Η Ελένη και ο Ανάργυρος μένουν από το 2019 στη Βαμβακού Λακωνίας. Κάτοικοι Αθηνών μέχρι τότε, αποφάσισαν από τα Εξάρχεια και την καρδιά της Αθήνας να βρεθούν στην καρδιά του βουνού του Πάρνωνα και να ζήσουν εκεί! Ο Χάρης την ίδια χρονιά είχε γίνει διπλο-κάτοικος, όπως συνήθιζαν και παλιότερα οι άνθρωποι των ορεινών περιοχών, μοιράζοντας πια τον χρόνο του μεταξύ Βαμβακούς και Σπάρτης, όπου διέμενε μόνιμα. Ο Τάσος μένει στη Σπάρτη, αλλά είναι σαν να μένει κι εκείνος στο χωριό, αφού πάντα θα τον συναντήσεις εδώ. Στην παρέα τους και στους κατοίκους του χωριού προστέθηκαν αργότερα άνθρωποι από την Αθήνα και τη Σπάρτη με καταγωγή από τη Βαμβακού, και όχι μόνο!
Λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη Σπάρτη και την Τρίπολη και μόνο δύο ώρες από την Αθήνα, στις πλαγιές του λακωνικού Πάρνωνα και σε υψόμετρο 903 μέτρων απλώνεται το μικρό γραφικό χωριό της Βαμβακούς, κρυμμένο μέσα στο δάσος, περιτριγυρισμένο από έλατα, καρυδιές, καστανιές, πεύκα και πλούσια βλάστηση. Η Βαμβακού είναι ένα χωριό που στην ακμή του είχε 200 πολυμελείς οικογένειες, χτυπήθηκε όμως από την Κατοχή, τον Εμφύλιο και τη μετανάστευση και, όπως συνέβη με πολλά ελληνικά χωριά, ερήμωσε. Μάλιστα, το 2008 έκλεισε και το σχολείο του. Μέχρι πρότινος είχε λίγους μόνιμους κατοίκους και αποκτούσε ζωή μόνο τα καλοκαίρια. Είναι ένας τόπος με μακρά ιστορία και υπέροχο φυσικό περιβάλλον, ο οποίος σήμερα παίρνει και πάλι ζωή, με την ελπίδα να γίνει παράδειγμα για παρόμοια εγχειρήματα ανάπτυξης και ενίσχυσης της υπαίθρου.
Η προσπάθεια για τη δημιουργία ενός χωριού-προτύπου, βασισμένου στη βιώσιμη ανάπτυξη του τόπου, στους τομείς του πολιτισμού, της καινοτομίας, της αγροδιατροφής και της επιχειρηματικότητας, με πρωτεύοντα στόχο την απόκτηση μόνιμων κατοίκων και με βασικό όχημα τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης αλλά και την εξασφάλιση σύγχρονων συνθηκών διαβίωσης, είναι από μόνη της μια ιδιαίτερη συνθήκη.
«Μία ιδέα, ένα όνειρο, ένα όραμα, μία εσωτερική ανάγκη για αλλαγή και δημιουργία! Η ιδέα αναβίωσης του τόπου μας προέκυψε ως ανάγκη μιας ομάδας νέων ανθρώπων που ενεπλάκησαν με διάφορους τρόπους στη δράση του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού παλιότερα. Για έξι χρόνια, οι τέσσερις μετέπειτα συνιδρυτές του οργανισμού Vamvakou Revival συνεργαστήκαμε από διαφορετικά πόστα σε περισσότερες από 100 εκδηλώσεις, αλλά το ερώτημα που έμενε πάντα, κάθε φορά που ολοκληρώνονταν οι κύκλοι των δραστηριοτήτων αυτών, ήταν "και τώρα τι", και αφορούσε το μετά, την επόμενη ημέρα αυτού του μέρους που τόσο αγαπούσαμε.
Οι εκδηλώσεις λειτουργούσαν ως αρμός στις σχέσεις των ντόπιων και διαφύλατταν τα ήθη και έθιμα του τόπου μας, αλλά σίγουρα δεν αρκούσαν για να κρατήσουν το χωριό ζωντανό, καθώς είχαν έναν ευχάριστο, αλλά αποσπασματικό χαρακτήρα. Κάπως έτσι, έχοντας δημιουργήσει ένα αρκετά ελπιδοφόρο και μεγαλόπνοο πλάνο για τη Βαμβακού μας, στις αρχές του 2017 χτυπήσαμε την πόρτα του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και συναντήσαμε τον πρόεδρο Ανδρέα Δρακόπουλο, ο οποίος πίστεψε στο όραμά μας και το πολλαπλασίασε, υποστηρίζοντάς μας αμέριστα από την πρώτη ημέρα μέχρι και σήμερα.
