Η Ευρώπη του 21ου αιώνα: Μια όχι χαρούμενη, αλλά σίγουρα ενδιαφέρουσα ιστορία

ΣΑΒΒΑΤΟ Η Ευρώπη του 21ου αιώνα: Μια όχι χαρούμενη, αλλά σίγουρα ενδιαφέρουσα ιστορία Facebook Twitter
Ο Χέιρτ Μακ χρησιμοποιεί την ίδια δοκιμασμένη μέθοδο, μαρτυρίες και ταξίδια σε απρόοπτους τόπους-κλειδιά, για να διηγηθεί το ταραχώδες ξεκίνημα του ευρωπαϊκού κόσμου. Εικονογράφηση: Ατελιέ/LIFO
0

Ο ΧΕΙΡΤ ΜΑΚ, ο Ολλανδός δημοσιογράφος και συγγραφέας, είχε αποχαιρετήσει τον 20όν αιώνα, πριν από είκοσι χρόνια, με τον καλύτερο τρόπο: με το βιβλίο του Στην Ευρώπη.

Σε αυτό το πολυσέλιδο αφήγημα, που έγινε ευρωπαϊκό μπεστ-σέλερ, ο Μακ έψαχνε την έννοια της Ευρώπης μέσα από αφηγήσεις ανθρώπων που είχαν κάτι να πουν για τον ευρωπαϊκό 20ό αιώνα αλλά και μέσα από ταξίδια σε πόλεις, χωριά, νεκροταφεία, καφενεία, στρατόπεδα.

Εκατοντάδες Ευρωπαίοι είχαν αφηγηθεί στον Χέιρτ Μακ τις ιστορίες τους, τις δικές τους μικρές ιστορίες που συνέθεταν τη μεγάλη ιστορία της ηπείρου μας. Αυτή η μεγάλη αφήγηση τελείωνε το 1999. Δεν ήταν μόνο η χρονιά του τέλους της χιλιετίας. Ήταν η χρονιά του ευρώ, της εξάπλωσης των κινητών τηλεφώνων και του ίντερνετ αλλά και των βομβαρδισμένων γεφυρών στο Νόβι Σαντ.

Υπήρχε όμως μια αισιοδοξία σ’ αυτό το βιβλίο για το μέλλον της Ευρώπης στον 21ο αιώνα που ερχόταν. Αλλά στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα είναι πλέον σίγουρο ότι τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά. Το εργοστάσιο της ιστορίας δουλεύει ξανά στο φουλ και ο τακτοποιημένος ευρωπαϊκός κόσμος μας της ειρήνης και της ευημερίας μοιάζει ξανά να ανατρέπεται.

Η μαρτυρία «Κώστας - Έφη» είναι γεμάτη από στερεότυπα που σίγουρα θα ενοχλήσουν τον Έλληνα αναγνώστη. Αλλά ακόμη κι έτσι οι Μεγάλες Προσδοκίες είναι ένα σημαντικό βιβλίο για την Ευρώπη και την ευρωπαϊκή ταυτότητα, κυρίως για την ευρωπαϊκή καθημερινότητα, που δεν μπορεί να αφήσει κανέναν αδιάφορο.

Ο Χέιρτ Μακ γράφει λοιπόν ξανά για την Ευρώπη στην πρώτη εικοσαετία του καινούργιου αιώνα. Χρησιμοποιεί την ίδια δοκιμασμένη μέθοδο, μαρτυρίες και ταξίδια σε απρόοπτους τόπους-κλειδιά, για να διηγηθεί το ταραχώδες ξεκίνημα του ευρωπαϊκού κόσμου.

Αν αναλογιστούμε τι μας έχει συμβεί, το ξεκίνημα δεν είναι απλώς ταραχώδες αλλά και απειλητικά ανησυχητικό: η πτώση των τραπεζών το 2008, η οικονομική κρίση που ακολουθεί, η προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους, η μεταναστευτική κρίση, το Brexit.

