Από παιδί αγαπούσα τα δέντρα, γι' αυτό πηγαίνω συνέχεια στον Εθνικό Kήπο. Όταν ήμουν μικρή, πίστευα ότι ήταν ψυχές ανθρώπων που δεν είχαν χαθεί, αλλά είχαν αναδυθεί ξανά από το χώμα για να είναι μαζί μας. Πάντα τα έβλεπα όλα αλληγορικά και από πολύ μικρή ηλικία είχα τη δική μου θεατρική ομάδα, τον δάσκαλο, τον ιερέα, τον έμπορο, τον καλλιτέχνη – ήταν οι μόνιμοι στοιχειωμένοι σύντροφοί μου. Και γι' αυτούς έγραφα. Η πρώτη μου επαφή με την τέχνη ήταν ο χορός και στον χορό προσποιείσαι ότι έχεις ισορροπία, ότι είσαι κύκνος και διάφορα άλλα. Αυτή, λοιπόν, η ταυτοπροσωπία με οδήγησε στο να ανοίξουν άλλα πράγματα στο μυαλό μου, έτσι άρχισα να γράφω ιστορίες. Παρ' όλα αυτά, το πρώτο πράγμα που ήθελα να γίνω ήταν αρχαιολόγος, γιατί μου άρεσαν τα αρχαία και η Ιστορία. Την πρώτη φορά που πήγα στην Ακρόπολη, παιδί, χωρίς να ξέρω πολλά πράγματα για την Ιστορία, και μόνο το γεγονός ότι αυτοί οι κίονες είχαν φτιαχτεί από ανθρώπους που δεν υπάρχουν πια με μάγευε πάρα πολύ. Όπως και η σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν. Ήθελα να μηδενίσω τον χρόνο, να γυρίσω πίσω, να μάθω, και ταυτόχρονα άρχισα να ονειρεύομαι πώς ζούσαν τότε. Άρχισα να θέλω να τα αποτυπώσω κάπου όλα αυτά κι έτσι μου μπήκε στο μυαλό η σκέψη της σκηνοθεσίας.
• Όταν μιλάω για την παιδική μου ηλικία, αυτόματα θυμάμαι να είμαστε οικογενειακώς επτά άτομα, με τον παππού και τη γιαγιά, σε ένα αυτοκίνητο. Έχω άλλα δύο αδέρφια, ήμασταν μια πενταμελής οικογένεια, και ο παππούς κι η γιαγιά ήταν πάντα μαζί μας σε όλες τις εκδρομές. Κάναμε εκδρομές σε όλη την Ελλάδα. Θυμάμαι αυτό το οικογενειακό στρίμωγμα, το οποίο ήταν και στρίμωγμα χώρου, αλλά και σύμπτυξη αγάπης. Μετά αυτό το άλλαξα, σήμερα κάνω πολλά πράγματα μόνη μου, αυτό το «όλοι μαζί» δεν υπάρχει πια.
• Ο κινηματογράφος που με ενέπνευσε και με έκανε να ταυτιστώ μαζί του ήταν αυτός του Μπέργκμαν, η Περσόνα. Κι όταν στο Φεστιβάλ της Πολωνίας, όπου βρέθηκα πρόσφατα με την Πόλη της Σιωπής, ένας δημοσιογράφος μού είπε «η ταινία σας κινείται μεταξύ Μπέργκμαν και Αγγελόπουλου», αισθάνθηκα ότι δεν υπήρχε μεγαλύτερο κομπλιμέντο από αυτό. Ένιωσα πάρα πολύ ωραία, γιατί ο Μπέργκμαν ήταν ένας από τους μέντορές μου στον κινηματογράφο.
Δύναμη μου δίνει να στέλνω ένα μήνυμα ελπίδας σε ανθρώπους που έχουν υποστεί οποιαδήποτε μορφή βίας. Να δίνω στους άλλους να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να τους καθηλώνει κάποιος που τους λέει ότι δεν είναι αρκετά καλοί ή αρκετά ψηλοί, που τους υποδεικνύει συνέχεια ότι είναι λάθος, που δεν βρίσκει το θετικό τους σημείο.