Τότε, η Βαμβακού είχε μόλις εννιά μόνιμους κατοίκους, λειτουργούσε μόνο το παραδοσιακό καφενείο του χωριού, ενώ πρόσφατα είχε κλείσει ο μοναδικός ξενώνας που υπήρχε στην περιοχή μας. Αυτή η κατάσταση ήταν και η αφορμή για να ενεργοποιηθούμε. Μετά από δύο χρόνια από κοινού εργασίας με το ΙΣΝ σε ένα ολιστικό πλάνο αναγέννησης του τόπου που βασίζεται στους τομείς του τουρισμού, του πολιτισμού, της καινοτομίας, της αγροδιατροφής και της επιχειρηματικότητας, το 2018 ιδρύσαμε τον οργανισμό Vamvakou Revival, ενώ στις αρχές του 2019 μετεγκατασταθήκαμε στο χωριό και η πρωτοβουλία «Αναβίωση της Βαμβακούς» άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά.
Το ίδιο το εγχείρημα αναβίωσης είναι πια ένα από τα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου: μια ομάδα νέων με καταγωγή και ισχυρούς δεσμούς με το χωριό, που αποφάσισαν να επιστρέψουν στον τόπο τους, να ζήσουν εκεί και να τον δουν να ζωντανεύει ξανά, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας ένα πρωτότυπο και ολιστικό πλάνο αναγέννησης του τόπου με εφόδια την ιστορία, το ανθρώπινο κεφάλαιο και τον φυσικό πλούτο της περιοχής, έχοντας στο πλευρό τους έναν σπουδαίο υποστηρικτή, όπως το ΙΣΝ.
Η προσπάθεια για τη δημιουργία ενός χωριού-προτύπου, βασισμένου στη βιώσιμη ανάπτυξη του τόπου, στους τομείς του πολιτισμού, της καινοτομίας, της αγροδιατροφής και της επιχειρηματικότητας, με πρωτεύοντα στόχο την επιστροφή μόνιμων κατοίκων και με βασικό όχημα τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης αλλά και την εξασφάλιση σύγχρονων συνθηκών διαβίωσης, είναι από μόνη της μια ιδιαίτερη συνθήκη.
Στόχος είναι η Βαμβακού σε μερικά χρόνια να σφύζει και πάλι από ζωή, με οικογένειες, παιδιά, και το πρώτο κουδούνι του σχολείου να χτυπήσει ξανά, ενώ παράλληλα επιδιώκουμε ο τόπος μας να μπει σε τροχιά αναβίωσης, φιλοδοξώντας να λειτουργήσει ως μοντέλο, ώστε να ακολουθήσουν πολλά ακόμη χωριά στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.
Αγαπημένος μας περίπατος ή διαδρομή μετά τη δουλειά είναι να πηγαίνουμε από το σχολείο, όπου βρίσκονται τα γραφεία μας, ως την πλατεία μέσα από τα σοκάκια του χωριού, βλέποντας τον ήλιο να βασιλεύει πίσω από το βουνό και να δίνει στον ουρανό υπέροχες ροζ αποχρώσεις.
Το εστιατόριο-καφέ «Βουρέικο», με το οποίο είμαστε συναισθηματικά δεμένοι, καθώς αποτέλεσε το πρώτο μαγαζί που λειτούργησε στο πλαίσιο του εγχειρήματος αναβίωσης του τόπου μας, είναι το σημείο συνάντησης των κατοίκων και των επισκεπτών που μπορεί να βρει κανείς ανοιχτό όλη την εβδομάδα. Εκεί μπορεί να γευτεί κανείς τοπικές συνταγές, να συνδεθεί γαστρονομικά με τον τόπο και, φυσικά, να μάθει περισσότερα για την προσπάθειά μας.
Όποιος βρεθεί στη Βαμβακού πρέπει να δοκιμάσει τα πιάτα και τις πίτες ημέρας από τα χέρια του σεφ Σταύρου Γεωργαντά στο Βουρέικο, όπως και τα προϊόντα του Αγροτικού Συνεταιρισμού Βαμβακούς «Parnon Poèma» και τις γλυκές και αλμυρές λιχουδιές από τα χέρια των μελών του Γυναικείου Συνεταιρισμού Βαμβακούς «Βαμβακιά»: μέλι, γραβιέρα από 100% κατσικίσιο γάλα, καρύδια, κάστανα, ελιές Καλαμών, έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, γλυκό του κουταλιού ελιά, κουραμπιέδες και μελομακάρονα. Οι δύο συνεταιρισμοί δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της δράσης υποστήριξης των τοπικών παραγωγών και κτηνοτρόφων αλλά και σε μια προσπάθεια ενίσχυσης της τοπικής παραγωγής και ανάδειξης των υλικών της Βαμβακούς, η οποία υλοποιείται από τη Vamvakou Revival στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Αναβίωσης της Βαμβακούς με την υποστήριξη του ΙΣΝ.
