Όταν άκουσα για τη Human Material Loop, ήμουν αρχικά επιφυλακτική. Η ιδέα της χρήσης ανθρώπινων μαλλιών για την παραγωγή ρούχων με παρέπεμψε νοερά στην εκμετάλλευση γυναικών που συμβαίνει ιδίως σε ασιατικές χώρες, όπου τα μακριά μαλλιά αξίζουν μερικά ημερομίσθια και είναι λύση απελπισίας.
Όχι.
Η Zsofia Kollar, η ιδρύτρια της εταιρείας, είναι μια γυναίκα που συνδυάζει πρακτικό πνεύμα και μακρόπνοο όραμα. Βρήκε τρόπο να μετατρέπει τα μαλλιά από τα κομμωτήρια και τις κουτσουρεμένες, κοντές τρίχες που μαζεύουμε με τη σκούπα και πετάμε σε χρήσιμη πρώτη ύλη απ’ την οποία μπορεί να φτιαχτεί ύφασμα.
Οι ανησυχίες της Zsofia είναι πολλές και η εταιρεία της τις συνδυάζει όλες. Μιλά για κλιματικό άγχος και αξιοποίηση εναπομεινάντων πόρων, εξηγεί πως πρέπει να συνδυάσουμε το όραμα με την τεχνολογία, αναφέρει ξανά και ξανά τη λέξη «βιωσιμότητα». Γεννημένη στην Ουγγαρία, ζει τα τελευταία χρόνια στην Ολλανδία, όπου και δραστηριοποιείται επαγγελματικά.
H Zsofia δεν θέλει να φτιάξει ένα νέο υλικό. Θέλει ν’ αλλάξει ολότελα τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τα ρούχα μας. Θέλει να επαναπροσδιορίσει αυτό που εννοούμε όταν λέμε «ύφασμα».
«Το άγχος για την κλιματική κρίση αυξάνεται, και πολλοί δεν ξέρουν τι μπορούν να κάνουν. Νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε έναν φαύλο κύκλο και πως δεν υπάρχει ελπίδα. Σε αυτό το σημείο μπορούμε να δώσουμε μια πολύ απτή λύση: απλώς πηγαίνοντας σε ένα συνεργαζόμενο κομμωτήριο και κόβοντας τα μαλλιά σου, έχεις ήδη συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος».
Η αρχή
«Η αρχική ιδέα πίσω απ’ την ίδρυση του Human Material Loop ήταν να μετατρέψω κάτι που πετιέται σε κάτι πολύτιμο απ’ το οποίο μπορούμε να παράγουμε νέα πράγματα. Η διαδικασία σχεδιασμού και παραγωγής αντικειμένων πρέπει να είναι φτιαγμένη εξαρχής με σκοπό την ανακύκλωση, πρέπει να επιδεικνύουμε υπευθυνότητα απ’ την αρχή, όχι να ψάχνουμε τι θα κάνουμε με ένα αντικείμενο που είναι έτοιμο να πεταχτεί. Πάντα με εντυπωσίαζαν τα μαλλιά επειδή όταν είναι στο κεφάλι σου είναι τόσο πολύτιμα, αλλά με το που τα κόψεις δεν θες καν να τα βλέπεις.
Επομένως, είδα τα κομμένα μαλλιά ως αχρησιμοποίητο πόρο. Έχω την πεποίθηση ότι γενικά, σ’ έναν πλανήτη τόσο επιβαρυμένο, δεν μας παίρνει να μην εκμεταλλευόμαστε τέτοιου είδους πόρους. Άρχισα να ψάχνω πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα μαλλιά, σε ποιο κομμάτι της αλυσίδας παραγωγής χρειάζονται, τι χρειάζομαι εγώ για να μετατρέψω το άχρηστο σε “υλικό”.
