Ο Amir Khodajo ξεκίνησε από το Αφγανιστάν και ήρθε στην Ελλάδα, όπως και πολλοί άλλοι συμπατριώτες του, ως πρόσφυγας. Πρώτη στάση σε ελληνικό έδαφος το στρατόπεδο της Μόριας. Μαζί του είχε τη μητέρα του και τα τρία του αδέλφια. Στη χώρα μας ερχόταν γεμάτος όνειρα, φιλοδοξίες και ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον, ξεφεύγοντας από τη σκοτεινή καθημερινότητα της Χεράτ, της παραποτάμιας πόλης που βρίσκεται στη κοιλάδα του Χαρίρουντ.
Στα δεκαεννιά του τού χρόνια έλαχε να είναι ο προστάτης της οικογένειας, αφού έχασε τον πατέρα του όταν ήταν δεκατεσσάρων ετών. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην κόλαση της Μόριας, ο Amir διαγνώστηκε με σοβαρή καρδιακή νόσο. Υπήρχε, μάλιστα, ιατρικό ιστορικό στην οικογένεια. Η ανάγκη για μεταμόσχευση καρδιάς ήταν άμεση.
Η οικογένεια μετακόμισε γρήγορα στην Αθήνα, αναζητώντας θεραπεία. Ο Amir, όμως, δεν τα κατάφερε. Η καρδιά του τον πρόδωσε. Σήμερα, η μητέρα και τα τρία ανήλικα αδέλφια του εξακολουθούν να παλεύουν αντιμέτωποι με κακουχίες, ζώντας σε ένα διαμέρισμα στην περιοχή των Πατησίων. Ψάχνουν να βρουν ένα νέο νήμα και μια καλύτερη τύχη, έχοντας χάσει ήδη δύο μέλη της οικογένειάς τους.
Η οικογένεια, προσπαθώντας να ξεπεράσει το σοκ του τραγικού χαμού και αφού πήρε άσυλο, παραμένει ξεχασμένη σε μια καθημερινότητα χωρίς μέλλον και χωρίς βοήθεια από πουθενά. Τα επιδόματα κόπηκαν αμέσως μετά τον χαμό του Amir. Πιστεύω πως αυτό που πήγε λάθος ήταν η έλλειψη ανθρωπιάς σε ένα ανθρωπιστικό σύστημα. Η αντιμετώπιση των ανθρώπων ως ένα νούμερο, ένα κομμάτι του συστήματος.
Ο Θοδωρής Ρήγος είναι φωτογράφος και καταπιάνεται επαγγελματικά με βιωματικά θέματα ταυτότητας και ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες εκθέσεις και έχει βραβευτεί για το έργο του. Το 2019 παρακολούθησε το πρόγραμμα ντοκιμαντέρ, φωτογραφίας και δημοσιογραφίας στο Spéos International Photographic Institute & Magnum Photos που έγινε στο Παρίσι.
Με τον Amir γνωρίστηκαν στην είσοδο του στρατοπέδου της Μόριας, όταν βρέθηκε εκεί για την πρώτη του αποστολή. Ήταν το πρόσωπο που τον βοήθησε στο πρότζεκτ που ετοίμαζε, αφού ο Amir εργαζόταν ως μεταφραστής και ξεναγός. Διατήρησαν την επικοινωνία τους και έγιναν φίλοι για μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού ο Θοδωρής επέστρεψε στη Μόρια άλλες πέντε φορές.
Βλέποντας τον Amir και την οικογένειά του αποφάσισε να τους γνωρίσει καλύτερα και να δημιουργήσει μια φωτογραφική προσφυγική ιστορία ενηλικίωσης και εξέλιξης στη διάρκεια των ετών. Ωστόσο, ο θάνατος του Amir έβαλε ένα πρόωρο τέλος.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Θοδωρής Ρήγος, ο οποίος φωτογράφισε αυτή την ανθρώπινη τραγωδία, διηγείται την ιστορία και τις δυσκολίες αυτών των ανθρώπων, τις προσπάθειες που έγιναν για τη μεταμόσχευση, το αιφνίδιο τέλος του Amir και το αμφίβολο μέλλον της οικογένειάς του.