Προσπαθούμε πάντα να προσεγγίζουμε τους πυλώνες δράσης μας με ολιστικό τρόπο και να θέτουμε στο επίκεντρο την εμπειρία. Υπ' αυτό το πρίσμα ο επισκέπτης αξίζει να περιηγηθεί στα σοκάκια του χωριού, να ξαποστάσει κάτω από τον πλάτανο της κεντρικής πλατείας και να γευματίσει στο Βουρέικο, να πιει έναν ελληνικό καφέ στο καφενείο του χωριού, να διανυκτερεύσει στον ξενώνα «Ρούγα της Βαμβακούς» ή στον παραδοσιακό ξενώνα, να συμμετάσχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα, σε εργαστήρια καινοτομίας και σε πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται στο ανακαινισμένο σχολείο του χωριού, να κάνει πεζοπορία στα μονοπάτια της Βαμβακούς ή να τα ανακαλύψει αξιοποιώντας τα ηλεκτρικά ποδήλατα της Vamvakou Revival. Φυσικά, ιδιαίτερης σημασίας είναι ο επιβλητικός τρισυπόστατος κεντρικός ναός του χωριού, το Σπηλαιομονάστηρο της Αγίας Κυριακής, ο υπαίθριος χώρος της Αγίας Παρασκευής. Ο επισκέπτης μπορεί επίσης να δροσιστεί στην Κάτω Βρύση και να μάθει περισσότερα από τους ντόπιους για τον Σταθμό Συγκινήσεως. Φυσικά, πάντα υπογραμμίζουμε την ομορφιά όλου του λακωνικού Πάρνωνα, τον οποίο αξίζει να ανακαλύψει ο επισκέπτης μέσα από παρακείμενα χωριά όπως οι Καρυές, η Βαρβίτσα, η Μεγάλη Βρύση, τα Βρέσθενα, το Πολύδροσο αλλά και οι γύρω οικισμοί.
Σε επίπεδο υποδομών, από την έναρξη του εγχειρήματος καταβλήθηκε σημαντική προσπάθεια από την ομάδα μας και τους συνεργάτες να μείνουμε πιστοί στην οικιστική ταυτότητα της περιοχής και να σεβαστούμε απόλυτα την αρχιτεκτονική του τόπου, ώστε κάθε κτίριο που θα ανακαινίζεται ή θα χτίζεται από τα θεμέλια ήδη να ανοίγει έναν ενδιαφέροντα διάλογο με τα ήδη υπάρχοντα κτίρια. Θεωρούμε ότι το αποτέλεσμα δικαιώνει όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, καθώς πλέον στη Βαμβακού συνυπάρχουν αρμονικά το Σπηλαιομονάστηρο της Αγίας Κυριακής με το ανακαινισμένο σχολείο, το οποίο μεταμορφώθηκε στο σύγχρονο κέντρο τεχνολογίας V.Lab (Vamvakou Technology Lab fully powered by SNF), ο παραδοσιακός ξενώνας του χωριού με το εστιατόριο-καφέ Βουρέικο, ο τρισυπόστατος κεντρικός ναός του χωριού με τη Ρούγα της Βαμβακούς. Θεωρούμε ότι ο δημόσιος χώρος αξιοποιείται με προσοχή και σεβασμό, ενώ οι ιδιωτικές κατοικίες περνούν σταδιακά σε μια νέα εποχή που συνδυάζει την ταυτότητα της υπαίθρου με τους σύγχρονους όρους ζωής.
"Συνηθίσαμε να τα περιμένουμε όλα από την κυβέρνηση. Τίποτα δεν δικαιολογεί τη δική μας αδράνεια. Αυτή η σκέψη μάς παρακίνησε να σκεφτούμε πώς μπορούμε να σταματήσουμε το χωριό μας από τον κατήφορο. Ο ελληνικός λαός μια ώθηση μόνο περιμένει για να πάει στο δρόμο τον καλό": απόσπασμα από το καταστατικό του Κοινού των Βαμβακιτών ή αλλιώς της Επιτροπής Πληρεξουσίων Βαμβακούς, από το 1898.
