Έχω ακούσει διάφορες ενδιαφέρουσες ιστορίες που έχουν χτίσει το παλίμψηστο που αποκαλώ «ο αιώνιος πόλεμος της αθηναϊκής πολυκατοικίας». Η πιο αγαπημένη μου εκτυλίχθηκε σε μια πολυκατοικία στο Κουκάκι. Οι ένοικοι έψαχναν ποιος θυμιατίζει τακτικά και βγάζει το λιβανιστήρι και στον διάδρομο, κάνοντας όλο το κτίριο να μυρίζει.
Ο εύκολος στόχος ήταν μια κάτοικος του τέταρτου ορόφου – στερεοτυπικά και λόγω ηλικίας όλοι θεωρούσαν πως εκείνη ήταν υπεύθυνη και πήγαιναν να της παραπονεθούν, παρότι εκείνη επέμενε ότι ήταν αθώα. Μέχρι που η διαχειρίστρια κατάλαβε πως το άρωμα ερχόταν από έναν νέο φωτογράφο, έναν υπεράνω πάσης υποψίας γείτονα. «Αμάν, ρε Γιώργο, πάμε όλοι και μαλώνουμε την κυρία Αρετή και θυμιατίζεις εσύ;», του είπε η διαχειρίστρια όταν εξιχνίασε το μυστήριο.
Αυτή η ιστορία όμως, εκτός από αστεία, είναι και κομμάτι ενός παζλ που, όταν ένωσα τα κομμάτια του, μου φανέρωσε μια τάση. Συνδέεται με το ότι πια πέφτω πάνω σε Instagram stories συνομηλίκων μου με αναμμένα λιβανιστήρια, με μια χειροποίητη κεραμική βάση που μου έκαναν δώρο γάμου για να καίω διαφόρων ειδών ξυλάκια, λιβάνια και ματσάκια με βότανα, με το ότι έμαθα πολύ πρόσφατα πως ένα λιβάνι που παράγεται εδώ πάει στο Παρίσι, συσκευάζεται και επιστρέφει στην Ελλάδα πιο ακριβό, συνδέεται με το ότι φεύγοντας ένα βράδυ από ένα δείπνο η οικοδέσποινα, την οποία γνώριζα για πρώτη φορά, χάρισε σε όλους τους συνδαιτυμόνες της μια tote bag η οποία ανέδιδε ένα πολύ ωραίο άρωμα. Όταν πια έφτασα σπίτι, είδα έκπληκτη πως είχε μέσα θυμίαμα. Φαίνεται πως η Αθήνα λιβανίζει.
Το θυμίαμα, η αρωματική ουσία που αναδίδει έντονο άρωμα και έχει συνδεθεί με θρησκευτικές τελετές, δεν είναι ούτε ελληνική πρωτοτυπία ούτε εφεύρεση της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι ινδουιστές, οι βουδιστές, οι θρησκείες της Ανατολής χρησιμοποιούν sticks, ενώ το palo santo είναι ένα φυσικό αρωματικό θυμίαμα από ξύλο που χρησιμοποιείται στη Νότια Αμερική από την εποχή των Ίνκας.
Ο φωτογράφος Γιώργος Αδάμος θυμάται να λιβανίζει «από πάντα». Για εκείνον είναι μια συνήθεια που σχετίζεται με την ενασχόλησή του με τη γιόγκα και πιστεύει πως αν αποσυνδεθεί από τη θρησκεία θα τη δοκιμάσουν και θα τη βάλουν στην καθημερινότητά τους όλο και περισσότεροι. «Για μένα είναι μια διαδικασία που έχει να κάνει με την πνευματικότητα, την ξεκίνησα απ’ όταν άρχισα να καταλαβαίνω ότι χρειάζεται να καθαρίζω τον χώρο μου και την αύρα μου από την αρνητική ενέργεια. Για μένα λοιπόν το λιβάνισμα είναι σαν εργαλείο στην καθημερινότητά μου».
Τι είναι γι’ αυτόν «κακή ενέργεια;». «Δεν χρειάζεται να έχει συμβεί κάτι πολύ άσχημο, μπορεί να είναι μια γκρίνια στον δρόμο ή ένας τσακωμός στο μετρό, οτιδήποτε νιώθεις πως είναι αρνητικό και το κουβαλάς μέσα στη μέρα σου. Σε κάθε περίπτωση, το λιβάνισμα είναι ένας τρόπος να κάνεις έναν ενεργειακό καθαρισμό του χώρου σου, δεν είναι κάτι άλλο. Δεν θα σου πέσει το τζόκερ αν λιβανίσεις, δηλαδή».