• Αυτός που με επηρέασε σε πολύ μικρή ηλικία και για πολλά χρόνια ήταν ο Χριστός. Κάθε άντρα που γνώριζα, κάθε δάσκαλο, ήθελα να τον συγκρίνω με τον Χριστό. Με τον άνθρωπο, δηλαδή, που έχει πνευματικές ηγετικές ικανότητες, μπορεί να πορευτεί μόνος του, μπορεί να αντισταθεί στο κατεστημένο – γιατί αυτό έκανε βασικά ο Χριστός, πήγε ενάντια στο εβραϊκό κατεστημένο σε μια περίοδο που ήταν κάτω από τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Πάντα μου άρεσαν οι επιστήμονες, οι μικροβιολόγοι π.χ., άνθρωποι που κλείνονται στα εργαστήρια και προσφέρουν τον χρόνο τους για την εύρεση ενός καινούργιου φαρμάκου. Μου άρεσαν, δηλαδή, οι άνθρωποι που προσφέρουν στην κοινωνία και όχι οι ματαιόδοξοι, οι πολιτικοί, οι άνθρωποι του χρήματος, οι τραπεζίτες. Αυτοί δεν έχουν καμία θέση στη ζωή μου, ούτε στον κόσμο που διερευνώ. Ίσως τους χρησιμοποιήσω στις επόμενες ταινίες, για να εκθέσω τις ψυχώσεις τους. Γενικά, σημαντικοί για μένα είναι άνθρωποι που, ό,τι κάνουν, το κάνουν για το κοινωνικό σύνολο και όχι για τον εαυτό τους. Και μετά, οι μεγάλοι μουσικοσυνθέτες. Ένας συνθέτης μουσικής είναι για μένα το ύψιστο ταλέντο: Σοπέν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Τσαϊκόφσκι, Ραχμάνινοφ...
• Οι φίλοι μας είναι το υποκατάστατο της οικογένειας. Την οικογένεια την κληρονομείς, δεν τη διαλέγεις, κι όταν φεύγεις απ' το σπίτι, οι φίλοι σου είναι η πρώτη σου επιλογή, κάτι που σε καθορίζει, γιατί το έχεις επιλέξει ο ίδιος. Τα τελευταία χρόνια δεν είχα και τόσο πολύ χρόνο για τους φίλους μου, γιατί εργαζόμουν πολύ και η φιλία θέλει χρόνο, ξέρω όμως ότι είναι εκεί και τους αγαπώ πολύ. Οι φίλοι είναι οι μυστικοί μας σύντροφοι, κάθε φιλία είναι μια μυστική συνωμοσία, συνωμοτούμε, επειδή μας αρέσουν τα ίδια πράγματα.
