11 ΜΑΡΤΙΟΥ 2020. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κηρύσσει πανδημία τον κορωνοϊό.
«Είμαστε έντονα ανήσυχοι από τα επίπεδα εξάπλωσης και έντασης και από τα επίπεδα αδράνειας. Ως εκ τούτου προχωρήσαμε στην εκτίμηση ότι η Covid-19 μπορεί να χαρακτηριστεί "πανδημία"», δηλώνει χαρακτηριστικά ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου.
«Εκατοντάδες άνθρωποι παλεύουν για τη ζωή τους στα νοσοκομεία. Τις επόμενες μέρες περιμένουμε να δούμε αύξηση στους ασθενείς του Covid-19, στον αριθμό των νεκρών και στις χώρες που θα νοσήσουν» επισημαίνει.
Ο ΠΟΥ καλεί καθημερινά τις χώρες να λάβουν έκτακτα και επιθετικά μέτρα: «Κρούσαμε τον κώδωνα του κινδύνου δυνατά και καθαρά».
Media briefing on #COVID19 with @DrTedros. #coronavirus https://t.co/aPFXT3ex5y
— World Health Organization (WHO) (@WHO) March 11, 2020
Οι δραματικές αυτές δηλώσεις έμελλε να αλλάξουν το ρου της ιστορίας. Οι εξελίξεις που ακολουθούν ραγδαίες. Οι χώρες, η μία μετά την άλλη, καταγράφουν κρούσματα και μετρούν νεκρούς. Επιβάλλουν αυστηρά μέτρα προκειμένου να μπει «φρένο» στην πορεία της πανδημίας. Κλείνουν τα σύνορά τους. Ο πλανήτης αλλάζει όψη. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια όψη. Η μάσκα προστασίας συνοδεύει πλέον την όποια μετακίνησή τους εκτός σπιτιού. Οι γειτονιές σιγούν. Οι δρόμοι αδειάζουν. Η αυστηρή προειδοποίηση μία: «Μείνετε σπίτι».
H αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση και η αμοιβαία ενθάρρυνση και υποστήριξη, παραμένουν τα ισχυρότερα όπλα μας, όχι μόνο απέναντι στην COVID-19, αλλά και απέναντι σε οποιαδήποτε πανανθρώπινη απειλή.
«Η ανθρωπότητα βιώνει πρωτόγνωρες εμπειρίες – Δεν ήταν προετοιμασμένη»
«Από τις αρχές του περασμένου έτους, που ο πλανήτης εισήλθε στον κυκεώνα της πανδημίας Covid-19, η ανθρωπότητα βιώνει πρωτόγνωρες εμπειρίες, για τις οποίες δεν ήταν προετοιμασμένη», σημειώνει στο LIFO.gr ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, επιμελητής Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, Απόστολος Β. Ψάρρης.
«Οι συνέπειες στην ψυχική υγεία έχουν ήδη αρχίσει να καταγράφονται από τη διεθνή ψυχιατρική κοινότητα σε εκατοντάδες μελέτες που τρέχουν αυτή την στιγμή» αναφέρει, εξηγώντας πως «θα χρειαστούμε χρόνο για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχική υγεία των ανθρώπων».
Ωστόσο, όπως διευκρινίζει, «οι πρώτες ενδείξεις οδηγούν σε αρκετά ανησυχητικά συμπεράσματα», ενώ σημειώνει πως αποτελεί κοινή διαπίστωση όλων των ειδικών ψυχικής υγείας ότι έχει αυξηθεί σημαντικά η ζήτηση των υπηρεσιών τους.
Άγχος, κατάθλιψη και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις
Σύμφωνα με τα όσα δηλώνει στο LIFO.gr, ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης, «άγχος, κατάθλιψη, αϋπνία, διατροφικές διαταραχές, κατάχρηση ουσιών και ενδοοικογενειακές συγκρούσεις είναι μερικά από τα συνηθέστερα προβλήματα για τα οποία οι άνθρωποι προστρέχουν σε βοήθεια».