Τι ήταν αυτό; Ένα 20μελές σχήμα στο χωριό της Βαμβακούς Λακωνίας που λίγο μετά την πτώχευση της Ελλάδας, αλλά και την ήττα της χώρας από την Τουρκία, αποφασίζει να πάρει την τύχη του χωριού στα χέρια του. Ουσιαστικά, επρόκειτο για ένα κοινωνικό συμβόλαιο, το οποίο έθετε στο επίκεντρο την αναγέννηση του τόπου. Όταν το 1914 η ομάδα αυτή ολοκλήρωσε τη δραστηριότητά της είχε πετύχει πολλά για τον τόπο στην εκπαίδευση, στην οργανωμένη κτηνοτροφία, στη γεωργία, στην ηθική βελτίωση και στην εκλογική ελευθερία. Σύνθημά της "η ισχύς εν τη ενώσει". Εικαστικό συμπλήρωμα του καταστατικού η "ισότιμη χειραψία".
Το 1912, ο Ελευθέριος Βενιζέλος φέρνει στη Βουλή τον νόμο περί δήμων και κοινοτήτων, χρησιμοποιώντας το μοντέλο του Κοινού των Βαμβακιτών ως παράδειγμα εφαρμογής στην τοπική αυτοδιοίκηση. "Η Λακεδαίμων δύναται να καυχάται ότι πρώτη έδωκε το σύνθημα της αυτοδιοικήσεως των δήμων και των χωρίων διά της ιδρύσεως της Κοινοτικής Επιτροπής Βαμβακούς", ανέφερε μεταξύ άλλων.
Ουσιαστικά, είχαμε να κάνουμε με την πρώτη οργανωμένη και αναγνωρισμένη κοινοτική διοίκηση στην ιστορία του ελληνικού κράτους, η οποία ξεκίνησε από τη Βαμβακού και κατάφερε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και μοντέλο ανάπτυξης. Αξιοσημείωτο είναι δε ότι άλλα 600 χωριά και δήμοι ζήτησαν οδηγίες από τη Βαμβακού για να αναπτυχθούν. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Κορωπίου, των Βραχνεΐκων, του Ηρακλείου και πολλών ακόμη περιοχών.
Εκατόν είκοσι χρόνια μετά, το παράδειγμα της Επιτροπής Πληρεξουσίων, η οποία στην πράξη ήταν ένα αναγνωρισμένο νομικό πρόσωπο κατά τη σύγχρονη ορολογία, ενέπνευσε τη δική μας προσπάθεια αναγέννησης του τόπου!
Από τη Βαμβακού κατάγονται πολλοί σπουδαίοι και καταξιωμένοι στους χώρους τους άνθρωποι που δεν ξέχασαν ποτέ αυτό το μικρό χωριό και από όπου κι αν βρίσκονταν πάντα το ευεργετούσαν, ο καθένας από το δικό του μετερίζι και με τον δικό του τρόπο. Σταύρος Σ. Νιάρχος, Σπύρος Νιάρχος, Ιωάννης Κουμάνταρος, Ντόλυ Γουλανδρή, Γεώργιος Τσοχώνης, και πολλοί άλλοι. Το πώς όμως τόσοι σπουδαίοι και καταξιωμένοι άνθρωποι, εφοπλιστές, γιατροί, έμποροι, κατάγονταν από ένα τόσο μικρό ορεινό χωριό παραμένει μυστήριο. Ίσως η μεγάλη σημασία που έδιναν στην εκπαίδευση στο παρελθόν να είναι η απάντηση.
Έχουμε πολλούς νέους κάτω των 30 που διαμένουν και εργάζονται στο χωριό στο πλαίσιο του εγχειρήματός μας ή μέσω του Προγράμματος Πρακτικής Άσκησης του ΙΣΝ. Αυτό από μόνο του αποτελεί ελπίδα για την επιτυχία του και, φυσικά, ένα πρώτο δείγμα ότι η ζωή και η εργασία στο χωριό δεν έχουν ηλικία. Είναι παιδιά με φρέσκα μυαλά, καθαρή σκέψη, όρεξη, που φέρνουν νέες ιδέες και βοηθούν κι εμάς τους ίδιους να εξελιχθούμε ως επαγγελματίες και ως άνθρωποι. Η Δώρα, η Δανάη, η Ίλια, έχουν δώσει νέα πνοή και φρεσκάδα στο εγχείρημα. Θα ήταν παράλειψη μας, όμως, αν δεν αναφερόμασταν και στον νεότερο μόνιμο κάτοικο της Βαμβακούς, τον Κωνσταντίνο, τον γιο της Ελένης και του Ανάργυρου. Πρόκειται για το πρώτο παιδί που γεννήθηκε και μεγαλώνει στο χωριό μετά από 30 και πλέον έτη. Στην επίσκεψή σας στο χωριό σίγουρα θα τον συναντήσετε και θα είναι πρόθυμος να σας ξεναγήσει στον τόπο του, αν και είναι μόλις 2,5 ετών.
