλώσσας και της Λογικής, δεν γνωρίζει ότι τις αποφάσεις για τη ζωή μας τις λαμβάνει ο Εσώτερος νευρωνικός Εαυτός μας, όπως έδειξε ο Μπέντζαμιν Λίμπετ (Benjamin Libet).
Ο Κυρίαρχος Εσώτερος Εαυτός μας (το 98% των εργασιών τού εγκεφάλου, τις οποίες δεν συνειδητοποιούμε ποτέ) δεν είναι φυσικά μια μεταφυσική παρουσία, όπως θέλουν να πιστεύουν οι μυστικιστές, αλλά το λειτουργικό σύνολο των υπόλοιπων χιλιάδων νευρωνικών κυκλωμάτων πέραν του μικροδικτύου του Εγώ, σε συνδυασμό με τη διαρκή ροή σωματικών πληροφοριών.
Ο ρόλος τού ενσυνείδητου «Εγώ» φαίνεται πως είναι εξαιρετικά ισχνός, επικουρικός ή, έστω, σύμφωνα με τον John Searle, περιορισμένος στο –όχι πάντα αναφαίρετο- δικαίωμα να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς αυτό που ο Έσω Εαυτός παρουσιάζει δήθεν ως «επιθυμία μας» ή ως «ανωτέρα βία», ως «ανάγκη», ως «έσχατη επιλογή». Έχετε παρατηρήσει ότι στα όνειρά μας κάποιος μας παρακολουθεί ψύχραιμα να πρωταγωνιστούμε σε διάφορα δρώμενα, εν είδει θεατή θεάτρου ή κινηματογράφου, και ότι αυτός ο κάποιος, συχνά μιμούμενος τη φωνή μας, μας ξυπνάει στους πιο βίαιους εφιάλτες μας προκειμένου να μην προκληθεί στον εγκέφαλό μας πανικός;
Αυτός ο «μίμος τής φωνής μας» είναι η μονίμως άγρυπνη αφανής νευρωνική φύση μας, ο άδηλος ημιαυτόματος Επικυρίαρχος τής οντότητάς μας, ο αληθινός Εαυτός μας, ο τα πανθ’ ορά, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, τόσο στα όνειρά μας όσο και στην καθημερινές πράξεις μας, η «θεϊκή παρουσία εντός μας» όπως λένε διορατικά, στη μυστικιστική τους γλώσσα, οι περισσότερες θρησκείες του κόσμου. Μήπως μάλιστα οι θρησκείες γεννήθηκαν ακριβώς από αυτή τη φοβική αλλά και ευγνώμονα σχέση μεταξύ του Επιφανειακού Εγώ (Interpreter) και του σκοτεινού πλην προστατευτικού Βαθέως Εαυτού, του άρρητου Βαθέως Εγκεφάλου (καρπό του σώματος);
Το πιο πιθανό είναι, το ενσυνείδητο Εγώ (ο Interpeter) κάποιου μακρινού προγόνου μας, πριν από περίπου 40.000 χρόνια, να αντιλήφθηκε τρομαγμένος αυτή την εποπτεύουσα παρουσία εντός μας και να την ονόμασε Θεό. Ανεξαρτήτως αν πράγματι υπάρχει ή όχι Θεός-Δημιουργός τού σύμπαντος, υπάρχει σίγουρα Θεός-Δημιουργός τού ενσυνείδητου Εγώ μας, του Interpreter, και δεν είναι άλλος από τον κρυψίνου και κυρίαρχο Ημιαυτόματο-Εαυτό μας, εξελικτικής ηλικίας τρεισήμισι δισεκατομμυρίων ετών (σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της κβαντικής βιολογίας, κατά Al-Khalili), ο οποίος ολόσωμος Εαυτός χειρίζεται, ως ένα βαθμό, το ενσυνείδητο «Εγώ» σαν μαριονέτα.
Το πιο πιθανό είναι, το ενσυνείδητο Εγώ (ο Interpeter) κάποιου μακρινού προγόνου μας, πριν από περίπου 40.000 χρόνια, να αντιλήφθηκε τρομαγμένος αυτή την εποπτεύουσα παρουσία εντός μας και να την ονόμασε Θεό. Ανεξαρτήτως αν πράγματι υπάρχει ή όχι Θεός-Δημιουργός τού σύμπαντος, υπάρχει σίγουρα Θεός-Δημιουργός τού ενσυνείδητου Εγώ μας, του Interpreter, και δεν είναι άλλος από τον κρυψίνου και κυρίαρχο Ημιαυτόματο-Εαυτό μας, εξελικτικής ηλικίας τρεισήμισι δισεκατομμυρίων ετών
Το Εγώ μας όμως εξακολουθεί να πιστεύει (γιατί ακριβώς έτσι είναι προγραμματισμένο: να αυταπατάται, μη έχοντας πρόσβαση στο άδυτο του εγκεφάλου, στο «Δέντρο τής Γνώσης») ότι αποτελεί το άλφα και το ωμέγα τού Εαυτού μας. Και ας είναι μόνο μια περιορισμένη νευρωνική υποδιαίρεσή του, όπως έδειξε ο Michael Gazzaniga και η ερευνητική του ομάδα (βλέπε βιβλία: «Ο Νους της Φύσης», «Άνθρωπος», «Το Παρελθόν Του Νου»).
