«H ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους δεν επιτεύχθηκε από τους αρχαίους αλλά από τους σύγχρονους Έλληνες»

Έλληνας καβαλάρης Facebook Twitter
Ο περίφημος πίνακας του Ντελακρουά (1798 -1863) «Έλληνας καβαλάρης»
0

ΣΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟ, αλλά με πλούσιες πληροφορίες και, κυρίως, μεγάλη συνθετική δύναμη βιβλίο του, ο Σκωτσέζος ιστορικός Ρόντρικ Μπίτον, επί τριακονταετία κάτοχος της έδρας Κοραή στο King’s College του Λονδίνου, τεκμηριώνει γιατί η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι διεθνές γεγονός τεράστιας σημασίας και όχι μια τοπική εξέγερση κάπου στην άκρη της Ευρώπης.

Κατά τον Μπίτον, η Ελληνική Επανάσταση ήταν το πρώτο επιτυχημένο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στον παλαιό κόσμο. Η επιτυχής έκβασή της αποτέλεσε σημείο καμπής για την αλλαγή ολόκληρου του γεωπολιτικού χάρτη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ήταν «η αφετηρία της μετατόπισης από το μοντέλο των πολυεθνικών, απολυταρχικών αυτοκρατοριών που επικρατούσε τον 18ο αιώνα προς το μοντέλο της αυτοδιάθεσης των εθνικών κρατών που επικράτησε τον 20ό αιώνα, με αντίκτυπο και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου».

Στον «αιώνα των επαναστάσεων», που αφετηρία του είναι η Αμερικανική Επανάσταση τη δεκαετία του 1770, η Ελληνική Επανάσταση βρίσκεται ακριβώς στο μέσο, ως ένα κρίσιμο και καταλυτικό γεγονός.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό το στοιχείο που δίνει στην Ελληνική Επανάσταση διεθνή διάσταση. Είναι και το ότι οι Έλληνες δεν πολέμησαν μόνοι τους. Πριν απ’ όλα, οι ίδιοι οι εξεγερμένοι ζήτησαν από την πρώτη στιγμή τη διεθνή συνδρομή.

Είναι καλό και χρήσιμο το ότι ο Μπίτον, σε αυτό το σύντομο, αλλά τόσο χρήσιμο βιβλίο, μας θυμίζει πως στους εμφύλιους πολέμους του 1824 επικράτησαν οι εκσυγχρονιστές. Και ότι η Ελλάδα ετοιμαζόταν να γίνει ένα δυτικού τύπου κράτος.

Ο Μπίτον παραπέμπει, για παράδειγμα, στο κείμενο «Προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς εκ μέρους του φιλογενούς αρχιστρατήγου των σπαρτιατικών στρατευμάτων Πέτρου Μαυρομιχάλη και της Μεσσηνιακής Συγκλήτου», με την οποία προσκαλούνται τα «εξευγενισμένα ευρωπαϊκά γένη» να συνδράμουν.

Αναφέρεται επίσης στην προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» του Αλέξανδρου Υψηλάντη, που απευθύνεται στους «φωτισμένους λαούς της Ευρώπης» και τους καλεί να «ενασχοληθούν» με την αποκατάσταση της «ευδαιμονίας» των Ελλήνων. Και οι Ευρωπαίοι ανταποκρίνονται. Είναι όλοι αυτοί που τους ονομάζουμε «φιλέλληνες».

1821
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Roderick Beaton, Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η παγκόσμια σημασία της, Μτφρ.: Δέσποινα Κανελλοπούλου, Εκδόσεις Αιώρα, Σελ.: 94

Ο Μπίτον γράφει πως ήταν πιθανότατα η πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία «που τόσο πολλοί άνθρωποι από τόσο πολλές διαφορετικές χώρες και κοινωνικά στρώματα άφησαν το σπίτι τους για να πολεμήσουν στον πόλεμο κάποιου άλλου, χωρίς να τους αναγκάζει κανένας να το πράξουν και (στη συντριπτική πλειονότητά τους) χωρίς καμία απολύτως προσδοκία μισθοφορικού κέρδους».

Χάρη στον φιλελληνισμό, η Ελληνική Επανάσταση γίνεται κεφάλαιο των εθνικών ιστοριών των κρατών της Ευρώπης. Για παράδειγμα, στην πρόσφατη Histoire Mondiale de La France (Παγκόσμια Ιστορία της Γαλλίας), που κυκλοφόρησε το 2017 υπό τη διεύθυνση του σύγχρονου Γάλλου ιστορικού Patrick Boucheron και έγινε αμέσως μεγάλη εκδοτική επιτυχία, η Ελληνική Επανάσταση, μέσω του γαλλικού φιλελληνισμού, γίνεται κεφάλαιο αυτής της ιστορίας.

Ο φιλελληνισμός είναι ένα από τα μεγαλύτερα και μακροβιότερα κινήματα στην Ευρώπη. Φτάνει μέχρι το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα. Τελειώνει με τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Κατ’ άλλους, φτάνει μέχρι και τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν ένα κίνημα που συνέβαλε στο λεγόμενο cultural transfer, δηλαδή στην κίνηση ιδεών και την πανευρωπαϊκή δράση.

Το φαινόμενο που σήμερα ονομάζεται «ανθρωπιστική παρέμβαση» έχει την καταγωγή του στο φιλελληνικό κίνημα. Στο ίδιο κίνημα αναζητούμε επίσης τις ρίζες του «δικαιώματος στην επέμβαση». Ακριβώς γι’ αυτό, όπως γράφει ο Μπίτον, πολλές κυβερνήσεις προσπάθησαν να εμποδίσουν τους φιλέλληνες να φύγουν για την Πελοπόννησο και τη Ρούμελη. «Από φόβο μην εξαπλωθεί αυτό που σήμερα θα αποκαλούσαμε ριζοσπαστικοποίηση», γράφει ο Σκωτσέζος ιστορικός.

