Στο κέντρο μιας μεγάλης προθήκης με γυναικείες και ανδρικές φορεσιές από διάφορα μέρη της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας βρίσκεται ένα μοναδικό δειγματολόγιο κεντητικής με επεξηγηματικές επιγραφές στα επιμέρους θέματα, μοναδικό παράδειγμα ενός είδους που τυποποιείται από τα τέλη του 19ου αιώνα, με τη διαφορά ότι αυτό χρονολογείται τον 18ο αιώνα, αρχές του 19ου το πολύ. Προέρχεται από τα Ιωάννινα και καταγράφει πολλά, χαμένα εν τω μεταξύ στοιχεία του φαντασιακού κόσμου της τέχνης της Ηπείρου και όχι μόνο, όπως θα δούμε παρακάτω.
Τα κεντήματα είναι πάνω σε λεπτό βαμβακερό ύφασμα με μεταξωτές κλωστές σε πολλά χρώματα που διατηρούνται ζωηρά μέχρι σήμερα. Στα δύο άκρα φέρει διάχωρο που προφανώς συμβολίζει το σπίτι, με τις μορφές ενός άνδρα και μιας γυναίκας να κρατούν λουλούδια, σύμβολα ίσως της οικογενειακής ευτυχίας. Στο μέσον, ένας κύκλος περιβάλλει δοχείο με μίσχους. Δεξιά και αριστερά αυτού του κεντρικού κύκλου εικονίζονται δύο καράβια με τρεις ανθρώπους μέσα στο καθένα.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι μερικά από τα απεικονιζόμενα ζώα είναι φανταστικά με καταγωγή από την αρχαιότητα. Για παράδειγμα, ο κιννάμωμος είναι ένα πτηνό που αναφέρει ο Ηρόδοτος ότι ζούσε σε μια άγνωστη ινδική χώρα και μάζευε στη φωλιά του κανέλα, απ' όπου με τη σειρά τους τη συνέλεγαν οι άνθρωποι και τον μύθο αυτό αναπαράγει αυτούσιο ο Φιλής στο βιβλίο του.
Σε όλη την υπόλοιπη επιφάνεια, τοποθετημένα μάλλον άτακτα, συναντάμε ζώα, ψάρια, πουλιά, δέντρα, «μπρίκια» με λουλούδια, κυπαρίσσια και πολλά άλλα. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι οι επεξηγηματικές επιγραφές που συνοδεύουν τα ζώα όπως «περί ελάφου», «περί στρούθου», «περί κυνός θαλασσίου»(!), «περί κροκοδείλου», «περί ίβεως», «περί σπιδα», «περί κινναμώμου», «περί μαντιχώρου» κ.ά.
Τα θέματα προέρχονται από το βιβλίο του Μανουήλ Φιλή Περί ζώων ιδιότητος, ο οποίος το έγραψε για τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Θ' Παλαιολόγο γύρω στο 1310. Είναι ενδιαφέρον ότι σε αυτό το σπάνιο σχετικά βιβλίο υπήρχαν δύο χειρόγραφα που γράφτηκαν στα Ιωάννινα το 1707 και 1712 και, προφανώς, με κάποιον τρόπο ήταν γνωστά στον δημιουργό του παράξενου αυτού δειγματολογίου. Τα χειρόγραφα αυτά πλέον βρίσκονται το ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη και το άλλο στη Μονή Σινά.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι μερικά από τα απεικονιζόμενα ζώα είναι φανταστικά με καταγωγή από την αρχαιότητα. Για παράδειγμα, ο κιννάμωμος είναι ένα πτηνό που αναφέρει ο Ηρόδοτος ότι ζούσε σε μια άγνωστη ινδική χώρα και μάζευε στη φωλιά του κανέλα, απ' όπου με τη σειρά τους τη συνέλεγαν οι άνθρωποι (κιννάμωμος < cinnamon (αγγλ.) < κανέλλα) και τον μύθο αυτό αναπαράγει αυτούσιο ο Φιλής στο βιβλίο του.
Ο μαντιχώρας, από την άλλη, ήταν ένα μυθικό τετράποδο ζώο με καταγωγή από την Περσία, το οποίο είχε κεφάλι/πρόσωπο ανθρώπου «έχον τρεις τάξεις οδόντων», σώμα λιονταριού και ουρά σκορπιού. Πρώτη φορά αναφέρεται στο έργο Ινδικά (που έχει σωθεί μόνο σε σπαράγματα) ενός Κτησία, Έλληνα γιατρού που έζησε στην αυλή του Αρταξέρξη ΙΙ τον 4ο αι π.Χ.
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά σε αυτό από διαφόρους αρχαίους συγγράφεις, από τον Αριστοτέλη και τον Παυσανία ως τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο και τον Φλάβιο Φιλόστρατο, για να περάσει στη μεσαιωνική παράδοση, ο Δάντης να δώσει τα χαρακτηριστικά του στο θηρίο με το όνομα Γηρυόνης που συναντούν ο ίδιος και ο Βιργίλιος στον Όγδοο Κύκλο της Κολάσεως, να χρησιμοποιηθεί ευρέως στην εραλδική εικονογραφία από τον 15ο αι. και ύστερα και να καταλήξει να απεικονίζει την Απάτη με πρόσωπο γυναίκας(!) σε μανιεριστικές απεικονίσεις του 17ου αι. Και, βέβαια, να βρει και μια θέση σε αυτό το παράξενο δειγματολόγιο τεράτων από τον 18ο αι σε μια άκρη της Ευρώπης.
σχόλια