Η "DIY" εκδοτική υποκουλτούρα που άνθισε κυρίως στα 80's-90's διευρύνοντας πνευματικούς και συνειδησιακούς ορίζοντες αφενός, εκφράζοντας και διαδίδοντας πλήθος πρωτότυπες, ρηξικέλευθες και ανατρεπτικές ιδέες και πρακτικές αφετέρου που στην πορεία επηρέασαν και τη mainstream αισθητική επανακάμπτει δυναμικά τα τελευταία χρόνια χάρη τόσο στις αναζητήσεις της εποχής όσο και στο πείσμα όχι μόνο των «βετεράνων» του είδους αλλά και μιας πλειάδας νεότερων δημιουργών που ανταποκρίνονται στις αναζητήσεις ενός διευρυμένου κοινού για ό,τι νέο, διαφορετικό, εναλλακτικό, εκτός των τειχών.
«Εκδίδω γιατί υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα στον κόσμο από τις "ελεύθερες" τηλεοράσεις και τις εφημερίδες, τα διάφορα περιοδικά ποικίλης και μη ύλης... Εκδίδω γιατί είμαι μαζόχα. Απολαμβάνω να τρέχω φορτωμένος σαν μουλάρι του '40 από φωτοτυπάδικα σε φωτογραφεία κι από μαγαζιά με είδη σχεδίου σε βιβλιοθήκες και περίπτερα... Εκδίδω γιατί με τα φανζίν γνωρίζεις όμορφο, πολύ, ανώμαλο, διασκεδαστικό, χρήσιμο κόσμο... Εκδίδω γιατί οι φίλοι και οι γνωστοί μου με βαριούνται πολύ γρήγορα... μιλάω με ρυθμό πολυβόλου για κάθε δυνατό θέμα, προκαλώ ένταση, λιποθυμίες, σεξουαλικές φοβίες και μερικές φορές την τύχη μου... Εκδίδω γιατί μου αρέσουν οι μυρωδιές της κόλλας, του χαρτιού, του μελανιού και του γραφίτη...». Πάνω από τρεις δεκαετίες πέρασαν αφότου ο Ηρακλής Ρενιέρης έγραψε αυτό το editorial στο Κτήνος, ένα από τα πρώτα αθηναϊκά φανζίν πανκ αισθητικής που μαζί με τα Rollin' Under, Στις Σκιές του B23, Ηλεκτρικό Μαχαίρι, Παπάρι, Βρωμιά, Γιατί, Εντροπία και άλλα σχετικά έντυπα συν τα πρώτα «ψαγμένα», αβάν γκαρντ κόμικ – «ναοί» των οποίων ήταν τότε κυρίως η Βαβέλ και το Παρά Πέντε – αποτελούσαν ουσιώδες κομμάτι της πανκ και νεοκυματικής νεανικής υποκουλτούρας της εποχής.
Η DIY εκδοτική δραστηριότητα επανακάμπτει δυναμικά τα τελευταία χρόνια χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις, τις αναζητήσεις της εποχής αλλά και το πείσμα όχι μόνο των «βετεράνων» του είδους αλλά και μιας πλειάδας νεότερων δημιουργών που ανταποκρίνονται στη δίψα ενός διευρυμένου κοινού για ό,τι νέο, διαφορετικό, εναλλακτικό, εκτός των τειχών.
