Το πρώτο έργο που αντικρίζει κάποιος ακριβώς απέναντί του καθώς μπαίνει στην γκαλερί Bernier/Eliades είναι μια φωτογραφία που δείχνει τον πέτρινο κύκλο τον οποίο δημιούργησε ο Richard Long στο Οροπέδιο των Μουσών στον Όλυμπο. Πίσω από αυτόν τον κύκλο υψώνεται σκοτεινός, σαν ένας μαύρος καθρέφτης, ο ορεινός όγκος των ψηλότερων κορυφών του Ολύμπου.
Μετά ο επισκέπτης παρατηρεί γύρω του δύο ειδών έργα. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται εκείνα που είναι «ζωγραφική» με τα δάχτυλα και λάσπη, κατευθείαν πάνω στην επιφάνεια των τοίχων της γκαλερί. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα έργα σε χειροποίητο μαύρο χαρτί, που φτιάχνονται πετώντας πάνω του αραιή ιλύ (αραιή λάσπη) από τον ποταμό Έιβον.
«Θα μπορούσα να επαναλαμβάνω την κίνηση του να πετώ τη λάσπη πάνω σε μια επιφάνεια ένα εκατομμύριο φορές. Και κάθε φορά το αποτέλεσμα θα είναι διαφορετικό και εξίσου ενδιαφέρον με την πρώτη φορά», λέει ο Richard Long που γεννήθηκε το 1945 στο Μπρίστολ. «Το ίδιο ισχύει και με τους πέτρινους κύκλους που φτιάχνω στο έδαφος, στην ύπαιθρο. Η τυχαιότητα –δηλαδή αυτό που δεν μπορείς να προβλέψεις ή που δεν μπορείς να προφητεύσεις ότι θα συμβεί‒ είναι πολύ σπουδαίος παράγοντας στην παραγωγή της δουλειάς μου. Κατά κάποιον τρόπο δρω ευκαιριακά, καιροσκοπικά, σαν να ήμουν πραγματικά οπορτουνιστής».
Θα έλεγα ότι δημιούργησα μια νέα εικαστική γλώσσα, η οποία σχετίζεται με το να αποδέχεσαι μια νέα εικόνα του τοπίου. Και ήταν μια νέα εικαστική γλώσσα υπό την έννοια ότι εισήγαγε την ιδέα ότι το να περπατάς στη φύση θα μπορούσε να αποτελεί έργο τέχνης.
— Πολύ συχνά χρησιμοποιείτε στα έργα σας την υδαρή ιλύ του ποταμού Έιβον. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Είναι η λάσπη του ποταμού που διασχίζει την πόλη στην οποία γεννήθηκα. Και πρόκειται για τον ποταμό της Αγγλίας με τη δεύτερη μεγαλύτερη σε όγκο απόθεση ιλύος που προκαλείται από παλιρροιακό αίτιο, που ορίζεται δηλαδή από ένα κοσμικό φυσικό φαινόμενο. Ασχολούμαι με αυτό το υλικό επειδή είμαι ένα αγόρι του ποταμού Έιβον, ο οποίος πάντα με γοήτευε, με μάγευε.
Όταν ήμουν μικρός έπαιζα σε ένα μέρος της όχθης που πολύ παλιά χρησίμευε ως λιμάνι. Εκεί, λοιπόν, υπήρχε ένας χώρος ανοιχτός σαν αλάνα, που άλλες στιγμές ήταν καλυμμένος με νερό και άλλοτε το νερό είχε τραβηχτεί. Σήμερα, πια, υποθέτω ότι εκείνη η επαφή με το παλιρροιακό φαινόμενο ήταν η πρώτη μου αντίληψη των κοσμικών δυνάμεων που προκαλούν αυτά τα φυσικά φαινόμενα.
— Το πρώτο πράγμα που θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί σχετικά με τις περίφημες περιηγήσεις σας στη φύση, χάρη στις οποίες γεννήθηκε η land art, θα ήταν μια σύνδεσή τους με τα προτάγματα του γαλλικού ρομαντισμού από τον Σατωβριάνδο, για παράδειγμα, ή τον Ρουσσώ. Όμως εσείς δεν συνδέετε την καλλιτεχνική πρακτική σας με τη ρομαντική καταγωγή της προβολής του εσώτερου ανθρώπινου ψυχισμού στη φύση ως εάν αυτή να ήταν ένας καθρέφτης της ψυχής. Είναι σωστό αυτό;
Ναι, είναι σωστό. Όλα όσα μόλις είπατε είναι μια πολύ διανοουμενίστικη προσέγγιση του ζητήματος. Όταν ξεκίνησα τη συγκεκριμένη καλλιτεχνική πρακτική μου, δεν είχα καν ακούσει τα ονόματα των στοχαστών και των εισηγητών του γαλλικού ρομαντισμού που μόλις αναφέρατε. Ίσως να γνώριζα μόνο τον Ρουσσώ, αλλά, και πάλι, χωρίς να έχω διαβάσει τι είχε γράψει. Εμένα, απλά, ως νεαρός καλλιτέχνης που ήμουν, μου φαινόταν πολύ καλή ιδέα να αναζητήσω αυτό που έψαχνα έξω από το ατελιέ μου, στη φύση. Πίστευα ότι το φυσικό τοπίο έχει μια φοβερή δυναμική, το ίδιο και η κλίμακά του, οι αποστάσεις που πρόσφερε για να διανύσει κάποιος και όλος ο άλλος πλούτος δυνατοτήτων που μου παρείχε για να δουλεύω.