Το θυμίαμα, η αρωματική ουσία που αναδίδει έντονο άρωμα και έχει συνδεθεί με θρησκευτικές τελετές, δεν είναι ούτε ελληνική πρωτοτυπία ούτε εφεύρεση της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι ινδουιστές, οι βουδιστές, οι θρησκείες της Ανατολής χρησιμοποιούν sticks, ενώ το palo santo είναι ένα φυσικό αρωματικό θυμίαμα από ξύλο που χρησιμοποιείται στη Νότια Αμερική από την εποχή των Ίνκας.
«Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να καθαρίσεις την ατμόσφαιρα, όλα εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό και κάνουν την ίδια δουλειά», εξηγεί ο Γιώργος Αδάμος. Έχοντας δοκιμάσει τα πάντα, δεν προτείνει το φασκόμηλο για αρχάριους, ούτε και για κάθε μέρα. Έχει δει να λιβανίζουν από μια ακριβή μπουτίκ στο Κολωνάκι μέχρι σε ένα συνεργείο αυτοκινήτων στην Κατεχάκη. «Ξέρω πάρα πολλούς στην ηλικία μας που λιβανίζουν, πολλά μαγαζιά, κάθε πρωί το κάνει και πολύς κόσμος που έχει καφετέρια, μπαρ, μέρη στα οποία μπαίνει πολύς κόσμος και όλο και κάποιος θα τσακωθεί. Δεν είναι κάτι που θεωρώ ότι χρειάζεται να κάνουμε και στις διακοπές μας, ωστόσο μέσα στο αμάξι έχω πάντα ένα palo santo, και στην τσάντα μου έχω».
Palo santo αγοράζει από το Stonestories (Καλαμιώτου 17), ενώ τα καλύτερα λιβάνια λέει πως τα έχουν η Ευριπίδου και το Batavia της Καλλιθέας (Γρυπάρη 138). Προτείνει τα μικρά καρβουνάκια, τα αγαπημένα του θυμιάματα είναι ο μύρος και το αγγελικό. Επίσης, από new age διευθύνσεις προτείνει το concept store Paraphernalia (Ιωάννου Παπαρρηγοπούλου 15) που έχει sages, palo santo, τη βάση που μου έκαναν δώρο, διάφορα kit και προτάσεις για «εξαγνισμό» του χώρου.
Η δημοσιογράφος Αργυρώ Μποζώνη δεν είναι νέα στο σπορ, θυμάται να συμμετέχει στο λιβάνισμα του σπιτιού από παιδί. Καθαρίζει και περιποιείται μέχρι σήμερα το λιβανιστήρι της προγιαγιάς της, το οποίο μετράει ενάμιση αιώνα ζωής. «Οι γονείς μου δεν μας είχαν πει ποτέ να πάμε στην εκκλησία, ούτε να κοινωνήσουμε, δεν είχαν ξυπνήσει ούτε οι ίδιοι ποτέ την Κυριακή το πρωί να πάνε στην εκκλησία. Τους άρεσαν οι χαιρετισμοί, οι ψαλμωδίες και οι βυζαντινές εκκλησίες του ιστορικού κέντρου, αλλά μέχρι εκεί. Δεν ήταν θρήσκοι, αλλά παρ’ όλα αυτά λιβάνιζαν, τηρούσαν κάποια εθιμοτυπικά της θρησκείας. Αυτό σημαίνει ότι λιβάνιζαν όποτε το θυμόντουσαν, στις μεγάλες γιορτές κυρίως. Και εγώ έπρεπε να είμαι εκεί με το σπίρτο να ανάψω το καρβουνάκι, ένιωθα υπεύθυνη που ήμουν μέρος αυτής της μικρής τελετουργίας του σπιτιού».
Ως έφηβη άφησε το θυμιάτισμα πίσω της και επανήλθε σε αυτό γύρω στα 30 της. «Κάποια στιγμή, εκεί που ξεχώριζα τα πράγματά μου, βρήκα το λιβανιστήρι της προγιαγιάς μου και από ένα σημείο και μετά άρχισα να λιβανίζω καθημερινά, το κάνω πια τριάντα χρόνια». Θυμάται να αγοράζουν τα λιβάνια από μικρά περίπτερα του κέντρου, στην Αγίου Μάρκου, έξω από τη Χρυσοσπηλιώτισσα και την Αγία Ειρήνη. Τότε δεν υπήρχε η σημερινή ποικιλία. Σήμερα το αγαπημένο της λιβάνι είναι η σμύρνα, κάποια που της έστειλαν από τα Μετέωρα, μια γαζία που της έφεραν από την Τήνο.
