ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΚΑΙΝΕ ΑΚΟΜΑ σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά καθώς γράφουμε αυτό το άρθρο οι περισσότερες είναι σε ύφεση και η κατάσταση φαίνεται να είναι υπό έλεγχο. Μεγάλη διαφορά με τις αμέσως προηγούμενες ημέρες, όπου υπήρχε μια έντονη αίσθηση ότι ο κόσμος ερχόταν στο τέλος του μέσα στην πύρινη λαίλαπα που κάλυπτε από την Εύβοια και τη Βόρεια Αττική μέχρι την Ηλεία και τη Μάνη. Έχουμε συνηθίσει τις φωτιές τους καλοκαιρινούς μήνες στη χώρα μας και την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά το μέγεθος αυτής της καταστροφής ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, κι έφερε πολλούς από εμάς στα όρια των αντοχών μας.
Καθώς ασχολούμαστε επαγγελματικά με θέματα κλιματικής αλλαγής και παρακολουθούμε από κοντά τα επιστημονικά ευρήματα και τις σχετικές αναλύσεις περιμέναμε ότι κάποια στιγμή θα γίνει κάτι τέτοιο: πολύ υψηλές θερμοκρασίες, λειψυδρία, δασικές φωτιές, ερημοποίηση, αλλά και ξαφνικές πλημμύρες και κυκλώνες. Τα είχαμε ενσωματώσει στα άρθρα, τα βιβλία και τις ομιλίες μας αλλά με ένα «θα» μπροστά, καθώς περιμέναμε να γίνουν πιο αισθητά τις επόμενες δεκαετίες. Πιστεύαμε ότι υπήρχε περισσότερος χρόνος για να αποφευχθούν οι καταστροφές, με μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων του θερμοκηπίου, εισαγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλαγές στις μεταφορές, στις μονώσεις κτιρίων, περιφερειακά σχέδια προσαρμογής στη κλιματική αλλαγή, κλπ.
Όλα αυτά εξακολουθούν να αποτελούν άμεση προτεραιότητα, για να μην γίνουν τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Αλλά οι πολύ σοβαρές επιπτώσεις από τη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου που έχουν ήδη εκλυθεί στην ατμόσφαιρα έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται με μεγάλη ένταση ήδη, στη χώρα μας και στον κόσμο ολόκληρο. Το επιβεβαιώνουν τα ρεκόρ θερμοκρασιών στον Καναδά, οι φωτιές πέρα από την Ελλάδα στην Τουρκία, στην Καλιφόρνια, ακόμα και στη Σιβηρία, οι πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες στη Δυτική Ευρώπη, στην Ινδία και την Κίνα, η ξηρασία στη Μαδαγασκάρη, στο Μεξικό και αλλού. Όλο και πιο ακραία φαινόμενα συμβαίνουν σε μεγαλύτερη έκταση και με μεγαλύτερη συχνότητα από ό,τι στο παρελθόν. Και χτυπούν μιαν ανθρωπότητα που μόλις πάει να συνέλθει από την κρίση του κορωνοϊού και τις οικονομικές και άλλες επιπτώσεις της.
Η πρόληψη και η συστηματική προετοιμασία για όλα τα ενδεχόμενα είναι υπόθεση όλων μας, γιατί σίγουρα η αποτυχία τους επηρεάζει όλους μας, συχνά κατά δραματικό τρόπο.
Η πρόληψη και η συστηματική προετοιμασία για όλα τα ενδεχόμενα είναι υπόθεση όλων μας, γιατί σίγουρα η αποτυχία τους επηρεάζει όλους μας, συχνά κατά δραματικό τρόπο.Θέλουμε να πιστεύουμε ότι κάτι θετικό θα προκύψει από την όλη υπόθεση και από την τραγωδία που μόλις ζήσαμε. Ένα θετικό κρατούμενο, ο πολύ μικρός αριθμός ανθρώπινων θυμάτων, χάρη στην έγκαιρη ηλεκτρονική προειδοποίηση, τις εντολές εκκένωσης και τη χρησιμοποίηση όλων των διαθέσιμων μέσων και οδών, από ξηράς, θάλασσας και αέρος. Βέβαια χάθηκαν περιουσίες, πέθαναν άγρια και οικιακά ζώα, καταστράφηκαν πολύτιμα δάση και η ελληνική οικονομία δέχτηκε ένα ακόμα ισχυρό χτύπημα εκεί που πήγαινε να ανακάμψει όχι μόνο από την πανδημία, αλλά και από την οικονομική κρίση που προηγήθηκε.
