Υπάρχει ένα πολύ ασφαλές εμπειρικό κριτήριο για να προβλέψεις σωστά αν μια μεγάλη εικαστική έκθεση θα καταφέρει να μεταδώσει θετική ενέργεια στους επισκέπτες της, αλλά είναι τόσο «μπακαλίστικο» που καλύτερα να το κρατά κανείς για πάντα στο μυαλό του. Όμως τώρα ‒και επειδή είναι τόσο ασφαλές αυτό το κριτήριο‒ θα γίνει μια εξαίρεση κι ας μείνει, ει δυνατόν, εντελώς μεταξύ μας.
Πρόκειται για την ψυχολογία των επιμελητών της έκθεσης όταν προσέρχονται στη συνέντευξη Τύπου. Προφανώς και είναι εντελώς υποκειμενική η εκτίμηση, αλλά αν οι επιμελητές καταφθάνουν σαν τα αρκουδάκια στη γνωστή διαφήμιση που τους τελειώνει ξαφνικά η μπαταρία και μετά καπούτ, τότε και η ροή ενέργειας της έκθεσης προς τους επισκέπτες θα σκοντάφτει σε πλήθος ανακοπών.
Αν όμως οι επιμελητές στέκονται εκεί σαν «αναμμένοι γλόμποι», τότε μπορείς να ελπίζεις για το καλύτερο. Κι αυτό ευτυχώς ήταν το πλαίσιο κατά τη συνάντησή τους με τη LiFO. Η Stefanie Hessler, ο Poka-Yio και ο Κωστής Σταφυλάκης υπήρξαν «φωτεινότατοι» από ενθουσιασμό για το πρότζεκτ τους και ίσως κατά στιγμές να έδειχναν και λίγο «σκανταλιάρηδες», ενόσω περιέγραφαν όσα έχουν ετοιμάσει.
Συνολικά είναι 4 οι χώροι που καταλαμβάνει η έκθεση και καλύπτουν περί τα 7.000 τετραγωνικά μέτρα, ενώ φιλοξενούν γύρω στους 100 καλλιτέχνες, εκ των οποίων οι 25 είναι Έλληνες. «Γι' αυτό, άλλωστε, δημιουργήθηκε η Μπιενάλε – για να στέκονται Έλληνες καλλιτέχνες πλάι σε ξένους. Και θα δούμε νέους, πολύ νέους, και σχεδόν άγνωστους Έλληνες καλλιτέχνες μεταξύ των συμμετεχόντων» λέει ο Poka-Yio.
Είναι, λοιπόν, γεγονός ότι υπάρχει διεθνές ενδιαφέρον για την έκθεση. Και είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ένας λόγος για τον οποίο η Μπιενάλε της Αθήνας ιντριγκάρει την παγκόσμια εικαστική κοινότητα είναι η μοναδικότητά της να συνδέεται η εκάστοτε διοργάνωση με τις προηγούμενες χάρη σε έναν νοηματικό ιστό και έναν ιστό προθέσεων.
Θα παρουσιαστούν 25 παραγωγές νέων εικαστικών πρότζεκτ, δηλαδή έργων που δημιουργήθηκαν ειδικά για την Μπιενάλε. Κατά τα άλλα, από τις 600 στο σύνολο διαπιστεύσεις ελευθέρας εισόδου που έχουν εκδοθεί μέχρι τώρα από την Μπιενάλε, τα 2/3 αφορούν ανθρώπους που έρχονται από το εξωτερικό και είναι κυρίως δημοσιογράφοι και επαγγελματίες της Τέχνης (διευθυντές μουσείων, γκαλερίστες, επιμελητές κ.λπ.).
