Οι πρώτες φωτογραφίες της Ακρόπολης
(1842)
από τον γάλλο φωτογράφο
Joseph-Philibert Girault de Prangey
Lauren O'Neill-Butler
Art Forum, 2019
*
Από διάφορες απόψεις, ήταν μια εκπληκτική πρώτη έκθεση. Ήταν η πρώτη παρουσίαση στις ΗΠΑ των ιριδιζόντων νταγκεροτυπιών του Joseph-Philibert Girault de Prangey, ένα σύνολο 120 εικόνων από την Ανατολική Μεσόγειο, που τραβήχτηκαν μεταξύ 1842 και 1845. (Ο Louis Daguerre είχε παρουσιάσει την πρωτοποριακή φωτογραφική του τεχνική λίγα μόλις χρόνια πριν από τη λήψη αυτών των φωτογραφιών, το 1839.) Οι εικόνες απεικονίζουν το ταξίδι του Γάλλου και την επιθυμία του να τεκμηριώσει την ισλαμική αρχιτεκτονική, ενώ καταγράφει και τα επακόλουθα όλων των ειδών των αναταραχών - όπως για παράδειγμα οι φωτογραφίες του Παρθενώνα στην Αθήνα με το κατεστραμμένο τζαμί και τις (ανολοκλήρωτες) αναστηλώσεις. Μετά την Ιταλία και την Ελλάδα, ο Girault ταξίδεψε στη σημερινή Συρία και στα μέρη που ήταν γνωστά με αυτήν την ονομασία, και τα οποία περιελάμβαναν το Ισραήλ, τον Λίβανο, την Ιορδανία καθώς και τα παλαιστινιακά εδάφη. Σε όλο του το ταξίδι, είχε παραδόξως εύκολη πρόσβαση σε αρχαίους χώρους, αν και δεν γνωρίζουμε πολλά για το πως τα κατάφερε, όπως και για αρκετές άλλες λεπτομέρειες. Το σίγουρο είναι ότι ήταν ο απόγονος δύο αριστοκρατικών οικογενειών, ο μοναδικός κληρονόμος μιας σεβαστής περιουσίας, και ότι ξέκοψε με το περιβάλλον του, αποφασίζοντας να συνεχίσει τη ζωή του με την τέχνη και τα ταξίδια, με το όποιο κόστος.
Η απαλός φωτισμός της έκθεσης - που χάρισε στις εικόνες μια ολογραφική ποιότητα - καθώς και ο κομψός κατάλογός της παρείχαν μια εξαιρετική εισαγωγή σε ένα έργο του οποίου το εύρος παραμένει ανεξακρίβωτο. Ο Girault ενδέχεται να έχει παράγει από μία έως τρεις χιλιάδες επάργυρες χάλκινες πλάκες κατά τη διάρκεια αυτού του συγκεκριμένου ταξιδιού. Η έκθεση αποκαλύπτει επίσης ένα πολύ παράξενο παρασκήνιο. Οι νταγκεροτυπίες ήταν τοποθετημένες μέσα σε κουτιά από ξύλο φλαμουριάς και παρέμειναν αόρατες για το μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα. Το 1998, η οικογένεια του Girault αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή. Η Bibliothèque Nationale de France στο Παρίσι απέκτησε το μεγαλύτερο μέρος των φωτογραφιών, ενώ διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές μοιράστηκαν τις υπόλοιπες.
Ενώ οι φασματικές αποδόσεις του ταξιδιού του Girault είναι φανερά εξειδικευμένες - πλάκες ασυνήθιστων μεγεθών και τοξικές, σχεδόν αλχημικές, διαδικασίες εμφάνισης - αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν πώς ο επιμελητής της έκθεσης, ο Stephen C. Pinson, διαπραγματεύτηκε μία δύσκολη ιδέα: πως είναι το να είσαι κάπου ο πρώτος. Κάποιοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι αυτές οι νταγκεροτυπίες παρουσιάζουν ένα ακόμη παράδειγμα του γαλλικού επεκτατισμού μετά τον Διαφωτισμό - την υποτιθέμενη εκπολιτιστική αποστολή της χώρας - και αυτό ισχύει. Άλλοι θα μπορούσαν να πουν ότι είναι χρήσιμο που καταγράφουν κατεδαφισμένα ή εξαιρετικά απειλούμενα μνημεία - όπως ο μιναρές του ταζαμιού Umayyad στο Χαλέπι που γκρεμίστηκε το 2013 κατά τη διάρκεια του συνεχιζόμενου εμφυλίου πολέμου της Συρίας, οι κέδροι του Λιβάνου που τώρα καταστρέφονται από την κλιματική αλλαγή ή η Στήλη του Πομπιήου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, που φαίνεται να έχει καλυφθεί από πρόσφατα γκράφιτι - και αυτό επίσης ισχύει. (Στην εποχή του, ο Gustave Flaubert χαρακτήρισε αυτούς τους βανδαλισμούς "ενσάρκωση της ηλιθιότητας" - καμιά διαφωνία επ' αυτού.) Τέτοιες εντάσεις είναι αισθητές σε όλη την έκθεση, και είναι μέρος της σύγχρονης συζήτησης που αναπτύσσεται και σε άλλα μουσεία σχετικά με την αποικιοκρατική λεηλασία των αυτόχθονων έργων τέχνης.
Χρησιμοποιώντας στις λήψεις του εκτεταμένη έκθεση, από ένα έως δεκαπέντε ή και περισσότερα λεπτά - ανάλογα με τις συνθήκες ηλιοφάνειας, υγρασίας, τη σκόνη και τη βρωμιά - ο Girault επικεντρώθηκε στην αρχιτεκτονική. Σε κάποιες λίγες πρώιμες καλλιτεχνικές του αναζητήσεις, έτυχε μερικές φορές να φωτογραφίσει ένα-δύο δέντρα. Αλλά το σήμα κατατεθέν του είναι οι απόκοσμοι, ανέφελοι, γαλανοί ουρανοί με το νυχτερινό μπλε χρώμα τους που δημιουργούν μια αίσθηση αχρονικότητας σε έναν μη-τόπο. Οι λίγες πλάκες που δείχνουν φιγούρες - όπως μια εκπληκτική εικόνα μιας γυναίκας με ακάλυπτο πρόσωπο που καπνίζει ναργιλέ στο Κάιρο - δημιουργούν κι αυτές μια περίεργη ατμόσφαιρα αιωνιότητας. Ήταν αυτό το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα; Είναι δύσκολο να το ξέρεις. Αλλά αυτό που φαίνεται σίγουρο είναι το προνόμιο του Girault, η εμφανώς οριενταλιστική ματιά του που τον έκανε να οραματίζεται αυτές τις περιοχές σαν φανταστικούς κόσμους. Βέβαια, αυτή η απίστευτη έκθεση θα δώσει μεγαλύτερη αξία στον καλλιτέχνη, αλλά πώς θα εκτιμήσει τελικά εδώ ο κυμαινόμενος κανόνας τις όψεις της διαφορετικότητας - και, κατ' επέκταση τι σημαίνει να είσαι πρώτος;
Lauren O'Neill-Butler
Μτφ. Σ.Σ.