O Μακ κλείνει την αφήγησή του το 2021, με την κρίση του κορωνοϊού. Αλλά σαν να προβλέπει αυτά που θα έρθουν, γράφει στο τέλος του προλόγου του: «Κάποτε ο κόσμος πίστευε ότι η δυτική ελευθερία και η δημοκρατία σιγά-σιγά θα κατακτούσαν την ανατολική Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Τώρα μοιάζει μάλλον να πηγαίνουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η Ευρώπη ψάχνεται, διαιρεμένη και αποδυναμωμένη. Η Ρωσία αρπάζει κάθε ευκαιρία για να σπείρει νέα διχόνοια. Η Κίνα ορμάει παντού στα κενά που δημιουργούνται -στην Κεντρική Ευρώπη, στα Βαλκάνια, στην Ελλάδα- και που η δυτική Ευρώπη αφήνει ακαλλιέργητα».

Βάζοντας την αφήγησή του κάτω από τον τίτλο του πασίγνωστου μυθιστορήματος του Καρόλου Ντίκενς Μεγάλες Προσδοκίες, που προφανώς λειτουργεί ως ειρωνικός υπαινιγμός, ο Χέιρτ Μακ απευθύνει το βιβλίο του στο μέλλον, σε κάποια φοιτήτρια που το 2072 καλείται να γράψει μια εργασία γι’ αυτά που συνέβαιναν μισόν αιώνα πριν: «Δεν πρόκειται να είναι χαρούμενη ιστορία, πολύ φοβάμαι, αλλά οπωσδήποτε ενδιαφέρουσα».

ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Geert Mak, Μεγάλες προσδοκίες — Το όνειρο της Ευρώπης, 1999-2021, Μτφ.: Ινώ Βαν Ντάϊκ Μπαλτά, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Σελ.: 686

Ο Χέιρτ Μακ επιλέγει να ξεκινήσει την αφήγησή του από μία άκρη της Ευρώπης, ίσως από τα πιο απομακρυσμένα σημεία της, τη μικρή νορβηγική πόλη Κίρκενες, με 3.500 κατοίκους, που βρίσκεται σε σπάνια στρατηγική θέση, μόλις 50 χιλιόμετρα από τα ρωσικά σύνορα.

Στο εστιατόριο της μικρής πόλης μπορεί να βρει κανείς βασιλικά καβούρια, που αλιεύονται στον αρκτικό ωκεανό, «κατεργάρικα ζωντανά για τα οποία τρελαίνονται τα πολυτελή εστιατόρια της Ευρώπης», φιλέτο φάλαινας ή μακαρονάδα με τάρανδο και μανιτάρια.

Αλλά δεν είναι η γαστρονομία που κάνει το Κίρκενες σημαντικό, ούτε η πολική νύχτα και ο ατέλειωτος χειμώνας. Το Κίρκενες είναι ένα «γεωπολιτικό καζάνι που βράζει». Είναι το βορειότερο λιμάνι της Ευρώπης που δεν παγώνει και επιπλέον η πύλη εισόδου προς το Μούρμανσκ, ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της Ρωσίας.

Καθώς οι πάγοι λιώνουν, φαίνεται ότι το Κίρκενες προορίζεται να γίνει κύριο λιμάνι για τον μελλοντικό νέο θαλάσσιο δρόμο προς την Ασία που θα παρακάμπτει τη διώρυγα του Σουέζ.

Ο δήμαρχος του Κίρκενες βλέπει την πόλη του σαν μελλοντική Σιγκαπούρη. Και δεν είναι μόνο αυτό: το λιώσιμο των πολικών πάγων θα κάνει προσβάσιμα τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου αλλά και σιδήρου, χαλκού και χρυσού. Το μεγάλο μέρος της Ευρώπης βλέπει το λιώσιμο των πάγων σαν κατάρα, αλλά στο Κίρκενες το βλέπουν σαν ευλογία.

