Πόνος και τέχνη, δυο λέξεις που χαρακτήρισαν τη ζωή της Φρίντα Κάλο από τότε που ήταν μικρή μέχρι τον θάνατό της σε ηλικία 47 ετών. Η Φρίντα Κάλο σε ηλικία έξι ετών αρρώστησε από πολιομυελίτιδα, με αποτέλεσμα το ένα της πόδι να είναι πιο κοντό από το άλλο και ημιπαράλυτο. To 1925, στα 18 της χρόνια, ένα τραμ συγκρούστηκε με το λεωφορείο στο οποίο επέβαινε και τραυματίστηκε. Έκτοτε υποβλήθηκε σε μεγάλο αριθμό εγχειρήσεων και η ζωή της σημαδεύτηκε από πόνο και θλίψη για την κατάσταση της υγείας της αλλά και την αδυναμία της να κάνει παιδιά.
Η έκθεση «Kahlo Without Borders», στο μουσείο MSU Broad του Μίσιγκαν, σε επιμέλεια της καλλιτέχνιδας και μακρινής συγγενούς της Κριστίνα Κάλο, φέρνει στο φως οικογενειακά αρχεία, την αλληλογραφία της και φωτογραφίες, καθώς και ιατρικά αρχεία από το Ιατρικό Κέντρο ABC, όπου ήταν ασθενής. Εκεί βρέθηκαν σε μια αποθήκη όλα τα ιατρικά της αρχεία.
Η έκθεση επιδιώκει να συνδέσει τους επισκέπτες του μουσείου με τον προσωπικό και δημιουργικό κόσμο της Φρίντα Κάλο, θολώνοντας τα όρια μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού της κόσμου, ιδιαίτερα προς το τέλος της ζωής της, όταν ήταν ασθενής στο Ιατρικό Κέντρο ABC. Τα έγγραφα που αποκαλύφθηκαν πρόσφατα και αφορούν την τελευταία της παραμονή στο νοσοκομείο θα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον εξίσου για τους βιογράφους, τους ειδικούς στον τομέα της ιστορίας της τέχνης και τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.
Αυτή η απροσδόκητη, διεπιστημονική αλλά και οικεία προσέγγιση στους κόσμους της Κάλο θα παρουσιαστεί ως ένα συναισθηματικό ταξίδι μέσα από εικόνες, έγγραφα και οικογενειακά και κλινικά αρχεία – κάτι παρόμοιο με την οδυνηρή και συναρπαστική εμπειρία της ταξινόμησης ενός οικογενειακού λευκώματος ή ενός μπαούλου αναμνήσεων.
Τα αρχεία αυτά μαρτυρούν τις προκλήσεις της υγείας της, ενθαρρύνοντας τον επισκέπτη να φανταστεί πώς, από το κρεβάτι του νοσοκομείου και με τη δύναμη της δημιουργικότητας και της αυτοέκφρασης, μεταμόρφωσε την ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα.
Η έκθεση αποκαλύπτει την ευάλωτη, καθημερινή πραγματικότητα της Κάλο, εστιάζοντας στις προκλήσεις της υγείας της: 32 χειρουργικές επεμβάσεις, μια λίστα με καθημερινά φάρμακα και ιστορίες χρόνιου πόνου από τις τελευταίες ημέρες της στο νοσοκομείο ABC στην Πόλη του Μεξικού.
Το ατύχημα που είχε το 1925 άλλαξε τη ζωή της Φρίντα αλλά και τις δυναμικές μέσα στην οικογένειά της. Πέρασε τη ζωή της περισσότερο μέσα στο σπίτι και σε διάφορα νοσοκομεία στο Μεξικό, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία.
Η ευγνωμοσύνη που εξέφραζε στους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό καταγράφεται στο «Ημερολόγιο της Φρίντα Κάλο» στο οποίο αναφέρει γιατρούς όπως οι David Glusker, Ramon Parres, Leo Eloesser, Juan Farril, που στάθηκαν στο πλευρό της.
