Η ημιτελής ιστορία του Ολοκαυτώματος

Το Ολοκαύτωμα δεν συνέβη όπως ίσως νομίζουμε Facebook Twitter
Το Γκέτο της Βαρσοβίας το 1943. Φωτ.: Stroop Report/Central Commission for the Investigation of War Crimes in Poland
0

«ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΔΕΝ μας διδάσκει τίποτα»: Είναι μια δήλωση που με έκπληξη συναντά ο αναγνώστης στις πρώτες σελίδες ενός νέου βιβλίου με τίτλο The Holocaust: An Unfinished History («Το Ολοκαύτωμα: Μια ημιτελής ιστορία»), ειδικά αν γνωρίζει ότι ο συγγραφέας του, ο Νταν Στόουν, τυχαίνει επίσης να είναι ο διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών για το Ολοκαύτωμα στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Όμως ο Στόουν κάνει αυτό που οφείλει να κάνει ένας ευσυνείδητος ιστορικός: αντιπαρέρχεται τις κοινοτοπίες με την απομυθοποίηση.

Ένας λόγος που το Ολοκαύτωμα δεν μας διδάσκει τίποτα είναι ότι έχουμε μια στρεβλή αντίληψη για το τι πραγματικά συνέβη. Οι πολιτισμικές απεικονίσεις σε βιβλία και ταινίες έχουν συχνά παρακάμψει τη δυσάρεστη πολυπλοκότητα προς όφελος αυτού που ένας κοινωνιολόγος έχει αποκαλέσει «το δράμα του τραύματος». Όπως γράφει στο βιβλίο του ο Στόουν, «η αυξημένη ευαισθητοποίηση για το Ολοκαύτωμα έχει παραδόξως οδηγήσει στον ευτελισμό και την εκμετάλλευσή του».

Το επιχείρημά του τυχαίνει να είναι ιδιαίτερα επίκαιρο. Επιφανείς ιστορικοί έχουν καταγγείλει την κατάχρηση της «μνήμης του Ολοκαυτώματος» από τους πολιτικούς για να δικαιολογήσουν τους βομβαρδισμούς του Ισραήλ στη Γάζα μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Αλλά το βιβλίο του Στόουν είχε ολοκληρωθεί πριν προλάβει να συμπεριλάβει τα γεγονότα των τελευταίων μηνών. Και εκτός από ένα καταληκτικό κεφάλαιο για το παρόν, αναφέρεται κυρίως στο παρελθόν.

Ο ιστορικός Σολ Φρίντλαντερ έχει περιγράψει τον ναζισμό ως «τη χρήση γραφειοκρατικών μέτρων για την επιβολή μαγικών πεποιθήσεων». Παρόλο που οι Ναζί υιοθέτησαν την ορολογία της επιστήμης, κατέφευγαν συνεχώς στον «φυλετικό μυστικισμό» και σε μια  απέχθεια κατά της διανόησης.

Ο Στόουν θέλει να διασώσει τα γεγονότα της ιστορικής έρευνας από τη θολούρα των κλισέ, αμφισβητώντας την εμμονή με τη «βιομηχανική γενοκτονία», η οποία έχει γίνει κεντρικό μέρος της «επικρατούσας αφήγησης». Για τον σκοπό αυτό, προσφέρει μια συνοπτική και προσιτή ιστορία που εκτείνεται πέρα από τα στρατόπεδα θανάτου. Σχεδόν τα μισά από τα έξι εκατομμύρια θύματα του Ολοκαυτώματος πέθαναν από την πείνα στα γκέτο ή σε «πρόσωπο με πρόσωπο» εκτελέσεις στα ανατολικά.

Πριν από τη Νύχτα των Κρυστάλλων, τον Νοέμβριο του 1938, οι Εβραίοι δεν είχαν ακόμη υποστεί σωματική βία μεγάλης κλίμακας στη Γερμανία. Ο Στόουν σημειώνει ότι οι οδηγίες των Ναζί για το πογκρόμ έδειχναν μια «περίεργη προσκόλληση σε μια μικροαστική ηθική», με έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο να δίνει διαταγή σύμφωνα με την οποία «οι επιχειρήσεις και τα διαμερίσματα που ανήκουν σε Εβραίους μπορούν να καταστραφούν αλλά όχι να λεηλατηθούν».