Κανείς δεν αμφισβητεί πλέον ότι ο φιλελληνισμός είναι ένα πανευρωπαϊκό κίνημα το οποίο κινητοποίησε αρκετές χιλιάδες Ευρωπαίους, ξεπερνώντας τα σύνορα κρατών και εθνοτήτων. Κατά μία άποψη, «το να είσαι φιλέλληνας σήμαινε να θέλεις να συμμετάσχεις στην ιστορία εν τη γενέσει της».

Ο Μπίτον δεν είναι, βέβαια, ο μόνος ιστορικός που γράφει για τη διεθνή σημασία της Ελληνικής Επανάστασης. Όλο και περισσότεροι ιστορικοί το υποστηρίζουν.

Roderick Beaton Facebook Twitter
Κατά τον Μπίτον, η Ελληνική Επανάσταση ήταν το πρώτο επιτυχημένο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στον παλαιό κόσμο. Φωτ.: Γιώργος Αδάμος/LIFO

Ας πούμε, ο Μαρκ Μαζάουερ, στο υπό έκδοση βιβλίο του. Αλλά και Έλληνες ιστορικοί, όπως δείχνει  το λεξικό The Greek Revolution σε επιμέλεια Πασχάλη Κιτρομηλίδη και Κωνσταντίνου Τσουκαλά, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις του Harvard (Belknap/Harvard). Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι, έως και πρόσφατα.

«Οι αγγλόφωνοι ιστορικοί του εθνικισμού και των εθνικών κινημάτων επιδεικνύουν μεγάλη αμηχανία όταν πραγματεύονται την Ελληνική Επανάσταση», γράφει ο Μπίτον. Παραπέμπει, μάλιστα, σε επιδραστικές μελέτες Βρετανών ιστορικών, ανάμεσα στους οποίους και ο Έρικ Χόμπσμπαουμ, με τις οποίες εκφράζονται επιφυλάξεις για το εάν η περίπτωση της Ελλάδας ήταν πράγματι εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση. «Άλλοι παρακάμπτουν εντελώς το ζήτημα, μάλλον αδέξια, ή το αντιμετωπίζουν ως επουσιώδες».

Ακόμη και το 2020, στο βιβλίο Revolutionary Europe του Gavin Murray-Miller το επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα παρουσιάζεται «ξεκάρφωτο», χωρίς να εξετάζονται οι γενεσιουργές αιτίες του και η μεταγενέστερη σημασία του.

Από την άλλη πλευρά, η ελληνική ιστοριογραφία για την επανάσταση έπασχε από «εξαιρετισμό», δηλαδή απέκοπτε το γεγονός από το γενικότερο πλαίσιο, από τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη τη στιγμή στον κόσμο, και το παρουσίαζε ως κάτι το «μοναδικά ελληνικό». Την παρουσίαζαν ως μια «παλιγγενεσία» και αναβίωση ενός παρελθόντος.

Ωστόσο, όπως γράφει ο Μπίτον, «η ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους δεν επιτεύχθηκε από τους αρχαίους αλλά από τους σύγχρονους Έλληνες. Οι Έλληνες επαναστάτες και οι απόγονοί τους δικαιούνται την αναγνώριση γι’ αυτό που πραγματικά ήταν ‒ όχι μια τραγικά καθυστερημένη οπισθοφυλακή των αρχαίων προγόνων τους αλλά πρωτεργάτες ενός πολύ ευρύτερου επαναστατικού κινήματος που εκείνη την εποχή αποκτούσε ορμή σε όλο τον κόσμο και στο οποίο έμελλε να συνεισφέρουν καίρια με την εξέγερση εναντίον των Οθωμανών κατακτητών τους».

Είναι καλό και χρήσιμο το ότι ο Μπίτον, σε αυτό το σύντομο, αλλά τόσο χρήσιμο βιβλίο, μας θυμίζει πως στους εμφύλιους πολέμους του 1824 επικράτησαν οι εκσυγχρονιστές. Και ότι η Ελλάδα ετοιμαζόταν να γίνει ένα δυτικού τύπου κράτος. Και έγινε, όπως μας έδειξε το βιβλίο του Γιάννη Βούλγαρη, η πρώτη σοβαρά τεκμηριωμένη μελέτη στο θέμα, «μια χώρα παραδόξως νεωτερική».

Το μικρό βιβλίο του Μπίτον μάς δίνει την ευκαιρία να αναλογιστούμε τι θα μείνει από την επέτειο των 200 ετών. Θα μείνει σίγουρα η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη και ο κατάλογός της. Θα μείνουν δυο-τρία βιβλία, όχι περισσότερα, όπως η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα οθωμανικά αρχεία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδου από τον Sukru Ilicak. Δεν είναι και λίγα.

Όλα τα άλλα, που είναι και τα περισσότερα, οι επώνυμες καραγκούνες, τα φέσια και οι βαρύγδουπες επιτροπές θα περάσουν οριστικά στο pittoresque, στο φολκλόρ, συχνά κακόγουστο, της επετείου.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ρόντρικ Μπίτον: «Η Ευρώπη χρειάζεται μια υπερεθνική συνείδηση»

Radio Lifo / Ρόντρικ Μπίτον: «Η Ευρώπη χρειάζεται μια υπερεθνική συνείδηση»

Μια συζήτηση για τα 40 χρόνια Ελλάδας – Ε.Ε. με τον διακεκριμένο ιστορικό και ομότιμο καθηγητή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην έδρα Κοραή του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του King’s College London, Ρόντρικ Μπίτον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