Η Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια Έρευνας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», βρίσκεται σε παραλία νησιού του βόρειου Αιγαίου. Ξαφνικά, από τη θάλασσα βγαίνει ένα παιδί που στο χέρι του κρατά ένα κοχύλι. «Κοίτα, μαμά, τι βρήκα» λέει και το σπάει. Οι ντόπιοι σοκάρονται με το θέαμα. Πρόκειται για ένα πολύ σπάνιο κοχύλι που είχαν να δουν στο νησί περίπου 30 χρόνια. Νόμιζαν πως δεν υπήρχε πια. Κι όμως, εμφανίστηκε, αλλά ήταν άτυχο, καθώς έπεσε στα χέρια ενός ατόμου που δεν γνώριζε τη σπανιότητά του.
«Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι πως η θάλασσα δεν είναι ένας απέραντος χώρος συλλογής δωρεάν σουβενίρ. Κάθε είδος έχει τη σημασία του μέσα στη θάλασσα. Ακόμα και το άδειο κοχύλι μπορεί να γίνει το σπίτι ενός είδους που λέγεται "πάγουρας" και ζει σε κοχύλια, εφόσον έχει πεθάνει το γαστερόποδο» εξηγεί η κ. Μήλιου.
Το «Αρχιπέλαγος», το οποίο, από το 1998 που ιδρύθηκε, ερευνά και διενεργεί δράσεις προστασίας των ελληνικών θαλασσών, της βορειοανατολικής Μεσογείου αλλά και όλων των θαλάσσιων όντων που ζουν σ' αυτές, έχει δημιουργήσει έναν πίνακα για τον κώδικα συμπεριφοράς τον οποίο πρέπει να τηρούν όσοι πηγαίνουν στη θάλασσα το καλοκαίρι.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι πως πολλοί θεωρούν ότι τις μέρες των διακοπών τους μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν για να περάσουν καλά, ακόμα κι αν αυτό διαταράσσει τη ζωή των θαλάσσιων όντων της περιοχής.
Οι περισσότερες από αυτές αφορούν ακριβώς τον τρόπο που οι άνθρωποι πολλές φορές παραβιάζουν το οικοσύστημα της θάλασσας, από το μάζεμα κοχυλιών στην παραλία μέχρι τον θάνατο ενός αστερία ή ενός ιππόκαμπου για να μπει στο σαλόνι ως σουβενίρ τον χειμώνα.
Στη λίστα μπορούν να προστεθούν και τα βότσαλα. Στην παραλία Λαλάρια της Σκιάθου, η οποία είναι διάσημη για τα ολοστρόγγυλα λευκά βότσαλα που δημιουργούνται μόνο εκεί σε όλο τον κόσμο, το πρόβλημα είχε παραγίνει, με τους επισκέπτες της να τα μαζεύουν σωρηδόν και το λιμεναρχείο της περιοχής να έχει απαγορεύσει τη συλλογή τους. Οι ποινές σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι και χρηματικές –από 400 έως 1.000 ευρώ–, καθώς κινδυνεύει να αλλοιωθεί το φυσικό τοπίο από λουόμενους που τα χρησιμοποιούν ακόμα και για να σπάνε καρύδια.
«Δεν υπάρχει παιδεία στην Ελλάδα κι αυτό είναι πολύ λυπηρό, γιατί μιλάμε για μια χώρα με βαριά θαλάσσια και ναυτική ιστορία. Πλέον όλο και περισσότερο αντιμετωπίζουμε τη θάλασσα και τη φύση ανθρωποκεντρικά. Αν έχει ωραία φάτσα το ψάρι, το συμπαθούμε. Αν δεν έχει, όμως, είναι επικίνδυνο και πρέπει να το πειράξουμε, γιατί είμαστε οι κυρίαρχοι της θάλασσας» συμπληρώνει η κ. Μήλιου.
Η ίδια θυμάται το περιστατικό με τον ξιφία στην Εύβοια που τελικά αποδείχτηκε πως ήταν βασιλική ζαργάνα. Το πολύ όμορφο και εντυπωσιακό ψάρι, το οποίο είχε χάσει τον προσανατολισμό του και είχε βγει στα ρηχά, κακοποιήθηκε από τους κολυμβητές και τελικά πέθανε. Όλοι οι υπόλοιποι έμειναν ατάραχοι και συνέχισαν να βιντεοσκοπούν με τα κινητά τους το θέαμα, λες και δεν συνέβαινε τίποτα. Το Λιμεναρχείο Χαλκίδας σχημάτισε δικογραφία, δόθηκαν καταθέσεις, ενώ όλα τα στοιχεία μαζί με το επίμαχο βίντεο στάλθηκαν στον αρμόδιο εισαγγελέα για την ποινική αξιολόγηση της υπόθεσης.
