Σε περίπτωση που ανήκετε σε εκείνους που ακόμα έχουν στο μυαλό τους ότι οι vegans τρώνε μόνο μαρούλια και όσπρια, αν δεν έχετε ανακαλύψει τα vegan «βρόμικα» της Αθήνας, προτείνω να ρίξετε μια ματιά στο μενού του Τρεις Λαλούν μέσα από τις πλατφόρμες διανομής φαγητού. Θα βρείτε πατάτες τηγανητές λουσμένες με φυτικό τσένταρ και κιμά από ηλιόσπορο, plant based nuggets, meat free πιτόγυρα και σκεπαστές, μπέργκερ, χοτ ντογκ και κρέπες, αλμυρές και γλυκές.
Η Βάσια Κεβρικοσαίου είναι vegan εδώ και τριάμισι χρόνια. Η Δήμητρα Κυλάκου γκούγκλαρε τη λέξη όταν γνωρίστηκαν για να μάθει περί τίνος πρόκειται και μπήκε στη διαδικασία να αλλάξει τρόπο ζωής. Εδώ και έναν χρόνο λειτουργούν το μαγαζί τους στο οποίο φτιάχνουν όσα έψαχναν και οι ίδιες να φάνε έξω, πράγματα που υπάρχουν σε αφθονία για τους κρεατοφάγους αλλά όχι για τους vegan. Κάνουν και μερικά μαγειρευτά, όπως τα σουτζουκάκια τους από κιμά σόγιας με μπαχάρια και μια σάλτσα μαμαδίστικη. Προσωπικά πρωτοδοκίμασα την κουζίνα τους την Καθαρά Δευτέρα, όταν είχαν ετοιμάσει ένα μενού ειδικά για τη μέρα με όλα τα σαρακοστιανά που μπορείτε να φανταστείτε, χωρίς ίχνος ζωικών προϊόντων στις συνταγές.
Το φαγητό έξω ικανοποιεί δύο ανθρώπινες ανάγκες, την τροφή και την κοινωνικοποίηση. Όχι τυχαία, δεκαετίες πριν ο Ηλίας Πετρόπουλος κατέγραψε κάποια από τα καλιαρντά, κρυφακούγοντας τις παραγγελίες σε μέρη όπου η τότε ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ένιωθε ασφαλής.
Πριν από περίπου ενάμιση μήνα, οι δυο τους έκαναν ένα ακόμα βήμα, ανοίγοντας στον ίδιο δρόμο, μερικά νούμερα πιο κάτω, το Laganum, στο οποίο ετοιμάζουν πίτσες με τα δικά τους φυτικά χειροποίητα αλλαντικά, σερβίρουν μακαρονάδες όπως arrabbiata, cacio e pepe και bolognese, πάντα σε vegan εκδοχή. Τα πιάτα τους που αγαπήθηκαν γρήγορα είναι η πίτσα καρμπονάρα με φυτική κρέμα γάλακτος, φυτικό μπέικον, κρεμμύδι, φρέσκα μανιτάρια και φυτική μοτσαρέλα, η tex mex με φρέσκια σάλτσα ντομάτας ελαφρώς πικάντικη, κιμά από πρωτεΐνη αρακά, καλαμπόκι, κόκκινα φασόλια και φυτικό τυρί, η χωριάτικη με φρέσκια σάλτσα ντομάτας, πιπεριές, κρεμμύδι, ελιές, μανιτάρια, ντομάτα και φυτικό τυρί φέτα, το ριζότο τριφολάτα μανιταριών, το ανάλαφρο cheesecake τους με μαρμελάδα φράουλας και η κρεμ μπρουλέ με γάλα βρόμης και ζάχαρη καρύδας που έχει έναν πολύ φανατικό θαυμαστή, ο οποίος την παραγγέλνει σχεδόν κάθε μέρα. «Αυτό που μας ικανοποιεί είναι ότι οι συνταγές αρέσουν και σε κόσμο που δεν είναι vegan, αυτός ήταν και ο στόχος μας, να απευθυνθούμε σε όλους, ακόμα και σε εκείνους που μπορεί να νομίζουν ότι τρώμε συνέχεια φακές και ρεβίθια».