• Είναι δύσκολο να δηλώνεις ότι είσαι μοναχικός, είμαι μοναχικός άνθρωπος όμως. Μου αρέσει ο χρόνος που δίνω στο τίποτα, μόνο να σκέπτομαι, γιατί η παρουσία ανθρώπων και η συμβίωση αυτό που κάνουν είναι να σου αφαιρούν τον χρόνο σκέψης. Συνέχεια πρέπει να συνδράμεις την κοινή ευδαιμονία δύο ανθρώπων. Η μοναχικότητα έχει γίνει πλέον η δεύτερη φύση μου, ο δεύτερος εαυτός μου. Κι έχω συμφιλιωθεί με αυτό πια, δεν παλεύω, βλέπω ότι από μόνη μου το αποζητώ. Ταυτόχρονα, είμαι και πάρα πολύ δοτική όταν είμαι με κάποιον άνθρωπο. Οι άνθρωποι μπερδεύουμε τους μοναχικούς με τους εγωιστές, ένας μοναχικός άνθρωπος δεν σημαίνει ότι είναι εγωκεντρικός. Θέλουν ησυχία οι καλλιτέχνες και απομόνωση, αλλιώς δεν μπορούν να δημιουργήσουν. Θέλεις τον δικό σου χωροχρόνο. Ίσως οι γυναίκες διαχειριζόμαστε καλύτερα τον χρόνο, οι άντρες είναι πολύ πιο απόλυτοι. Ο άντρας είναι πιο δύσκολο να διαχειριστεί τη μοναξιά, ίσως γιατί δεν είναι πλήρης. Μου είπε κάποτε ο Λουκάς Σαμαράς στη Νέα Υόρκη: «Εγώ, μετά τα 50 μου, δεν ξαναβγήκα από το σπίτι, δεν θέλω να έρχομαι σε επαφή με τους ανθρώπους». Το βρήκα συγκλονιστικό. Δεν έχω εναποθέσει ποτέ τον πολιτισμό μου σε καμία εξουσία, είναι πολύ προσωπικός και δεν αφήνω πια να παρεμβαίνουν άλλοι σε αυτόν. Γι' αυτό και μου αρέσει η απομόνωση. Ομαδικά δεν βρίσκω γαλήνη. Δεν είναι ότι υπερτερώ, αλλά θέλω έναν απαραβίαστο πολιτιστικό χώρο τον οποίο να ελέγχω και στον οποίο να μπορώ να δημιουργώ.
• Η τέχνη είναι ένας παράλληλος κόσμος, είναι σαν να ζεις σε δύο διαστάσεις, στον πραγματικό κόσμο και σε έναν άλλον που κάνει τον σκοτεινό κόσμο λίγο καλύτερο. Ζεις παράλληλα σε μια ψευδαίσθηση. Και σίγουρα η τέχνη μπορεί να σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Μπορείς να συγχωρείς πιο εύκολα, γιατί η τέχνη συγχωρεί τα πάντα. Υπάρχει όμως και μια ζημιά, γιατί δεν σου αρέσει τίποτα συμβατικό μετά. Και σιγά-σιγά απομονώνεσαι. Δεν μπορείς να μιλάς με συμβατικούς ανθρώπους. Ανεβαίνεις πολύ ψηλά και δυσκολεύουν τα κριτήριά σου, ξεσηκώνεσαι πολύ πιο δύσκολα. Για να κινηθείς, πρέπει να σε παρακινεί κάτι εξαίσιο. Κι έχει δυσκολία αυτό. Γιατί όσο πιο πολλά γνωρίζεις, τόσο πιο δύσκολος είσαι.
• Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω, θα αφαιρούσα μία σχέση από τη ζωή μου παντελώς. Ήταν χαμένος χρόνος. Υπάρχουν εμπειρίες που πρέπει να τις ζήσεις γιατί και από το αρνητικό βγαίνει κάτι θετικό κι είναι πολύ ωραίο να μπορείς να διατηρείς μια φιλία, να σου αφήνουν οι άνθρωποι κάτι, μια γλυκιά ανάμνηση. Υπάρχουν και εμπειρίες, όμως, που θα ήταν καλύτερα να μην τις έχεις ζήσει. Το να διατηρείς φιλία με εμμονικά μυαλά είναι χαμένος χρόνος.
• Όσο μεγαλώνεις, γίνεσαι και πιο απλός, αλλά την απλότητα θέλω να τη βιώνω μόνη μου πάνω σε έναν βράχο, δεν έχω ανάγκη από περιτύλιγμα. Δεν μου αρέσουν οι μπουρζουά συζητήσεις, τις βαριέμαι πολύ. Αυτό που προσβάλλει την αισθητική μου είναι η παρέμβαση του μπετόν στα πιο ειδυλλιακά μέρη του κόσμου. Σε ονειρικές παραλίες να βλέπεις ένα σπίτι που εξυπηρετεί χαζοαστικές τάσεις. Η αισθητική και η ψυχική γαλήνη είναι ταυτόσημες έννοιες για μένα. Με ενοχλούν οι κακές σκέψεις, άτομα που μιλούν δυνατά, ένας κακός πολιτικός. Είναι πολυτέλεια να λέω ότι με ενοχλεί η αρχιτεκτονική, όταν υπάρχει δίπλα μας τόση δυστυχία.