«Πέρα από όλα τα άλλα, το κοινό έχει τρομερή άγνοια όσον αφορά τα θαλάσσια όντα» εξηγεί ο Θοδωρής Τσιμπίδης, διευθυντής του Ινστιτούτου «Αρχιπέλαγος». «Σχεδόν κάθε μέρα δεχόμαστε κλήσεις. Πριν από μερικές μέρες δεχτήκαμε μία που μας είπαν πως είδαν καρχαρία. Επρόκειτο, τελικά, για σταχτοδέλφινο. Μας πήραν από μια παραλία και μας είπαν πως είδαν ένα τέρας. Δεν ήξεραν πως ήταν φυσητήρας».
Το μεγαλύτερο πρόβλημα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι πως πολλοί θεωρούν ότι τις μέρες των διακοπών τους μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν για να περάσουν καλά, ακόμα κι αν αυτό διαταράσσει τη ζωή των θαλάσσιων όντων της περιοχής.
Σε μία από τις διατάξεις του κώδικα συμπεριφοράς σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Αποφεύγουμε να πλησιάζουμε και να εισερχόμαστε σε θαλάσσιες σπηλιές, καθώς μπορεί να αποτελούν καταφύγιο για την απειλούμενη Μεσογειακή Φώκια. Η παρενόχλησή της μπορεί να αποτελέσει λόγο μετανάστευσης».
Το ζήτημα με τις φώκιες είναι υψίστης σημασίας, σημειώνει κ. Τσιμπίδης. «Δεν πρέπει να μπαίνουμε στις θαλάσσιες σπηλιές, γιατί εκεί μπορεί να ζουν φώκιες. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο επ' αυτού. Υπάρχουν εταιρείες που κάνουν και tours. Οι φώκιες, αν καταλάβουν την ανθρώπινη μυρωδιά, πόσο μάλλον τα καύσιμα του σκάφους, δεν πρόκειται να επιστρέψουν στη σπηλιά με τίποτα. Μέσα στον πανικό τους φεύγουν και μπορεί να κάνουν εκατοντάδες μίλια μέχρι να βρουν κάτι καινούργιο και πάλι από την αρχή. Δεν πρόκειται να γυρίσουν ποτέ. Είναι λες και τους παραβιάζουμε το σπίτι. Πώς νιώθει κάποιος όταν καλείται να επιστρέψει στην οικία του μετά από μια ληστεία; Κάπως έτσι» εξηγεί.
Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν και οι κορμοράνοι, τα διάσημα θαλασσοπούλια, τα οποία φωλιάζουν σε δέντρα και βράχια κοντά σε υγρότοπους, οι οποίοι τους καλοκαιρινούς μήνες δεν μπορούν πια να σταθούν πουθενά, σύμφωνα με τον ίδιο, εξαιτίας της όχλησης.
Η κατάσταση, μάλιστα, φαίνεται να χειροτερεύει από τα χιλιάδες τζετ σκι και τα σκάφη, τα οποία, πέρα από τη ρύπανση των νερών από τα καύσιμα και τις χημικές τουαλέτες, πολλές φορές τραυματίζουν θαλάσσια ζώα που ζουν κοντά στην επιφάνεια.
Οι θαλάσσιες χελώνες είναι τα πιο μεγάλα θύματα της υπόθεσης. «Όταν οι χελώνες θέλουν να ξεκουραστούν και να ζεσταθούν ανεβαίνουν στην επιφάνεια της θάλασσας. Πολλές φορές, λοιπόν, τα τζετ σκι τις χτυπούν και τις τραυματίζουν θανάσιμα. Δείτε τι γίνεται τα καλοκαίρια στη Ζάκυνθο. Και δεν είναι επικίνδυνο μόνο για τα ζώα αλλά και για τους ανθρώπους. Η χελώνα, αν είναι μέσα στη σπηλιά και νιώσει πως απειλείται, θα επιτεθεί από πανικό».
Όπως εξηγεί η κ. Μήλιου, οι λουόμενοι θα μπορούσαν να παρατηρούν και να βοηθούν στην έρευνα για τη θαλάσσια ζωή, π.χ. ενημερώνοντας για ψάρια εισβολείς, όπως το επικίνδυνο λιονταρόψαρο, που έχει αρχίσει να ανεβαίνει στα ελληνικά νερά, απειλώντας τη βιοποικιλότητα, μέχρι την παράνομη αλιεία και τα σπάνια θαλάσσια είδη.
