Η ενασχόληση του Μάνου Λοΐζου με τη σύνθεση μουσικής για κινηματογράφο ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του 1960, συνεργαζόμενος με σκηνοθέτες σαν τον Ορέστη Λάσκο, τον Γιώργο Ζερβουλάκο, τον Γρηγόρη Γρηγορίου, τον Τρέντυ Ρουμανά και τον Ντίνο Δημόπουλο. Συγκεκριμένα από το 1965 μέχρι και το 1970 με όλους αυτούς, σε ταινίες σαν το ''Λεβεντόπαιδο'', ''Η νεράιδα και το παλικάρι'', ''Μπετόβεν και μπουζούκι'' κ.α. Τις περισσότερες φορές ο Λοΐζος παραχωρεί την άδεια για να ακουστούν απλώς κάποια τραγούδια του, όπως λόγου χάριν συνέβη με την Αλέκα Μαβίλη και το ''Αυτό τ' αγόρι'' στην ταινία του Θανάση Βέγγου ''ΘΒ Φαλακρός Πράκτωρ 000''. Άλλες φορές, όμως, ''παρεμβαίνει'' δημιουργικά στη φιλμική δραματουργία με τις μουσικές και τα τραγούδια του, κυρίως στις ταινίες ''Μπετόβεν και μπουζούκι'' (1965) του Λάσκου και ''Η νεράιδα και το παλικάρι'' (1969) του Δημόπουλου, όπου η Αλίκη Βουγιουκλάκη τραγουδά το, γνωστό από τη Μαρίζα Κωχ στο δίσκο ''Θαλασσογραφίες'' (1970), ''Νανούρισμα'' σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου.
Το 1971, όμως, είναι η χρονιά του Αλέξη Δαμιανού και της ''Ευδοκίας'', που έμελλε να αγνοηθεί σχεδόν στο 12ο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για να ψηφιστεί από τους Έλληνες κριτικούς το 1985 ως ''η καλύτερη ελληνική ταινία όλων των εποχών''. Μόνο η Μαρία Βασιλείου απέσπασε το βραβείο α΄ γυναικείου ρόλου σε εκείνο το φεστιβάλ, ενώ το βραβείο μουσικής πήγε στον Γιάννη Σπανό για τη δουλειά του στην ταινία ''Εκείνο το καλοκαίρι'' του Βασίλη Γεωργιάδη. Και, σύμφωνα με μαρτυρία του βοηθού σκηνοθέτη του Δαμιανού, του Λάκη Παπαστάθη, στον δημοσιογράφο Γιώργο Τσάμπρα το 2002, Η ''Ευδοκία'' άρχισε να επιβεβαιώνεται σε όλα τα επίπεδα, τουλάχιστον δέκα χρόνια μετά τη δημιουργία της...
Σχετικά με το αν το ''Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας'' θα αποκτούσε λόγια για το άλμπουμ ''Νά'χαμε τι νά'χαμε'', οι απόψεις διίστανται. Άλλοι λένε πως ο Λοΐζος ήθελε να το αφήσει οργανικό, παρ' όλο που έγιναν προσπάθειες να γραφτούν στίχοι.
Πραγματικά, από το ΄80 και μετά οι κριτικές αρχίζουν να εξάρουν τη μουσική του Μάνου Λοΐζου σε σχέση πάντα με τις εικόνες του Δαμιανού. Και το ''Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας'' σταδιακά αποκτά αυτόνομη πορεία, όχι μόνο ως σήμα κατατεθέν του συνθέτη από μία εργασία του για τον ελληνικό κινηματογράφο, αλλά και ως μία από τις πιο ευτυχείς στιγμές της λαϊκής ελληνικής μουσικής. Το αντίθετο είχε συμβεί με ένα άλλο all time classic ζεϊμπέκικο, τραγούδι σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, που έγραψε ο Μίμης Πλέσσας: Αναφέρομαι στο ''Βρέχει φωτιά στη στράτα μου'' με τη φωνή του Στράτου Διονυσίου από την ταινία ''Ορατότης μηδέν'' (1969) του Νίκου Φώσκολου. Τόσο το τραγούδι, όσο και η ταινία, σημείωσαν τεράστια επιτυχία στην εποχή τους - μία επιτυχία που σε ότι αφορά τουλάχιστον το τραγούδι καλά κρατεί μέχρι σήμερα.