Αν ωστόσο ο βασικός έλεγχος του εαυτού μας είναι εσωτερικός και σε μέγιστο βαθμό αυτόματος, τότε σε τι χρησιμεύει ο Διερμηνέας/Ερμηνευτής, ο οποίος διαρκώς αυτοσχεδιάζει και αυτοσχεδιάζεται, θεωρητικολογώντας κατά το δοκούν, σκαρώνοντας «soft» κοινωνικά και «hard» επιστημονικά θεωρήματα, φιλοσοφικές εσχατολογίες, κοινωνικές εικοτολογίες και έργα τέχνης που ερμηνεύουν τον κόσμο και τις ανθρώπινες σχέσεις;
Ασφαλώς, δεν πλάστηκε τυχαία ο εν δυνάμει «ξερόλας» ενσυνείδητος Εαυτός, το Εγώ μας (η Φύση σπανίως σπαταλά). Αυτό που προσφέρει στον, πολύ πιο ενεργό απ’ όσο διαπίστωσε ο Φρόιντ υποσυνείδητο Εαυτό, είναι το να ζούμε μονίμως στο μέλλον, ενώ τα άλλα ζώα ζουν κατά κανόνα στο παρόν, το οποίο αντιμετωπίζουν με το παρελθόν, ενώ εμείς αντιμετωπίζουμε το παρόν κυρίως με το μέλλον.
Το Εγώ αναζητά και εν ανάγκη επινοεί τις δομές του χάους ή, στην τέχνη, τις συμμετρίες και τις αναλογίες του ά-σχημου, του μη φανερωμένου ακόμα ως εύληπτο σχήμα, πρωτοπορώντας. Το κάνει αυτό για να ελέγξει το περιβάλλον και τον χρόνο, προβλέποντας την εξέλιξη των γεγονότων, κάνοντας διαρκώς προγνώσεις με στοχασμούς επί στοχασμών (οι εσαεί σειραϊκοί αναστοχασμοί είναι ανέφικτοι στον εγκέφαλο των άλλων ζώων).
Το Εγώ αναζητά και εν ανάγκη επινοεί τις δομές του χάους ή, στην τέχνη, τις συμμετρίες και τις αναλογίες του ά-σχημου, του μη φανερωμένου ακόμα ως εύληπτο σχήμα, πρωτοπορώντας.
Το εκ φύσεως φλύαρο και αιθεροβάμων Εγώ υπάρχει για να ψάχνει, έστω και στην τύχη, στα τυφλά, τον μίτο που βγάζει έξω από τον εκάστοτε λαβύρινθο. Από αυτή την άποψη, τί ακριβώς συνιστούν οι χαώδεις, λαβυρινθώδεις και τρομοκρατικές πρωτοπορίες του 20ού αιώνα; Μήπως μια φιλόδοξη εκπαιδευτική δοκιμασία του λογικοφανούς Εγώ εκ μέρους του ενδότερου Νευρωνικού Εαυτού (ο οποίος σύμφωνα με κορυφαίους καθηγητές κβαντικής φυσικής ίσως και να παίζει στα ηλεκτροχημικά δάχτυλά του τους νόμους του χάους και των κβαντικών παράδοξων, όπως εξάλλου και τα φυτά στη διαδικασία τής φωτοσύνθεσης); Με άλλα λόγια, πόσο καλά γνωρίζουμε τη φύση και τον ρόλο των πρωτοποριών τού 20ού αιώνα, αν δεν γνωρίζουμε τον ρόλο και τη φύση του Εγώ μας;
Οι εσχάτου ριζοσπαστισμού πρωτοπορίες υπήρξαν άραγε ο Λαβύρινθος, ο Μίτος ή το Τέρας; Άραγε, οι πρωτοπορίες του 20ού αιώνα εκπροσώπησαν τον έσχατης ευφυΐας λόγο τού επινοητή Δαιδάλιου Εγώ ή μήπως τον γενέθλιο εξωστρεφή λόγο τού στοχαστικού Ξενάκιου Εαυτού μας; Ίσως, εκφραζόμενος μέσω πρωτοποριακών ρευμάτων που συνέτριψαν τις λογικές άμυνες του Εγώ (όπως το να θεωρούμε «ωραίο» το εύκολης και γρήγορης νευρωνικής επεξεργασίας εύσχημο), ο Έσω Εαυτός, ο πέραν των λογοκρατούμενων Μοντέλων Αληθείας, μάς αποκάλυψε με τον υπερ-πληροφορικό του λόγο το μυστήριο της διφυούς ανθρώπινης ύπαρξης, υλοποιώντας επιθετικά το κυρίαρχο ασυνείδητο ή αποκωδικοποιώντας, μεταξύ άλλων, το μεγαλύτερο φιλοσοφικό μυστήριο όλων των εποχών, το διαθρησκευτικό «Τριαδικό Δόγμα» (το συναντούμε ήδη από τη γέννηση του Ινδουισμού, κατά την εποχή τού Σιδήρου).
