Στο Φεστιβάλ Βερολίνου με βαριά καρδιά

«ΤΑ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗ ΜΟΥ ΣΥΛΛΥΠΗΤΗΡΙΑ», μου λέει ο Ρίτσαρντ Λόρμαντ, γνωστός εκπρόσωπος Τύπου καλλιτεχνικών ταινιών, έξω απο το Filmpalast, την κύρια αίθουσα προβολής στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Ναι, αποκρίνομαι, επιστρέφοντας το θλιμμένο ύφος,  όντως η Ελλάδα αξίζει συλλυπητηρια με όλα αυτά που γίνονται... Ο Λόρμαντ με διακόπτει ευγενικά: «Εννοούσα τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Τι απώλεια, τι τραγικό που πρέπει να ήταν για εσάς τους Έλληνες! Κι έγινε στα γυρίσματα της ταινίας του».

ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ απολογισμό της μίζερης πραγματικότητας, σχεδόν ανακουφίστηκα που κάποιος δεν με κοίταξε με αυτό το μισοκακόμοιρο, καλοπροαίρετο, δεν λέω, αλλά λίγο «τσάι και συμπάθεια» ύφος, σαν να έχεις ουλή στο πρόσωπο και σου εύχονται «μακάρι να εξαφανιστεί», αν και δεν πρόκειται, γιατί μιλάμε για ουλή - και δεν φτάνει αυτό, σου μιλάνε σαν να φοβούνται πως η ουλή σου είναι μεταδοτική, που πάλι δεν γίνεται, αλλά καλύτερα να φυλάγονται. Αυτή είναι η Ελλάδα για τους έξω, μια αρρώστια που χτύπησε και απειλεί. Και δεν είναι καθόλου εύκολο να βρίσκεσαι σε αίθουσες προβολής ταινιών και να προσποιείσαι πως η τέχνη γιατρεύει τα πάντα, ειδικά τις ψυχές - δεν είμαστε ευνούχοι σε όργιο! Ένας από τους λόγους που κάποιος γίνεται εραστής του σινεμά (πόσο μάλλον επαγγελματίας εραστής του) είναι για να σβήνει τα φώτα και να κρύβεται σε μια ασφαλή περιπέτεια που διαρκεί δύο περίπου ώρες, ελπίζοντας πως θα μεταλάβει συγκίνηση και, κυρίως, πως όταν ξαναβγεί στον καθαρό αέρα, κάτι από το παρελθόν θα έχει ξεχαστεί και κάτι από το μέλλον θα έχει φτιάξει. Ο κριτικός κινηματογράφου, ωστόσο, δεν είναι αθλητικογράφος, δεν κινείται σε εντελώς παράλληλη πραγματικότητα, δεν γίνεται να παραγράψει τις φωτιέςα????????αμηχανία μπροστά στην ακυρωμαν/2: ακόμη και το Avatar είναι πιο ρεαλιστικό από το ντέρμπι των αιωνίων.

ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ, λίγο πιο μακριά από τις συνεδριάσεις που θα έκριναν και πάλι το μέλλον της Ελλάδας, δεν κατάφερα να πάρω απόσταση από την Αθήνα. Για πρώτη φορά έβλεπα ταινίες φεστιβαλικές, πρεμιέρες των οποίων το περιεχόμενο αγνοούσα, και τις έφερνα στα δικά μου μέτρα. Το Barbara του Κρίστιαν Πέτζολντ πραγματευόταν το δίλημμα μιας υπό επιτήρηση Ανατολικογερμανίδας γιατρού στις αρχές των ’80s, ανάμεσα στον αγαπημένο της στη Δύση και το καθήκον στον τόπο της. Ταυτίστηκα απόλυτα με την Μπάρμπαρα. Ζω στην Αθήνα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας και νιώθω τις σειρήνες της λογικής από τους φίλους μου στη Ευρώπη και την Αμερική: «Μα, γιατί δεν φεύγεις, δεν φεύγετε, αφού έχετε πέσει σε παγίδα;». Εδώ η Μπάρμπαρα, με εραστή που την αγαπούσε, την ποθούσε, την επισκεπτόταν, της έφερνε τα υλικά που δεν έβρισκε και είχε καταστρώσει το πλάνο για τη φυγή της, μέσω Δανίας, δίσταζε σοβαρά. Το καθήκον δεν είναι αφηρημένη έννοια, αλλά σχετίζεται άμεσα με τους ανθρώπους. Οι γηραιότεροι θα φεύγαμε, αν ήμασταν νεότεροι, αλλά είμαστε αγκιστρωμένοι στον μπλεγμένο ιστό από σχέσεις, ευθύνες και υποχρεώσεις. Και μας παρακολουθεί η εγχώρια Στάζι και μας απειλεί από πάνω, με συνεχείς έρευνες αποτίμησης κι επιτίμησης. Της δύστυχης, εξόριστης Μπάρμπαρα (τρομερή η Νίνα Χος) της ψαχούλευαν τον πρωκτό χωρίς αιτία. Και σε μας το ίδιο δεν κάνουν;