• Μια ωραία εμφάνιση κάνει τα πράγματα πιο εύκολα. Το έχω ερευνήσει σε βάθος αυτό, γιατί η όψη σαγηνεύει τους ανθρώπους και πολλές φορές δεν σου αντιστέκεται κανείς. Μετά, όμως, έρχεται η επαναφορά στο ποιος πραγματικά είσαι. Σου ανοίγει μια πόρτα, αλλά μπορείς να φας και την πόρτα κατάμουτρα. Ένα ταλέντο κι ένα καλό μυαλό δεν τα μειώνει και δεν τα σταματάει τίποτα. Δεν έχω να αποδείξω τίποτα, δεν ανησυχώ γι' αυτά τα πράγματα καθόλου, είναι η στάση ζωής μου αυτή.
• Ο πιο μεγάλος μου φόβος είναι μήπως πεθάνουν αυτοί που αγαπώ πριν από μένα. Αυτό δείχνει πόσο πολύ αγαπάμε τους ανθρώπους μας. Και μηδενίζεις το αυτοένστικτό σου. Δεν αντέχω αυτό τον πόνο. Με θυμώνει αλληγορικά το ότι από αυτήν τη γη μόνο νεκροί θα φύγουμε, είναι μια αντίστροφη μέτρηση που δεν τη θέλω, καλύτερα να ήμουνα πουλί να μην το σκέφτομαι, γιατί με έχει επηρεάσει πολύ στη ζωή μου αυτό, η απόδοση του θανάτου. Από το πρωί που ξυπνάς σκέφτεσαι το σώμα σου πού θα σε πάει, την πιθανή αρρώστια που θα έχεις. Σε απασχολεί αυτό το σώμα που φέρεις και ξέρεις ότι κάποτε θα πάψει να υπάρχει. Με κουράζει αυτό, και πνευματικά. Μικρή, πρέπει να ήμουν 6-7, ανέβηκα σε ένα μεγάλο κτίριο στη Νέα Υόρκη και περπατούσα στην άκρη. Δεν είχα αίσθηση του φόβου, ούτε του ύψους. Άλλη μορφή κινδύνου είναι να εμπιστεύεσαι ανθρώπους που δεν είναι γενναίοι στην ψυχή. Είναι ένα ρίσκο που έχω πάρει και συνεχίζω να παίρνω. Και αν δεν είναι γενναίοι, είναι γιατί δεν είναι ψυχικά γενναιόδωροι. Η ψυχική γενναιοδωρία ξεπερνάει πάρα πολλές φοβίες.
• Δεν πιστεύω στην τύχη. Πιστεύω ότι αν περνώντας κάτω από ένα κτίριο της Νέας Υόρκης μου έρθει ένας γερανός στο κεφάλι, θα είναι επειδή περνάω συχνά από κάτω, θα υπάρχει δηλαδή το στοιχείο της συχνότητας. Η άλλη τύχη, την οποία εμείς οι άνθρωποι παρερμηνεύουμε, αναλύουμε, φαντασιωνόμαστε, δεν πιστεύω ότι υπάρχει. Ίσως να υπάρχει στον τζόγο, αλλά επαγωγικά κάτι θετικό έρχεται όταν κυνηγάς τον στόχο σου. Δεν ζω την πλήρη ευδαιμονία του επαγγέλματός μου γιατί δεν φτιάχνω γλυκά, έχει δυσκολία αυτό που κάνω και πολύ προσωπικό κόστος. Σε ένα πιο αστικό επίπεδο, είμαι τυχερή που αγαπώ αυτό που επιδιώκω. Αλλά δεν έχω το ελιξίριο ούτε για τον έρωτα ούτε για την αγάπη στα χέρια μου. Το παλεύω. Και η ευτυχία μας δεν είναι μεμονωμένη. Ο αδερφός μου έχασε τη γυναίκα του στα 45 της, πριν από έναν χρόνο. Είναι περιορισμένη η ευτυχία και όλοι έχουμε περάσει μια τεράστια απώλεια. Κι η ζωή μετά από μια απώλεια δεν είναι ποτέ η ίδια. Με την κοπέλα αυτή γνωριζόμασταν από τα 15 μας και την είδα να λιώνει, οπότε και οι χαρές μου δεν είναι πια οι ίδιες.