Η Κάλο γνώρισε τον θωρακοχειρούργο Leo Eloesser όταν διαγνώστηκε με συγγενές ελάττωμα της σπονδυλικής στήλης κατά τη διάρκεια της παραμονής της στο Σαν Φρανσίσκο το 1931. Η αλληλογραφία τους περιέχει εκτός των άλλων και ιατρικές διαγνώσεις άλλων γιατρών που η Μεξικανή ζωγράφος του έστελνε για να πάρει τη γνώμη του. Στην αλληλογραφία τους αντάλλασσαν απόψεις, εκτός από τα ιατρικά, και για προσωπικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά θέματα.
Στα γράμματα τού μιλά για την κακή συμπεριφορά του Ντιέγκο Ριβέρα, του ζητά συγγνώμη για την καθυστέρηση κάποιου πίνακα που θα έστελνε ως αμοιβή και αναζητά απαντήσεις σχετικά με την επιδείνωση της υγείας της ή τις θεραπείες για τον συνεχή πόνο της.
Σε μια καρτ-ποστάλ από τη Νέα Υόρκη, με ημερομηνία 2 Νοεμβρίου 1940, απευθύνεται στον «querido doctorcito» ("αγαπητό μικρό γιατρό") Leo Eloesser, με ένα τολμηρό φιλί με κραγιόν, ενώ σε μια άλλη επιστολή, τον Ιούνιο του 1944, περιγράφει τον «κορσέ» που της παρήγγειλαν οι γιατροί ως «κόλαση». «Σας γράφω από το κρεβάτι μου γιατί είμαι ακόμα "βιδωμένη" στη σπονδυλική μου στήλη», γράφει η Κάλο. «Είμαι απελπισμένη γιατί φαίνεται ότι τίποτα δεν κάνει την κατάσταση της σπονδυλικής μου στήλης καλύτερη».
Σε μια άλλη επιστολή προς τον γιατρό Leo Eloesser με ημερομηνία 5 Ιανουαρίου 1937, η Κάλο βρίσκεται στο νοσοκομείο για να υποστηρίξει τον Ντιέγκο Ριβέρα, ο οποίος πάλευε με μια φλεγμονή στα νεφρά. Η αρρώστια του Ριβέρα ήρθε σε κακή στιγμή, λίγο αφότου ο ίδιος και η Κάλο είχαν πείσει τη μεξικανική κυβέρνηση να τους επιτρέψει να φιλοξενήσουν τον Σοβιετικό επαναστάτη ηγέτη Λέον Τρότσκι και τη σύζυγό του, Νατάλια Σέντοβα, στο σπίτι τους στην Πόλη του Μεξικού. Τελικά, η Κάλο τους συνάντησε μόνη της και αργότερα την ίδια χρονιά θα είχε σχέση με τον Τρότσκι.
Ο Juan Farril, που ήταν ο πιο διάσημος ορθοπεδικός στο Μεξικό τη δεκαετία του '50, ήταν ένας ακόμα γιατρός φίλος της. Τον αναφέρει στο ημερολόγιό της αλλά και του αφιερώνει δυο από τους πιο διάσημους πίνακες της, τα «Self portrait with the portrait of Doctor Farill» (1951) και «Long live life and doctor Farill» (1953). Στην «Αυτοπροσωπογραφία με τον Δρ Χουάν Φαρίλ», η Κάλο απεικονίζεται σε αναπηρικό καροτσάκι να δουλεύει το πορτρέτο του γιατρού της, χρησιμοποιώντας την ίδια της την καρδιά ως παλέτα. Μια φωτογραφία στο μουσείο Broad τη δείχνει να εργάζεται στον πίνακα.
Η έκθεση αποκαλύπτει την ευάλωτη, καθημερινή πραγματικότητα της Κάλο, εστιάζοντας στις προκλήσεις της υγείας της: 32 χειρουργικές επεμβάσεις, μια λίστα με καθημερινά φάρμακα και ιστορίες χρόνιου πόνου από τις τελευταίες ημέρες της στο νοσοκομείο ABC. Εκτίθεται επίσης το έργο "Αυτοπροσωπογραφία, 9 Ιουλίου 1932", το οποίο δημιουργήθηκε μόλις πέντε ημέρες μετά την αποβολή της καλλιτέχνιδας, ενώ βρισκόταν σε νοσοκομείο του Ντιτρόιτ.
