Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΓΙΑ τρομερά πράγματα και δύσκολες καταστάσεις –οικονομική ύφεση, πανδημία, ακόμα και πόλεμος– μπορεί να ακούγεται παράλογη, αλλά τη βιώνουν πολλοί άνθρωποι, για λόγους που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο νοηματοδοτούμε τη ζωή μας. Αναζητούμε τον εαυτό μας στο παρελθόν για να δώσουν νόημα στο παρόν μας. Ο αναστοχασμός των δύσκολων στιγμών που περάσαμε προσδίδει σημασία και στήριξη σε μια ζωή που διαφορετικά μπορεί να φαίνεται ασκόπως ζόρικη. Το παρελθόν μπορεί να ήταν σκληρό, σκεφτόμαστε, αλλά εμείς επιβιώσαμε, άρα πρέπει να είμαστε και οι ίδιοι σκληροί ή τουλάχιστον ανθεκτικοί.
Σίγουρα, μέρος της εξήγησης είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να φορούν τα ροζ γυαλιά τους ρομαντικοποιώντας το παρελθόν και να θυμούνται πιο ρόδινα τα παλιά από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Χάρη σε κάτι που ονομάζεται «fading affect bias» («προκατάληψη του εξασθενημένου θυμικού»), τα αρνητικά συναισθήματα για ένα γεγονός εξατμίζονται πολύ πιο γρήγορα από τα θετικά. Καθώς μια δύσκολη εμπειρία απομακρύνεται στο χρόνο, αρχίζουμε να αναπολούμε τις πιο ανάλαφρες πτυχές της και να αποσιωπούμε μέσα μας τις αντιξοότητες. Και η νοσταλγία συνήθως προκαλείται από ένα αίσθημα δυσαρέσκειας με το παρόν, λένε οι ειδικοί, που κάνει το παρελθόν να φαίνεται καλύτερο σε σύγκριση.
«Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι οι άνθρωποι θυμούνται μερικές φορές με μεγαλύτερη αγάπη τις καταστροφές από τους γάμους, τις διακοπές, τις γιορτές».
Ακόμη όμως και όταν οι άνθρωποι θυμούνται ξεκάθαρα τις αντιξοότητες, συχνά δεν τους φαίνονται τόσο άσχημες εκ των υστέρων. Όταν η Krystine Batcho, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Le Moyne College, άρχισε να παίρνει συνεντεύξεις από ανθρώπους διαφορετικών γενεών σχετικά με τις παιδικές τους αναμνήσεις, περίμενε ότι όσοι μεγάλωσαν σε καιρό πολέμου ή οικονομικής ύφεσης θα ένιωθαν λιγότερη νοσταλγία για τα νιάτα τους από ό,τι όσοι μεγάλωσαν σε ειρηνικές ή ευημερούσες εποχές. Δεν διαπίστωσε όμως κάτι τέτοιο.
Αντίθετα, οι άνθρωποι είχαν την τάση να συνυφαίνουν τις αρνητικές αναμνήσεις με τους τρόπους με τους οποίους ξεπέρασαν τις δυσκολίες τους. Ένας ηλικιωμένος άνδρας που μεγάλωσε στη μεγάλη οικονομική ύφεση, για παράδειγμα, είχε πει στην Batcho ότι ποτέ δεν είχε αρκετό φαγητό όταν ήταν παιδί. Αλλά στη συνέχεια θυμόταν έξυπνους τρόπους με τους οποίους προσπαθούσε να βρει φαγητό, όπως το να μαζεύει φρούτα από το δέντρο ενός γείτονα, ή θυμόταν ότι γυρνούσε καμιά φορά σπίτι από το σχολείο και τον πλημμύριζε η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού της μητέρας του – αυτή η μικρή πολυτέλεια είχε μείνει χαραγμένη στο μυαλό του.
Σύμφωνα με την Batcho, αυτού του είδους οι αναμνήσεις μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση τρεχόντων προβλημάτων, «κάνοντας τις σημερινές προκλήσεις να φαίνονται πιο διαχειρίσιμες και υπενθυμίζοντάς μας να εκτιμούμε αυτό που έχουμε. Το μέλλον είναι αβέβαιο, αλλά έχουμε την επιλογή να το αντιληφθούμε ως συναρπαστικό αντί ως τρομακτικό».
Υπάρχουν λίγες μεγάλες μελέτες πάνω σε αυτό το θέμα, αλλά κάποιες πειραματικές έρευνες έχουν δείξει ότι η νοσταλγία παρέχει ένα αίσθημα αυθεντικότητας και μια αίσθηση σύνδεσης μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος εαυτού μας. «Οι άνθρωποι νοσταλγούν πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή τους ή τους βοηθούν να αισθάνονται σημαντικοί», λέει ο Andrew Abeyta, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Rutgers. Οι ψυχολόγοι ορίζουν το νόημα ως την αίσθηση ότι η ζωή κάποιου είναι σημαντική, συνεκτική και σκόπιμη, λέει με τη σειρά του ο Κωνσταντίνος Σεντικίδης, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Και πολλές φορές, οι πράξεις μας κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης περιόδου πληρούν αυτόν τον ορισμό – είναι σημαντικές, συνεκτικές και σκόπιμες. Τα σημεία καμπής στη ζωή μας παρέχουν συνήθως τροφή για νοσταλγία και σπάνια είναι απαλλαγμένα από κάθε λογής δράματα. Η ανάμνηση μιας δύσκολης εμπειρίας μας υπενθυμίζει ότι επιβιώσαμε και ότι οι οικείοι μας ήταν εκεί για να μας βοηθήσουν και αυτό μας καθησυχάζει και συγχρόνως ενισχύει την αυτοεκτίμησή μας.
Οι αναμνήσεις των δεσμών που σφυρηλατήθηκαν σε περιόδους δυσκολιών μπορούν να δώσουν θετικό φως ακόμη και σε ακραίες εμπειρίες. Στο βιβλίο του Tribe, ο Sebastian Junger περιγράφει έναν ταξιτζή στο Σαράγεβο που μιλούσε με υπερηφάνεια για την εμπειρία του κατά τη διάρκεια του πρόσφατου φρικιαστικού πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία , όταν «ήταν σε μια ειδική μονάδα που γλιστρούσε μέσα από τις γραμμές του εχθρού». Ο πόλεμος, αν και τρομακτικός, είχε δημιουργήσει «έναν κοινωνικό δεσμό που πολλοί άνθρωποι νοσταλγούν», γράφει ο Junger. «Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι οι άνθρωποι θυμούνται μερικές φορές με μεγαλύτερη αγάπη τις καταστροφές από τους γάμους, τις διακοπές, τις γιορτές».
Με στοιχεία από The Atlantic