Ίσως μέσα από τις στρατηγικές του σοκ, της σύγχυσης και του συγκινησιακού χάους, με τις οποίες υπερβαίνεται επώδυνα το εύλογο, το παιγνιώδες και το χρηστικό (η… απλοϊκή φύση τού Εγώ), να μας αποκαλύπτεται επαγωγικά ότι το Τριαδικό Δόγμα περί της φύσης τού Θεού αναφέρεται ουσιαστικά στα τρία αλληλένδετα επίπεδα της ύπαρξης (κατά Al-Khalili και McFadden): το επίπεδο ισχύος των νόμων του Νεύτωνα (κίνηση των στερεών σωμάτων/φαινομενολογία), το επίπεδο ισχύος των νόμων του χάους (κίνηση των μορίων/διαίσθηση) και το επίπεδο ισχύος των κβαντικών νόμων (κίνηση των υποατομικών στοιχειωδών σωματιδίων/θεμελιώδης αιτιότητα και ΕΝΟΤΗΤΑ των πάντων), με συνδετικό νήμα των τριών επιπέδων ύπαρξης αυτό που αποκαλούμε «ψυχή», προσδιορίζοντας έτσι τη ζωή ως πέραν του Εγώ ύψιστη συνεκτική πολυπλοκότητα (σαν τα πρωτοποριακά ψηφιακά προγράμματα αυτό-αναδυόμενης μορφογένεσης του MIT) και τον θάνατο ως την αποκοπή αυτού του νήματος αόρατης διασύνδεσης της Τριαδικής Δομής τού υπάρχειν.
Τριαδική Δομή, η οποία στον ανθρώπινο εγκέφαλο μεταφράζεται σε «Πατέρα» (διασύνδεση του εγκεφάλου με την παγκόσμια κβαντική πραγματικότητα, κατά Penrose και Δημήτρη Νανόπουλο), «Υιό» (ο νευρωνικός κυρίαρχος Ολοεαυτός μας) και «Άγιο Πνεύμα» (το επηρμένο Εγώ τής αέναης φαντασιοκοπίας, της ευλογοφάνειας, αλλά και της πιθανολογικής χαρτογράφησης του μέλλοντος). Κάνοντας μια απλούστερη υπόθεση σχετικά με το αν «όσα γνωρίζουμε για τις πρωτοπορίες είναι λάθος», ίσως οι πιο εξτρεμιστικές και διονυσιακές εξ αυτών να στοιχειοθέτησαν -εν αγνοία των εγωικών εκπροσώπων τους- ένα οικουμενικό Ψυχομετρικό Τεστ Ρόρσαχ (Rorscharch) εκ μέρους του προστάτη πανανθρώπινου Ολοεαυτού, για την ΠΡΟΛΗΨΗ των παθολογιών τής Ιστορίας τού Εγώ.
Μια πρόληψη, η οποία δυστυχώς ουδέποτε υλοποιήθηκε από το Εγώ, προφανώς λόγω ανωριμότητας. Πώς να συγκριθεί όμως η γνώση και η ωριμότητα αποφάσεων ενός νευρωνικού μικροδικτύου 40.000 ετών, όπως είναι το Εγώ, με τη γνώση και την ωριμότητα ενός νευρωνικού μεγαδικτύου τρεισήμισι δισεκατομμυρίων ετών, όπως είναι ο Έσω Εαυτός; Γι’ αυτό, υπό το φως των αποκαλύψεων της Νευροεπιστήμης, ιδίως του εντοπισμού της έδρας τού Εγώ στον προμετωπιαίο λοβό του αριστερού μας ημισφαιρίου, η επιγραφή «Γνώθι σαὐτόν» στο Μαντείο των Δελφών χάνει πλέον τη σημασία της ως εντολή ή συμβουλή προς το Εγώ, το οποίο εκ φύσεως έχει τόσο περιορισμένη πρόσβαση (μια δαγκωνιά μόνο!) στον απαγορευμένο καρπό τού νευρωνικού δέντρου της γνώσης.