Είναι, λοιπόν, γεγονός ότι υπάρχει διεθνές ενδιαφέρον για την έκθεση. Και είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ένας λόγος για τον οποίο η Μπιενάλε της Αθήνας ιντριγκάρει την παγκόσμια εικαστική κοινότητα είναι η μοναδικότητά της να συνδέεται η εκάστοτε διοργάνωση με τις προηγούμενες χάρη σε έναν νοηματικό ιστό και έναν ιστό προθέσεων. Κυρίως όμως ιντριγκάρει επειδή κάθε νέα Μπιενάλε σβήνει το πεδίο που είχε θέσει η προηγούμενη και θέτει ένα καινούργιο, έτσι η αντίληψη μιας μετάβασης από το ένα πεδίο στο άλλο είναι αυτή που δημιουργεί την αίσθηση συνδετικού ιστού μεταξύ τους.
Ο κύριος εκθεσιακός χώρος είναι το κτίριο ΤΤΤ στην οδό Σταδίου 15, που διαθέτει ισόγειο και πέντε ορόφους. Το κτίριο είναι εμβληματικό για την Αθήνα, μια και, επειδή επί 85 χρόνια στέγαζε αρχικά υπηρεσίες τηλεγραφίας και αργότερα τηλεπικοινωνιών (τον ΟΤΕ), συνιστά σύμβολο του περάσματος από την αναλογική στην ψηφιακή εποχή. Η επιμελητική πρόθεση εδώ είναι κάθε όροφος να παράγει διαφορετική αίσθηση. Η πρόταση είναι ο επισκέπτης να ανεβαίνει στους ορόφους. Αυτό θα τον βοηθήσει να ανακαλύψει τον μίτο μιας αφήγησης. Αν πάρει το ασανσέρ για να ανέβει στον πέμπτο και μετά να κατεβαίνει τους ορόφους, θα πρέπει να προετοιμαστεί ώστε να ανακαλύψει αυτή την αφήγηση με ανάποδη σειρά.
Η Μπιενάλε απλώνεται επίσης στο πρώην ξενοδοχείο Esperia Palace (Σταδίου 22, σχεδόν απέναντι από το κτίριο ΤΤΤ) και στο πρώην κτίριο του ΤΣΜΕΔΕ (Κολοκοτρώνη 4), ιδιοκτησίας ΕΦΚΑ. Τα δύο αυτά κτίρια παραχωρήθηκαν από το υπουργείο Εργασίας στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος για την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του φορέα.
Από το παλιό ξενοδοχείο Esperia Palace χρησιμοποιούνται το ισόγειο και ο πρώτος όροφος. Ο χώρος είχε υποστεί διαφόρων ειδών σκληρούς βανδαλισμούς, κυρίως από «τυμβωρύχους» που εισέβαλαν μετά το κλείσιμο του ξενοδοχείου το 2010, αναζητώντας κάποια πολύτιμη λεία.
Έγινε, λοιπόν, μια υποτυπώδης συντήρησή του, ένα σουλούπωμα, που έχει φέρει το όλον σε μια ενδιάμεση κατάσταση, ώστε να μπορέσει να φιλοξενήσει έργα, από τα οποία αρκετά είναι χώροι υποδοχής (και εστίασης) του κοινού. Αυτό ακούγεται σαν τα εν λόγω έργα να έχουν έναν στόχο ψυχαγωγικό για τον επισκέπτη, αλλά, μέσα στο «δυστοπικό φόντο» που αποτελεί το «σουλουπωμένο» εσωτερικό και εξαιτίας της ποικιλότητας των προθέσεων των έργων, η σκέτη ψυχαγωγία δεν θα μπορούσε θεωρηθεί ό,τι απλούστερο θα ήταν δυνατό να αποκομίσει κάποιος.
Το ισόγειο του κτιρίου του ΤΣΜΕΔΕ στη γωνία Κολοκοτρώνη και Ανθίμου Γαζή θα χρησιμοποιηθεί ως χώρος διαφόρων εκδηλώσεων (συναυλίες, περφόρμανς κ.λπ.) και θα έχει «billboards» ορατά από τον διερχόμενο κόσμο, στα οποία θα προβάλλονται φωτογραφίες καλλιτεχνών.
Ο τέταρτος και τελευταίος εγκαταλειμμένος χώρος του κέντρου της πόλης που αξιοποιεί η Μπιενάλε είναι η Μπενάκειος Βιβλιοθήκη (Ανθίμου Γαζή 2), ιδιοκτησίας της Βουλής των Ελλήνων.
