ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΕΞΑΓΩΓΙΜΟ προϊόν της Τουρκίας είναι πολύ διαφορετικό απ' ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε. Είναι οι στρατιωτικές κρίσεις.
Η επέμβαση στη Συρία, η εμπλοκή στη Λιβύη, ακόμα και η ένταση στο Αιγαίο και κυρίως η ανάμειξη στη διαμάχη για το Ναγκόρνο Καραμπάχ υποκρύπτουν σαφή οικονομική επιδίωξη, δεν είναι μόνο επεκτατική πολιτική.
Βεβαίως, η ρητορική που προβάλλεται εκφράζεται ως η αμφιλεγόμενη θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας». Αφορά, υποτίθεται, ολόκληρη σχεδόν την Ανατολική Μεσόγειο, όπου τίποτα δεν μπορεί να συμβεί χωρίς την άδεια ή την ενεργό συμμετοχή της ισχυρής Τουρκίας, η οποία, ό,τι δεν μπορεί να αποσπάσει με διαπραγματεύσεις, διαθέτει την ισχύ να το κερδίσει στο πολεμικό πεδίο. Αυτή είναι η θεωρία.
Στην πράξη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Μπορεί η πολιτική συνθηματολογία να προσελκύει εθνικιστές ψηφοφόρους, αλλά η οικονομική πραγματικότητα δεν συγχωρεί καινοφανείς απόψεις. Η τουρκική οικονομία, μετά από μια δεκαετία υψηλής ανάπτυξης, σημείωσε αξιόλογη μεγέθυνση. Δεν έγινε βέβαια (ούτε οικονομική) υπερδύναμη, αλλά έφτασε το ΑΕΠ της στο ύψος της Ολλανδίας, που έχει όμως το ένα τέταρτο του πληθυσμού της.
Οι πολίτες ενστικτωδώς δεν πιστεύουν στις διακηρύξεις, αγοράζουν εισαγόμενα, επειδή αργότερα θα είναι ακριβότερα, και χρυσό για να προστατεύσουν τις οικονομίες τους. Μόνο τον Σεπτέμβριο οι εισαγωγές χρυσού ήταν αξίας άνω των 4 δισ. δολαρίων.
Τα πράγματα, ωστόσο, δεν είναι ρόδινα. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, από 12.519 δολάρια, που ήταν το 2013, μειώθηκε σε 9.042 δολάρια το 2019, πτώση 27,8%. Τώρα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο της Τουρκίας. Η χώρα δεν μπορεί να δημιουργήσει τον πλούτο που χρειάζεται ο πληθυσμός, ο οποίος αυξάνεται δυναμικά.
Η Τουρκία, ακολουθώντας συνταγές του ΔΝΤ, δολαριοποίησε μέρος των οικονομικών δραστηριοτήτων. Οι πολίτες επιτρέπεται να έχουν καταθέσεις σε συνάλλαγμα, ενώ η αξία των ακινήτων υπολογίζεται (και επίσημα) σε δολάρια ΗΠΑ. Αυτό έδωσε την αίσθηση εμπιστοσύνης στην οικονομία, που παλιότερα πλήττονταν από υπερπληθωρισμό. Έτσι άρχισαν να προσελκύουν ξένα κεφάλαια που έρχονταν για να κερδίσουν από πρότζεκτ ακινήτων, δημόσια έργα ή βιομηχανικές επενδύσεις. Η ανάπτυξη της χώρας πέτυχε ένα «θαύμα». Έγινε με ξένα επενδυτικά κεφάλαια, χωρίς να αυξηθεί το δημόσιο χρέος, που παραμένει κάτω από το 40% του ΑΕΠ. Όλα αυτά όμως, που ήταν η δύναμη της τουρκικής οικονομίας, είναι τώρα περιοριστικοί παράγοντες και προκαλούν ύφεση.
Για να την αποφύγουν, ακολούθησαν πολιτική χαμηλών επιτοκίων, ώστε να μην αυξήσουν το κόστος χρηματοδότησης των υπερχρεωμένων εταιρειών, αλλά αυτό πυροδότησε φυγή ξένων κεφαλαίων, που άρχισαν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο μέλλον της οικονομίας. Γιατί; Επειδή έβλεπαν αποφάσεις με πολιτικά-κομματικά κριτήρια που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν λογικά ως επενδυτές.
Για να πάρουμε μόνο το τελευταίο διάστημα της κρίσης στο Αιγαίο, από τις 20 Ιουλίου έως σήμερα η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί κατά 13,2% έναντι του δολαρίου και 16% έναντι του ευρώ. Απτόητος ο Ταγίπ Ερντογάν, σε ομιλία του στη Βουλή την 1η Οκτωβρίου χαρακτήριζε την Τουρκία «λαμπερό αστέρι του κόσμου». Λίγες μέρες νωρίτερα, ο γαμπρός του και υπουργός Οικονομικών είχε ανακοινώσει με τυμπανοκρουσίες το «Νέο Οικονομικό Πρόγραμμα», που κατηγορήθηκε ότι δεν έχει κάτι νέο, ενώ οι περισσότερες εκτιμήσεις του έχουν ξεπεραστεί ήδη από την πραγματικότητα. Οι προβλέψεις του προγράμματος για την ανάπτυξη, τις εξαγωγές και το έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών είναι ανέφικτες. Δεν περιλαμβάνει την πηγή των κεφαλαίων που θα καταστήσουν ισχυρότερη της οικονομία.