«Πριν από 17 χρόνια ψάχναμε για υποβρύχιες κάμερες για παρατήρηση και ήταν πολύ δύσκολο. Σήμερα ο καθένας έχει από μία στην τσέπη του. Γιατί να μην αξιοποιηθεί, λοιπόν, μια φωτογραφία, η οποία σε διαφορετική περίπτωση θα έμενε μόνο στο Ιnstagram;» λέει. «Πρέπει να σεβαστούμε την άγρια φύση. Και το αποτύπωμά μας ας το αφήνουμε τελικά μόνο στην άμμο».
Αναλυτικά, ο κώδικας συμπεριφοράς του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»:
Κολυμπώντας ή σε κατάδυση
Δεν αφαιρούμε οργανισμούς από το θαλάσσιο περιβάλλον. Η θάλασσα δεν αποτελεί χώρο συλλογής σουβενίρ. Ακόμα και τα άδεια κοχύλια μπορεί να χρησιμοποιηθούν από ζώα όπως ο κάβουρας ερημίτης (πάγουρας).
Αποφεύγουμε να πλησιάζουμε και να εισερχόμαστε σε θαλάσσιες σπηλιές, καθώς μπορεί να αποτελούν καταφύγιο για την απειλούμενη Μεσογειακή φώκια. Η παρενόχλησή της μπορεί να αποτελέσει λόγο μετανάστευσης.
Είδη όπως η πίνα, η κοχύλα και η μπουρού προστατεύονται από τη διεθνή ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Η συλλογή τους απαγορεύεται αυστηρά.
Αποφεύγουμε να κολυμπάμε κοντά σε βράχους ή κοντά στον πυθμένα γιατί οι κινήσεις μας μπορεί να τραυματίσουν ή ακόμα και να σκοτώσουν ευαίσθητους εδραίους οργανισμούς.
Δεν αφαιρούμε ή μετακινούμε πέτρες, αφού αποτελούν μέρος του οικότοπου και καταφύγιο για πολλά ζώα.
Δεν ταΐζουμε τα θαλάσσια ζώα, καθώς αυτό αλλάζει τη συμπεριφορά τους.
Ποτέ μην παρενοχλείτε τα θαλάσσια ζώα.
Ερασιτεχνική αλιεία
Η αλιεία με ψαροντούφεκο κατά τη διάρκεια αυτόνομης κατάδυσης, καθώς και κατά τη διάρκεια της νύχτας, είναι παράνομη και ιδιαίτερα καταστροφική. Αναφέρετε τέτοια περιστατικά στις λιμενικές αρχές. Είναι σημαντικό, όταν ψαρεύουμε, να στοχεύουμε μόνο τα ψάρια που έχουν ξεπεράσει το μέγεθος πρώτης αναπαραγωγής, έτσι ώστε να έχουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν το απόθεμά τους. Εάν κατά λάθος αλιεύσουμε μικρού μεγέθους ψάρια, τα ελευθερώνουμε και πάλι στη θάλασσα.
Ταξιδεύοντας με σκάφος
Διατηρείτε πάντα ακέραια την προσοχή σας όταν ταξιδεύετε, ιδίως με ταχύπλοο σκάφος, έτσι ώστε να αποφύγετε σύγκρουση με ζώα, όπως οι θαλάσσιες χελώνες, που συχνά αναπαύονται στα ζεστά επιφανειακά νερά.
Ποτέ μην αγκυροβολείτε σε θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας (φυκιάδες). Προκαλείτε καταστροφή που αποκαθίσταται μετά από πολλές δεκαετίες.
Αν δείτε φάλαινες ή δελφίνια, ιδίως όταν υπάρχει νεογνό στην ομάδα, μην πλησιάζετε πολύ και ποτέ μην μπαίνετε ανάμεσα στη μητέρα και το μικρό της.
Αν δείτε θαλάσσια θηλαστικά, διατηρήστε σταθερή ταχύτητα και μην κάνετε πολύ θόρυβο. Μην τα κυνηγάτε, αφήστε να σας πλησιάσουν.
Μην παρενοχλείτε την άγρια ζωή για χάρη μιας καλύτερης φωτογραφίας.
Να θαυμάζετε τη θαλάσσια ζωή από απόσταση, ειδικά φωλιές επώασης χελωνών και φωλιές με θαλασσοπούλια.
Κρατάτε τις παραλίες και τις ακτές καθαρές, πάρτε τα απορρίμματά σας μαζί σας. Τα εκτεθειμένα πλαστικά απορρίμματα διασπώνται γρήγορα σε μικροσκοπικές ίνες και εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. Αυτοί οι αόρατοι ρύποι περιέχουν πολλές τοξικές ουσίες που βιοσυσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα.