The Holocaust: An Unfinished History
Dan Stone, The Holocaust: An Unfinished History

Αυτή η γραφειοκρατική μικροπρέπεια είναι ένα άλλο κομμάτι της ιστορίας που αφηγείται ο Στόουν. Αφού τους αφαιρέθηκε η γερμανική υπηκοότητα το 1935, οι Εβραίοι της χώρας περιορίστηκαν μέσω μιας πληθώρας εξευτελιστικών νομοθετημάτων. Τους απαγορεύτηκε να έχουν γραφομηχανές, μουσικά όργανα, ποδήλατα, ακόμη και κατοικίδια ζώα. Η ποικιλομορφία των διώξεων ήταν εξωφρενική. Ήταν επίσης ανατριχιαστικά παραπλανητική, πείθοντας ορισμένους νομοταγείς Εβραίους ότι η συμμόρφωση θα τους εξασφάλιζε την επιβίωση.

Ο ιστορικός Σολ Φρίντλαντερ έχει περιγράψει τον ναζισμό ως «τη χρήση γραφειοκρατικών μέτρων για την επιβολή μαγικών πεποιθήσεων». Παρόλο που οι Ναζί υιοθέτησαν την ορολογία της επιστήμης, κατέφευγαν συνεχώς στον «φυλετικό μυστικισμό» και σε μια  απέχθεια κατά της διανόησης.

Η Διάσκεψη του Βάνζεε στις 20 Ιανουαρίου 1942, όπου οι Ναζί αξιωματούχοι κατέγραψαν τα σχέδιά τους για την «τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος στην Ευρώπη», ήταν εκείνη που σηματοδότησε τη στροφή από τις «ad hoc» δολοφονίες στη «συστηματοποίησή» τους. Τον Μάρτιο του 1942, «το 75-80% των θυμάτων του Ολοκαυτώματος ήταν ακόμη εν ζωή». Έντεκα μήνες αργότερα, «το 80% των θυμάτων του Ολοκαυτώματος ήταν ήδη νεκροί».

Ο Στόουν δεν υποβαθμίζει την ευθύνη της Γερμανίας, αλλά υποστηρίζει ότι με την εμμονή στους Γερμανούς χάνουμε την ευρύτερη εικόνα. Αποκαλεί το Ολοκαύτωμα ένα «έγκλημα που έλαβε χώρα σε ολόκληρη την ήπειρο», περιλαμβάνοντας «μια σειρά από αλληλένδετες τοπικές γενοκτονίες που πραγματοποιήθηκαν υπό την αιγίδα ενός μεγάλου σχεδίου».

Αυτή η ευρύτερη οπτική δείχνει ότι δεν ήταν απαραίτητο να υιοθετεί κανείς το είδος του μεσσιανικού και μυστικιστικού αντισημιτισμού της Γερμανίας για να συμμετάσχει στο Ολοκαύτωμα – συχνά αρκούσαν τα συνηθισμένα ελαττώματα της «δωροδοκίας» και του «καιροσκοπισμού» και η επιθυμία να «προσαρμοστεί» κανείς στις συνθήκες. Μια από τις μεγαλύτερες σφαγές έλαβε χώρα στην Μπογκντάνοβκα, στο υπό ρουμανική διοίκηση έδαφος της Υπερδνειστερίας, όπου σε λιγότερο από ένα μήνα δολοφονήθηκαν 48.000 Εβραίοι.

Αλλά ακόμα και η υπενθύμιση του ρόλου που έπαιξαν οι μη Γερμανοί στο Ολοκαύτωμα έχει προκαλέσει αντιδράσεις σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπου τα ακροδεξιά κινήματα απορρίπτουν ακόμη και την υπόνοια ευθύνης. Στην Πολωνία, αυτή η μορφή εθνικιστικής άρνησης έχει κατοχυρωθεί με νόμο. Όπως αναφέρει ο Στόουν, δύο ιστορικοί του Ολοκαυτώματος υπέστησαν αγωγές και ποινικές διώξεις επειδή προσέκρουσαν σε νόμο του 2018, ο οποίος καθιστά έγκλημα τον υπαινιγμό ότι οι Πολωνοί ήταν συνένοχοι στη δολοφονία των Εβραίων.

«Η επιλεκτική μνήμη του Ολοκαυτώματος τίθεται στην υπηρεσία της ποινικοποίησης της επιστήμης», γράφει ο Στόουν. Στη Γερμανία, οι κανονισμοί για τον τρόπο με τον οποίο μνημονεύεται το Ολοκαύτωμα είναι τόσο περιοριστικοί που η κριτική στο Ισραήλ στιγματίζεται αυτομάτως ως αντισημιτική (κάτι που συμβαίνει και αλλού, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες). Ο Στόουν πιστεύει ότι μια τέτοια αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα την εξίσωση των απανταχού Εβραίων με το Ισραήλ –όπως κάνουν τόσο οι σκληροί σιωνιστές αλλά και οι σκληροί αντι-σιωνιστές– αποκλείοντας έτσι κάθε συζήτηση σχετικά με την ισραηλινή μεταχείριση των Παλαιστινίων.