Θα μπορούσαμε / μπορούμε να πάμε καλύτερα στο μέλλον; Βεβαίως, αν δώσουμε προσοχή στα μαθήματα των τελευταίων ημερών και αποφασίσουμε ότι είναι καιρός για μια νέα αρχή, σε απάντηση του ερωτήματος του τίτλου. Τί θα σήμαινε αυτό; Πρώτα από όλα πρόληψη και έγκαιρη προειδοποίηση. Είναι πολύ πιο εύκολο να σβηστεί μια φωτιά όταν εντοπιστεί έγκαιρα και γίνει αμέσως αντικείμενο πυρόσβεσης. Αλλά πρόληψη σημαίνει δραστηριοποίηση ακόμα πιο πριν, κατά τους μήνες πριν από την καλοκαιρινή περίοδο, με τη σωστή διαχείριση των δασικών εκτάσεων, τον καθαρισμό του εδάφους από πευκοβελόνες και ξερά κλαδιά, την απομάκρυνση ξερών δέντρων. Οι δασολόγοι μας τα ξέρουν όλα αυτά καλύτερα από εμάς, αλλά έχουν την αρμοδιότητα, την οργάνωση και τους πόρους να τα υλοποιήσουν;
Κάπου αισθανόμαστε ότι το σύστημα μπλοκάρει, οι αρμοδιότητες δεν είναι σαφείς μεταξύ κεντρικών, περιφερειακών και δημοτικών υπηρεσιών, δεν υπάρχει το αναγκαίο προσωπικό ούτε τα μέσα στους φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών και στη Δασική Υπηρεσία, οι πόροι που διατίθενται είναι ανεπαρκείς, τα σενάρια επικινδυνότητας και δασοπροστασίας δεν έχουν επαρκώς αναπτυχθεί και οι δράσεις διαχείρισης και κατάσβεσης δεν φέρνουν οργανωμένα μαζί τους αρμόδιους φορείς, τις ένοπλες δυνάμεις που πάντα καλούνται να βοηθήσουν, τους εθελοντές πολίτες και την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Η πρόληψη και η συστηματική προετοιμασία για όλα τα ενδεχόμενα είναι υπόθεση όλων μας, γιατί σίγουρα η αποτυχία τους επηρεάζει όλους μας, συχνά κατά δραματικό τρόπο. Πρέπει να γίνονται συστηματικά και συντονισμένα, πρωτοστατούντων βέβαια των αρμοδίων φορέων, ώστε να υπάρχει άμεση και αποτελεσματική ανταπόκριση όταν οι συνθήκες το απαιτήσουν.