«Συναισθήματα φόβου, ανασφάλειας, μοναξιάς, αβεβαιότητας, ματαίωσης και θυμού έχουν την τάση να γενικεύονται σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες». Τα συναισθήματα αυτά δεν προέρχονται μόνο από την ίδια την πανδημία, «αλλά και από τα αυστηρά μέτρα κοινωνικού και οικονομικού περιορισμού που εφαρμόστηκαν ως τρόπος διαχείρισης της κρίσης από τις περισσότερες κυβερνήσεις, οι οποίες προσπαθώντας να συγκεράσουν επιδημιολογικές με πολιτικές σκοπιμότητες, καταλήγουν συχνά σε πρόκληση κοινωνικής δυσφορίας και ιδεολογικών αδιεξόδων, με συχνό αποτέλεσμα την δημιουργία φαύλων αυτοτροφοδοτούμενων κύκλων θυμού και ανασφάλειας»,όπως αναφέρει ο επιστήμονας.
Ποια συναισθήματα «γεννούν» τη συνωμοσιολογία
Ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης εξηγεί πως «το τελευταίο αυτό φαινόμενο έχει προκαλέσει με τη σειρά του μια διεθνή έκρηξη διακίνησης συνωμοσιολογικών ιδεών σε βαθμό που δεν είναι εύκολο να εξηγηθεί μόνο ψυχιατρικά, αφού πολλές φορές εκφράστηκαν τέτοιες απόψεις ακόμη και από θεσμικές πηγές, όπως ηγέτες σημαντικών κρατών (πχ. Τραμπ, Μπολσονάρου κ.ά.)».
«Πολίτες και πολιτικοί, μπροστά στην αναγκαστική παραδοχή της ευαλωτότητας και της βίαιης απώλειας ελέγχου που έχουν στη ζωή τους απέναντι σε χαοτικά πολυπαραγοντικά φυσικά και ταυτόχρονα κοινωνικά φαινόμενα, όπως είναι μία πανδημία, βιώνουν τέτοια συναισθήματα ανασφάλειας και ματαίωσης, που προτιμούν να κατασκευάσουν μια νοητική υπόθεση συνομωσιολογίας για να νοηματοδοτήσουν εναλλακτικά το τραυματικό τους βίωμα, αφού η πραγματικότητα φαντάζει τρομακτικότερη» δηλώνει.
Ωστόσο, συνιστά την προσοχή λέγοντας πως «δεν πρέπει να συγχέουμε τον δυσλειτουργικό αμυντικό μηχανισμό της συνωμοσιολογικής υπεκφυγής με το αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπων να συμμετέχουν στο δημόσιο διάλογο, να ασκούν κριτική στις πολιτικές αποφάσεις και να διαμορφώνουν πολιτικά αιτήματα». Μάλιστα, σύμφωνα με τον ειδικό ψυχικής υγείας, «έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα, όπου Κυβερνητικές Αρχές, ΜΜΕ ή ακόμη και ειδικοί επιστήμονες σπεύδουν να ετικετοποιήσουν απόψεις και ανθρώπους με την ταμπέλα του συνομωσιολόγου ή του “ψεκασμένου”, απλώς και μόνο λόγω ιδεολογικής ή πολιτικής ασυμφωνίας».
Ο ασυνόδευτος θάνατος και οι επιπτώσεις για τους συγγενείς
Σε πολλές περιπτώσεις μεγάλο πλήγμα για όσους έχουν χάσει δικούς τους ανθρώπους από τον κορωνοϊό δεν αποτελεί μόνο η ίδια η τραγωδία αλλά και η ιδέα του ασυνόδευτου θανάτου.
«Οι πολυάριθμες ανθρώπινες απώλειες, που αφήνει πίσω της η πανδημία σε συνδυασμό με τον μοναχικά απόκοσμο τρόπο, που η Covid -19 οδηγεί τα θύματά της στο θάνατο, έχει προκαλέσει πολύ μεγάλες δυσκολίες στην διαχείριση της απώλειας και του πένθους, για τους αγαπημένους που μένουν πίσω» αναφέρει στο LIFO.gr ο κ. Ψάρρης.