Ο Στόουν δεν πιστεύει στον διδακτισμό, πιστεύει όμως ότι η ιστορία του Ολοκαυτώματος προσφέρει μια προειδοποίηση. Το Ολοκαύτωμα δεν έχει σχέση με κάτι τόσο αόριστο όπως η «μισαλλοδοξία» ή ακόμη και το «μίσος», γράφει, όσο με την πολιτική και το κράτος. Εξάλλου, οι Ναζί έγιναν κυβέρνηση με την ενίσχυση των συντηρητικών ελίτ που η κυνική τους πρόθεση ήταν απλώς να μείνουν προσκολλημένες με κάθε τρόπο στην εξουσία. Σήμερα, γράφει ο Στόουν, παρατηρώντας την εκρηκτική άνοδο της ριζοσπαστικής δεξιάς στην Ευρώπη και αλλού, «ο φασισμός δεν είναι ακόμη στην εξουσία. Μας χτυπά όμως την πόρτα».

Με στοιχεία από The New York Times

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

επεξεργ. Ημέρα Μνήμης: Νέες εκδόσεις για το Ολοκαύτωμα

Βιβλίο / Ημέρα Μνήμης: Νέες εκδόσεις για το Ολοκαύτωμα

Αυξάνεται ολοένα και περισσότερο η εκδοτική παραγωγή βιβλίων της στρατοπεδικής λογοτεχνίας, καθώς μόνο η περασμένη χρονιά μάς χάρισε μια σειρά από μελέτες, μυθιστορήματα ακόμα και θεατρικά και ποιητικά έργα γύρω από το θέμα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός.

Βιβλίο / Οβίδιος: Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός

Ο κορυφαίος μελετητής του ρωμαϊκού κόσμου Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής ολοκλήρωσε την απόδοση στα ελληνικά των 12.000 στίχων του έργου του Οβίδιου, εκφράζοντας ταυτόχρονα τον άκρως μοντέρνο χαρακτήρα του ποιητή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Βιβλίο / «Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Με θέμα την καθημερινότητα έξι αστροναυτών σε έναν διεθνή διαστημικό σταθμό, το μυθιστόρημα που κέρδισε το Booker 2024 μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι ένα ποίημα για τον πλανήτη Γη και μας καλεί να τον εκτιμήσουμε ξανά.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
2000 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, ένα βιβλίο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες γίνεται μπεστ-σέλερ

Βιβλίο / Ο Σουητώνιος του 69 μ.Χ. γίνεται ξανά μπεστ-σέλερ

Οι «Βίοι των Καισάρων», το εξόχως κουτσομπολίστικο βιβλίο που είχε γράψει ο Σουητώνιος για τον βίο και την πολιτεία της πρώτης σειράς των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση και μπήκε στη λίστα με τα ευπώλητα των Sunday Times.
THE LIFO TEAM
«Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Βιβλίο / «Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Ο «ροκ σταρ ιστορικός των ημερών», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βραβευμένος συγγραφέας Peter Frankopan, μιλά στη LIFO για τους κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη, τη Γάζα και την άνοδο της ακροδεξιάς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Daily / Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Μια εικοσαετία μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, κυκλοφορεί ξανά σε αναθεωρημένη μορφή, η ενθουσιώδης, στοχαστική, λυρική μελέτη του έργου του σπουδαίου όσο και «πολωτικού» Έλληνα τραγουδοποιού από τον Δημήτρη Καράμπελα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ο Γιάννης και η φασολιά

Guest Editors / Ο Γιάννης και η φασολιά

Τέλη ’70, Αθήνα. Ένας νεαρός βουτάει στην ποίηση στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Οι στίχοι του Γιάννη Κοντού τον αγγίζουν. Χρόνια μετά, ως συγγραφέας πια, δημιουργεί μια λογοτεχνική σχέση που κρατά δεκαετίες, ανάμεσα σε εκδοτικούς οίκους, ταβέρνες και πρωινά τηλεφωνήματα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ευκλείδης Τσακαλώτος: Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές, ακόμα κι αν αυτό ακούγεται σαν τετραγωνισμός του κύκλου!

Βιβλίο / Ευκλείδης Τσακαλώτος: «Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές στην αριστερά»

Μια πολιτική κουβέντα «εφ’ όλης της ύλης» με τον βουλευτή της Νέας Αριστεράς, πανεπιστημιακό και πρώην υπουργό Οικονομικών στο στούντιο της LiFO με αφορμή το «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία», το τρίτο του συγγραφικό πόνημα τα τελευταία χρόνια.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