Έτσι ξεκίνησαν οι περίπατοί μου στη φύση. Κι αυτοί είχαν να κάνουν με την τότε εποχή, δηλαδή τη δεκαετία του ’60, με την προσδοκία και την όρεξη για καινοτομία και εφευρετικότητα που τη διέκρινε, όπως επίσης και με τον μοναδικό ενθουσιασμό που τη χαρακτήριζε. Αυτά συνιστούσαν την κινητήρια δύναμη της γενιάς μου και όχι τόσο η Ιστορία της Τέχνης. Πίστευα ‒και το πιστεύαμε όλοι τότε‒ ότι θα δημιουργούσαμε μια νέα ιστορία. Ήμασταν πολύ ιδεαλιστές και πιο αισιόδοξοι.
— Γιατί πιστεύετε ότι ατόνησε εκείνο το πνεύμα, με αποτέλεσμα να υπερισχύει πλέον ένας συντηρητισμός;
Μάλλον επειδή αυτό είναι το φυσιολογικό: τα πράγματα ακολουθούν μια κυματοειδή εξέλιξη. Άλλοτε η αναζήτηση του ανήκουστου βρίσκεται σε μια κορύφωσή της και άλλοτε στο ναδίρ της. Στη συνέχεια, η τέχνη έγινε πολύ πιο εμπορική. Ενώ η δική μου γενιά ή, εν πάση περιπτώσει, εγώ, από μόνος μου, ό,τι έκανα, το έκανα για τη δόξα, για τη χαρά και την έξαψη του να δημιουργείς κάτι καινούργιο και όχι για να βγάλεις χρήματα. Ωστόσο, θα υπογραμμίσω ότι χρειάστηκε να φύγω από την Αγγλία για να βρω κάποιον που θα καταλάβαινε τι ήταν αυτό που έκανα και θα το εκτιμούσε.
Παρ’ όλα αυτά, σε ένα άρθρο του 2012 που δημοσιεύτηκε στο χειμερινό τεύχος του τριμηνιαίου περιοδικού RA magazine της Royal Academy of Arts, ο συγγραφέας του Ian Warrell υποστηρίζει ότι, ξεκινώντας από τον Thomas Gainsborough και συνεχίζοντας μέσω των William Turner και John Constable, ορίζεται μια σπουδαία γενεαλογία της τοπιογραφίας ως ένα είδος τέχνης που αναπτύχθηκε κατεξοχήν στην Αγγλία και ότι η γενεαλογία αυτή καταλήγει σ’ εσάς, που της δώσατε μια νέα ώθηση.
Δεν έχω αντίρρηση ως προς το ότι είμαι πολύ Εγγλέζος ‒ δεν το αρνούμαι, όπως δεν αρνούμαι και το ότι δουλεύω στη φύση με το τοπίο. Αλλά είναι επίσης σίγουρο ότι η δική μου δουλειά δεν είναι η αναπαράσταση του τοπίου. Το να αναγνωρίζεις έναν περίπατο στη φύση ως έργο τέχνης σχετίζεται κυρίως με μια προσωπική αναμέτρηση στη διάσταση του χρόνου και σ’ εκείνη των αποστάσεων στον χώρο. Στηρίζεται δηλαδή σε μια εντελώς άλλη βάση από εκείνη των κλασικών τοπιογράφων.
— Θα αποδεχόσασταν όμως ότι δημιουργήσατε μια άλλη τοπιογραφία;
Θα έλεγα ότι δημιούργησα μια νέα εικαστική γλώσσα, η οποία σχετίζεται με το να αποδέχεσαι μια νέα εικόνα του τοπίου. Και ήταν μια νέα εικαστική γλώσσα υπό την έννοια ότι εισήγαγε την ιδέα ότι το να περπατάς στη φύση θα μπορούσε να αποτελεί έργο τέχνης.
— Το έργο που φτιάξατε στον Όλυμπο έχει τίτλο εμπνευσμένο από τη μυθολογία των Μουσών. Νιώσατε, άραγε, σαν να τις συναντήσατε εκεί;
Συνέβη το εξής αξιοσημείωτο: καθώς έφτιαχνα εκείνον τον μεγάλο πέτρινο κύκλο στο έδαφος, στο Οροπέδιο των Μουσών, και ήμουν πάρα πολύ απορροφημένος, ένιωσα ότι κάποιος με παρακολουθούσε. Κοίταξα, λοιπόν, προς τα πίσω, πάνω από τον ώμο μου, και είδα ένα κοπάδι από ελάφια που είχε σταθεί και με παρατηρούσε. Όταν ξαναγύρισα να τα κοιτάξω, είχαν εξαφανιστεί. Αυτό το μετέφρασα ως μια επίσκεψη από τις Μούσες.
Ξέρετε, έχω δουλέψει αρκετά και στον Παρνασσό. Πήγα εκεί τέσσερις φορές και χρησιμοποίησα το υλικό που μου παρείχε με διάφορους τρόπους – εννοώ και τη μυθολογία και τη σύνδεσή του με διάφορους συμβολισμούς. Γενικά, με ενδιαφέρει η ιστορία των τόπων που επισκέπτομαι για να δουλέψω. Κι επίσης, όταν είδα στον χάρτη ότι υπάρχει ένα μέρος στον Όλυμπο που ονομάζεται «Οροπέδιο των Μουσών», το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν πως πρόκειται για εκπληκτική ονομασία.
Richard Long
Bernier/Eliades Gallery (Επταχάλκου 11, Θησείο, 210 3413935-7)
Έως 17/11
Ωράριο: Τρ.-Παρ. 10:30-18:30, Σάβ. 12:00-16:00