Σύμφωνα με τον ίδιο, «τα υγειονομικά πρωτόκολλα που η μεταδοτικότητα της νόσου επιβάλλει, αναγκάζουν τους προσφιλείς να μην μπορούν να συμπαρασταθούν στον άνθρωπό τους τις τελευταίες του στιγμές, να μην επιτρέπεται να του μιλήσουν και να τον αποχαιρετήσουν όπως εκείνοι αισθάνονται, παρά μέσω ψυχρών ηλεκτρονικών συσκευών». Μάλιστα, δεν μπορούν να τον κηδέψουν σύμφωνα με τα έθιμα και τις θρησκευτικές τους ανάγκες. «Όλο και συχνότερα, λοιπόν, οι ειδικοί ψυχικοί υγείας θα ερχόμαστε αντιμέτωποι με περιπλεγμένα πένθη ανθρώπων που κατακλύζονται από ενοχές, λόγω της απουσίας τους από το πλευρό του αγαπημένου ή από αμφιβολίες και βασανιστικές σκέψεις σχετικά με το κατά πόσο θα μπορούσε να αποφευχθεί το μοιραίο. Αν σκεφτούμε δε, ότι πρόκειται για μεταδοτική νόσο, μπορούμε να φανταστούμε πόσο εφιαλτικά ενοχική μπορεί να είναι η ιδέα μιας ενδεχόμενης δικής τους υπαιτιότητας της μετάδοσης στον άνθρωπο που χάθηκε».
Τρίτη ηλικία: Ο φόβος της μόλυνσης και η μοναξιά
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στις ηλικιακά διακριτές πληθυσμιακές ομάδες είναι διαφορετικές και σχετίζονται με τις προτεραιότητες της καθεμιάς.
Ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης επισημαίνει πως στην τρίτη ηλικία κυριαρχεί ο φόβος της μόλυνσης, που γίνεται αντιληπτός σαν άμεση απειλή βιολογικού αφανισμού, ενεργοποιώντας στους μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους αμυντικές συμπεριφορές. Όπως παρατηρεί, είναι πιο πρόθυμοι και πειθαρχημένοι στην τήρηση των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης, δείχνουν μεγαλύτερη στωικότητα και διάθεση συνεργασίας και θυμώνουν με την ανεμελιά των νεότερων. Ωστόσο, «η μοναξιά και η έλλειψη επαφής με παιδιά και εγγόνια τούς καθιστά ευάλωτους σε συναισθηματική αποστέρηση, ιδίως εκείνους που δεν έχουν σύντροφο και ζουν εντελώς μόνοι, με μόνη ίσως παρέα μια τηλεόραση που υπερ-προβάλλει τρομακτικές ειδήσεις.
Νέοι και έφηβοι: Απογοήτευση, θυμός και ανυπομονησία
Οι νέοι άνθρωποι και οι έφηβοι αισθάνονται λιγότερο την άμεση απειλή, παρατηρεί ο κ. Ψάρρης. «Ενοχλούνται περισσότερο από τους περιορισμούς, δείχνουν μεγαλύτερη διάθεση απειθαρχίας και αντιλαμβάνονται την ανάγκη επικοινωνίας και επαφής με τους συνομήλικους, ως ζωτικότερης σημασίας. Η εξοικείωσή τους με την τεχνολογία, τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τους παρέχει πολλαπλές δυνατότητες αναπλήρωσης των αυξημένων ψυχοκοινωνικών τους αναγκών».
Ωστόσο, σύμφωνα με τον επιστήμονα, ανησυχούν για το μέλλον τους, την πορεία των σπουδών τους ή την επαγγελματική τους αποκατάσταση, λόγω του δυσχερούς οικονομικού περιβάλλοντος που διαμορφώνει η πανδημία. «Απογοήτευση, θυμός και ανυπομονησία συναντάμε συχνότερα στην ομάδα αυτή».
Η μέση ηλικία η ψυχικά περισσότερο επιβαρυμένη
Αναφερόμενος στις επιπτώσεις που έχει η πανδημία στην ψυχική υγεία των μεσήλικων, ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης δηλώνει στο LIFO.gr, ότι ίσως είναι εκείνη που φαίνεται να έχει επιβαρυνθεί ψυχικά περισσότερο. Σε αυτή την ηλικία οι άνθρωποι αρχίζουν προοδευτικά να έρχονται σε επαφή με τα πρώτα σημάδια του χρόνου. «Αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, μεταβολικές διαταραχές κάνουν σιγά - σιγά την εμφάνισή τους και ''χτυπούν'' τα πρώτα καμπανάκια κινδύνου, πλέον και ως επιβαρυντικοί παράγοντες για σοβαρή εκδήλωση νόσου από ενδεχόμενη μόλυνση».
