Προδημοσίευση: Η ερωτική αλληλογραφία του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α' με την Πάολα φον Οστχάιμ

Προδημοσίευση: Η ερωτική αλληλογραφία του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α' με την Πάολα φον Οστχάιμ Facebook Twitter
Μέσω των επιστολών αυτών ο Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Βασιλέα, αναδεικνύοντας μια διαφορετική πτυχή εκείνης της κρίσιμης ιστορικής για την Ελλάδα περιόδου.
0

Μετά το 1915: Ο Εθνικός Διχασμός και το Μετά το 1922: Η παράταση του Διχασμού, ο ιστορικός και τ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο που συμπληρώνει τα προηγούμενα δύο, με τίτλο Τα γράμματα στην Πάολα - Τι μας λένε για τον Κωνσταντίνο Α', του οποίου αποσπάσματα δημοσιεύει σήμερα η LiFO. Πρόκειται για ερωτικές επιστολές που περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες γενικότερης σημασίας, πέρα από τα ερωτόλογα, τις αναπολήσεις, τις φαντασιώσεις ή άλλες γαργαλιστικές ιδιωτικές λεπτομέρειες.

Όπως σημειώνει ο κορυφαίος ιστορικός: «Τα γράμματα αυτά μάς λένε πολλά για την προσωπικότητα του Κωνσταντίνου από το ίδιο του το χέρι. Καμία άλλη πηγή δεν έχει τέτοια αμεσότητα ούτε τόση αξιοπιστία. Ο σκοπός αυτού του βιβλίου είναι περιορισμένος και εστιασμένος: να αναδείξει κρίσιμα στοιχεία της προσωπικότητας του Κωνσταντίνου, όπως προκύπτουν από τα δικά του γράμματα. Ίσως έτσι φανεί και η αναντιστοιχία μεταξύ του πραγματικού προσώπου και του ειδώλου που λάτρεψε η μισή Ελλάδα».

Μέσω των επιστολών αυτών ο Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Βασιλέα, αναδεικνύοντας μια διαφορετική πτυχή εκείνης της κρίσιμης ιστορικής για την Ελλάδα περιόδου.

Τα γράμματα αυτά μάς λένε πολλά για την προσωπικότητα του Κωνσταντίνου από το ίδιο του το χέρι. Καμία άλλη πηγή δεν έχει τέτοια αμεσότητα ούτε τόση αξιοπιστία. Ο σκοπός αυτού του βιβλίου είναι περιορισμένος και εστιασμένος: να αναδείξει κρίσιμα στοιχεία της προσωπικότητας του Κωνσταντίνου, όπως προκύπτουν από τα δικά του γράμματα. Ίσως έτσι φανεί και η αναντιστοιχία μεταξύ του πραγματικού προσώπου και του ειδώλου που λάτρεψε η μισή Ελλάδα.

Εννέα μέρες και εννέα χρόνια

Ο Κωνσταντίνος, όταν ήταν ακόμη Διάδοχος, γνώρισε την Πάολα τον Ιούνιο του 1912 στην Αθήνα, στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», σε δείπνο Γαλλίδας κόμισσας. Τρεις εβδομάδες αργότερα, ταξίδεψε στο γαλλικό κοσμικό θέρετρο Ντωβίλ για να συναντήσει την Πάολα και πέρασε δυόμισι μέρες μαζί της, πριν πάει στην Αγγλία, στο θέρετρο Eastbourne, να βρει τη σύζυγό του Σοφία και τις κόρες τους. Από εκεί έγραψε το πρώτο γράμμα του στην Πάολα, στα γαλλικά. Ύστερα πέρασε μία μέρα μαζί της στο Παρίσι, πριν επιστρέψει στην Ελλάδα, καθώς ήταν υποχρεωμένος να αναλάβει αντιβασιλέας όσο θα έλειπε ο πατέρας του Γεώργιος Α' στο εξωτερικό, όπως συνήθιζε κάθε καλοκαίρι.

Τον Σεπτέμβριο του 1912 ήρθε κι έμεινε η Πάολα μαζί του εννέα μέρες στο Τατόι, όπου ήταν μόνος, καθώς απουσίαζε το σύνολο της βασιλικής οικογένειας. [...] Αμέσως μετά ξεσπούν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Θα ξαναϊδωθούν μόλις τον Ιούλιο του 1913 στη Θεσσαλονίκη. Ύστερα ο Κωνσταντίνος την επισκέπτεται φευγαλέα στο σπίτι της στο Παρίσι στις 19 ή 20 Σεπτεμβρίου 1913. Δεν επρόκειτο να την ξαναδεί παρά μόνο μία φορά το 1922, ύστερα από εννέα ολόκληρα χρόνια και λίγο πριν από τον θάνατό του.

[...] Τους πρώτους τρεις μήνες της γνωριμίας τους, ο Κωνσταντίνος τής είχε γράψει 23 γράμματα, 11 πριν και 12 μετά την επίσκεψή της στο Τατόι. Στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων συνέχισε να της γράφει μακροσκελή γράμματα (21 συνολικά). Με ανάλογη συχνότητα φαίνεται ότι του έγραφε και εκείνη. Για παράδειγμα, την παραμονή ακριβώς της έναρξης του πολέμου ο Κωνσταντίνος έλαβε στη Λάρισα όχι μόνο δύο γράμματά της, αλλά και τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει η ίδια στο Τατόι.