Η περίοδος από τα τέλη της δεκαετίας του '70 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90 θεωρείται η «χρυσή» του είδους διεθνώς - στην Αθήνα και όχι μόνο κυκλοφόρησαν πλήθος DIY φανζίν, κόμικ και άλλες αυτοεκδόσεις με μουσικό, λογοτεχνικό, ποιητικό, καλλιτεχνικό, πολιτικό, κοινωνικό, σατιρικό, φαντασιακό ή γενικότερα υπαρξιακό προσανατολισμό (συχνά βέβαια κάποια ή όλα τα προαναφερόμενα συνυπάρχουν). Μ' αυτά «ανατράφηκε» μια ολόκληρη γενιά, πολλά μάλιστα είναι σήμερα περιζήτητα συλλεκτικά κομμάτια. «Λόγω του μικρού τιράζ και της... καθόλου διανομής των πρώτων εκείνων εντύπων, δεν μπορεί κανείς να πει σίγουρα ποιο κυκλοφόρησε πρώτο... Σίγουρα όμως θα ξεκινούσα με κάποιους τίτλους των Λάζαρου Ζήκου (Αυτογνωσία 1974, Σαλαμάντρα 1977) και Ηλία Πολίτη (Φρίξα 1976), -273c + τι, 1978). Μετά είναι ο Μικρός Δημοκράτης του Νικόλα Λυμπερόπουλου-Liber (1976), καθώς και το Άθλοι των Ρομπότ – Ινφρακόμιξ, μία καρτέλα με κόμικ του Πάνου Κουτρουμπούση από τη συλλογή Όνειρα Γλυκά, με διάφορες καρτέλες κυρίως εικαστικών (1975)», ο Μέλανδρος Γκανάς, υπεύθυνος των αυτοεκδόσεων Comicdom Con και συνδιοργανωτής του ομώνυμου Φεστιβάλ. Μαζί με το Ιδεοδρόμιο και τις διάφορες αυτοεκδόσεις του Λεωνίδα Χρηστάκη, οι τίτλοι αυτοί ήταν οι «πρόδρομοι» του ελληνικών φανζίν και ανεξάρτητων εκδόσεων γενικότερα που, χάρη και στη μεγάλη ώθηση που έδωσε το πανκ στην DIY κουλτούρα, γνώρισαν μεγάλη άνθηση την επόμενη δεκαετία (εκτενείς αναφορές στη «σκηνή» αυτή υπάρχουν στα Κοινωνικά Απόβλητα του Γιάννη Κολοβού).
Δεν ήταν λίγοι οι μετέπειτα επαγγελματίες γραφίστες, σχεδιαστές, καλλιτέχνες, συγγραφείς, μεταφραστές, δημοσιογράφοι, μουσικοί, εκδότες κ.λπ. που «θήτευσαν» στη φάση ή εμπνεύστηκαν από αυτή. Αρκετά φανζίν συνοδεύονταν τότε - όπως άλλωστε και τώρα - με βιβλία, CD, αυτοκόλλητα κ.ά. γκάτζετς. Με την έλευση του Διαδικτύου και την «έκρηξη» της πληροφορίας η σχετική εκδοτική δραστηριότητα υποχώρησε (δεν ήταν βέβαια ποτέ ακριβώς «μαζική»), όχι όμως κι η «δίψα» για το διαφορετικό, το πρωτότυπο, το εναλλακτικό, το αμφισβητησιακό – μήτε βέβαια έλειψαν οι τύποι και οι τύπισσες με το μεράκι της δημιουργίας και του πειραματισμού «έτσι, για την κάβλα του» και για τη δόξα του underground. Τη δεκαετία που διανύουμε, ωστόσο, κάτι που ήρθανε τα πάνω-κάτω, κάτι η τάση για «επιστροφή στις ρίζες», κάτι που η ανεξάρτητη, «ψαγμένη», ουσιαστική πληροφόρηση είναι ακόμα μεγαλύτερο ζητούμενο σήμερα (κι ας έχουμε όχι μόνο πολύ περισσότερα κανάλια και έντυπα από όσα υπονοούσε ο Ηρακλής σε εκείνο το μακρινό editorial αλλά κι ολόκληρο Web), κόμικ και φανζίν ξανάγιναν viral σε βιβλιοπωλεία, στέκια αλλά και στον ψηφιακό κόσμο. Επιπλέον, τα μέσα και οι δυνατότητες να «φτιάξεις κάτι μόνος σου» και να το επικοινωνήσεις είναι σήμερα πολύ ευρύτερες.