«Μόλις ξυπνήσω, πλένομαι, φτιάχνω τον καφέ μου, ανοίγω τα παράθυρα και φτιάχνω το λιβανιστήρι. Μου δίνει αφάνταστη χαρά το ωραίο λιβάνι. Λιβανίζω όπως άλλοι ανάβουν sticks ή ψεκάζουν με κάτι τον χώρο τους, είναι μια συνήθεια που την αγαπώ πολύ. Όπως πλένω το σώμα μου, έτσι και το λιβάνισμα είναι κατά κάποιον τρόπο σαν να λούζω με κάτι το σπίτι μου. Επίσης, εγώ και εσύ δεν έχουμε μεταξύ μας κενό χώρο, υπάρχει μια ενέργεια που δημιουργούν τα μαγνητικά μας πεδία και αυτή μου αρέσει να είναι καθαρή».
Η Μεσόγειος λιβανίζει πολύ, όμως η Αργυρώ Μποζώνη έχει δει να λιβανίζουν και σε μέρη όπως η Σουηδία. Η συνήθεια του να καίει κάτι μέσα στο σπίτι είναι πια ένα παρακλάδι όλων αυτών που συνθέτουν το ευ ζην. «Σίγουρα έχει εξελιχθεί και σε μπίζνα, ωστόσο πιστεύω ότι πολλοί νέοι άνθρωποι λιβανίζουν γιατί τους δημιουργεί μια ευχάριστη διάθεση. Μόλις αρχίσει να μυρίζει το λιβάνι, αισθάνεσαι μια αθώα χαρά που δεν έχει πάντοτε πάρα πολλά επίπεδα σκέψης πίσω της. Αλλά είναι και κάτι άλλο, αξίζει να σταθείς πέντε λεπτά μέσα στη μέρα σου –γιατί τόσο διαρκεί όλο αυτό, δεν ζούμε και στο Μπάγκιγχαμ– να κοιτάξεις το σπίτι που ζεις με μάτι γαλήνιο και να μη σκεφτείς τίποτα».
Στον δρόμο του γραφείου μας, στη Βουλής, βγάζουν λιβανιστήρια έξω από τις βιτρίνες τους ένα καπελάδικο και ένα νυχάδικο σίγουρα. Στον πολύ hip δρόμο της Αρχελάου ο στυλίστας και fashion director του Ηard.clo (Αρχελάου 19, Παγκράτι) με τις limited unisex συλλογές βγάζει έξω από το νέο κατάστημα του brand του το λιβανιστήρι, πράγμα που έχει κάνει έναν γείτονα να του δωρίσει μια σακούλα γεμάτη λιβάνια για να δοκιμάσει διάφορα και να δει τι του αρέσει. Ξεκίνησε να θυμιατίζει λίγο πριν από την πανδημία, δεν είχε την εικόνα κάποιου να το κάνει στο σπίτι του, όμως λέει ότι νιώθει πολύ οικεία μέσα στη μυρωδιά του λιβανιού.
«Για χρόνια φορούσα την Comme des Garçons Black, οπότε πάντα το σπίτι μου μύριζε κάπως έντονα. Μπήκα στη διαδικασία λοιπόν να αγοράσω κανονικό λιβάνι, επειδή στο ίδιο κτίριο όπου βρίσκεται ο άνθρωπος με τον οποίον συνεργάζομαι για να φτιάξω τις τσάντες του brand υπάρχει και ένα μαγαζί με εκκλησιαστικά είδη. Μπήκα μία φορά, με βοήθησαν να αγοράσω όσα χρειαζόμουν και μετά έγινε για μένα μια συνήθεια που έχω κάθε Τρίτη που ανοίγω το μαγαζί και κάθε Παρασκευή αφού το καθαρίσω, κάθε Κυριακή στο σπίτι πίνοντας συγκεκριμένο καφέ, ακούγοντας συγκεκριμένη μουσική».
Ζητάει πια λιβάνι κλασικό, γιασεμί, χρυσό και βυζαντινό. «Προσέχω και το πού θα τοποθετήσω το λιβανιστήρι. Στο μαγαζί το αφήνω συνήθως πάνω σε μια αφίσα που γράφει “Σ’ αγαπώ”, στο σπίτι το αφήνω πάντα πάνω σε ένα λεύκωμα Jacquemus – μου αρέσει αυτό το πάντρεμα ετερόκλητων πραγμάτων. Είναι ένα τελετουργικό που μπουστάρει ωραία τη μέρα μου, είναι ένας τρόπος αυτοσυγκέντρωσης.