Το πρώτο τους κοινό εγχείρημα, το Τρεις Λαλούν, έχει ένα όνομα που η Δήμητρα έχει δώσει και σε άλλα μαγαζιά της. Ξεκίνησε από το Χαϊδάρι, το μετέφερε στο χωριό της, στη Σκάλα Λακωνίας, όμως πολύ γρήγορα αναγκάστηκε να το επαναφέρει στην Αθήνα. «Κουβάλησα τα πάντα, τα κατέβασα μέχρι εκεί και μέσα σε οκτώ μήνες τα ξαναμάζεψα και γύρισα πίσω. Δέχτηκα φοβερό μπούλινγκ, ένιωσα σαν να με τύλιξαν σε μια κόλλα χαρτί και να με πέταξαν στα σκουπίδια, θα το λέω σε όλη μου τη ζωή.
Βρέθηκα με προηγούμενη σχέση μου εκεί και δεν με στήριξαν, “ήρθες εδώ γυναίκα/λεσβία να ανοίξεις μαγαζί / να μας φας τις γυναίκες”, τα έχω ακούσει όλα. Και μιλάμε για έξι χρόνια πριν, όχι για το 1800. Τα μάζεψα, γύρισα πίσω και ευτυχώς που έχω δεκαπέντε φίλους οι οποίοι έκαναν ένα πάρτι για να μαζέψουν λεφτά. Έβαλαν από εκατό ευρώ ο καθένας για να ξεκινήσω από την αρχή. Στην Αθήνα είναι πιο εύκολο ένα επιχειρήσει ένα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο, η επαρχία είναι πολύ σκληρή ακόμα».
Με τη Gen Z να γίνεται γρήγορα η πιο queer επιχειρηματική γενιά, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι επενδυτές και διευθύνοντες σύμβουλοι κάνουν όλο και συχνότερα λόγο για την ποικιλομορφία και το πώς αυτή μεταφράζεται στους εργασιακούς χώρους, τουλάχιστον σε μια χώρα σαν την Αμερική. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις συζητήσεις διεξάγονται από άτομα τα οποία δεν έχουν τις ίδιες εμπειρίες ή προκλήσεις που έχουν οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων εντός της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Διαβάζοντας για την queer επιχειρηματική αμερικανική εμπειρία, το μεγαλύτερο ερώτημα που προκύπτει σε σχετικά άρθρα και έρευνες είναι το «τι την κάνει να διαφέρει από τη στρέιτ επιχειρηματική εμπειρία;». Δύο από τις μεγαλύτερες διαφορές φαίνεται να είναι η τοποθεσία και οι σχέσεις.
Οι επιχειρηματίες είναι πιο πιθανό να μετακινούνται σε όλη τη χώρα απ’ ό,τι ο μέσος Αμερικανός. Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του StartOut, οι γκέι και λεσβίες επιχειρηματίες έχουν σχεδόν τετραπλάσιες πιθανότητες να δραστηριοποιηθούν στην Καλιφόρνια απ’ ό,τι οι στρέιτ επιχειρηματίες, 260% περισσότερες πιθανότητες να δραστηριοποιηθούν στη Μασαχουσέτη και 230% περισσότερες πιθανότητες να δραστηριοποιηθούν στη Νέα Υόρκη.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τείνουν να μεταναστεύουν σε πιο ανεκτικές Πολιτείες που τους επιτρέπουν να βρίσκονται πιο κοντά σε επενδυτές, πελάτες και προμηθευτές. Να πούμε επίσης ότι όλες αυτές οι Πολιτείες σημειώνουν υψηλή βαθμολογία στον διαδημοτικό δείκτη ισότητας της Human Rights Campaign, οποίος συνυπολογίζει τους νόμους κατά των διακρίσεων και τις σχέσεις της κοινότητας με την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+.
Όσο για το κομμάτι των σχέσεων, ο σεξουαλικός προσανατολισμός πολλών επιχειρηματιών μπορεί να επηρεάσει τη διατήρηση ή την απώλεια επενδυτών και καταναλωτών. Έχει σημασία το να είναι κανείς out; Από 140 επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα της StartOut, το 63% έχει δηλώσει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό στους επενδυτές, με τη συντριπτική πλειοψηφία να το έχει κάνει ήδη από τις πρώτες συζητήσεις (79%).
Από το 37% που δεν το έκανε, σχεδόν το μισό ποσοστό δήλωσε ότι δεν το θεωρεί σχετικό, ενώ ένα επιπλέον 12% πίστευε ότι το να είναι out θα μπορούσε να βλάψει τη διαδικασία των συζητήσεων με τους επενδυτές. Την ίδια στιγμή, σχεδόν οι μισοί από τους 87 επενδυτές που συμμετείχαν στην έρευνα επενδύουν με γνώμονα την ποικιλομορφία, γεγονός που κατά τη StartOut εγείρει το ερώτημα «πώς μπορεί η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα να συμμετάσχει και να επωφεληθεί από τις προσπάθειες για την αύξηση της ποικιλομορφίας, αν δεν αυτοπροσδιορίζεται;».
