Κάποτε η Λένα Πλάτωνος δήλωνε πως ο Καβάφης δεν μελοποιείται και πως δεν θα τολμούσε ποτέ κάτι τέτοιο. Το καβαφικό άγγιγμα όμως ήρθε και την επισκέφθηκε σαν ηλεκτρικό σοκ, την κατάλληλη στιγμή, και οι ενστάσεις και οι αρνήσεις παραμερίστηκαν χάριν της πρόκλησης και της τόλμης, μα κυρίως της δημιουργίας και της ηδονής που αυτή προκαλεί.
Η Λένα Πλάτωνος αναμετρήθηκε με την ποίηση του Καβάφη στον δίσκο «Καβάφης – 13 τραγούδια» που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2010 από την Inner Ear. Το παράξενο και καθηλωτικό αποτέλεσμα, με τους ηλεκτρονικούς και ηλεκτρικούς ήχους της Πλάτωνος, που ενορχήστρωσε μαζί με τον Στέργιο Τσιρλιάγκο, ο οποίος έκανε το programming, το editing, το sound design και τις μείξεις, να συναντούν τον ρηξικέλευθο λόγο του ποιητή, σου δημιουργεί την εντύπωση πως ο Καβάφης είναι πρόσωπο σημερινό.
Τη φετινή Πρωτομαγιά παρουσίασε το έργο, με τον Γιάννη Παλαμίδα στη φωνή και τον Στέργιο Τσιρλιάγκο στα synth, στο διαθεματικό φεστιβάλ «Archive of Desire» που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη. «Παίξαμε στην Αμερική, όπου είχε πολύ μεγάλη επιτυχία, και στην κυριολεξία γράφτηκε ότι ήταν highlight στις κριτικές», λέει. Η σπουδαιότερη γυναίκα δημιουργός της γενιάς της δηλώνει ότι ο Καβάφης είναι ένας από τους πλοηγούς της ζωής της.
«Ήταν συμβολιστής τρομερός ο Καβάφης και είναι ένας απ’ τους πλοηγούς της ζωής μου. Και ψυχίατρος είναι, και “εμπνεοματοποιός”, και συμβολιστής εξαιρετικός και φιλόσοφος και ιστορικός, και τι δεν είναι ο Καβάφης»!
«Η πρώτη μου γνωριμία με το έργο του Καβάφη έγινε όταν ήμουν 13 ή 14 χρονών. Μια μακρινή θεία μου, φιλόλογος από το σόι της μάνας μου, μια γυναίκα που ζούσε μόνης της και είχε γυρίσει όλο τον κόσμο, sui generis, που προετοίμαζε εμένα και την ξαδέλφη μου για τις εισαγωγικές στο λύκειο, λάτρευε τους ποιητές και τους συγγραφείς εν γένει, και μας πρότεινε να διαβάσουμε τα ποιήματά του. Ήταν ένας άνθρωπος που είχε μεγαλώσει σε ορφανοτροφείο και ζούσε με τους συγγραφείς και τα επιγράμματά τους, της είχαν απονεμηθεί πολλά βραβεία και μάλιστα είχε μια σχέση με τον Καζαντζάκη, αλληλογραφούσε μαζί του.
Απ' τες εννιά - Καβάφης + Πλάτωνος + Παλαμίδας
Είχε πολλά λεφτά η θεία Μαίρη, τα μάζευε για να θεσπίσει ένα μεγάλο λογοτεχνικό βραβείο, αλλά της τα έφαγαν οι εφοπλιστές στο τέλος, όταν πέθανε. Αυτή, λοιπόν, τότε μας γνώρισε πολλούς μεγάλους συγγραφείς και ποιητές, τον Όσκαρ Ουάιλντ, τον Ίψεν. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο Καβάφης, εκείνη μας έφερε σε επαφή και με το έργο του. Τον λάτρευε. Την έχω συνδεδεμένη τη θεία Μαίρη με τον Καβάφη, με την ύπαρξή του στη ζωή μου.
Όταν πήγα να αγοράσω τα ποιήματα του Καβάφη, ο βιβλιοπώλης με κοίταζε πολύ παράξενα. Είχα αγοράσει και το De Profundis του Όσκαρ Ουάιλντ και τον Υπεράνθρωπο του Νίτσε, οπότε καταλαβαίνετε πώς του είχε φανεί που ζητούσε αυτά τα βιβλία ένα παιδί. Αν ήταν δυνατόν!