Ύστερα όμως από την τελευταία τους συνάντηση στο Παρίσι, τον Σεπτέμβριο του 1913, δεν υπάρχουν γράμματα επί δύο χρόνια. [...] Μόνο μερικά τηλεγραφήματα. [...] Από τη σοβαρή αρρώστια του Κωνσταντίνου τον Μάιο του 1915 κινδύνεψε και η ζωή του. Τηλεγράφησε τότε στην Πάολα ο Αλέξανδρος για να την ενημερώσει. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος μπόρεσε να της γράψει μόλις στις 18 Οκτωβρίου 1915. Μέχρι να φύγει από την Ελλάδα τον Ιούνιο του 1917, της έγραψε άλλες επτά φορές και εκείνη ανάλογο αριθμό. Περισσότερα ήσαν τα τηλεγραφήματα. Όταν πλέον βρέθηκε στη Ζυρίχη τον Αύγουστο του 1917, ο Κωνσταντίνος της ζήτησε να έρθει από το Μιλάνο να τον συναντήσει. Εκείνη όμως απάντησε ότι δεν την άφηναν οι ιταλικές αρχές. Ακολούθησαν τρία και πλέον χρόνια χωρίς, όπως φαίνεται, να συναντηθούν ούτε να επικοινωνήσουν, μολονότι δεν υπήρχαν πλέον τα εμπόδια που είχε ορθώσει πριν ο πόλεμος.

Μόλις τον Ιούνιο του 1921 της ξαναέγραψε ο Κωνσταντίνος από τη Σμύρνη, όταν έλαβε και γράμμα και τηλεγράφημά της. (Εκείνη δηλαδή είχε πάρει την πρωτοβουλία να του ξαναγράψει.) Της έγραψε ξανά δύο φορές από τη Μικρά Ασία και άλλες τρεις από την Αθήνα, μέχρι και τον Μάιο του 1922. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το στρατιωτικό κίνημα Πλαστήρα-Γονατά και τη δική του παραίτηση, ο Κωνσταντίνος εγκαταστάθηκε με τους δικούς του στο Παλέρμο. Από εκεί ταξίδεψε στη Βόρεια Ιταλία για να επισκεφθεί την Πάολα στο πατρικό της, στο Sarmato, κοντά στην Piacenza («Πλακεντία»). Είχαν να ιδωθούν εννέα ολόκληρα χρόνια, από το 1913. Ύστερα της έγραψε περνώντας από τη Φλωρεντία και μετά την επιστροφή του στο Παλέρμο άλλες τρεις φορές. Το τελευταίο γράμμα του, όπου της έλεγε ότι σχεδίαζε να εγκατασταθεί με την οικογένειά του στη Φλωρεντία για να μπορεί να την επισκέπτεται τακτικά, η Πάολα το έλαβε μετά τον θάνατό του στις 11 Ιανουαρίου 1923 (ν.η.).

Στερεότυπα και προκαταλήψεις

Ο απλοϊκός τρόπος σκέψης του Κωνσταντίνου φαίνεται και όποτε αναπαράγει, ως τυπικός Έλληνας εθνικιστής, τα στερεότυπα των συμπατριωτών του για τους «κληρονομικούς εχθρούς» Τούρκους και Βουλγάρους. [...] Σε σύγκριση με το μίσος για τους «κληρονομικούς εχθρούς», οι τάσεις αντισημιτισμού που ανιχνεύονται στα γράμματα του Κωνσταντίνου φαίνονται ήπιες και αρκετά συμβατικές. [...] Δεν ισχύει το ίδιο για τον εκρηκτικό ρατσισμό του Κωνσταντίνου. Έχει αφορμή και στόχο τους Σενεγαλέζους, τα αφρικανικά αποικιακά στρατεύματα που χρησιμοποίησαν οι Γάλλοι και ως στρατό κατοχής στην Ελλάδα το 1915-17. Γράφει λοιπόν στις 10-1-1917: «Εδώ και τρεις μέρες έχουμε κάμποσους Σενεγαλέζους νέγρους εδώ, άλλη μια ευγενική φροντίδα εκ μέρους της Αντάντ. Όταν βγαίνουν έξω, όλα τα χαμίνια του δρόμου τους παίρνουν στο κατόπι. Θα μπορούσαν να τους είχαν στείλει σε κάποιο ζωολογικό κήπο. Αυτοί οι ατυχείς νέγροι υποφέρουν φοβερά από το κρύο και τα πρόσωπά τους γίνονται γκριζοπράσινα. Φαίνεται ότι νιώθουν σαν να βρίσκονται στον Βόρειο Πόλο. Τι κάνει η Εταιρεία για την Πρόληψη της Σκληρότητας στα Ζώα (Society for the Prevention of Cruelty to Animals);»*

Εδώ δεν αναπαράγει απλώς τις αντιδράσεις του λαού του, που βίωσε την κατοχή από μη ευρωπαϊκά στρατεύματα ως ακόμη πιο αβάσταχτη προσβολή και ύβρη. Για να επιχειρεί να διασκεδάσει την Πάολα με τέτοιο χιούμορ, προφανώς απηχεί ρατσιστικές αντιλήψεις διάχυτες σε ευρωπαϊκούς αριστοκρατικούς κύκλους και μάλιστα σε γερμανικούς.