Βρήκα την απάντηση στη βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας, τόσο λόγω των ιδιοτήτων της ανθρώπινης τρίχας όσο και λόγω του πόσο αδιανόητα ρυπογόνα είναι. Ξεκίνησα να διαβάζω γι’ αυτό. Διάβαζα, διάβαζα και μου φαινόταν απίστευτο. Συνειδητοποίησα ότι επρόκειτο για μια απ’ τις πιο βρόμικες βιομηχανίες στον κόσμο και αυτό αφορά τους πάντες: αυτούς που παράγουν, αυτούς που φορούν και όλους τους ενδιάμεσους».
Mαλλιά: Λόγος περηφάνιας και αηδίας
«Δεν ξέρω ακριβώς γιατί μας αηδιάζουν τα μαλλιά όταν κοπούν. Ίσως είναι η ιδέα του βουλωμένου ντους; Πιστεύω ότι όταν οι άνθρωποι σκέφονται κομμένα μαλλιά νιώθουν αποστροφή, αηδία. Νομίζω επίσης ότι, επειδή έχουμε μια πολύ προσωπική σχέση με τα μαλλιά, δεν μπορούμε να διανοηθούμε τι θα μπορούσαν να είναι αν δεν είναι δικά μας.
Είμαστε αποσυνδεδεμένοι γενικά απ’ το βιολογικό υλικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα δουν ποτέ ένα αληθινό πρόβατο, επομένως δεν ξέρουν πώς παράγεται το μαλλί, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θ’ ασχοληθούν με τις συνθήκες εργασίας των εργατών που μαζεύουν το βαμβάκι. Μπορεί να έχεις μια tote bag που γράφει “Stop animal cruelty” και αυτή η τσάντα να έχει παραχθεί από φθηνό βαμβάκι που βασίζεται στην εκμετάλλευση χιλιάδων παιδιών, αλλά οι άνθρωποι δεν κάνουν τη σύνδεση. Είναι τόσο μακριά. Τα πράγματα παράγονται “κάπου αλλού”, επομένως δεν προκαλούν φρίκη ή αηδία. Αντιθέτως, τα μαλλιά είναι πάνω μας. Είναι ένα προσωπικό θέμα. Γι’ αυτό όλοι έχουν μια συναισθηματική αντίδραση σ’ αυτά όταν κοπούν».
Πρακτικά: Η διαδικασία
«Παίρνουμε τα μαλλιά απ’ το κομμωτήριο. Από κει και πέρα, πάνε στα μηχανήματα που έχουμε φτιάξει και είναι κατάλληλα για να διαχειρίζονται ιδιαίτερα κοντές τρίχες. Επομένως, δεν είναι ότι παίρνουμε τα μαλλιά και τα στέλνουμε σε ένα συνηθισμένο εργοστάσιο επεξεργασίας μαλλιού. Χρειάστηκε να αναπτύξουμε την κατάλληλη τεχνολογία. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ ανθρώπινης και ζωικής τρίχας.
Τις λάβαμε υπόψη για να μπορέσουμε να φτιάξουμε “κλωστή”. Επίσης, επειδή αυτή η βιομηχανία είναι δυσκίνητη και παραδοσιακή, προσπαθήσαμε να φτιάξουμε ένα τελικό προϊόν που να μπορεί να ενσωματωθεί στην υπάρχουσα διαδικασία. Σκεφτήκαμε ότι, αφού κανείς δεν θέλει ν’ αλλάξει, μπορεί να μη χρειαστεί ν’ αλλάξει: μπορεί απλώς να χρησιμοποιήσει το δικό μας υλικό».
Αντισπισισμός ή σκέτη εναλλακτική;
«Δεν πιστεύω ότι αξίζουμε περισσότερο από ένα πρόβατο ή οποιοδήποτε άλλο ζώο. Είμαστε ίσοι με όλα τα πλάσματα και πρέπει να φανεί κάποτε αυτό στη συμπεριφορά μας. Το ότι είμαστε άνθρωποι δεν σημαίνει ότι είμαστε υπεράνω όλων και ότι μπορούμε να εκμεταλλευόμαστε τα πάντα γύρω μας.