Απολαμβάνω να κάθομαι μέσα σε αυτή την ωραία ατμόσφαιρα και να κάνω ένα προσωπικό brainstorming για τη μέρα που έρχεται σε αυτά τα δέκα λεπτά. Είτε είναι χειμώνας είτε είναι καλοκαίρι, θα ανοίξω όλα τα παράθυρα, θα βάλω κλασική μουσική και θα λιβανίσω. Tώρα τελευταία ακούω την όπερα του Ζορζ Μπιζέ “The Pearl Fishers”».
Όπως υπάρχουν γούστα στα αρώματα των λιβανιών, έτσι υπάρχουν και στις μουσικές που συνοδεύουν το λιβάνισμα. Ο φωτογράφος μας, ο Πάρις Ταβιτιάν, έχει συνδέσει το δικό του τελετουργικό με τον Brian Eno, ενώ συνήθως ψωνίζει από το Φιλοκαλία στο Σύνταγμα (Βουλής 36).
Το λιβάνισμα έχει αντικαταστήσει για κάποιους το άναμμα των κεριών και για άλλους την ηρεμία που προσφέρει για λίγο η φροντίδα των φυτών. Για όλους πάντως είναι η μυρωδιά που τους φτιάχνει τη διάθεση, «είναι ένα άλλο αρωματικό χώρου», θα μου πει και ο Πέτρος Πετροζέλης του brand We Are, που τον πέτυχα να ανεβάζει το λιβάνισμα σε story. «Είδα ότι γίνεται φάση με αυτό και το δοκίμασα, μπήκα και σε έναν χώρο που μύριζε πολύ ωραία και το αγόρασα». Ένας χώρος που μυρίζει πάντα λιβάνι και το βάζει και στα ράφια του προς πώληση είναι το 10AM Apotheke (Λ. Κωνσταντινουπόλεως 82, Γκάζι), το concept store στο οποίο η Εύα Παπαδάκη συγκεντρώνει πράγματα ακατέργαστα και πολυτελή ταυτόχρονα, ενώ παράλληλα συνεργάζεται με καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό για limited συλλογές. Έχοντας μεγαλώσει στα Σελλιά, σε ένα μικρό χωριό στο νότιο Ρέθυμνο, το λιβάνι για εκείνη ήταν για χρόνια συνυφασμένο είτε με τη θρησκεία είτε με την απώλεια.
«Όταν ζεις σε ένα μικρό μέρος, η απώλεια όλων ξαφνικά γίνεται και δική σου, τη ζεις πολύ έντονα, και δεν εννοώ μόνο αυτές που συμβαίνουν μέσα στην οικογένειά σου. Για πάρα πολλά χρόνια είχα μεγάλη άρνηση με το λιβάνι, ήταν κακός οιωνός για μένα. Στην πορεία, όταν έχασα τον μπαμπά μου, ένιωθα ότι το μόνο που μπορούσα να κάνω πλέον για να συνδεθώ με τον μπαμπά μου ήταν να λιβανίσω. Οπότε ξαναμπήκε στη ζωή μου ως κάτι πολύ σημαντικό, ως ένα αντικείμενο που με κάνει να συνδεθώ με το άυλο, με το μη απτό, με τους ανθρώπους που έχω χάσει αλλά και με τους ανθρώπους που υπάρχουν στη ζωή μου. Θυμιάζω το σπίτι μου καθημερινά για να συνδεθώ με τον χώρο μου, κάνω δώρο λιβάνι γιατί θεωρώ ότι συνδέομαι με αυτόν τον τρόπο με τους ανθρώπους».
Το πρώτο προϊόν που είχε αποφασίσει ότι θα βάλει στο 10AM Apotheke είναι φυσικό, έχει ένα ελαφρύ άρωμα που δεν πνίγει τον χώρο, έρχεται από το Άγιο Όρος και είναι αυτήν τη στιγμή το πιο ευπώλητο, το βάζουν στις βαλίτσες τους ακόμα και τουρίστες που δεν το έχουν ξαναδεί.
Η ηθοποιός και ζαχαροπλάστρια Ελένη Θεοδοσοπούλου θυμάται τη γιαγιά της να λιβανίζει, και καθώς της αρέσουν πολύ κάποιες από τις παραδόσεις συνεχίζει αυτό που είχε δει με έναν δικό της τρόπο. Ας πούμε, αντί να βάλει κεριά μπροστά σε εικόνες, όπως έκανε η γιαγιά της αφού λιβάνιζε όλο το σπίτι, εκείνη ανάβει τρία ρεσό στο τραπέζι της.