— Τι ήταν αυτό που σε παρακίνησε να ασχοληθείς με αυτό το πρότζεκτ;
Το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς μου συνδέεται με εμπειρίες και βιώματα, καθώς, μεγαλώνοντας, κατάλαβα πως όλα ξεκινάνε από μέσα μας. Η μητέρα μου ήταν και η ίδια πρόσφυγας πολέμου. Ζούσε στην Αμμόχωστο της Κύπρου και στα δεκαεννιά της βίωσε το πραξικόπημα του 1974. Αυτό με έκανε να βιώσω τη θλίψη της προσφυγιάς και του πολέμου μέσα στην ίδια μου την οικογένεια. Σε νεαρή ηλικία ανέπτυξα την ενσυναίσθηση, αφού κατάλαβα το πλήγμα που μπορεί να επιφέρει ο πόλεμος στην ψυχή του ανθρώπου.
Το 2020, αφού άλλαξα την καριέρα μου για να γίνω φωτογράφος, και μετά τις σπουδές μου στο Παρίσι, πήρα τα απαραίτητα εφόδια και επέλεξα να ασχοληθώ με το προσφυγικο, που απασχολούσε την Ελλάδα από το 2015. Τον Φεβρουάριο του 2020, κάνοντας τα πρώτα μου βήματα στη Μόρια, γνώρισα τον Amir. Έπαιξε σημαντικό ρόλο ως μεταφραστής και ξεναγός, καθώς με βοήθησε να συνομιλήσω με ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Μόριας, πρόσφυγες που έρχονταν από τη Συρία, το Αφγανιστάν και άλλα κράτη, κάτι που, λόγω της γλώσσας, φαινόταν αδύνατο. Γίναμε γρήγορα φίλοι, καθώς ήταν ένα πολύ καλό και θετικό παιδί.
Μέσα από πέντε αποστολές στη Λέσβο το 2020, καταγράφοντας και το τέλος της Μόριας μετά την καταστροφική φωτιά –δημιουργώντας τα δύο πρότζεκτ Afloat & Afloat 2.0–, συνειδητοποίησα πως είναι σημαντικό να καταγράψω την ιστορία της προσφυγιάς και την πορεία της οικογένειας προς ένα καλύτερο αύριο. Καθώς είμαι κατά του poverty porn, πίστεψα πως η ιστορία αυτή θα βοηθούσε τον κόσμο να ταυτιστεί με την αλήθεια, να μπει έστω και λίγο στη θέση του πρόσφυγα.
Τον Σεπτέμβρη του 2020 βρεθήκαμε με τον Amir στην Αθήνα. Διαγνώστηκε, όμως, με μια πολύ σοβαρή πάθηση στην καρδιά και, τυχερός μέσα στην ατυχία του, μεταφέρθηκε στην Αθήνα μαζί με όλη την οικογένεια, αφού ήταν προστάτης. Αμέσως ξεκινήσαμε το πρότζεκτ, με σκοπό να ακουστεί το πρόβλημά του και να μπει το συντομότερο δυνατό σε λίστα για μεταμόσχευση καρδιάς. Έτσι, λοιπόν ξεκίνησε το Adrift.
— Ποιες δυσκολίες συνάντησες;
Αρχικά, η βασική δυσκολία ήταν προφανώς το να κερδίσω την εμπιστοσύνη της οικογένειας του. Οι φωτογράφοι πάντα επιλέγουμε την απόσταση που πρέπει να κρατήσουμε από το εκάστοτε θέμα. Στην προκειμένη περίπτωση η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική. Πρέπει πρώτα να είσαι άνθρωπος και μετά φωτογράφος. Και όταν είσαι άνθρωπος, δένεσαι, αφιερώνεις τη ζωή σου, μαθαίνεις, με όποιο πιθανό αντίκτυπο έχει αυτό στον ψυχισμό σου.
Περνώντας μια κατάθλιψη, μετά τις επισκέψεις μου στη Μόρια, ψυχικά ένιωσα πως είχα γίνει ήδη πιο δυνατός. Δεν πρέπει ούτε στιγμή να υπάρχει η παραμικρή υπόνοια εκμετάλλευσης. Ο σεβασμός στους ανθρώπους, στη θρησκεία, στα ήθη και στα έθιμα που φέρνουν μαζί τους είναι ό,τι πιο σημαντικό για την ομαλή τους μετάβαση στον δυτικό κόσμο.