Πίσω στην ''Ευδοκία'' του Δαμιανού, το ζεϊμπέκικο ακουγόταν μέσα σε μία ταβέρνα. Ο πρωταγωνιστής Γιώργος Κουτούζης ήταν ο νεαρός λοχίας που το χόρευε για να εντυπωσιάσει την Ευδοκία - Μαρία Βασιλείου. Ο Λοΐζος είδε στη μουβιόλα τη σκηνή τελειωμένη (σύμφωνα με τον Παπαστάθη ο Δαμιανός του ανάθεσε τη μουσική αφού η ταινία είχε ολοκληρωθεί) και για τις ανάγκες της έφτιαξε το απαιτούμενο ζεϊμπέκικο.
Πάντα σύμφωνα με την αφήγηση του Παπαστάθη στον Τσάμπρα, τα πρώτα παιξίματα του ''Ζεϊμπέκικου της Ευδοκίας'' έγιναν εν είδει demo στο σπίτι του Λοΐζου, παρουσία της γυναίκας και της κόρης του, αλλά και του σκηνοθέτη της ταινίας. Τζουρά έπαιζε ο παλαίμαχος ρεμπέτης Γιώργος Μουφλουζέλης. Κάποια στιγμή, επί τόπου, αυτοσχεδιαστικά, ο συνθέτης οδήγησε τον Μουφλουζέλη να βγάλει το δεύτερο μέρος, εκεί που είναι σαν να πετάει η μουσική.
Όταν όμως έφτασε η ώρα του στούντιο, ο Χρήστος Νικολόπουλος θυμάται τα πράγματα κάπως διαφορετικά: Ο Μάνος ήταν σκεπτικιστής, κρατούσε συνήθως με τό'να χέρι το μέτωπο του και με τ' άλλο τον γοφό του. ''Πρέπει να βάλουμε τζουρά στο κομμάτι''. Αμέσως πήγε ο νους του στον Λευτέρη Παπαδόπουλο που ο Μουφλουζέλης του είχε χαρίσει τον τζουρά του. Έστειλαν κάποιον να πάει στο σπίτι του Λευτέρη και να φέρει το όργανο, ενόσω εμείς περιμέναμε στο στούντιο. Όντως, ήρθε ο τζουράς κι έτσι στην ηχογράφηση που ακούγεται στην ταινία, μπουζούκι παίζει ο Θανάσης Πολυκανδριώτης και εγώ τζουρά. Όχι πως ο συγκεκριμένος τζουράς είχε κάτι ιδιαίτερο, αλλά ανήκε στον Μουφλουζέλη, με τον οποίο ο Μάνος είχε προβάρει αρχικά το κομμάτι (Κι εδώ η μαρτυρία του Νικολόπουλου ''δένει'' μ'αυτήν του Παπαστάθη, δεδομένου του ότι δεν έχουν διασωθεί τα ονόματα όλων των μουσικών που συμμετείχαν στο soundtrack της ''Ευδοκίας'').
Η αλήθεια είναι, όμως, πως ο Χρήστος Νικολόπουλος με την άνωθεν μαρτυρία αναφέρεται στη δεύτερη εγγραφή του ζεϊμπέκικου για τον δίσκο του Λοΐζου ''Νά'χαμε τι νά'χαμε'' του 1972. Στην ερώτηση μου αν στο soundtrack και στη σκηνή της ταβέρνας έπαιζε τελικά τζουρά ο Μουφλουζέλης, ο Νικολόπουλος υποστηρίζει τα εξής: Τον καιρό εκείνο ο Μουφλουζέλης ήταν παροπλισμένος, δεν συμμετείχε στη δισκογραφία και, απ' ότι θυμάμαι, έπαιζε βιοποριστικά σε ταβέρνες, όπως συνέβαινε με πολλούς απ' τους παλιούς ρεμπέτες. Έτσι, βασικοί μουσικοί στο ζεϊμπέκικο ήμασταν ο Πολυκανδριώτης κι εγώ. Οι ίδιοι που ξαναγράψαμε ένα χρόνο αργότερα για το ''Νά'χαμε τι νά'χαμε'' μαζί και με πολλά άλλα τραγούδια του Λοΐζου...
Σχετικά με το αν το ''Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας'' θα αποκτούσε λόγια για το άλμπουμ ''Νά'χαμε τι νά'χαμε'', οι απόψεις διίστανται και πάλι. Άλλοι λένε πως ο Λοΐζος ήθελε να το αφήσει οργανικό, παρ' όλο που έγιναν προσπάθειες να γραφτούν στίχοι.
Άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως είχε αναθέσει στον Λευτέρη Παπαδόπουλο να γράψει στίχους, εφόσον το ''Νά'χαμε τι νά'χαμε'' ήταν κοινός δίσκος τους, αλλά ο Παπαδόπουλος αρνήθηκε, πιστεύοντας στην αυτοδυναμία της μουσικής του Λοΐζου. Τελικά το μόνο κομμάτι από το soundtrack της ''Ευδοκίας'' που απόκτησε λόγια, του Λευτέρη Παπαδόπουλου πάντα, ήταν το ''Τσιφτετέλι'', το οποίο ονομάστηκε ''Ο Κουταλιανός'' (αφιερωμένο στον Τζίμη τον Τίγρη) και αποδόθηκε από τον Γιάννη Καλατζή και χορωδία.
«Έχω μία αγάπη στα όρια της εμμονής μ' αυτό το κομμάτι του Λοΐζου. Το παίζω πάντα στα live μου και μου αρέσει να πειραματίζομαι με όλα τα λαϊκά όργανα. Γι'αυτό έχω κι άλλες εγγραφές του με τζουρά, με μπαγλαμά κ.ο.κ. Πάντα ήθελα να το ξαναγράψω στο studio και όχι από συναυλία μου.»
Γεγονός είναι, επίσης, πώς την ίδια χρονιά με την ''Ευδοκία'' και το μοναδικό soundtrack που εξέδωσε ο Λοΐζος στη δισκογραφία του, δύο τραγούδια του από τις ''Θαλασσογραφίες'' του 1970 και το ''Νά'χαμε τι νά'χαμε'' που ακόμη δεν είχε κυκλοφορήσει, ακούγονταν σε δύο αντίστοιχες ταινίες του ''τολμηρού'' Όμηρου Ευστρατιάδη. Ακόμη και στην ταινία ''Διακοπές στην Κύπρο'' του Ορέστη Λάσκου, πάντα το 1971, πρωτακούστηκε σε μια πιο ''χίπικη'' βερσιόν η μπαλάντα ''Κουτσή κιθάρα'', ντουέτο των πρωταγωνιστών Νίκου Δαδινόπουλου και Δώρας Σιτζάνη, μετέπειτα δεύτερης συζύγου του Λοΐζου. Η ''Κουτσή κιθάρα'' σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου εντάχθηκε στο τελευταίο εν ζωή άλμπουμ του συνθέτη, το ''Για μια μέρα ζωής'' (1980) με τη φωνή της Δήμητρας Γαλάνη και συντομευμένο κατά μία στροφή στιχουργικά.
Πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε σε ψηφιακή μορφή μία νέα studio εγγραφή του ''Ζεϊμπέκικου της Ευδοκίας'' με σολίστ τον συνθέτη και δεξιοτέχνη του μπουζουκιού, Χρήστο Νικολόπουλο. Όποιος το ακούει και έχει στο αυτί του την αυθεντική ηχογράφηση, συνειδητοποιεί πως ο Νικολόπουλος το αποδίδει ελαφρώς παραλλαγμένο. Έχω μία αγάπη στα όρια της εμμονής, μου λέει ο Νικολόπουλος σε τηλεφωνική συνομιλία μας, μ' αυτό το κομμάτι του Λοΐζου. Το παίζω πάντα στα live μου και μου αρέσει να πειραματίζομαι με όλα τα λαϊκά όργανα. Γι'αυτό έχω κι άλλες εγγραφές του με τζουρά, με μπαγλαμά κ.ο.κ. Πάντα ήθελα να το ξαναγράψω στο studio και όχι από συναυλία μου. Μοιάζει έτσι σαν φυσική συνέχεια πέντε ορχηστρικών δίσκων που έχω κάνει με την προσωπική μου κατάθεση σε συνθέσεις άλλων δημιουργών, όπως του Μίκη Θεοδωράκη και του Γιώργου Ζαμπέτα. Ελπίζω να το απολαύσετε!
Ευχαριστώ κι εγώ τώρα τον Χρήστο Νικολόπουλο για τις μνήμες που ανέσυρε για το LIFO.gr και εδώ μπορείτε να ακούσετε την καινούργια βερσιόν του ''Ζεϊμπέκικου της Ευδοκίας''. Γιατί στη βάση του συνεχίζει να έχει κάτι το θρησκευτικό κι ίσως ακριβώς αυτό το κάνει τόσο γοητευτικό, τόσο μελαγχολικό, με όλα τα στοιχεία που ταιριάζουν στον ζεϊμπέκικο χορό. Τάδε έφη Λάκης Παπαστάθης. Συμφωνώ και επαυξάνω.
σχόλια