Αμέσως αποστήθισα τις “Μέρες του 1903” και το “Μακρυά” που λέει “Θα ’θελα αυτήν την μνήμη να την πω…/ Μα έτσι εσβήσθη πια… σαν τίποτε δεν απομένει —/ γιατί μακριά, στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια κείται./ Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί…/ Εκείνη του Αυγούστου — Αύγουστος ήταν; — η βραδιά…/ Μόλις θυμούμαι πια τα μάτια· ήσαν, θαρρώ, μαβιά…/ Α ναι, μαβιά· ένα σαπφείρινο μαβί”. Είναι ένα ποίημα γεμάτο αισθησιασμό, συναισθηματισμό, και γεμάτο θεατρικότητα. Έχει διαλόγους εσωτερικούς, έχει αυτοπαρατήρηση κ.λπ., ένα στοιχείο του Καβάφη το οποίο επέδρασε καταλυτικά επάνω μου όσον αφορά τη μελοποίηση. Και έχει επιδράσει επάνω μου γενικότερα αυτό το στοιχείο του Καβάφη, η θεατρικότητά του, ο τρόπος που παρατηρεί τα πράγματα και η αυτοπαρατήρηση.
Μπορεί να ήμουν ακόμα παιδί, αλλά τις “Μέρες του 1903” τις κατάλαβα απόλυτα. Βέβαια, διαβάζαμε και το “Che fece.... il gran rifiuto” – αυτό άρεσε στην ξαδέλφη μου. Δεν ήμουν σε θέση να μπω πολύ βαθιά μέσα στα πρέπει, στο ναι και στο μεγάλο όχι που λέει. Ήταν συμβολιστής τρομερός ο Καβάφης και είναι ένας απ’ τους πλοηγούς της ζωής μου. Και ψυχίατρος είναι, και “εμπνεοματοποιός”, και συμβολιστής εξαιρετικός και φιλόσοφος και ιστορικός, και τι δεν είναι ο Καβάφης! Ένα πλάσμα χαρισματικό, τα είχε όλα.
Τα αγαπημένα μου από τα ποιήματά του είναι οπωσδήποτε αυτό που αποστήθισα, το “Μακρυά”, τα “Τείχη” μου αρέσουν πάρα πολύ, το “Απ’ τες εννιά”, το “Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον” –“Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,/ αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει”–, η “Ιθάκη”, το “Che fece .... il gran rifiuto”· είναι πολλά που μου αρέσουν.
Έχω νιώσει ότι ο Καβάφης είναι πιο θηλυκός από τον Καρυωτάκη, με την έννοια ότι τα θηλυκά στοιχεία πρωτεύουν· ο Καρυωτάκης είναι πιο αρσενικός ποιητής. Eίχε κι αυτό το τέλος το περίεργο που δεν ξέρει κανείς αν αυτοκτόνησε τελικά ή αν τον σκότωσαν, γιατί ήταν και πολύ επαναστάτης ο Καρυωτάκης.
Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία που διαφοροποιούν τον Καβάφη από τον Καρυωτάκη, και ίσως και κάτι άλλο, τo ότι η μουσικότητα του Καβάφη δεν είναι εγγενής, δεν είναι σύμφυτη με την ιδιοσυστασία του, όσο είναι του Καρυωτάκη. Ο Καρυωτάκης έχει την απόλυτη μουσικότητα, γι’ αυτό είναι και πιο εύκολο να τον μελοποιήσεις. Στον Καβάφη συμπεριφέρθηκα διαφορετικά, δηλαδή ήταν σαν να έφτιαξα μουσική σε θεατρική παράσταση. Γι’ αυτό χρησιμοποίησα και τον Γιάννη τον Παλαμίδα που έχει όλα αυτά τα στοιχεία στην παλέτα του.
Με διαμόρφωσε ο Καβάφης σιγά-σιγά μέσα στα χρόνια – δεν ήταν μόνο αυτός βέβαια, αλλά οπωσδήποτε ήταν ένας από τους κύριους διαμορφωτές μου. Αργότερα, όταν έγραψα στίχους δικούς μου, κατάλαβα πόσο είχα επηρεαστεί από την ποίησή του, με την καλή την έννοια. Π.χ. από το “Αύγουστος ήταν; Α ναι, μαβιά· ένα σαπφείρινο μαβί” του “Μακρυά”. Αυτές οι ερωτήσεις που γίνονται ζωντανά, που δεν μένουν μες στο μυαλό αλλά πραγματοποιούνται επί σκηνής, με επηρέασαν πολύ. Ένα κομμάτι μου που είναι πολύ κοντά στον Καβάφη είναι το “Lego”, που είναι γεμάτο ερωτήσεις και απαντήσεις.