Τα ντοκουμέντα αποκαλύπτουν μια γενναία γυναίκα σε όλη τη διάρκεια ταυτόχρονων κρίσεων, οικονομικών, συζυγικών και υγείας. Σε μια κατάσταση μέσα στην οποία οποιοσδήποτε άλλος θα είχε συντριβεί, η Κάλο βρήκε την αυτοέκφραση ως όχημα για να επικοινωνήσει την ιστορία της με τέτοια συναισθηματική ακρίβεια που εξακολουθεί να έχει απήχηση σήμερα και να συγκινεί με την προσωπική της ιστορία.
Η έκθεση αποτίνει έναν φόρο τιμής και στους ανθρώπους που βρέθηκαν για χρόνια δίπλα της στην επώδυνη διαδρομή της ζωής της. Η εγγονή της επέλεξε να παρουσιάσει τη ζωή της Κάλο όπως ήταν - ένα συχνά καθημερινό ταξίδι μεταξύ νοσοκομείου και σπιτιού, διανθισμένο με χρώμα από τους πίνακες και τις πολιτικές της διεκδικήσεις, και μια επισφαλή οικονομική θέση που την ανάγκαζε να πληρώνει τα χρέη της με καλλιτεχνικά έργα.
Το σοκ και το τραύμα βρίσκονται στη ρίζα της τέχνης της Κάλο. Στο «The Accident», ένα σκίτσο του 1926 που εκτίθεται στο Broad, η 18χρονη Φρίντα είναι ξαπλωμένη ανάσκελα, καλυμμένη με επιδέσμους. Είναι την εποχή που έχει τραυματιστεί από τη σύγκρουση του τραμ με το λεωφορείο και στο σκίτσο τα οχήματα που κατρακυλούν και τα κατακρεουργημένα σώματα αιωρούνται πάνω από την πεσμένη φιγούρα της σαν ένας επίμονος εφιάλτης.
Αυτό το ατύχημα ήταν και η αιτία που άρχισε να ζωγραφίζει σοβαρά, κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής της στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. Και συνέχισε σε όλη τη διάρκεια της ζωής της να αποτυπώνει τον πόνο και την ταλαιπωρία της στον καμβά σε μια γλώσσα εν μέρει ρεαλιστική, εν μέρει συμβολική, ιδιότυπη για την ίδια.
Στον περίφημο πίνακα του 1944 «Η σπασμένη κολόνα», η εκτεθειμένη σπονδυλική στήλη της καλλιτέχνιδας απεικονίζεται ως μια αρχιτεκτονική κολόνα που σπάει. Μπορείς να δεις μέσα από τον κορμό της, ο οποίος μόλις και μετά βίας συγκρατείται από μεταλλικές ράβδους. Μια φωτογραφία της εγγονής της δείχνει έναν από τους επώδυνους κορσέδες που έπρεπε να φοράει η Κάλο μεταξύ των χειρουργικών επεμβάσεων.
Η Κάλο ήταν πρωτοπόρος στη χρήση της προσωπικής εικόνας του σώματός της στην τέχνη της, όπως φαίνεται και στον περίφημο πίνακα του 1932 «Henry Ford Hospital», γνωστόν και ως «Το ιπτάμενο κρεβάτι», όπου βρίσκεται γυμνή σε ένα αιματοβαμμένο νοσοκομειακό κρεβάτι μετά από μια αποβολή. Το κρεβάτι αιωρείται μπροστά από τον βιομηχανικό ορίζοντα του Ντιτρόιτ. Έξι συμβολικά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων ένα έμβρυο και ένα σαλιγκάρι, είναι δεμένα στον αφαλό της.