Η κίνηση οπότε έχει ανέβει, το ενδιαφέρον επίσης: Μέσα Μαϊου στο Στέκι Μεταναστών στα Εξάρχεια έλαβε χώρα το 3ο Athens Zine Fest ενώ το τελευταίο Σαββατοκύριακο του μήνα στο Green Park (Πεδίο του Άρεως) διεξάγεται το νεότευκτο Comic-zine Fest 2016. Στο Σύνταγμα (Στοά Εμπόρων) λειτουργεί εδώ και δύο χρόνια η Athens Zine Biblioteque με εκατοντάδες ποικίλης θεματολογίας φανζίν κι ανεξάρτητες εκδόσεις από όλον τον κόσμο, αναγνωστήριο και workshop. Η θρυλική Βαβέλ και τα Φεστιβάλ της δεν υπάρχουν πια, ωστόσο τον Απρίλιο η Ελληνοαμερικανική Ένωση φιλοξένησε το - επικεντρωμένο στα κόμικ και το animation και κάτι σαν «επίσημο θεσμό» πλέον - 10ο Comicdom. Αρκετά γνωστά λογοτεχνικά έργα αλλά και πολιτικά κείμενα κυκλοφορούν πλέον και σε μορφή κόμικ, ενώ στην ιστοσελίδα fanzines.gr βρίσκεις πλήθος παλιότερα και νεότερα φανζίν καθώς επίσης ανεξάρτητες εκδόσεις, αρχειακό υλικό, ειδήσεις, άρθρα, σχόλια κ.ά. Ο όρος DIY (φτιάξ'το μόνος σου) είναι που κατ' εξοχήν χαρακτηρίζει ένα «αυθεντικό» φανζίν και γενικότερα μια ανεξάρτητη έκδοση, κόμικ και όχι μόνο. Άλλα είναι βραχύβια, άλλα αντέχουν στο χρόνο, άλλα είναι προσωπικά (perzines) κι άλλα συλλογικά, άλλα είναι πρωτόλεια, άλλα πάλι πιο καλλιτεχνίζοντα και σοφιστικέ. Αρκετά διανέμονται σε κάποια στέκια, περίπτερα και βιβλιοπωλεία, άλλα πάλι κυκλοφορούν χέρι-χέρι, ταχυδρομικά ή μέσω Διαδικτύου.
Η ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας, η αναζήτηση του «παραπέρα» και το προσωπικό μεράκι είναι που κάνουν τη διαφορά – σε αυτό συμφωνούν τόσο παλιότεροι φανζινάδες όπως ο Παύλος Αβούρης (Γιατί, Κοντροσόλ στο Χάος) όσο και "new entries" όπως ο φωτογράφος Μάνος Χρυσοβέργης που σχεδιάζει, λέει, να εκδώσει το δικό του φανζίν. Άλλωστε το έντυπο «μένει» κι έχει τη δική του... Από τις πολυάριθμες πανελλαδικά σχετικές εκδόσεις ενδεικτικά αναφέρω τα Φέιλ («μια υπενθύμιση της αέναης αποτυχίας της νόρμας»), Τεφλόν (λογοτεχνικό), Chimeres (λογοτεχνικό-πολιτικό), Σαγκάη, Περήφανη Κόστα Ρίκα, Αναρχικός (πολιτικά), Inku (κόμικ), Πουλιά που δεν Πετάνε, Freequency (κοινωνικό), Εμβοές, Εντροπία, Filament (μουσικά), Πουστιά & Όλεθρος, Bad Fag (queer), Μαλάκα Λεσβίες (queer comic), Dialogos (artzine), Τη Νύχτα που Έπινα Ουίσκι με τον Λαλιώτη(!), μονόπρακτο, Αγλαϊες (παρωδία γυναικείου περιοδικού), Το Μουνί μου Μέσα ("dirty"), Ιδιοτρόπιο (σατιρικό), Gc Fanzine (horror)...
Ο απολογισμός μου, σίγουρα θετικός: έκανα την πλάκα μου, δημιούργησα φιλίες ζωής, απέκτησα καταπληκτικούς δίσκους/ singles/ zines, μπήκα δωρεάν (backstage μάλιστα!) σε ιστορικές συναυλίες, μίλησα με κορυφαίους μουσικούς, νεανικούς μου ήρωες κι όλα αυτά όχι ως υπάλληλος μεγάλων περιοδικών, στέλεχος δισκογραφικών ή κολαούζος καλλιτεχνών ή καναλιών: Ήμουν φανζινάς!