Πίσω στα δικά μας, μπορεί σήμερα να μη μιλάμε για κάποια ανερχόμενη start-up αλλά για δύο εστιατόρια που, καθώς είναι ανοιχτά στο ευρύ κοινό, έχουν φροντίσει να αναφέρουν στην περιγραφή της επιχείρησής τους στο Google ότι προτείνονται για άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Και αυτό είναι σημαντικό, γιατί πολύ απλά το φαγητό έξω ικανοποιεί δύο ανθρώπινες ανάγκες, την τροφή και την κοινωνικοποίηση. Όχι τυχαία, δεκαετίες πριν ο Ηλίας Πετρόπουλος κατέγραψε κάποια από τα καλιαρντά, κρυφακούγοντας τις παραγγελίες σε μέρη όπου η τότε ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ένιωθε ασφαλής.
Όταν γνωρίστηκαν η Βάσια Κεβρικοσαίου και η Δήμητρα Κυλάκου, η δεύτερη διατηρούσε μεζεδοπωλείο στην πλατεία Αττικής, «όπως το φαντάζεσαι, με ζωντανή μουσική, τσίπουρα, μπίρες, ούζα και τους μεζέδες που τα συνοδεύουν συνήθως». Η Βάσια πρότεινε να βάλουν και μερικές vegan επιλογές για να μην τρώει μόνο πατάτες και ρεβιθοκεφτέδες με τους φίλους της κάθε φορά που πήγαιναν στο μαγαζί και κάπως έτσι κατάφεραν να κάνουν παλιούς και μεγάλους σε ηλικία πελάτες τους να πουν «βάλε από αυτόν τον γύρο, τον vegan».
Όταν αποφάσισαν να αλλάξουν τοποθεσία και να ανοίξουν ένα αποκλειστικά vegan μαγαζί, δεν επέλεξαν τυχαία το Γκάζι. «Είχαμε πει πως αν φτιάχναμε νέο μαγαζί, θα ήταν είτε εδώ είτε στην περιοχή του Μεταξουργείου, γιατί θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα gay friendly περιβάλλον. Όχι ότι στην πλατεία Αμερικής δεν το είχαμε καταφέρει. Έχουμε φιλοξενήσει γλέντι γκέι γάμου, και το δικό μας εκεί το κάναμε, μας κοίταξαν κάποιοι κάπως περίεργα, αλλά δεν πειράζει».
«Αυτό το μαγαζί είναι το σπίτι μας, είμαστε εδώ από το πρωί μέχρι το βράδυ, δεν είμαστε περαστικές και τους ανθρώπους που έρχονται εδώ τους θεωρώ οικογένειά μου», θα μου πει η Δήμητρα. «Τα βράδια που μαζεύουμε το μαγαζί λέμε καμιά φορά “δεν είναι σαν να είχαμε καλεσμένους;”», θα τη συμπληρώσει η Βάσια. Και συνεχίζει «σίγουρα πολλοί δεν σκέφτονται κατευθείαν ότι το μαγαζί το τρέχουν δυο γυναίκες.
Υπήρξαν φορές που πελάτες οι οποίοι πέρασαν το πρωί, ήρθαν ξανά το βράδυ και μας βρήκαν εδώ, γι’ αυτό μας ρώτησαν γιατί δουλεύουμε τόσες ώρες και τι γίνεται με τους εργοδότες μας. Τους εξηγήσαμε ότι είναι δικό μας το μαγαζί, πως δουλεύουμε όλη μέρα γιατί δεν γίνεται αλλιώς. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο σήμερα ότι και οι γυναίκες μπορούν να έχουν μαγαζιά, ότι είναι απλώς άνθρωποι που προσπαθούν να επιχειρήσουν. Ίσως να μην μπορείς να σηκώσεις δύο τελάρα μαζί, σημασία έχει ότι το προσπαθείς, ακόμα κι αν πρέπει να βάλεις τα πράγματα στο μαγαζί μπουκαλάκι - μπουκαλάκι».