Παρά τις επανειλημμένες, παρατεταμένες παραμονές της στο νοσοκομείο, μια σειρά εντυπωσιακών φωτογραφιών στην έκθεση Broad δείχνει τη Φρίντα Κάλο να συνεχίζει τη ζωή και την τέχνη της, όπως μόνο εκείνη θα μπορούσε. «Εξατομίκευσε το περιβάλλον του δωματίου της στο νοσοκομείο με χρώματα, μολύβια, βιβλία και, πάντα, τα τσιγάρα της», γράφει η Κριστίνα Κάλο.
Εξίσου εντυπωσιακές είναι οι φωτογραφίες από τα νοσοκομεία της εποχής, οι ξεπερασμένες ιατρικές πρακτικές που μοιάζουν γραφικές, όπως τα χειρουργεία με ανοιχτά παράθυρα, και μια φωτογραφία της Κάλο ξαπλωμένης στο κρεβάτι μετά από ένα χειρουργείο να καπνίζει μαζί με μια νοσοκόμα.
Υπάρχει ακόμα και μια ματιά στα δεινά της Κάλο σε μια επιστολή γραμμένη με περίτεχνο τρόπο και παλιομοδίτικο γραφικό χαρακτήρα από το χέρι της μητέρας της Φρίντα, Ματίλντε, που απευθύνεται στον Dr. Eloesser τον Απρίλιο του 1950.
Μετά από μια εβδομάδα καθημερινού πυρετού, εμετών και πόνου στη σπονδυλική στήλη, η μητέρα της παρατήρησε ότι η πλάτη της σάπιζε, το οστό που είχαν προσθέσει οι γιατροί δεν στερεώθηκε στους σπονδύλους και όλα είχαν μολυνθεί. «Βλέποντάς την να υποφέρει έτσι, εύχομαι να μπορούσα να της δώσω τη ζωή μου», θρηνεί η μητέρα της.
Ίσως κάποιοι να έβρισκαν την έκθεση κάπως νοσηρή ή ηδονοβλεπτική, αν το θέμα ήταν κάποιος άλλος καλλιτέχνης εκτός από την Φρίντα Κάλο, που επιδίωξε σε όλη της τη ζωή να κάνει μια ειλικρινή αυτοαποκάλυψη μέσα από τα έργα της. Παρά το γεγονός ότι απεικόνιζε διαρκώς τον πόνο της, στις φωτογραφίες αποπνέει εξωπραγματική δύναμη. Ωστόσο υπάρχει κάτι στοιχειωμένο στο βλέμμα της που προδίδει τη βαθιά κατάθλιψη από την οποία υπέφερε σε όλη τη διάρκεια της ζωής της.
Αυτή ακριβώς η έκθεση μιας πονεμένης ζωής εμπεριέχει όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς της: τη φανατική κομμουνίστρια που φλέρταρε τον Τρότσκι και άφησε ημιτελές ένα πορτρέτο του Ιωσήφ Στάλιν πριν τον θάνατό της, μια ζωγράφο που έγινε σταρ ισάξια με τις διασημότητες του Χόλιγουντ και συνεχίζει και τον 21ο αιώνα να ασκεί διαρκή γοητεία, να φιγουράρει σε κούπες καφέ, σαγιονάρες και τσάντες, κούκλες, ένα γραμματόσημο των ΗΠΑ, να γίνονται γιορτές προς τιμήν της, όπως το FridaFest στο Έντινμπουργκ του Τέξας, όπου βρίσκεις μικρά κορίτσια και ηλικιωμένες γυναίκες ντυμένες ως Φρίντα Κάλο, μια γυναίκα που όσο ασυμβίβαστη και «τρομακτική» κι αν μοιάζει σε κάποιους, κατέφυγε στην τέχνη όχι μόνο για να εκφραστεί, αλλά και για να επιβιώσει, ακόμα και τις ατέλειωτες ώρες που πέρασε στα νοσοκομεία.
Η Φρίντα Κάλο είχε αστείρευτη αποφασιστικότητα και αυτό το μεγαλείο να αντιμετωπίζει κάθε πρόκληση την κάνει μοναδική και αναντικατάστατη περίπτωση στον κόσμο της τέχνης.