Συνηθίζουμε να λέμε ότι για εμάς η αναβίωση του τόπου είναι μια διαδρομή με προβλήματα, εμπόδια και λύσεις. Η ομάδα μας εστιάζει στις λύσεις, οπότε όποια κι αν είναι η δυσκολία, κάπως θα βρεθεί ο τρόπος. Σε κάθε περίπτωση, μια μεγάλη δυσκολία είναι η διαμονή. Ναι μεν υπάρχουν πολλά καλοδιατηρημένα σπίτια, αλλά δεν νοικιάζονται, και όσα ενοικιάζονται ή πωλούνται χρήζουν γενναίας ανακαίνισης. Οι ήδη υπάρχουσες οικίες, ακόμα και οι δικές μας, χρειάστηκαν τροποποιήσεις για να προσφέρουν κατάλληλη στέγαση όλο τον χρόνο, διότι μέχρι πρότινος ήταν κυρίως θερινές παραθεριστικές.
Το καλοκαίρι για εμάς σημαίνει δημιουργία και πολλή δουλειά! Τον Ιούνιο παίρνουμε τα βουνά μαζί με τους επισκέπτες του χωριού και "τρέχουμε" στο Vamvakou Mountain Run, έναν αγώνα ορεινού τρεξίματος στα μονοπάτια του χωριού, ενώ τον Ιούλιο το Vamvakou Experience Festival, το τριήμερο πολυθεματικό και πολυσυλλεκτικό φεστιβάλ μας, δίνει και σε μας δυνατότητα να γλεντήσουμε και να χαρούμε με την ψυχή μας και να γίνουμε μια παρέα με όσους βρίσκονται στο χωριό μας. Ανάμεσα στα δύο αυτά δρώμενα συνηθίσαμε πια να υποδεχόμαστε κάθε μέρα 100 παιδιά από τη Σπάρτη, που συμμετέχουν στο Vamvakou Summer Camp. Κάθε χρόνο περιμένουμε με ανυπομονησία να γνωρίσουμε τους καινούργιους συμμετέχοντες, να δούμε το σχολείο να γεμίζει ζωή τις καθημερινές αλλά και να ακούσουμε τις πιο περίεργες και "δύσκολες" ερωτήσεις!
Αγαπημένη μας πια συνήθεια τον χειμώνα είναι να στολίζουμε όλοι μαζί το θεόρατο χριστουγεννιάτικο δέντρο που στήνεται στην πλατεία και φωταγωγείται σε μία από τις μεγαλύτερες γιορτές που διοργανώνουμε κατά τη διάρκεια του έτους, στις αρχές Δεκέμβρη.
Η μετάβαση από τη μεγάλη πόλη σε ένα χωριό τριάντα κατοίκων δεν είναι πανάκεια ούτε δίνει λύση σε όλα τα προβλήματα που καταγράφονται στα αστικά κέντρα. Επιπλέον, δεν αρκεί να πάρει κάποιος την απόφαση, επιβάλλεται να διερευνήσει πώς αυτή η αλλαγή θα είναι βιώσιμη και θα αποτελέσει "πρότζεκτ" χωρίς ημερομηνία λήξης. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν (πανδημία, ενεργειακή κρίση, κλιματική αλλαγή, ακρίβεια) ευνοούν τις μετακινήσεις από τα αστικά κέντρα στην ύπαιθρο.
Η Βαμβακού αποτελεί έναν ιδανικό τόπο να ξεκινήσει και να δημιουργήσει κανείς από την αρχή, να τηλεργαστεί, να επενδύσει επιχειρηματικά και γενικά να γίνει μέρος της αναγέννησης του τόπου μας. Mάλιστα, στο πλαίσιο του εγχειρήματός μας δημιουργήσαμε μια θερμοκοιτίδα επιχειρήσεων, τη Vamvakou Incubator, που λέμε κι εμείς στο χωριό μας, μέσω της οποίας δίνουμε σημαντικά κίνητρα σε επίδοξους επιχειρηματίες και υπάρχουσες επιχειρήσεις να δραστηριοποιηθούν στη Βαμβακού. Σήμερα το πρόγραμμα υποστηρίζει συμβουλευτικά 11 επιχειρηματικές προτάσεις που πρόκειται να δραστηριοποιηθούν στο χωριό και την Πελοπόννησο γενικότερα».