Το «Γνώθι σαὐτόν» δεν διαβάζεται πλέον παρά μόνο ως η πλέον φιλόδοξη ευχή που θα μπορούσε ποτέ να διατυπωθεί στην εξελικτική ιστορία τής ανθρωπότητας. Διόλου τυχαία, διατυπώθηκε δια στόματος ενός λαού ο οποίος συνέλαβε και αποτύπωσε το τέλειο Εγώ στην κλασική τέχνη του! Ρίξτε εκ νέου μια ματιά στον Παρθενώνα, αυτό το άρτιο επίτευγμα ενός ευφυέστατου Εγώ.
Αυτό το Εγώ ωστόσο, ίσως υπό τον φόβο μιας απεξελικτικής βαρβαρότητας ή μιας πρωτοποριακής «ασέβειας» προς την πλασματική τάξη του κόσμου, δεείται ευλαβικά, προσεύχεται επί του Ιερού Βράχου, απευθυνόμενο ουσιαστικά όχι προς έναν υπέρτατο (προστάτη-τιμωρό) Θεό, αλλά προς έναν υπέρτατο (προστάτη-τιμωρό) Εαυτό. Ωστόσο, η Αθήνα του 5ου π.Χ. δεν το γνωρίζει αυτό. Αρκείται στο να αποθεώνει το ατομικό Εγώ, κόντρα στο διάχυτο Συλλογικό Εγώ των μαζικών κοινωνιών που προηγήθηκαν (αλλά και όσων έμελλε να ακολουθήσουν, όπως οι σημερινές!). Μέχρι σήμερα, ωστόσο, η ευκολία, το λάθος και η καταστροφή χαρακτηρίζουν διαχρονικά τη δράση του «κλασικού» Εγώ, αμαυρώνοντας καθημερινά τις ιδιοφυείς επιτυχίες του.
Ο Εαυτός, αυτή η ολοζώντανη και άγρυπνη ανεξερεύνητη οντότητα, ο απαγορευμένος μαύρος πλανήτης πάνω στον οποίο το Εγώ είναι απλώς μια μικρή λευκή κηλίδα φωτός, ανατροφοδοτούμενος διαρκώς από την καθολική εμπειρία και τις ενίοτε επιτυχείς συλλήψεις του Εγώ, αναπόφευκτα εξελίσσεται. Άραγε, μαζί του εξελίσσεται και ο ενσυνείδητος δήθεν εαυτός μας;
Η παταγώδης αποτυχία των πρωτοποριών του 20ού αιώνα, ως προς την επίτευξη μαζικής απήχησης, απέδειξε αν μη τι άλλο ότι, κατά κανόνα, οι νευρωνικές προδιαγραφές τού «κλασικού» Εγώ (απλότητα, συμμετρία, προβλεψιμότητα – κατά το πρότυπο της γλωσσοκεντρικής δομής τού ενσυνείδητου Εγώ), δεν του επιτρέπουν την ασφαλή και ειρηνική διαβίωση στον αληθινό κόσμο της πολυπλοκότητας, του χάους και της μη προβλεψιμότητας (η «παράδοξη σκέψη του Θεού»), με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που τα κβαντικά παράδοξα συντρίβουν κατά κράτος την πρακτική εργαλειακή λογική τής καθημερινότητάς μας.
Ωστόσο, εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια, η πίεση της αλήθειας επιφέρει επαναστατικές μεταλλάξεις στους ζωντανούς οργανισμούς. Ίσως λοιπόν οι πρωταγωνιστές και οι ρέκτες των πλέον ριζοσπαστικών πρωτοποριακών ρευμάτων σκέψης και πράξης, σε όλες τις διαστάσεις τού ανθρώπινου βίου, από τη φιλοσοφία και την τέχνη έως την επιστήμη και την πολιτική, να συνιστούν συνέπειες εξέλιξης, δείγματα προσαρμογής, δηλαδή μεταλλαγής και ανακαλωδίωσης, του υλισμικού τού Εγώ. Κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του υλισμικού του Εαυτού, φυσικά.
Χρήστος Τσανάκας - Συγγραφέας, Μελετητής των πρωτοποριών.