Με τα φανζίν ασχολούμαι από το 1986, αρχικά εκδίδοντας χειρόγραφα και φωτοτυπημένα σε Xerox πολιτικά δίφυλλα ή τετράφυλλα και στη συνέχεια περιοδικό με μουσικό και πολιτικό περιεχόμενο. Είχα εμπνευστεί από τα punk και hardcore μουσικά περιοδικά (fanzines) που κυκλοφορούσαν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '70 σε ΗΠΑ-Αγγλία και τα προμηθευόμουν από δισκάδικα ή ταχυδρομικά, καθώς κι από ορισμένα ελληνικά... Κάθε τεύχος της Εντροπίας συνοδευόταν από κασέτα με τραγούδια συγκροτημάτων που παρουσιάζαμε... Ο απολογισμός μου, σίγουρα θετικός: έκανα την πλάκα μου, δημιούργησα φιλίες ζωής, απέκτησα καταπληκτικούς δίσκους/ singles/ zines, μπήκα δωρεάν (backstage μάλιστα!) σε ιστορικές συναυλίες, μίλησα με κορυφαίους μουσικούς, νεανικούς μου ήρωες κι όλα αυτά όχι ως υπάλληλος μεγάλων περιοδικών, στέλεχος δισκογραφικών ή κολαούζος καλλιτεχνών ή καναλιών: Ήμουν φανζινάς! Απέκτησα έτσι τις βάσεις και το ήθος για να γίνω αργότερα σωστός επαγγελματίας δημοσιογράφος κι όχι καραγκιόζης... Έδειξα επίσης στα παιδιά μου ότι υπάρχει κι άλλος τρόπος για να βιώσεις τον πολιτισμό, πέρα από τη συνθήκη «ψωνίζω ένα CD και το ακούω μόνος μου» ή «αγοράζω ένα εισιτήριο και μπαίνω στο κλαμπ», λέει 
σχετικά ο Θανάσης Αντωνίου, εκδότης του μουσικού φανζίν Εντροπία (α' περίοδος 1987-89) που ξανακυκλοφορεί εδώ και δύο χρόνια. Πάλι σε 120 αντίτυπα, φτιαγμένα στο χέρι και σε υπολογιστή και τυπωμένα ασπρόμαυρα σε ψηφιακή offset. «Συνεχίζω γιατί μου αρέσει η μουσική, η γραφιστική, η όλη εκδοτική διαδικασία, η δημιουργία κειμένων και σελίδων, η επαφή με ανθρώπους που έχουν ανάλογα γούστα. Ό,τι ήθελα δηλαδή και πριν 30 χρόνια...». Έχει εκπλαγεί, λέει, διαπιστώνοντας ότι υπάρχει ακόμα φανατικό κοινό, όχι μόνο «καταναλωτές» αλλά και παιδιά που φτιάχνουν, διακινούν, ανταλλάσσουν, συλλέγουν φανζίν: «Στο πρόσφατο Athens Zinefest, ένας νεαρός αγόρασε έναντι 10 ευρώ έναν κλειστό φάκελο με ένα τεύχος της Εντροπίας συν όλο το υλικό που χρησιμοποιήσαμε για να το φτιάξουμε: από τα πρώτα σκαριφήματα στο χέρι με μολύβι, τα πρωτότυπα σκίτσα και κολάζ αλλά Jamie Reid/ Sex Pistols για τους τίτλους, τα εκτυπωμένα δοκίμια με τις διορθώσεις, τα εξώφυλλα που απορρίψαμε και τις παρατηρήσεις πάνω σε αυτά, τα σημειώματά μας, τις φωτογραφίες, τις φωτοτυπίες, όλα! Φεύγοντας του είπα: «μακάρι όταν ανοίξεις το φάκελο να εντυπωσιαστείς τόσο ώστε του χρόνου να είσαι δίπλα μου με το δικό σου φανζίν».
«Έφτιαξα το πρώτο μου φανζίν στα 80's με τον κολλητό μου Θανάση (Μήνα) και τον συμμαθητή μας Δημήτρη Κ. Ως γυμνασιόπαιδα ζήσαμε απανωτά "big-bangs", γνωρίσαμε σπουδαίες μπάντες (Pixies, Dream Syndicate, Last Drive, Τρύπες κλπ). Μια γραφομηχανή, λίγο χαρτζιλίκι για τις πρώτες φωτοτυπίες κι άπειρες ώρες ακροάσεων, συζητήσεων, κολάζ, σχεδιασμού, τρεξίματος. Η αίσθηση να φτιάχνεις το δικό σου έντυπο ήταν και παραμένει αξεπέραστη! Γι'αυτό κι εξακολουθούμε να εκδίδουμε το Fractal Press. Χωρίς καμία περιοδικότητα πια – έτσι, σαν art project», μου λέει ο εκδότης του Παναγιώτης Μπάρλας. «Έχοντας ρίζες στο Dada, τα φανζίν άνθισαν στην Αμερική των 60's αμφισβητώντας την καθιερωμένη αισθητική κι επαναπροσδιορίζοντας την ποπ κουλτούρα. Στα 70's εξέφρασαν το καλλιτεχνικό θράσος του punk, στα 80's και 90's αντιστάθηκαν στον οδοστρωτήρα του MTV. Όμως στη σημερινή εποχή των χλιαρών παθών, καλύτερα να μιλάμε για φορείς έκφρασης ιδεών μέσω μιας ρομαντικής, "παλιομοδίτικης φόρμας". Βέβαια, επειδή και στην διαδικτυακή εποχή το μέσο παραμένει το μήνυμα, τα fanzines τείνουν να αναβαθμιστούν σε μορφή τέχνης», συμπληρώνει. Όσο για τα «ινδάλματά» του, «ίσως το σημαντικότερο και γνησιότερο όλων ήταν το "Ιδεοδρόμιο" του Λεωνίδα Χρηστάκη (που ενώ δεν ήταν κατ' όνομα φανζίν, είχε όλα τα χαρακτηριστικά του). Θυμάμαι πολλά κινηματικά έντυπα ενημέρωσης, «εκδόσεις για τους αγώνες των Ινδιάνων, των Ζαπατίστας, τον "Ψυχαγωγό" που μας μύησε στην ψυχεδέλεια...»