Με έναν περίεργο τρόπο, αυτό που αποζητώ στην ποίησή του είναι η φιλία του. Τον αισθάνομαι σαν έναν πολύ καλό μου φίλο, πιστό, που δεν θα με αφήσει ποτέ, ούτε κι εγώ θα τον αφήσω, θα του είμαι πιστή. Έχουμε αυτήν τη σχέση που μετράει πλέον πάρα πολλά χρόνια, από τότε που ήμουν πιτσιρικάκι, η οποία δεν έχει αλλοιωθεί, είναι σταθερή μέσα στα χρόνια.
Λένα Πλάτωνος - Lego
Συνδέουν τον Καβάφη με την ομοφυλοφιλία, αλλά αυτό είναι μια ιδιότητά του που είναι η πιο επιφανειακή. Άσε που μελετητές του Καβάφη λένε ότι ήταν αναμφισβήτητα ομοφυλόφιλος, αλλά δεν είναι και σίγουροι ότι ήταν ενεργός σεξουαλικά. Μπορεί αυτά να ήταν μέσα στο μυαλό του. Για μένα είναι πολύ περιοριστικό να βλέπεις στον Καβάφη μόνο την ομοφυλοφιλία, είναι ένας άνθρωπος που ξεπερνάει τη σεξουαλικότητα, τα πάντα.
Είχα πει κάποτε ότι είναι δύσκολη η ποίησή του και δεν θα τολμούσα ποτέ να την μελοποιήσω, αλλά εμμέσως ή και άμεσα έχω απαντήσει, δηλαδή δεν ήταν δύσκολη όταν την αντιμετώπισα σωστά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει τραγουδιστικά μέρη ο Καβάφης, αλλά στο σύνολό του, βασικά, έχει έντονη θεατρικότητα. Και είναι και ψυχολόγος, βέβαια, ένας άνθρωπος που παρατηρεί το περιβάλλον του και επεμβαίνει σε αυτό, όπως και στον εαυτό του.
Περνώντας τα χρόνια, και αφού είχα κάνει τα δικά μου έργα πρώτα, τις “Μάσκες Ηλίου”, το “Γκάλοπ”, τα “Λεπιδόπτερα”, και είχα γράψει τους δικούς μου στίχους, δηλαδή είχα τολμήσει να εκτεθώ κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Καβάφης μου ήρθε πιο εύκολος, γιατί είχα δοκιμαστεί πια στη θεατρικότητα του στίχου.
Αν τον μελοποιούσα σήμερα, δεν θα έκανα τα ίδια, γιατί ποτέ δεν κάνω τα ίδια ακριβώς. Μου αρέσει να διαφοροποιούμαι, αυτό είναι μέσα στο κύτταρό μου, αλλά πάνω-κάτω τη θεατρικότητά του δεν θα μπορούσα να την υπερβώ. Πάλι θα ήταν ο κύριος λόγος που με κάνει συγγενή με τον Καβάφη όταν γράφω τα δικά μου.
Ως ανάμνηση τον Καβάφη τον έχω συνδέσει με τη μετάβασή μου από το παιδί στην έφηβη Λένα, είναι ακριβώς εκείνη η καταπληκτική εποχή που ανθίζει το πρόσωπο Λένα και η γυναίκα Λένα, και τη θυμάμαι ως μία από τις ωραιότερες εποχές της ζωής μου, για να μη σου πω την ωραιότερη. Αυτό κράτησε μερικά χρόνια, μετά άρχισαν μεγάλες ταλαιπωρίες στη ζωή μου. Τον έχω συνδυάσει, λοιπόν, με αυτήν τη μεταιχμιακή εποχή. Ο Καβάφης είναι για μένα φωτοδότης, φωτεινό σημείο, κι ας έχει μια μελαγχολία ο ίδιος. Ούτως ή άλλως, η προσωπικότητά του έχει φωτίσει την ανθρωπότητα. Έχει ανεβάσει το επίπεδό της».
Ακούστε το άλμπουμ «Καβάφης – 13 τραγούδια» στο Spotify.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.