Επίλογος

Πέρα από τις προβλέψεις που έκανε ως χαρτορίχτρα το 1912-13, επηρέασαν καθόλου οι πολιτικές απόψεις της Πάολας τον Κωνσταντίνο; Μόνο από τις αρχές του 1916 φαίνεται καθαρά ότι του έκανε υποδείξεις, χωρίς όμως και να προκύπτει ποιες ακριβώς ήσαν αυτές. Υπήρχε ο φόβος της λογοκρισίας, που επέβαλε αυτολογοκρισία και υπαινικτικές μόνο νύξεις. Της γράφει για παράδειγμα στις 9-2-1916: «Αυτό που μου γράφεις για τις πολιτικές μας σχέσεις είναι πολύ σωστό, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο να τεθεί σε εφαρμογή αμέσως...» [...]

Μόνο στο τέλος γίνεται πια φανερό ότι η Πάολα τον είχε συμβουλέψει να «συντρίψει» χωρίς ενδοιασμούς τον Βενιζέλο! Της γράφει στις 3-11-1922, μετά την εκτέλεση των Έξι, που τον συγκλόνισε:

Θα έχεις διαβάσει στις εφημερίδες αυτό που συνέβη στην Αθήνα! Να κατηγορήσουν για προδοσία αυτούς τους δυστυχείς υπουργούς επειδή ο πόλεμος πήγε άσχημα, αφού είχαν κάνει ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό για την Πατρίδα τους... Πόσο μάλλον που δεν είναι μία στρατιωτική ήττα, αλλά μία πολιτική ήττα, αποτέλεσμα της αντεθνικής προπαγάνδας που έγινε από Βενιζέλο & Σία. Είχες δίκιο, πριν μερικά χρόνια, όταν μου έγραφες «Αν συναντήσεις οχιά, πρέπει να συντρίψεις την κεφαλή και όχι την ουρά».

Υπήρξα υπερβολικά επιεικής, υπερβολικά πολιτισμένος και τίμιος μ' αυτόν τον άνθρωπο.

Ξέρω τι σκέφτεσαι σχετικά μ' αυτό, αλλά μην κατηγορείς τον λαό μου. Δεν είναι υπεύθυνος για τα εγκλήματα αυτών των δολοφόνων.**

Δεν ήταν λοιπόν η Μικρασιατική Καταστροφή στρατιωτική ήττα, έστω κι αν ο πόλεμος «πήγε άσχημα» (a mal tourné). Ήταν «πολιτική ήττα»(;) που προκάλεσε ο Βενιζέλος με τους δικούς του. Μαζί του ο Κωνσταντίνος έπρεπε να είχε υπάρξει λιγότερο «επιεικής, πολιτισμένος και τίμιος». Αυτά μόνο τα γελοία συμπεράσματα είναι σε θέση να βγάλει από την εθνική τραγωδία ένας άρρωστος, απλοϊκός και εγωκεντρικός άνθρωπος, που από κακή τύχη, δική του και των ομοεθνών του, έγινε βασιλέας τους.

Παραπομπές

* Όπως φαίνεται, το γράμμα αυτό λείπει από το αρχείο. Υπάρχει όμως στην αγγλική έκδοση των επιστολών (σσ. 179-180), καθώς και στην ιταλική (σ. 181), από τις οποίες μεταφράζω. [...]

** Το κομμάτι αυτό λείπει από το αρχείο, αλλά υπάρχει και στις τρεις ξενόγλωσσες εκδόσεις των επιστολών: αγγλική (σ. 204), ιταλική (σ. 200) και γαλλική (σ. 35), από την οποία μεταφράζω.

Info

Το βιβλίο του Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου «Τα γράμματα στην Πάολα - Τι μας λένε για τον Κωνσταντίνο Α'» θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη την 1η Νοεμβρίου.

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βιογραφίες: Aπό τον Γκαρσία Μάρκες στην Άγκελα Μέρκελ

Βιβλίο / Πώς οι βιογραφίες, ένα όχι και τόσο δημοφιλές είδος στη χώρα μας, κατάφεραν να κερδίσουν έδαφος

Η απόλυτη επικράτηση των βιογραφιών στη φετινή εκδοτική σοδειά φαίνεται από την πληθώρα των τίτλων και το εύρος των αφηγήσεων που κινούνται μεταξύ του autofiction και των βιωματικών «ιστορημάτων».
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής

Λοξή Ματιά / Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Βιβλίο / Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Ο Ιωάννης Στεφανίδης, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική του ΑΠΘ και επιμελητής του τρίτομου έργου του ιστορικού Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, εξηγεί γιατί πρόκειται για ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την εποχή που καθόρισε την πορεία του έθνους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