Άρα, όπως συμπεραίνει, το άγχος για την υγεία και ο φόβος για το θάνατο κάνουν συχνά την εμφάνισή τους, ίσως και για πρώτη φορά στη ζωή τους. «Επιπλέον, να μην ξεχνάμε πως είναι ούτως ή άλλως η λεγόμενη γενιά σάντουιτς».
Πρόκειται για μία γενιά ανθρώπων, συνήθως στο απόγειο της επαγγελματικής τους καριέρας, "πνιγμένοι’’ ανάμεσα σε αυξημένες υποχρεώσεις ανατροφής παιδιών και φροντίδας υπερήλικων γονέων με πολλαπλά προβλήματα υγείας. «Διαρκώς αυξανόμενος όγκος υποχρεώσεων σε συνδυασμό με ανασφάλεια και αβεβαιότητα για το οικονομικό, επαγγελματικό και βιολογικό τους μέλλον, δημιουργεί εκρηκτικό μείγμα που μπορεί να πυροδοτήσει από επεισόδια γενικευμένου άγχους και πανικού, ως διαταραχές της συμπεριφοράς και των ενορμήσεων που μπορούν να φτάσουν σε δυσλειτουργική διαχείριση θυμού ή επιθετικότητα και ενδοοικογενειακή βία» αναφέρει.
Μετατρέψτε τις δυσκολίες σε ευκαιρίες - Πώς να αντιμετωπίσετε την καθημερινότητα
Εκείνο που οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να έχουν ανάγκη κατά την διάρκεια της πανδημίας είναι η επιστροφή σε έναν καθημερινό ρυθμό που να τους δίνει μια αίσθηση κανονικότητας και ανάκτησης του ελέγχου πάνω στη ζωή τους.
Ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης εκτιμά ότι η «συνεχής ενασχόληση με τρομολαγνική ειδησεογραφία, μεμψιμοιρία και ανατροφοδότηση της ματαίωσης, μόνο χειρότερα μπορεί να μας κάνουν να νιώσουμε», ενώ επισημαίνει ότι δεν έχει νόημα να σκεφτόμαστε «πράγματα που δεν ελέγχονται και δεν μπορούμε να αλλάξουμε».
Αντίθετα, όπως προτείνει «αν προσπαθήσουμε να διοχετεύσουμε την περίσσεια χρόνου και ενέργειας που συσσωρεύεται από την αναγκαστική αναστολή πολλών επαγγελματικών και κοινωνικών δράσεων και συνηθειών, σε δραστηριότητες εσωτερικής αυτοβελτίωσης, μπορεί να αξιοποιήσουμε την περίσταση ικανοποιώντας προσωπικές ανάγκες που βάλτωναν σε μακροχρόνιες αναβολές και υλοποιώντας εφικτές δημιουργικές αλλαγές».
«Ίσως να είναι η στιγμή να χάσουμε τα παραπανίσια κιλά βελτιώνοντας τη διατροφή μας, να ασκηθούμε σωματικά λίγο παραπάνω αδράχνοντας την ευκαιρία για δικαιολογημένη έξοδο και να τακτοποιήσουμε ντουλάπες και συρτάρια μας».
Σύμφωνα με τον επιστήμονα, «μπορεί να είναι μια ευκαιρία να διαβάσουμε τα βιβλία που έμειναν αδιάβαστα στην βιβλιοθήκη μας, να θυμηθούμε και να ακούσουμε ξανά τις αγαπημένες μας μουσικές, να δούμε παλιές κινηματογραφικές ταινίες που δεν είχαμε προλάβει να δούμε».
«Πάνω από όλα, όμως, να μην σταματήσουμε να εκμεταλλευόμαστε κάθε ευκαιρία και κάθε μέσο επικοινωνίας με τους άλλους, γνωστούς, φίλους και συγγενείς», συμβουλεύει ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης.
Για «τσουνάμι» ζήτησης των υπηρεσιών της προετοιμάζεται η ψυχιατρική κοινότητα
Ερωτηθείς ποιες θα είναι οι συνέπειες στην ψυχική υγεία των ανθρώπων όταν περάσει το κύμα της πανδημίας και επιστρέψουμε στην κανονικότητα, ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης εμφανίζεται ιδιαίτερα ανήσυχος, κάνοντας λόγο για «τσουνάμι» ζήτησης των συγκεκριμένων υπηρεσιών.