Η μεγαλύτερη δυσκολία που συνάντησα, όμως, ήταν όταν άρχισα να κατανοώ το φιλανθρωπικό σύστημα, το σύστημα στο οποίο οι πρόσφυγες και οι μετανάστες απευθύνονται για την κάλυψη των βασικών αναγκών τους, βλέποντας ότι αυτή οι παροχή βοήθειας είχε θολό αποτέλεσμα. Ραντεβού με γιατρούς που απλώς συνταγογραφούσαν τεράστιο όγκο φαρμάκων σε ένα παιδί δεκαεννιά χρονών, τα οποία κάποιες φορές δεν έπρεπε καν να καταναλώνονται ταυτόχρονα. Ένας φαύλος κύκλος που δεν οδηγούσε πουθενά.
Βλέποντας τον χρόνο να τρέχει, αποφάσισα να ενεργήσω μόνος μου. Μέσα σε λιγότερο από έναν μήνα κατάφερα να κάνω περισσότερα από οποιαδήποτε βοήθεια τού είχε δοθεί τους τελευταίους μήνες: καρδιοχειρουργικό κέντρο, μαθήματα αγγλικών, γραφειοκρατικές ανάγκες με βοήθεια πολλών ανθρώπων που το εκτίμησαν και με βοήθησαν εθελοντικά και γρήγορα. Και κάπου εκεί συνειδητοποίησα πως το φιλανθρωπικό σύστημα αντιμετωπίζει πρόβλημα. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο πλήγμα που δέχτηκα αλλά και το μεγαλύτερο μάθημα που πήρα.
— Πες μας λίγα λόγια για τον Amir.
Ο Amir ήταν ένα παιδί με αγνή ψυχή. Ήταν το πρώτο άτομο που γνώρισα το πρώτο βράδυ στη Μόρια. Ήταν ένα πρότυπο θετικότητας μέσα σε μια καθημερινή θλίψη. Καθώς είχε χάσει τον πατέρα του στην ηλικία των δεκατεσσάρων από την ίδια καρδιακή νόσο, είχε μάθει από μικρός να προστατεύει την οικογένεια και τους γύρω του. Ήταν γιος, αδελφός, φίλος και πατέρας. Ήταν εκείνος που χώριζε τα αδελφάκια του όταν τσακώνονταν, εκείνος που έπαιζε μαζί τους, εκείνος που έφερνε φαγητό στο σπίτι και εκείνος που βοηθούσε τη μητέρα του σε όλα. Τον παρακολουθούσα να αλλάζει αυτούς τους τέσσερις ρόλους μέσα σε ελάχιστο χρόνο.
Τον θαύμαζα. Μου έμαθε πολλά ακόμη, κι ας είμαι πάνω από τριάντα ετών. Συναισθήματα που δεν ένιωσα ποτέ. Ήταν ο μόνος που ήξερε λιγοστά αγγλικά και μπορούσε να βοηθήσει την οικογένειά του, ο σημαντικότερος σύνδεσμός της με την κοινωνία. Ο μόνος που μπορούσε να δουλέψει για να βγάλει λίγα χρήματα. Όμως οι γιατροί δεν το επέτρεπαν.
Πολλές φορές με βοηθούσε ως φωτογράφο. Μου έδινε πληροφορίες για να πάμε για ρεπορτάζ, όταν κατέφθανε κόσμος από τη Μόρια στην Αθήνα. Είχε πάθος με αυτό που έκανα και καθημερινά του μάθαινα πράγματα. Ήθελα να του ανοίξω το μυαλό, να διευρύνω τους ορίζοντές του. Να τον κάνω να δει τη μεγάλη φωτογραφία των πραγμάτων και των εμποδίων της καθημερινότητας. Οι ρόλοι μας είχαν αντιστραφεί και ήμουν εγώ ο καθοδηγητής του. Έπρεπε να τον βοηθήσω να ξαναρχίσει να έχει όνειρα για το μέλλον.
Όταν πήγαμε βόλτα στο πάρκο του Ιδρύματος Νιάρχος, έτρεχε και έπαιζε σαν να ήταν μικρό παιδί. Σαν ένα παιδί που δεν έζησε παιδική ηλικία. Ο Amir είχε τον φόβο του θανάτου κάθε λεπτό που περνούσε. Ωστόσο, δεν το έδειχνε ποτέ. Ένιωθα πως το είχε αποδεχτεί και κάθε μέρα μού έλεγε «Inshallah». Ήταν η λέξη μας, που συνοδευόταν από μια σφιχτή αγκαλιά. «Με την βοήθεια του Θεού, όλα θα γίνουν». Ήταν αδιαμφισβήτητα ένα ήρωας.