Στα λόγια όλα μοιάζουν εύκολα. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας δήλωσε στη Βουλή με περηφάνια ότι τον Σεπτέμβριο σημειώθηκε ρεκόρ εξαγωγών. Σωστή παρατήρηση, αλλά ξέχασε ότι το διάστημα Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου οι εξαγωγές της χώρας μειώθηκαν κατά 11% και η χώρα έχασε 15 δισ. δολάρια.
Το ίδιο διάστημα του 2020, οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 1,5%. Κι αυτό συνέβη, ενώ αυξήθηκαν οι φόροι και οι δασμοί στα εισαγόμενα για να ενισχυθούν τα εγχώρια προϊόντα και ενώ μειώνεται η τιμή των καυσίμων. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι στόχοι για πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο αποκλείεται να επιτευχθούν μέχρι το τέλος της χρονιάς και θα υπάρχει σημαντικό έλλειμμα.
Υπάρχει όμως κάτι σημαντικότερο. Γιατί αυξάνονται οι εισαγωγές, παρότι έγιναν ακριβότερες, αφού υποτιμάται το νόμισμα και επιβάλλονται φόροι; Οι πολίτες ενστικτωδώς δεν πιστεύουν στις διακηρύξεις, αγοράζουν εισαγόμενα, επειδή αργότερα θα είναι ακριβότερα, και χρυσό, για να προστατεύσουν τις οικονομίες τους. Μόνο τον Σεπτέμβριο οι εισαγωγές χρυσού ήταν αξίας άνω των 4 δισ. δολαρίων.
Γι' αυτό και την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου διαπιστώθηκε επιδείνωση. Η ισοτιμία της λίρας βρίσκεται σε κάθοδο, οι ξένοι οίκοι υποβαθμίζουν την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας, το διεθνές κεφάλαιο έχει τάσεις φυγής. Και την εβδομάδα αυτή ξένοι επενδυτές είναι πωλητές, διαθέτοντας μετοχές αξίας 101,9 εκατ. δολαρίων και εταιρικά ομόλογα 6,6 εκατ. δολαρίων. Κι όμως, ταυτόχρονα ξένοι επενδυτές εμφανίζονται να έχουν αγοράσει κρατικά ομόλογα αξίας 115,6 εκατ. δολαρίων, πέρα από κάθε λογική της αγοράς. Είναι η κρατική βοήθεια που εξασφαλίζουν οι «θεαματικές» κινήσεις της Τουρκίας.
Οι ειδικές σχέσεις της κυβέρνησης Ερντογάν με κράτη όπως το Κατάρ και η κυβέρνηση της Βενεζουέλας, το αθόρυβο deal με την Κίνα, που φέρνει χρήμα με αντάλλαγμα τη σιωπή για θέματα που ενοχλούν (π.χ. η καταπίεση του τουρκικής καταγωγής πληθυσμού των Ουιγούρων) είναι κινήσεις που σώζουν το ισοζύγιο πληρωμών. Επιπλέον, ορισμένες ευρωπαϊκές τράπεζες, κυρίως οι ισπανικές, είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε επενδύσεις στην Τουρκία και έχουν κάθε λόγο να υπερασπιστούν τις επενδύσεις τους.
Παράλληλα, υπάρχει η εξαγωγή κρίσεων. Η εισβολή στη Συρία έγινε με το πρόσχημα της αποτροπής σύστασης κουρδικού κράτους στα σύνορά της, αλλά στην πράξη προκάλεσε μεγάλο τζίρο από εταιρείες που κατασκευάζουν έργα και παράγουν τρόφιμα και καταναλωτικά προϊόντα που χρειάζεται η κατεστραμμένη χώρα. Τα φορτηγά που μεταφέρουν προϊόντα είναι πολύ περισσότερα από τα τεθωρακισμένα του στρατού. Λόγω Covid, τα φορτηγά αφήνουν τα κοντέινερ στα συνοριακά φυλάκια και φορτηγά που έρχονται από την άλλη πλευρά τα μεταφέρουν στον προορισμό τους με ανέπαφη συναλλαγή.