Η έκθεση «ΑΝΤΙ» εγκαινιάζεται για το κοινό με ένα πλούσιο τριήμερο πρόγραμμα εναρκτήριων εκδηλώσεων στις 26/10 και θα διαρκέσει μέχρι τις 9/12. Είναι δύσκολο να την περιγράψει κάποιος με λίγα λόγια. Αξίζει, όμως, να σημειωθούν τα ακόλουθα γνωρίσματά της:
Η πολιτική διάσταση των έργων πάρα πολλές φορές, αν όχι τις περισσότερες, αποκαλύπτεται μέσα από ένα υποδόριο χιούμορ. Παρά το ότι είναι υπεράφθονα τα έργα σε βίντεο, είναι πολλά και τα έργα που υποστηρίζουν την ανάκτηση μιας υλικότητάς τους. Παράδειγμα, τα εκτιθέμενα έργα του Μίλτου Μανέτα, που, ενώ θεωρείται ο «πάπας» της μετα-ίντερνετ τέχνης και καταγράφεται ως πρωτοπόρος της τέχνης που ξεκίνησε να δημιουργείται μέσα από τη λειτουργία του Διαδικτύου και χάρη σ' αυτήν, επιστρέφει τώρα εδώ με την υλικότητα έργων ζωγραφικής.
Περιλαμβάνει πολλά έργα που καλούν το κοινό να συμμετάσχει. Η συμμετοχικότητα σε ένα έργο και γενικότερα η διάδραση με το κοινό μιμούνται κατά κάποιον τρόπο τη λειτουργία μιας συλλογικής εναντίωσης σε κάτι. Προσπαθούν όμως και να την αναστατώσουν, να την καταστήσουν προβληματική και να «ανακρίνουν» την κανονικοποίηση της εναντίωσης, η οποία αποτελεί το κύριο ζήτημα που απασχολεί το «ΑΝΤΙ». Χάρη στα συμμετοχικά πλαίσια που προτείνονται, ο θεατής που τα αποδέχεται ανακαλύπτει την εναντιωματικότητα εκεί όπου υπάρχει μεν, αλλά μέχρι τότε δεν την έβλεπε.
Επιπλέον, δρα για χάρη και μόνο τού να έχει δράσει. Η μίμηση και η προσομοίωση καθημερινών καταστάσεων και χώρων (όπως είναι, ας πούμε, ένα εστιατόριο ή ένα μπαρ), οι οποίοι όμως εδώ «ξανασερβίρονται» με παραλλαγές και σε μια διαφορετική εκδοχή τους, μετατοπίζει τον θεατή από τη θέση του σχετικά με τη σημασία που θα τους απέδιδε. Το στοιχείο της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά μαζί του εμφανίζεται και κάτι πιο σκοτεινό, που κι αυτό γίνεται ελκυστικό.
Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η «επανακάλυψη» του ανθρώπινου σώματος στη μετα-ψηφιακή εποχή. Και επειδή το σώμα μας, πέρα από τον συνδυασμό ύλης και βιολογικών λειτουργιών, είναι και μια ατομική αντίληψη που σχηματίζει το Εγώ, η «επανακάλυψή» του σχετίζεται με τις μεταβολές που μπορεί να υποστεί αυτή η προσωπική αντίληψη του καθενός υπό την επίδραση των ψηφιακών εφαρμογών που επιδρούν επάνω του και πάνω στον ψυχισμό μας.
Είναι κύριος επιμελητικός στόχος της έκθεσης να νιώσει ο θεατής τις συνέπειές του, τα προϊόντα του, τις ψυχικές απολήξεις του και γενικότερα να αναστοχαστεί πάνω σ' αυτό. Επίσης, να το εκτιμήσει και να το αποτιμήσει ως ένα εικαστικό μέσο, τόσο το ίδιο το σώμα (με σάρκα και οστά) όσο και την ψηφιακή του υπόστασή ‒ την εικόνα του.