— Τι κρατάς περισσότερο από την ιστορία του Amir και γιατί είχε αυτήν τη τραγική κατάληξη; Τι πήγε λάθος;
Η ιστορία του Amir είχε τραγική κατάληξη. Έφυγε μέσα στο ίδιο του το σπίτι το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου του 2020. Σε προσωπικό ραντεβού με καρδιολόγο βρέθηκε λύση ώστε να έχει ποιότητα ζωής για κάποια χρόνια. Να μην πεθάνει από ξαφνικό θάνατο έως ότου βρεθεί μόσχευμα. Κλήθηκα ο ίδιος να μεταφέρω τα νέα στον υπεύθυνο της ΜΚΟ που παρείχε ένα μικρό επίδομα, μια στέγη, ραντεβού με γιατρούς καθώς και τα φάρμακά του.
Την περίοδο εκείνη έμενα στο εξωτερικό. Και ενώ καλούσα καθημερινά, δεν έπαιρνα καμία απάντηση. Τα Χριστούγεννα θα γυρνούσα στην Ελλάδα και είχα σκοπό να δράσω μόνος μου, αφού δεν υπήρχε ανταπόκριση και ο χρόνος περνούσε. Όμως δεν πρόλαβα. Κάπου μεταξύ ενός επερχόμενου lockdown και αδιαφορίας από τους υπεύθυνους ο Amir έμεινε χωρίς φάρμακα. Οι μέρες περνούσαν ώσπου μια μέρα, μετά το «Σαλάτ», την πρωινή προσευχή στο σπίτι, ο Amir έφυγε από τη ζωή.
Δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από το Refugee Camp της Βοσνίας. Ένας φίλος του που γνώρισα στη Μόρια μού μετέφερε τα νέα. Αμέσως έκανα βιντεοκλήση στο τηλέφωνο του Amir και το θέαμα ήταν σοκαριστικό. Έπρεπε να φανώ δυνατός και να συνεννοηθώ με το γραφείο τελετών, το ασθενοφόρο και την αστυνομία από το εξωτερικό. Η ΜΚΟ πουθενά.
Λίγες μέρες μετά επέστρεψα στην Αθήνα. Αν δεν ήμουν εκεί, η μάνα δεν θα αποχαιρετούσε ποτέ το παιδί της. Η οικογένεια, προσπαθώντας να ξεπεράσει το σοκ του τραγικού χαμού και αφού πήρε άσυλο, παραμένει ξεχασμένη σε μια καθημερινότητα χωρίς μέλλον και χωρίς βοήθεια από πουθενά. Τα επιδόματα κόπηκαν αμέσως μετά τον χαμό του Amir.
Πιστεύω πως αυτό που πήγε λάθος ήταν η έλλειψη ανθρωπιάς σε ένα ανθρωπιστικό σύστημα. Η αντιμετώπιση των ανθρώπων ως ένα νούμερο, ένα κομμάτι του συστήματος. Αδιαμφισβήτητα πολλές ΜΚΟ κάνουν πολύ σωστά τη δουλειά τους. Υπάρχει, όμως, μια λεπτή γραμμή που λέγεται ευθύνη για την ανθρωπότητα. Και ως μάρτυρας, πλέον, μπορώ να πω πως τα πράγματα πολλές φορές δεν είναι όπως φαίνονται. Το πιο λυπηρό είναι πως αυτή είναι μια ιστορία μέσα σε εκατομμύρια άλλες που δεν θα μάθουμε ποτέ.
Αυτό που κρατώ είναι πως δεν υπάρχει χρόνος. Ο Amir με έμαθε να είμαι εκεί για τους ανθρώπους τώρα, όχι μετά, ούτε αύριο. Όπως έλεγε ο ίδιος: «Αν ένας άνθρωπος βοηθούσε μόνο έναν άλλο άνθρωπο, ο κόσμος θα ήταν καλύτερος. Όμως αν επιλέξεις να βοηθήσεις, κάνε το μέσα από τα βάθη της καρδιάς σου». Awareness is nothing without action.