Στη Λιβύη τα οικονομικά οφέλη είναι προφανή, καθώς εποφθαλμιούν τα μεγάλα έργα για τις επιδοτούμενες κατασκευαστικές εταιρείες, ενώ ήδη η οικονομική ζωή της διαιρεμένης χώρας συνδέεται με τουρκικά συμφέροντα. Προφανώς, οι καλές σχέσεις με το Κατάρ δεν αφορούν μόνο τη φιλοσοφία της ισλαμικής θεολογίας των σουνιτών. Η Τουρκία διαθέτει στρατιωτική βάση στο νησί, ενώ το πλούσιο σε κεφάλαια Κατάρ στηρίζει τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας με περίπου 20 δισ. δολάρια ως δάνεια στην Κεντρική Τράπεζα της χώρας και πολλές επενδύσεις σε ακίνητα, δημόσια έργα, εταιρείες. Ακόμα και η εταιρεία ελικοπτέρων και μικρών αεροσκαφών που εξυπηρετεί το πλωτό γεωτρύπανο Φατίχ, μεταφέροντας προσωπικό, φάρμακα και άλλα υλικά, ανήκει στον εμίρη του Κατάρ. Στέλεχος της εταιρείας είναι συνδικαλιστής της κρατικής Ολυμπιακής!
Πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι υπάρχει και κόστος. Η Σαουδική Αραβία εφαρμόζει άτυπο εμπάργκο σε τουρκικά προϊόντα. Τόνοι εμπορευμάτων σαπίζουν στην έρημο, ενώ τα έργα των τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών έχουν μηδενιστεί.
Η κρίση στο Αιγαίο αποβλέπει στη γεωπολιτική αναβάθμιση αλλά και στην αύξηση των κεφαλαίων που η Τουρκία περιμένει ως αντάλλαγμα για τη φιλοξενία προσφύγων. Πιστεύουν ότι η κρίση ότι θα λυθεί είτε με γεωπολιτικά οφέλη, που θα μετατρέψουν αργότερα σε κέρδη, είτε με έσοδα άμεσα. Αυτό είναι το πραγματικό win-win που επιδιώκεται.
Δεν πρόλαβαν να ολοκληρωθούν οι διαβουλεύσεις με την Ευρώπη σχετικά με το Αιγαίο και η Τουρκία ενεπλάκη σε νέα πολεμική κρίση, αυτήν τη φορά στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν. Κατάφεραν να γίνει κοινή δήλωση των Προέδρων ΗΠΑ, Γαλλίας και Ρωσίας, που συμφώνησαν να σταματήσει η διαμάχη.
Η Τουρκία μπορεί να ένωσε τις υπερδυνάμεις εναντίον της, αλλά ικανοποιεί έναν καλό πελάτη. Εισήγαγε 28% λιγότερο ρωσικό αέριο τον Ιούλιο σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, ενώ οι εισαγωγές από το Αζερμπαϊτζάν αυξήθηκαν κατά 22%. Η Τουρκία σύντομα θα ανοίξει νέο αγωγό που θα επιτρέψει στο αζέρικο αέριο να ανταγωνίζεται άμεσα την Gazprom για μερίδιο αγοράς στην Ευρώπη. Γιατί; Επειδή οι Αζέροι «αδελφοί» διαθέτουν το πετρέλαιο και αέριό τους μέσω εταιρειών που ανήκουν σε φίλους της οικογένειας. Το σύνθημα που τους ενώνει, «δύο κράτη - ένας λαός», έχει και βαθύτερη έννοια, καθώς είναι κάτι περισσότερο από αδέλφια...
Συνήθως, μέρος της ανυποψίαστης κοινής γνώμης στην Ελλάδα παρακολουθεί τις έντονες φραστικές διακηρύξεις των Τούρκων πολιτικών και αντιδρά συναισθηματικά. Στην πραγματικότητα, όμως, η ρητορική αυτή απευθύνεται στην εγχώρια κοινή γνώμη. Εκεί είναι τα «πραγματικά προβλήματα» και αντιμετωπίζονται με ανάλογα μέτρα. Προφανώς, όλες οι αναρτήσεις και τα sites παρακολουθούνται, ενώ τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης έχουν αλλάξει χέρια και ανήκουν πλέον σε φίλους της οικογένειας.
Χαρακτηριστικό είναι το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε επειγόντως και επιβάλλει σε όλα τα social media που έχουν πάνω από ένα εκατομμύριο χρήστες στη χώρα να δηλώνουν κάποιο άτομο ως αρμόδιο για ποινικές και αστικές ευθύνες έναντι των τουρκικών Αρχών. Η ρύθμιση αυτή αφορά Twitter, Facebook, Instagram κ.λπ., ενώ ήδη το Facebook ανακοίνωσε ότι δεν πρόκειται να δηλώσει όνομα που θα είναι ο επίσημος «αυτοφωράκιας». Δεν είναι γνωστό αν θα απαγορευτεί το Facebook, αλλά ήδη οι δημόσιοι υπάλληλοι ενημερώνονται ότι πρέπει να χρησιμοποιούν εγχώρια social media που επιτηρούνται.
σχόλια