Στο ίδιο πλαίσιο τίθεται και το ζήτημα των βιοτεχνολογικών επεμβάσεων με στόχο την «πρόοδο» του ανθρώπινου σώματος προς την κατάκτηση μιας ανώτερης φύσης, ενός υπεράνθρωπου είδους, που θα είναι άτρωτο από ασθένειες και τον θάνατο.
Κατ' επέκταση, τίθεται και κάθε ζήτημα αμφισβήτησης της ανθρώπινης ουσίας.
Το σαδομαζοχιστικό στοιχείο, τα όρια και τα σύνορα του γένους, ο φεμινισμός, ο υποκειμενικός αυτοπροσδιορισμός του φύλου, το μέλλον ως μια εποχή όπου δεν θα είναι αναγκαστική η εγγραφή του ατόμου στη διαφορά των φύλων, είναι θέματα που η έκθεση προσεγγίζει σε διάφορα επίπεδα και από ποικίλες αποστάσεις και γωνίες παρατήρησης.
Μεταξύ των έργων που στηρίζονται στη διάδραση με το κοινό υπάρχουν πολλά που είναι «χώροι εστίασης και διασκέδασης». Παραδείγματα αποτελούν το μπαρ του Jakub Jansa, όπου θα σερβίρονται σκευάσματα από σελινόριζα, και το έργο των Ιρλανδών The domestic Godless που μαγειρεύουν για τον κόσμο. Το έργο τους είναι μεν αυτό ‒η μαγειρική και το ότι οι θεατές τρώνε το έδεσμα‒, αλλά παρατηρείται και ένας πρώτος βαθμός δυσκολίας πρόσληψης της δουλειάς τους, δεδομένου ότι χρησιμοποιούν απροσδόκητα υλικά, τα οποία όμως γίνονται όλα βρώσιμα (με την αντίληψη για τη βρώση που προωθούσε ο Γουίλι Γουάνκα του γνωστού «εργοστασίου της σοκολάτας»).
Επιπλέον, «στήνουν» αυτά το απροσδόκητα υλικά στα πιάτα που σερβίρουν. Οπότε, σημασία έχουν και οι μορφές που παράγονται από αυτό το στήσιμο. Γενικά, από τη μέχρι τώρα πείρα τους ξέρουν ότι ο κόσμος στην αρχή διστάζει να πλησιάσει τα παράξενα «πιάτα» που προτείνουν, αλλά στο τέλος τα τρώει όλα. Θα αυτοσχεδιάσουν κυρίως με υλικά που θα βρουν στην Αθήνα. Ωστόσο, και αυτό αποτελεί κλου του έργου τους, θα αξιοποιήσουν επίσης ένα γεματούτσικο φορτίο από ιρλανδικά σαλιγκάρια που έφεραν μαζί τους μέσα σε βαλίτσες.
Ο Carsten Höller, από την πλευρά του, δημιουργεί ένα «δίδυμο σινεμά», δηλαδή δύο αίθουσες προβολών, όπου στη μία προβάλλονται ταινίες τρόμου και στην άλλη κωμωδίες. Ένα σύστημα εξαερισμού μεταφέρει τον αέρα από τη μία αίθουσα στην άλλη κι έτσι οι φερομόνες –οι μυρωδιές που εκκρίνουν τα σώματα των θεατών υπό το κράτος της προβολής‒ μεταφέρονται από τη μία αίθουσα στην άλλη.
Σημαντική θέση στο «μενού» του «ΑΝΤΙ» έχουν οι περφόρμανς. Ένα από τα πιο δυνατά έργα σ' αυτή την κατηγορία θα είναι η βιντεοσκοπημένη περφόρμανς της Marianna Simnett, κατά την οποία εκείνη έκανε μία ένεση μπότοξ στον λάρυγγα της. Στόχος της ήταν να αλλάξει τη φωνή της, πιο συγκεκριμένα να την «κατεβάσει», προσπαθώντας να μετατοπίσει το διαχωριστικό φάσμα μεταξύ ανδρικής και γυναικείας χροιάς, κατ' επέκταση μεταξύ αρσενικού και θηλυκού γένους. Το αποτέλεσμα όμως ήταν τραγικό (με κάθε έννοια του όρου), δεδομένου ότι η Simnett έχασε έκτοτε εντελώς τη φωνή της.