«Η ψυχιατρική κοινότητα προετοιμάζεται για ένα πραγματικό ''τσουνάμι'' ζήτησης των υπηρεσιών της κατά το μετά Covid-19 διάστημα» αναφέρει χαρακτηριστικά.
«Σοβαρές χρόνιες ψυχικές παθήσεις, όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή πρόκειται να παρουσιάσουν υποτροπή το αμέσως επόμενο διάστημα» σημειώνει. «Η ιδιαίτερα ευπαθής αυτή ομάδα ασθενών έχει απομακρυνθεί από τη θεραπευτική σχέση με το γιατρό της. Οι ειδικοί πολλές φορές αδυνατούν να συνταγογραφήσουν τη ζωτικής σημασίας φαρμακευτική αγωγή τους», αναφέρει, εξηγώντας πως αυτό συμβαίνει «γιατί όλο το Εθνικό Σύστημα Υγείας έχει υποβαθμίσει τη λοιπή λειτουργία του, εστιάζοντας σχεδόν αποκλειστικά στην πανδημία. Εξωτερικά ιατρεία που έχουν μειώσει δραματικά τον αριθμό των διαθέσιμων ραντεβού και ασθενείς που φοβούνται να επισκεφθούν τα Νοσοκομεία, αφήνουν παραμελημένες όλες τις υπόλοιπες παθολογικές καταστάσεις συμπεριλαμβανομένων των ψυχιατρικών».
Φόβοι για «χιονοστιβάδα» μεικτών αγχωδών-καταθλιπτικών διαταραχών
Σύμφωνα με τα όσα δηλώνει στο LIFO.gr ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, αγχώδεις και υποχονδριακές διαταραχές που σχετίζονται με το φόβο της μόλυνσης αναμένεται να εμφανίζονται έως και χρόνια μετά την πανδημία. Μάλιστα, εκτιμά πως είναι πολύ πιθανό «να αντιμετωπίσουμε ''χιονοστιβάδα'' μεικτών αγχωδών-καταθλιπτικών διαταραχών στην πολύ μεγάλη κατηγορία ανθρώπων που καταστρέφονται οικονομικά και χάνουν τις επιχειρήσεις και τις θέσεις εργασίας τους».
Περιπλεγμένα πένθη θα φτάσουν έως τις πόρτες των ειδικών
«Οι σχέσεις των ανθρώπων συνεχίζουν να δοκιμάζονται. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας, όπως και οι δικηγόροι, θα διαπιστώσουν αύξηση σε αριθμό διαζυγίων και ενδοοικογενειακών διενέξεων» αναφέρει ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης. Παράλληλα, εκτιμά ότι «περιπλεγμένα πένθη θα φτάσουν με όλη τους την απόγνωση έως τις πόρτες των ειδικών, όσο χιλιάδες θύματα της νόσου αφήνουν πίσω τους αγαπημένους να βασανίζονται από ενοχές που δεν στάθηκαν δίπλα τους να τους αποχαιρετήσουν την στερνή τους στιγμή».
Νέοι άνθρωποι, έφηβοι και παιδιά μεγαλώνουν σε ένα όλο και πιο δυστοπικό περιβάλλον, μακριά από το σχολείο ή το πανεπιστήμιο, χωρίς ουσιαστική επικοινωνία με συνομηλίκους, αποκομμένοι από αγαπημένες δραστηριότητες, αθλητισμό και τέχνες. Ο ειδικός της ψυχικής υγείας εμφανίζεται βέβαιος πως οι επιπτώσεις των δυσμενών αυτών συνθηκών θα «γεννήσουν» δυσλειτουργικές κοινωνικές συμπεριφορές.
«Η πανδημία, όπως όλοι ελπίζουμε, θα υποχωρήσει από τη διαρκώς αυξανόμενη εμβολιαστική κάλυψη παγκοσμίως. Οι συνέπειες όμως στην ψυχική υγεία θα συνεχίσουν να είναι επώδυνες για αρκετά ακόμη χρόνια» επισημαίνει.
Ωστόσο, κλείνοντας ο κ. Απόστολος Β. Ψάρρης στέλνει ένα μήνυμα αισιοδοξίας πως «η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση και η αμοιβαία ενθάρρυνση και υποστήριξη, παραμένουν τα ισχυρότερα ''όπλα'' μας, όχι μόνο απέναντι στην Covid-19, αλλά και απέναντι σε οποιαδήποτε πανανθρώπινη απειλή».