Η προστασία των δασών από τις φωτιές δεν είναι η μόνη επίπτωση της κλιματικής αλλαγής που πρέπει να αντιμετωπιστεί συστηματικά και αποφασιστικά. Οι πόλεις μας γίνονται βαθμηδόν αβίωτες με τα τσιμέντα που κατακρατούν θερμότητα, τον μολυσμένο αέρα από φωτιές, τα αυτοκίνητα και τις θερμάνσεις (και τις καμμένες περιοχές ολόγυρα), τις πλημμύρες που θα γίνουν ακόμα χειρότερες τώρα που δεν υπάρχουν δέντρα να συγκρατήσουν τα νερά της βροχής. Θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε νέους πράσινους χώρους μέσα και γύρω από τις πόλεις μας, θα μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς, θα προθυμοποιηθούμε να καθαρίζουμε τα φρεάτια της γειτονιάς μας για να φεύγουν τα νερά της βροχής, θα ανακυκλώνουμε τα απορρίμματά μας, θα αποφεύγουμε την άσκοπη κατανάλωση ενέργειας, θα μειώσουμε τη χρήση πλαστικών καταργώντας τα πλαστικά μιας χρήσης, θα σταματήσουμε τη σπατάλη τροφίμων και νερού;
Όλα αυτά προϋποθέτουν ασφαλώς καλύτερες γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στην επιστήμη, την πολιτική και την κοινωνία. Τί μας δίδαξε η πανδημία του κορωνοϊού; Ότι πρέπει να έχουμε συστηματική, στοχευμένη και έγκυρη ενημέρωση από την πολιτεία σε συνεργασία με την επιστήμη, με μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας. Αντίστοιχα χρειάζεται να ενημερωθούν οι πολίτες για τους κινδύνους που συνεπάγεται η κλιματική αλλαγή – όχι αυτή που πιθανόν να γίνει στο μέλλον αλλά αυτή συμβαίνει ήδη – για ποιο λόγο χρειάζεται μια πράσινη μετάβαση, ποια είναι τα διλήμματα που προκύπτουν σε αυτή την πορεία. Να πληροφορηθούν σαφώς οι πολίτες τί όφελος θα έχουν οι ίδιοι και πώς μπορούν να συμβάλλουν σε αυτή την προσπάθεια. Η αποκατάσταση και διατήρηση της κλιματικής σταθερότητας και της περιβαλλοντικής ισορροπίας είναι δημόσια αγαθά. Το πιο εύκολο όταν έχουμε να κάνουμε με δημόσια αγαθά είναι να πούμε πως τα δικαιούμαστε και να μεταθέσουμε στο ανώνυμο κράτος και στους άλλους την ευθύνη για την διαφύλαξή τους. Πιο δύσκολο αλλά το μόνο που μπορεί να δουλέψει στην πράξη είναι να εξασφαλίσουμε τη συμμετοχή όλων σε αυτή την προσπάθεια. Χρειάζεται δηλαδή ένας κοινός βηματισμός, συντονισμός και αποφασιστικότητα για να πετύχουμε.
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία που είναι ο νέος οδικός χάρτης για τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη, το Σχέδιο Ανάκαμψης και η προτεραιότητα που δίνει στην πράσινο μετασχηματισμό της οικονομίας, η απόφαση για την απολιγνιτοποίηση της παραγωγής ενέργειας που μας καθιστά πρωτοπόρους στην Ευρώπη, αποτελούν αναμφίβολα θετικές εξελίξεις. Καλά και άγια όλα αυτά, αλλά δεν υπάρχει καμία μαγική λύση και καμιά εγγύηση ότι θα λειτουργήσουν, ως δια μαγείας. Πρέπει να είμαστε πάντα σε επιφυλακή για τη σωστή εφαρμογή των διακηρυγμένων και την εξασφάλιση δίκαιης κατανομής σε όλη την κοινωνία και τις παραγωγικές δυνάμεις των οφελών που θα προκύψουν. Πρέπει ακόμα να είμαστε έτοιμοι να κάνουμε μιαν αντίστοιχη πράσινη συμφωνία, κάθε μια και κάθε ένας από εμάς, με τον εαυτό μας και την κοινωνία. Είμαστε έτοιμοι να διαθέσουμε χρόνο και προσπάθεια, να αλλάξουμε τις προτεραιότητές μας, να γίνουμε λιγότερο σπάταλοι σε φυσικούς πόρους, να πάρουμε σοβαρά τη φύση που δυσανασχετεί με τις παρεμβάσεις μας και να σεβαστούμε τους συμπολίτες μας και τον κόσμο όλο; Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να φέρουμε την αλλαγή πορείας που χρειάζεται και ν’ αποφύγουμε τη πτώση στο κενό που πλησιάζει επικίνδυνα.
*Η Εμμανουέλα Δούση είναι Καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ, κάτοχος της έδρας UNESCO για την κλιματική διπλωματία και Ειδική Σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
*Ο Δρ. Γιώργος Κωστάκος είναι Εκτελεστικός Διευθυντής του Foundation for Global Governance and Sustainability (FOGGS) με βάση τις Βρυξέλλες και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