Η βιομηχανία του μαλλιού είναι ιδιαίτερα βίαιη, δεν είναι ότι τα πρόβατα κουρεύονται μία φορά τον χρόνο και ζουν ευτυχισμένα τον υπόλοιπο καιρό. Εμείς προτείνουμε κάτι που δεν εκμεταλλεύεται ούτε ζώα, ούτε ανθρώπους. Θα ήθελα να γίνει κάποτε ευρέως αποδεκτό ότι δεν είναι ηθικό να εκμεταλλευόμαστε τα ζώα για τη μόδα».
Παλιά μέθοδος, νέες χρήσεις
«Η τεχνολογία μας είναι καινοτόμα, αλλά το να χρησιμοποιείς ανθρώπινα μαλλιά δεν είναι κάτι νέο. Έχουν χρησιμοποιηθεί για αιώνες, σε όλο τον κόσμο. Στο Περού, στην Αυστραλία, στην Ασία, στη βικτοριανή εποχή, στη Σουηδία, παντού, σχεδόν σε όλο τον κόσμο βρίσκουμε έργα τέχνης και πολιτισμικά τεκμήρια που χρησιμοποιούν ανθρώπινη τρίχα. Επομένως, το υλικό δεν είναι νέο. Αυτό που είναι νέο είναι ότι αναπτύξαμε μια τεχνολογία κατάλληλη για την εποχή μας, η οποία μπορεί να βιομηχανοποιηθεί».
— Το concept είναι να μείνετε σε avant garde κομμάτια ή θέλετε να γίνετε mainstream υλικό;
O σκοπός μας είναι να βγούμε στην αγορά. Μόνο έτσι θα έχουμε κάποια ουσιαστική επιρροή. Όσο περισσότερο καταφέρουμε να παράγουμε, τόσο μεγαλύτερη επιρροή έχουμε. Είμαστε παραγωγοί πρώτης ύλης, δεν είμαστε κατασκευαστές ενδυμάτων. Θέλουμε να προμηθεύσουμε το υλικό μας σε εταιρείες ενδυμάτων που θέλουν να δουλέψουν με πιο βιώσιμα υλικά. Γι’ αυτό θέλουμε να φτάσουμε να έχουμε παγκόσμια παραγωγή, επειδή θέλουμε ν’ αλλάξουμε πραγματικά τον τρόπο που λειτουργεί η βιομηχανία.
— Αναρωτιέμαι αν μια ιδέα σαν αυτή μπορεί ν’ αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τις τρίχες στο κεφάλι μας. Δηλαδή, αντί να βλέπουμε μαλλιά, να βλέπουμε εν δυνάμει ύφασμα. Δεν ξέρω αν θα έχουμε περισσότερη επαφή με την αλυσίδα παραγωγής και την ιχνηλασιμότητα του υλικού ή αν θα αντικειμενοποιήσουμε τους εαυτούς μας και θα μας βλέπουμε ως φορείς αξιοποιήσιμης κλωστής.
Δεν θέλω ν’ αλλάξω τον τρόπο που βλέπουμε τα μαλλιά, ούτε θέλω να ταΐσω τη βιομηχανία εκμετάλλευσης γυναικών που έχει στόχο τα μαλλιά τους. Αυτό που θέλω είναι να ζούμε τη ζωή μας όπως τη ζούμε κανονικά και αυτό περιλαμβάνει το να πηγαίνεις στο κομμωτήριο. Σου κόβουν τα μαλλιά και αντί να πεταχτούν, μια εταιρεία τα ανακυκλώνει. Επομένως, δεν θέλω ν’ αλλάξουμε τη σχέση μας με τα μαλλιά αλλά τη σχέση μας με την υλικότητα, τα απορρίμματα, την ανακύκλωση. Και θα ήθελα να ασχοληθούμε με το πώς να δίνουμε περισσότερη αξία στα πράγματα, γιατί τώρα φερόμαστε σαν να μην αξίζουν τίποτα. Δεν σεβόμαστε καθόλου τα υλικά απ’ τα οποία φτιάχνονται τα πράγματά μας.