Εκείνο όμως που κάνει σημαντικό το Κίρκενες είναι ότι εδώ «δοκιμάζεται» μια νέα γεωπολιτική, πολύ πριν αυτή γίνει αντιληπτή στην άλλη Ευρώπη. Επειδή το λιμάνι της μικρής νορβηγικής πόλης δεν παγώνει, όπως ήδη είπαμε, το Κίρκενες ήταν το σημαντικότερο ορμητήριο της ρωσικής αλιείας.

Το ναυπηγείο του εργαζόταν κατά 75% για τους Ρώσους. Στο Gay Pride έπαιρναν μέρος Ρώσοι ομοφυλόφιλοι από το Μούρμανσκ, καθώς κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο στη Ρωσία. Αλλά με την προσάρτηση της Κριμαίας και τις δυτικές κυρώσεις, το καθεστώς του Πούτιν σκλήρυνε την στάση του, η ρωσική αλιεία βρέθηκε σε αδιέξοδο, όπως και οι κοινοί ποδοσφαιρικοί αγώνες.

Αρκετά χρόνια πριν, το Κίρκενες άρχισε να βλέπει και να ζει αυτό που βλέπει η άλλη Ευρώπη τους δύο τελευταίους μήνες με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Μέσα απ’ αυτή την οπτική και την προοπτική, ο Χέιρτ Μακ εντάσσει τη γεωγραφία στην αφήγησή του για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στην Ευρώπη αυτές τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα.

Οι μαρτυρίες πλαισιώνουν την κεντρική αφήγηση και μας βοηθούν να κατανοήσουμε, μέσα από την ανθρώπινη εμπειρία, ιδέες αλλά και συναισθήματα των σύγχρονων Ευρωπαίων. Οι μαρτυρίες είναι πολύ καλά επιλεγμένες. Ο Αϊντίν, γιος κομμουνιστή πρόσφυγα από το Ιράν, που έχει όμως εγκλιματιστεί στη Δανία και ζει την ευρωπαϊκή ευτυχία, χάνοντας όμως την σχέση με τον πατέρα του. Ο Στέβεν, ένας νέος δυναμικός Ολλανδός, που εργάζεται στη διαχείριση αποθεματικών μεγάλης τράπεζας - κι ύστερα έρχεται η κρίση. Η Άννα που ξαναβρίσκει και ανασυντάσσει την εβραιοπολωνική της ταυτότητα, ζώντας ταυτόχρονα την άνοδο του αντισημιτισμού. Η Ουμάγια, από την Παλαιστίνη, που προσπαθεί να κάνει καριέρα παρουσιάστριας στη Φινλανδία. Αντιμετωπίζει όμως τεράστιο ρατσισμό και αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα. «Η πόρτα προς την εξουσία είναι καλά κρυμμένη για τους μη λευκούς». Ο Μπαρτ, δήμαρχος μιας μικρής φλαμανδικής πόλης. Αγωνίζεται να συμβιβάσει το εθνικιστικό παρελθόν της οικογένειάς του με την πραγματικότητα της πόλης που διοικεί, μιας πόλης μαροκινών μεταναστών. Και, τέλος, δύο γνώριμοι, το ζεύγος Κώστας και Έφη. Κάπου στην Κυψέλη, αφηγούνται τη συντριβή του μικροαστικού τους ονείρου στην ελληνική κρίση.

Ο Χέιρτ Μακ γράφει συναρπαστικά. Δεν υπάρχει αμφιβολία. Αλλά όσο μπορώ να ελέγξω, δεν αποφεύγει κάποια σχηματοποίηση και στερεότυπα. Η μαρτυρία «Κώστας - Έφη» είναι γεμάτη από στερεότυπα που σίγουρα θα ενοχλήσουν τον Έλληνα αναγνώστη.