Η ομάδα Front Deutscher Äpfel σατιρίζει τα ακροδεξιά κόμματα της Γερμανίας, προασπίζοντας και προάγοντας την καθαρότητα του ιερού γερμανικού μήλου έναντι όλων των άλλων και κυρίως έναντι των εισαγόμενων φρούτων. Στο έργο υπάρχει οικειοποίηση όλων των συμβόλων των φασιστικών ομάδων.
Ο Πάνος Σκλαβενίτης, μέσα στις εγκαταστάσεις της κουζίνας του ξενοδοχείου Esperia Palace, δημιουργεί μια νέα φυλή ανθρώπων, οι οποίοι υποτίθεται ότι είναι ιθαγενείς, αλλά θυμίζουν τις φυλές των πρωτόγονων κατοίκων στα εξωτικά μέρη της Πολυνησίας, που τιμούν, σαν να επρόκειτο για θεότητες, διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού που πέφτουν στην αντίληψή τους, όπως τα αεροπλάνα που πετούν στον ουρανό. Η φυλή αυτή θα είναι ντυμένη με κουρέλια, ελληνικές σημαίες, σταυρούς και θα φαντάζει σαν μια Ελλάδα που επέζησε από κάτι τόσο βαρύ όσο θα ήταν ένας πυρηνικός όλεθρος, για παράδειγμα.
Η Raja'a Khalid από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο πλαίσιο της φεμινιστικού χαρακτήρα εικαστικής δράσης της, αρωματίζει τη σημαία του Ολυμπιακού με αποσμητικό σπρέι της φίρμας ΑΧΕ.
Ενώ ο Ευριπίδης Λασκαρίδης θα δημιουργήσει μια περσόνα της οποίας τα μυαλά τα έχουν φουσκώσει η σύγχρονη τέχνη και η μανία να την αφομοιώσει, οπότε θα προσπαθεί απεγνωσμένα να τα βγάλει πέρα με αυτή την κατάσταση.
Ενδιαφέρον αναμένεται να παρουσιάσει και η ομάδα Bound Collective που προέρχεται από τη σαδομαζοχιστική γκέι σκηνή και το έργο της σχετίζεται με την πρακτική της μουμιοποίησης. Δηλαδή, με το «δέσιμο» του σώματος με γάζες (όπως τύλιγαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τις μούμιες τους) με στόχο τη σεξουαλική «αξιοποίησή» του. Από την περφόρμανς που θα παρουσιάσουν θα λείπει το αμιγώς ερωτικό στοιχείο. Θα είναι κυρίως μία αναπαραγωγή γλυπτών από ανθρώπους που θα δεθούν κατ΄αυτόν τον τρόπο, ενώπιον κοινού σε δημόσιο χώρο.
Γενικότερα, ένα μεγάλο μέρος του εκτιθέμενου καλλιτεχνικού υλικού θα μπορούσε να προκαλέσει το κοινό αίσθημα κι αυτό έγινε ήδη αισθητό από το γεγονός ότι το τηλεοπτικό διαφημιστικό τρέιλερ της Μπιενάλε μάλλον θα προβάλλεται τις πολύ βραδινές ώρες.
Έτσι, στην ερώτηση αν η Μπιενάλε θα είναι «μια έκθεση για όλη την οικογένεια», ο Poka Yio απαντά: «Εξαρτάται από την οικογένεια. Η Adams Family, για παράδειγμα, θα περνούσε καταπληκτικά».
Info
ΑΝΤΙ - 6η Μπιενάλε της Αθήνας 2018
ΤΤΤ (Σταδίου 15)
Esperia Palace (Σταδίου 22)
Πρώην κτίριο ΤΣΜΕΔΕ (Κολοκοτρώνη 4)
Μπενάκειος Βιβλιοθήκη (Ανθίμου Γαζή 2)
26/10 - 9/12
σχόλια