• Μου αρέσει να ακούω το πρωί τη μουσική που αγαπώ, η οποία καλύπτει τον θόρυβο της πόλης, μου αρέσει να βρίσκω χρόνο να τρέχω πίσω σε αναμνήσεις που με κρατούν στην αγνότητα των παιδικών χρόνων, μου αρέσει να τρώω μια συγκεκριμένη σαλάτα σε μια συγκεκριμένη ψαροταβέρνα στον Πειραιά, μου αρέσει να ονειρεύομαι το ωραιότερο ταξίδι που θα κάνω κι αυτό που μου αρέσει πιο πολύ απ' όλα είναι να βρίσκω στις 24 ώρες μια ανέμελη ώρα που δεν είμαι τίποτα. Αυτό μου αρέσει πιο πολύ να κάνω, η ανέμελη ώρα του τίποτα.
• Δύναμη μου δίνουν τα μεγαλόπνοα σχέδιά μου, η επόμενη ταινία μου, η απόφασή μου να ασχοληθώ με φιλανθρωπικούς σκοπούς που έχουν ως αποδέκτη τον άνθρωπο και η συμμετοχή μου στη βελτίωση ενός κόσμου που είναι άδικος. Κάνω ό,τι μπορώ. Δύναμη μου δίνει να στέλνω ένα μήνυμα ελπίδας σε ανθρώπους που έχουν υποστεί οποιαδήποτε μορφή βίας. Να δίνω στους άλλους να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να τους καθηλώνει κάποιος που τους λέει ότι δεν είναι αρκετά καλοί ή αρκετά ψηλοί, που τους υποδεικνύει συνέχεια ότι είναι λάθος, που δεν βρίσκει το θετικό τους σημείο.
• Όταν σε στριμώχνει κάποιος σε μια φυλακή, μπορείς και να μεγαλουργήσεις. Έχουμε υποστεί όλοι οι άνθρωποι τρομερή καταπίεση. Πας το βράδυ στο έρμο το στρώμα και το μαξιλάρι σου, ένα κουφάρι άδειο. Αυτό που με ενδιαφέρει στην τέχνη είναι να μη σταματάει κανείς αυτή σου την ενέργεια, να μη σου κόβουν συνέχεια τα φτερά.
• Υπάρχει ευτυχία. Υπάρχει η ψευδαίσθηση ενός χωροχρόνου όπου όλα είναι τέλεια και ιδανικά. Αν μπορούσα να σκηνοθετήσω εικαστικά, θα έδειχνα έναν πίνακα που να απεικονίζει τι είναι για μένα ευτυχία. Μπορώ να τη βρω πάνω σε έναν βράχο, παρατηρώντας τα καβουράκια που πηγαινοέρχονται, τη βρίσκω σε πολύ αλληγορικά πράγματα, σε μια ωραία συζήτηση, σε μια καινούργια φιλία. Η ευτυχία δεν είναι ένα μόνιμο κυνηγητό.