«Λιβανίζω όπως μου αρέσει να κάνω βόλτα με το αυτοκίνητο στη γειτονιά που μεγάλωσα, ή το να βρίσκομαι στο χωριό μου το καλοκαίρι, όλα αυτά μπορεί να μοιάζουν άσχετα μεταξύ τους, αλλά εμένα μου δημιουργούν το ίδιο αίσθημα οικειότητας. Αν είσαι νέος, δεν είσαι κολλημένος και σου τη σπάει η Εκκλησία με το πώς υπάρχει και το τι λένε οι εκπρόσωποί της, νομίζω ότι μπορείς απλά να μεταφέρεις κάποια από τα στοιχεία της στον χώρο σου και να τα κάνεις δικά σου».
«Συγγνώμη, τι καίτε;» ρωτάνε οι ιερείς των Εξαρχείων που κοντοστέκονται έξω από το Polyamorous και μυρίζουν όσα επιλέγει ο Αλέξανδρος Γκικόπουλος για να αρωματίσει τον χώρο του και να δώσει το κάτι παραπάνω σε έναν χώρο που ανεβάζει έτσι κι αλλιώς τη διάθεση με τα άνθη και τα φυτά του. Καίει λιβάνι Θαβώρ, ασκητικό φυσικό μύρο, σανταλόξυλο χειροποίητο από τις Καρυές. Δεν τα έχει προς πώληση, τα αγοράζει για εκείνον και συνδυάζει παραπάνω από ένα αρώματα σε κάθε λιβάνισμα. «Το λιβάνι πρέπει να το πληρώσεις κάτι παραπάνω για να έχει μυρωδιά ντελικάτη και να μην είναι αυτό που μπαίνεις στην εκκλησία και σε πιάνει ο λαιμός σου. Aν δεις, δηλαδή, λιβάνι να έχει 70 και 80 ευρώ το κιλό, σίγουρα θα έχει φινετσάτο αποτέλεσμα». Αγοράζει και λευκό φασκόμηλο καλιφορνέζικο, ραβδιά θυμιάματος που προέρχονται από τους ιθαγενείς της Αμερικής. «Η ωραία μυρωδιά είναι το παν», κατά τον ίδιο, που δεν ανοίγει τα παράθυρα μόλις λιβανίσει αλλά προτείνει να τα έχουμε για κάποια ώρα κλειστά μέχρι να διαχυθεί το άρωμα στον χώρο. Επίσης, δεν βάζει ποτέ λίγα κομματάκια λιβάνι στο λιβανιστήρι, το φτιάχνει πληθωρικό για να διαρκέσει όλη την ημέρα.
Στο στούντιο κεραμικής της, στο Irzzy.studeo (Νείλου 31) στου Ζωγράφου, η Ειρήνη Θεοδώση λιβανίζει και φτιάχνει περίτεχνα και σύγχρονα κεραμικά λιβανιστήρια. Αγοράζει λιβάνια από το κέντρο της Αθήνας για «καθημερινή χρήση», αλλά έχει και τα καλά της, σαν το red dragon’s blood, που τα εκατό γραμμάριά του κοστίζουν γύρω στα δεκαπέντε ευρώ, τα χτυπάει στο γουδί με φασκόμηλο, με χαμομήλι ή τριαντάφυλλα και κάνει ένα δικό της μείγμα. Στο σπίτι λιβανίζει μία φορά την εβδομάδα, μετά από κάθε φασίνα.
«Όταν αισθάνομαι έναν αρνητισμό στην ατμόσφαιρα, όταν δεν είμαι πολύ σε φάση, ξέρω ότι το να λιβανίσω θα με βοηθήσει, νιώθω ότι φορτίζεται θετικά ο χώρος, πώς άλλοι δημιουργούν έναν ωραίο φωτισμό ή ανοίγουν τα παράθυρα να μπει οξυγόνο; Το λιβάνισμα είναι όπως όλα τα πράγματα που νιώθεις ότι ρυθμίζουν την ψυχολογία του χώρου σου. Έπειτα, αν οι μαθητές μου έρθουν στο μάθημα ανόρεχτοι, με νεύρα, ανάβω το λιβάνι και χαλαρώνουν. Και αν μου πει κάποιος να το πάρω από πάνω του, του απαντάω “εσένα θα σε λιβανίσω δυο φορές, γιατί τώρα μιλάει ο διάολος” – θέλει να το αντιμετωπίζεις και με λίγο χιούμορ όλο αυτό».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