«Ως αναγνώστης πρώτα και μετά συλλέκτης ελληνικών κυρίως κόμικ, οι αυτοεκδόσεις με γοήτευσαν πολύ κι εκεί επικεντρώθηκα περισσότερο. Διαθέτω σήμερα πάνω από 800 τίτλους κόμικ αυτοεκδόσεων, κάπου χίλια τεύχη... Κάποια στιγμή έφτιαξα κι ένα σχετικό blog επιχειρώντας να καταλογογραφίσω ό,τι ελληνικό "μη επίσημο" έντυπο κόμικ πετύχαινα. Αργότερα γνώρισα τον Λάζαρο Ζήκο, που με παρότρυνε να ξεκινήσω τις εκδόσεις. Μου έδωσε μάλιστα ένα δισέλιδο για την πρώτη μου συλλογή. Κάπως έτσι ξεκίνησαν οι Εκδόσεις του Κάμπου, η small press εκδοτική μου», ξαναπαίρνει το λόγο ο Μέλανδρος. «Ναι, τελευταία βλέπουμε ξανά μια άνθηση - υπάρχουν πια 4-5 μεγάλα κόμικ φεστιβάλ κι άλλα τόσα μικρότερα με φανζίν κ.λπ. εναλλακτικά έντυπα γενικότερα, άρα όλο και περισσότεροι προσπαθούν να βγάλουν κάτι μόνοι τους αφού κι οι εκδοτικοί οίκοι έγιναν πολύ επιλεκτικοί λόγω κρίσης. Επιπλέον, οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν διευκολύνει πολύ τις αυτοεκδόσεις, κάτι σίγουρα θετικό», συμφωνεί, αν και όχι πάντα: «Για να μπεις παλιότερα σε όλη αυτή τη διαδικασία έπρεπε να το ήθελες πολύ, να το αγαπάς αληθινά! Πλέον καθένας - ακόμα κι εγώ - μπορεί να κάνει μια αυτοέκδοση ή ένα fanzine γρήγορα κι εύκολα, άρα βλέπεις συχνότερα έντυπα χωρίς κάποιον σημαντικό λόγο ύπαρξης». Προσωπικά, πάντως, δεν με χαλάει να είναι πλούσια η συγκομιδή - πάντα βρίσκει τρόπο η ήρα να ξεχωρίσει από το σιτάρι!
Comic-Zine Fest 2016 τιτλοφορείται το επόμενο μεγάλο event του «χώρου» που διεξάγεται φέτος για πρώτη φορά το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Μαϊου στο Green Park (Πεδίο Άρεως). Βασικός εμπνευστής του εν λόγω εγχειρήματος είναι ο ο 22χρονος Νίκος Σκαμάγκας, σπουδαστής θεατρικής σχολής κι από τους πιο αξιόλογους «νέας εσοδείας» κομιξάδες: «Πρόκειται για ένα Φεστιβάλ εντελώς ανεξάρτητο που στοχεύει καταρχήν στην προώθηση των αυτοεκδόσεων - κόμικ, μουσικά φανζίν, κολάζ, artbooks, οτιδήποτε αφορά τη συγκεκριμένη υποκουλτούρα! Έχουμε εξασφαλίσει κάπου 50 ελληνικές και ξένες συμμετοχές με κόμικ κάθε είδους: horror, manga, queer, με πολιτικό, μουσικό ή λογοτεχνικό περιεχόμενο κι επίσης art books, ανεξάρτητες εκδόσεις... Θα υπάρχουν ακόμα μουσικές, χάπενινγκ, εργαστήρια μεταξοτυπίας, πιστεύω θα περάσουμε καλά», λέει ο δημιουργός του Κοτόπουλου της Αποκάλυψης με την εμφανή αδυναμία στο μαύρο και το... άρρωστο χιούμορ. Όσοι πιστοί...