• Δεν αλλάζει πολύ η ποιότητα, αν ζεις με λίγα. Το να αγωνίζεσαι για τα βασικά και να μην τα έχεις είναι βασανιστικό, είναι τυραννικό, τα πολλά δεν χρειάζονται σίγουρα. Τα πιο πολλά από τα λίγα δεν χρειάζονται, είναι μια πλάνη. Αλλά στην Ελλάδα μιλάμε συνέχεια για την οικονομική μας κατάσταση. Επειδή μελετώ πολύ την Ιστορία, είμαστε συνέχεια σε ένα φρεάτιο πολύ βαθύ από το οποίο δεν μπορούμε να βγούμε. Είμαστε συνέχεια σε μια οικονομική καταστροφή. Και αυτό σίγουρα επηρεάζει και την πορεία και την ψυχολογία μας. Η γιαγιά μου, η οποία ήταν μια γυναίκα που μου μιλούσε συνέχεια για την Ιστορία, μου είπε ότι το 1950 η ελληνική επαρχία έμοιαζε με πόλη του 14ου αιώνα, όπως και όλη η ελληνική επαρχία. Λογικό δεν είναι να θέλει ο άλλος να έρθει κάπου όπου να έχει τουλάχιστον ιατρική περίθαλψη, ζεστό νερό, τουαλέτα; Πηγαίναμε εκδρομές με τους γονείς μου, γιατί του πατέρα μου του άρεσε πολύ να μας πηγαίνει στην εξοχή και στις τουαλέτες δεν υπήρχε χαρτί, υπήρχε εφημερίδα. Κι αυτό ήταν το 1975.
• Τη γαλήνη την καταφέρνεις, αν δεν σπας. Βασικά από τον εαυτό σου δεν πρέπει να ζητάς πολλά, δεν πρέπει να αισθάνεσαι συνέχεια υποτιμημένος. Μόνοι μας υποτιμούμε τον εαυτό μας και θέλουμε περισσότερα. Με τον Μπέρναρντ Χιλ, τον Άγγλο ηθοποιό της ταινίας που παίζει τον συγγραφέα, σε κάποιο διάλειμμα ανοίξαμε μια μεγάλη συζήτηση για τη βασιλεία με αφορμή το καθεστώς στην Αγγλία και τον ρώτησα πώς αισθάνεται γι' αυτό. «Δεν μου αρέσει καθόλου η βασιλεία», μου είπε, «γιατί με κάνει να αισθάνομαι κατώτερος. Και δεν θέλω τίποτα που να με κάνει να αισθάνομαι κατώτερος, γιατί αυτό είναι μια μορφή εξουσίας».
• Οι ήρωές μου δεν ήρθαν σε μια Πόλη βυθισμένη στη σιωπή συμβολικά για να αποδράσουν αλλά για να επανορθώσουν. Αυτή η τελευταία τους συνεύρεση θα πάρει άλλες διαστάσεις, θα είναι η μοναδική τους ευκαιρία. Τώρα ο χρόνος τούς καταδιώκει για να παραδώσουν τη σιωπή τους, να εξομολογηθούν. Αυτοί θα κλάψουν, θα αγαπήσουν, θα κάνουν την αυτοκριτική τους, θα αφήσουν τις σιωπές τους να σμίξουν με τον πόνο, μετατρέποντάς τον σε ελπίδα, σε αγάπη, σε φως. Η διαδρομή τους όλη, μια παρτιτούρα. Κανείς τους δεν ψελλίζει, ούτε υπονοεί, στέκονται με γενναιότητα μπροστά στη μοίρα τους, η αύρα του νησιού ανοίγει τις ψυχές τους και τους σπρώχνει μακριά από τις φοβίες και τους δισταγμούς τους. Η Πόλη της Σιωπής μοιάζει με ένα ήρεμο ηφαίστειο, σαν τις ζωές όλων μας, σε αυτό το σταυροδρόμι όπου οι ταξιδιώτες της έχουν την κρυφή ελπίδα ότι θα γίνουν άγγελοι.
Info:
Η Πολή της Σιωπής θα προβάλλεται από τις 6 Απριλίου στους κινηματογράφους από τη StraDa Films.
σχόλια