Μου περιγράφουν ότι, καθώς έχουν διαφορά ηλικίας, πολλές φορές τις έχουν ρωτήσει αν είναι μητέρα με κόρη – τις περισσότερες φορές νιώθουν ότι η ερώτηση γίνεται από άτομα που θέλουν να επιβεβαιώσουν ότι αυτό δεν ισχύει. «Προφανώς δεν έχουμε πιάσει όλους τους πελάτες να τους πούμε ότι είμαστε ζευγάρι, αν το έχουν καταλάβει καλώς, όσοι δεν το έχουν καταλάβει θα το μάθουν τώρα έτσι και αλλιώς».
Πώς μπορεί να δείξει ένα μαγαζί ότι τους χωράει όλους, κατά τη γνώμη τους; «Το πιο απλό πράγμα που μπορεί να κάνει είναι, αν δει δυο άτομα του ίδιου φύλου να φιλιούνται, να μην τους πει “έλα, σταμάτα το αυτό τώρα, οι διπλανοί σε κοιτάνε”. Την περίοδο που είχαμε υπάλληλο τρανς άτομο υπήρξαν πελάτες που μας ρωτούσαν “είναι αγόρι ή κορίτσι;”. Όταν απαντούσαμε “είναι αγόρι” και η κουβέντα συνέχιζε με “ναι, αλλά…”, φροντίζαμε να τους δείξουμε και να τους πούμε ότι δεν θα έπρεπε να τους νοιάζει, ότι δεν υπάρχει “αλλά”.
Όσο για το πώς επιλέγουμε προσωπικό, δεν είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις τις απόψεις του ανθρώπου που έχεις απέναντί σου. Θα πούμε στον υποψήφιο υπάλληλο πως είμαστε ζευγάρι και αν στραβώσει σημαίνει ότι δεν μπορούμε να συνεργαστούμε, όχι μόνο γιατί θα είναι δύσκολο για εμάς τις ίδιες αλλά γιατί δεν θα θέλαμε να σχολιάσει κανείς το φιλί που αναφέραμε πριν. Την ίδια στιγμή, το ότι είμαστε ένα vegan μαγαζί δεν σημαίνει ότι όσοι δουλεύουν εδώ, εκτός από εμάς, είναι επίσης vegan, ούτε μπορούμε να τους υποχρεώσουμε να γίνουν, αλλά σίγουρα ξέρουμε ότι έχουμε ανθρώπους που θα δεν χλευάσουν αυτό που κάνουμε, που το σέβονται. Όποιος είναι ανοιχτός, έχει θέση εδώ».
Tην Κυριακή 24 Ιούνιου θα φιλοξενήσουν στο Laganum τη βιβλιοπαρουσίαση του Μαμά… δες η οικoγένειά μου, του βιβλίου της Στυλιανής Παπουλίδου και της Παναγιώτας Αντωνιάδου, το οποίο απευθύνεται σε γονείς και παιδιά, δίνοντας αφορμή για συζήτηση πάνω σε θέματα διαφορετικότητας και έχοντας για πρωταγωνίστριά του τη δεκάχρονη Μυρτώ που μεγαλώνει με δύο μητέρες και «θα αναγκαστεί για πρώτη φορά στη ζωή της να μάθει να αντιμετωπίζει τις αρνητικές συμπεριφορές των μεγάλων».
«Τέτοιες κινήσεις θέλουμε να τις στηρίζουμε. Θα ποστάρουμε την εκδήλωση στα social media του μαγαζιού, θα φωνάξουμε και δικό μας κόσμο που ακόμα και αν τελικά δεν αγοράσει το βιβλίο, θα ακούσει και θα μάθει πράγματα». «Εγώ θα καλέσω και τους γονείς μου», δηλώνει η Βάσια. «Kαι όποιος θέλει να γιορτάσει τον γάμο του εδώ, εννοείται ότι θα του πούμε “ναι”», θα τονίσει η Δήμητρα.
Αν καταφέρουν να ξεκλέψουν χρόνο για να βγουν, πού θα προτιμήσουν να πάνε; «Θα πάμε παντού, αλλά η αλήθεια είναι πώς αν θέλουμε να δώσουμε ένα φιλί, θα προτιμήσουμε ένα gay friendly μαγαζί για να νιώσουμε άνετα. Τα μαγαζιά που το δηλώνουν είναι ολοένα περισσότερα, δεν μπορούμε να ξέρουμε κατά πόσο το εννοούν, αλλά σε κάθε περίπτωση θεωρούμε πως η αύξηση αυτή είναι ένα καλό βήμα που βοηθάει την ορατότητα και την αποδοχή».
Τρεις Λαλούν, Περσεφόνης 23, 211 4182251
Laganum, Περσεφόνης 19, 210 3459977
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