— Σε ενοχλεί η αφήγηση της ατομικής ευθύνης ως τρόπος λύσης των συστημικών προβλημάτων που συλλογικά αντιμετωπίζουμε; Το «έχουμε πρόβλημα με τα πλαστικά, ιδού το χάρτινο καλαμάκι;»
Αυτό που μ’ ενοχλεί είναι που ο καθένας προσπαθεί να βγάλει φταίχτη τον άλλο. Ότι οι καταναλωτές κατηγορούν την κυβέρνηση, η κυβέρνηση κατηγορεί τις εταιρείες, οι εταιρείες κατηγορούν τους καταναλωτές και πάει λέγοντας. Δεν με απασχολεί το πού δείχνει το δάχτυλο. Με απασχολεί το ότι χρειάζεται συλλογική προσπάθεια για να πετύχουμε κάτι και το ότι ο μόνος τρόπος να αλλάξουν τα πράγματα είναι να το κάνουμε όλοι μαζί. Είναι κύκλος. Ως καταναλωτής όμως πρέπει να σκεφτείς τι ψηφίζεις, από πού αγοράζεις. Οπότε αυτό που πιστεύω είναι ότι όλοι χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη των αποφάσεών μας, τόσο των μικρότερων όσο και των μεγαλύτερων.
— Σε σχέση με το ενδιαφέρον για το περιβάλλον, δεν θα ’λεγα ότι έχουμε ιδιαίτερο, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Πιστεύεις ότι αν συνδέσουμε τα περιβαλλοντικά ζητήματα με τη μόδα, με το styling, με ωραίες εικόνες, γίνεται να κερδηθεί το ενδιαφέρον της Gen Z και της Gen Α; Ασχολούνται τα νεαρότερα παιδιά με αυτό που κάνεις;
Ναι. Θα έλεγα ότι η γενιά που ασχολείται περισσότερο μαζί μας είναι η Gen Z. Πιστεύουν ότι αυτό που κάνουμε είναι πολύ κουλ, ότι είναι το είδος της πρωτοβουλίας που χρειαζόμαστε. Οι μεγαλύτερες γενιές είναι ψιλοαδιάφορες. Τα νέα παιδιά θέλουν ν’ ασχοληθούν μαζί μας, να δωρίσουν μαλλιά, να αγοράσουν από εμάς. Θυμάμαι ότι όταν ήμουν μικρή, ήμουν μεγάλη φαν των μαγαζιών με ρούχα από δεύτερο χέρι επειδή ήταν το μόνο μέρος όπου μπορούσα να αγοράσω κάτι μοναδικό, κάτι που δεν είχε κανείς. Πιστεύω ότι αυτός είναι ένας ακόμη λόγος που τους αρέσουμε.
— Σε σχέση με το scale up της επιχείρησης, στοχεύετε σε παγκόσμιο σύστημα συλλογής μαλλιών;
Αυτήν τη στιγμή έχουμε επικεντρωθεί στην Ολλανδία και τη Γερμανία. Βήμα βήμα, θέλουμε να επεκταθούμε σε διαφορετικές χώρες. Αφότου το καταφέρουμε στην Ευρώπη, θέλουμε να έχουμε ένα παγκόσμιο σύστημα συνεργαζόμενων κομμωτηρίων ώστε τίποτα να μην πετιέται. Φυσικά, θέλει χρόνο. Είμαστε ακόμη μικρή ομάδα. Θα χρειαστούμε καιρό για να φτάσουμε και σε χώρες εντός Ευρώπης που είναι πιο μακριά από μας, όπως η Ελλάδα.