Αλλά ακόμη κι έτσι οι Μεγάλες Προσδοκίες είναι ένα σημαντικό βιβλίο για την Ευρώπη και την ευρωπαϊκή ταυτότητα, κυρίως για την ευρωπαϊκή καθημερινότητα, που δεν μπορεί να αφήσει κανέναν αδιάφορο.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου όπως καταγράφηκε στις πρώτες αρχαίες πηγές

Σαν Σήμερα / Η ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου όπως καταγράφηκε στις πρώτες αρχαίες πηγές

Οι Ήρκος και Στάντης Aποστολίδης συγκέντρωσαν και μετέφρασαν 350 αποσπάσματα, από 42 αρχαίους ιστορικούς που μιλούν για τον Μέγα Αλέξανδρο που πέθανε σαν σήμερα, το 323 π.Χ.
ΕΥΗ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ
Αντώνης Λιάκος: «Ο 20ος αιώνας ονομάστηκε "ο αιώνας των άκρων", εγώ θα τον ονόμαζα αιώνα της δημοκρατίας»

Βιβλίο / Αντώνης Λιάκος: «Ο 20ος αιώνας ονομάστηκε "ο αιώνας των άκρων", εγώ θα τον ονόμαζα αιώνα της δημοκρατίας»

Μια συζήτηση με τον Ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Ο ελληνικός 20ός αιώνας» (εκδόσεις Πόλις)
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Βιβλίο / Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και ντοκουμέντα μιας νέας έκδοσης ζωντανεύει το βιβλιοπωλείο που συνδέθηκε με τις μνήμες χιλιάδων Αθηναίων και έπαιξε ρόλο στην πολιτιστική διαμόρφωση και καλλιέργεια πολλών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Οι Αθηναίοι / «Κάποια στιγμή έμαθα να βάζω στον λόγο μου ένα "ίσως", ένα "ενδεχομένως"»

Στην Α’ Δημοτικού τη μάγεψε η φράση «Η Ντόρα έφερε μπαμπακιές». Διαμορφώθηκε με Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργο Ιωάννου και Κοσμά Πολίτη. Ως συγγραφέα την κινεί η περιέργεια για τις ανθρώπινες σχέσεις. Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Πέθανε Σαν Σήμερα / Μπρους Τσάτουιν: Ένας αεικίνητος ταξιδιώτης

Ο αιώνιος ταξιδευτής, μυθιστοριογράφος και ταξιδιωτικός συγγραφέας περιπλανήθηκε στα πιο άβατα σημεία του κόσμου αναζητώντας το DNA των νομάδων και έζησε μια μυθιστορηματική ζωή που υπερβαίνει αυτήν που κατέγραψε στα βιβλία του.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
10 σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Βιβλίο / Δέκα σημαντικά βιβλία που θα κυκλοφορήσουν το πρώτο τρίμηνο του 2025

Το πιο πρόσφατο Booker, επανεκδόσεις μυθιστορημάτων με θέμα τον Εμφύλιο, το τελευταίο βιβλίο του Μάριο Βάργκας Λιόσα, η νέα Αμάντα Μιχαλοπούλου και μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Αργύρη Χιόνη είναι μερικές μόνο από τις πολυαναμενόμενες προσεχέις εκδόσεις.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Ο Διονύσης Σαββόπουλος: σύζυγος, πατέρας, τραγουδοποιός

Βιβλίο / Ο Διονύσης Σαββόπουλος: σύζυγος, πατέρας, τραγουδοποιός

Στην πιο de profundis στιγμή της ζωής του ο συνθέτης γράφει το αυτοβιογραφικό «Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα», αποκαλύπτοντας σαν σε προσευχή τις πιο προσωπικές, τρωτές στιγμές του, ζητώντας συγγνώμη από τους οικείους του και ομολογώντας ότι η έμπνευση συμπορεύεται με τη θνητότητα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μαριάννα Κορομηλά «Η Μαρία των Μογγόλων»

Το Πίσω Ράφι / Για όλες τις Μαρίες που «δωρίστηκαν» σε βαρβάρους και άξεστους

Ψάχνοντας και γράφοντας για τη Μαρία των Μογγόλων, η Μαριάννα Κορομηλά ήρθε αντιμέτωπη με όλες εκείνες τις παραγνωρισμένες γυναικείες μορφές της Ιστορίας. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ανένταχτο και φεμινιστικό βιβλίο που συζητήθηκε έντονα μόλις κυκλοφόρησε.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