ΜΕ ΤΟ ΦΙΛΜ Ο ΚΑΙΣΑΡΑΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙ οι αδελφοί Ταβιάνι κέρδισαν δίκαια τη Χρυσή Άρκτο με μια αιφνιδιαστική αλλαγή πλεύσης στα 80 φεύγα τους: σαγηνεύτηκαν από την αφοσίωση κρατουμένων στην Τέχνη και μέσα σε 76 λεπτά κατέγραψαν τον πυρετό της προετοιμασίας και το πάθος της εκτέλεσης του ανεβάσματος του κλασικού θεατρικού Ιούλιος Καίσαρας. Η επιστροφή των φυλακισμένων στα κελιά υψηλής ασφάλειας κι αν ήταν μια σπίθα ταύτισης για έναν Έλληνα. Σαν να λέμε εισπνεύστε λίγο Σαίξπηρ και αμέσως μέσα τα κεφάλια. Οι Ιταλοί («είμαστε οι επόμενοι», όπως μου έλεγαν συνάδελφοι από τη γείτονα χώρα), μέσω των λαμπρών και τιμημένων αδελφών σκηνοθετών του Πατέρας Αφέντης και του Αλονζανφάν, προσέφεραν μια αλληγορία που δεν μασάει τα λόγια της για το παιχνίδι της εξουσίας.

ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΕΤΕΩΡΑ του Σπύρου Σταθουλόπουλου, με θέμα τον έρωτα μιας Ρωσίδας μοναχής κι ενός Έλληνα καλόγερου, μας μετέφερε σε ένα αλισβερίσι του λαϊκού με το πνευματικό, τη μάχη της σάρκας με το σώμα, βασισμένο στην κατανόηση της ελληνορθόδοξης πίστης, σε αντίθεση με την ποινική διάθεση των καθολικών. Χωρισμένα σε τρία στρώματα (στη μέση το σύννεφο που διαιρεί την Καλαμπάκα από τα μοναστήρια), τα Μετέωρα είναι μια ασυνήθιστη και άνιση ταινία, με εκπληκτικά animated ιντερλούδια, που δίνουν μεταφυσική ζωή σε βυζαντινές εικόνες και σχολιάζουν τις ενδιάμεσες γραμμές της πλοκής. Εδώ δεν χρειάζεται να σχολιάσω τη σύγχρονη ελληνική αμηχανία μπροστά στην ακυρωμένη επιθυμία.

ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ, ο κύκλος έκλεισε από εκεί που ξεκίνησε. Βρέθηκα στο Σκότσντεϊλ της Αριζόνα για συνεντεύξεις για την ταινία επιστημονικής φαντασίας Τζον Κάρτερ. Ο Κάρτερ είναι ένας αξιωματικός στον αμερικανικό εμφύλιο που μεταφέρεται μυστηριωδώς στον Άρη, πολεμά τους κακούς πλάι σε 9μετρα πράσινα πλάσματα κι ερωτεύεται μια θαρραλέα πριγκίπισσα. Το έγραψε ο Έντγκαρ Ράις Μπάροουζ, δημιουργός του Ταρζάν, πριν από ακριβώς 100 χρόνια. Γιατί στην Αριζόνα; Επειδή είναι το μόνο μέρος στη Γη που μοιάζει με τον Άρη κι έγιναν εκεί τα γυρίσματα, εκτός από τη Μεγάλη Βρετανία.

ΕΚΤΟΣ ΤΟΠΟΥ, με ζέστη κι ευπρόσδεκτα ξηρό κλίμα μετά την γερμανική παγωμάρα, ανάμεσα σε κάκτους όλων των αποχρώσεων και των μεγεθών, στην έρημο της Σονόρα, με κατακόκκινους, προϊστορικούς βράχους πίσω μου και μια αρσενική κουκουβάγια που σεργιάνιζε στα δέντρα μέχρι να του σφυρίξει η σύζυγος για να επιστρέψει στη φωλιά, μιλούσα με τον τυχοδιώκτη ηθοποιό Γουίλεμ Νταφόου, ο οποίος δάνεισε τη φωνή του σε έναν από τους 9μετρους πράσινους Αρειανούς. Με τα μπλε μάτια να φωτίζουν το πλισέ του πρόσωπο, ο Νταφόου έσκυψε ελαφρά το κεφάλι, χαμογέλασε νοσταλγικά και μίλησε για τον σκηνοθέτη του στη Σκόνη του Χρόνου: «Ήταν τόσο ευχάριστος ο Τεό στη συνεργασία. Δεν συμβαίνουν συχνά σ’ έναν ηθοποιό ταινίες με φιλοσοφικό και ποιητικό λόγο. Δεν γνώριζα και πολλά για τον ρόλο μου - άλλωστε έπαιζα έναν σκηνοθέτη χωρίς όνομα! Αυτό που δεν θα ξεχάσω είναι πως τις περισσότερες φορές ο Αγγελόπουλος με έβαζε να επαναλαμβάνω μια σκηνή ακριβώς με τον τρόπο που την πρόβαρε ο ίδιος μπροστά μου!».