— Υπάρχουν διαφορές στην ανθρώπινη τρίχα; Είναι τα σκανδιναβικά μαλλιά ίδια με τα μεσογειακά, π.χ.;
Υπάρχουν διαφορές, όχι τόσο στην Ευρώπη. Έχουμε μια διαδικασία χημικής επεξεργασίας που πραγματικά «λειαίνει» τις ανομοιομορφίες. Με αυτή την τεχνολογία, σπάμε την τρίχα σε μόρια και την ξαναφτιάχνουμε, οπότε δεν έχει σημασία η διαφορά. Τα αφρικανικά μαλλιά είναι αρκετά διαφορετικά από τα μαλλιά που συναντάμε στην Ευρώπη. Θέλαμε να δουλέψουμε και με αυτά, αλλά η αλήθεια είναι, όπως μας είπαν σε αφρικανικά κομμωτήρια, ότι οι γυναίκες απλώς δεν κόβουν τα μαλλιά τους τόσο πολύ. Κυρίως επιλέγουν στυλ «συντήρησης». Αλλά σε κάθε περίπτωση, έχουμε τον τρόπο να φτιάξουμε «ύφασμα» από όλα τα είδη τρίχας.
— Υπήρξαν απρόσμενες στιγμές στη διαδρομή του Human Material Loop; Έχεις να θυμηθείς ευχάριστα απρόοπτα;
Θα μπορούσα να μιλάω ατελείωτα για όλες τις απρόσμενες συνδέσεις, την καλοσύνη και τη βοήθεια που συνάντησα. Είναι πραγματικά εκπληκτικό πόσοι άνθρωποι έχουν κατανοήσει σε βάθος τι προσπαθούμε να επιτύχουμε και τι σημαίνει η προσπάθειά μας για το μέλλον του πλανήτη. Η υποστήριξη και ο ενθουσιασμός που λαμβάνουμε είναι απίστευτα. Κάθε εβδομάδα λαμβάνουμε σχεδόν 100 email από κομμωτήρια ανά τον κόσμο, όπως για παράδειγμα από τη Βραζιλία ή την Ιαπωνία, που μας λένε «έχουμε αυτή την ποσότητα μαλλιών, πώς μπορούμε να συνεργαστούμε;». Είναι εκπληκτικό να βλέπεις πόσο εμπνευσμένα είναι αυτά τα κομμωτήρια και πώς θέλουν πραγματικά να συνεισφέρουν, ενώ παράλληλα βελτιώνονται και τα ίδια.
Επιπλέον, μας έχουν προσεγγίσει νέες σχεδιάστριες και σχεδιαστές. Όλα αυτά τα μηνύματα και οι άνθρωποι που επικοινωνούν μαζί μας αποδεικνύουν ότι υπάρχει ελπίδα, ότι υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν πραγματικά να αλλάξουν και να γίνουν μέρος μιας μεγαλύτερης προσπάθειας. Αλλά, αντιλαμβάνομαι ότι το άγχος για την κλιματική κρίση αυξάνεται, και πολλοί δεν ξέρουν τι μπορούν να κάνουν. Νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε έναν φαύλο κύκλο και πως δεν υπάρχει ελπίδα. Σε αυτό το σημείο μπορούμε να δώσουμε μια πολύ απτή λύση: απλώς πηγαίνοντας σε ένα συνεργαζόμενο κομμωτήριο και κόβοντας τα μαλλιά σου, έχεις ήδη συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος. Αυτές οι μικρές πράξεις έχουν πραγματικό αντίκτυπο και εμπνέουν τον κόσμο. Είναι ένα απίστευτο ταξίδι.
— Έχεις προκαλέσει σίγουρα παγκόσμιο ενδιαφέρον. Μήπως αυτό είναι καλό σημάδι για την υλοποίηση του οράματός σου;
Ο κόσμος είναι πράγματι πολύ υποστηρικτικός. Νομίζω ότι παίζει ρόλο το ότι αν το ακούσεις, δεν μπορείς να το ξεχάσεις. Στην αρχή μπορεί να σκεφτείς «ω, τι είναι αυτό;» Aλλά, αν το αφήσεις να κάτσει μέσα σου, μετά από μερικές εβδομάδες λες «ναι. Αυτή η πρωτοβουλία έχει νόημα».
