«Φερμπότεν!..»: Η ιστορία της λογοκρισίας στην Ελλάδα Facebook Twitter

«Φερμπότεν!..»: Η ιστορία της λογοκρισίας στην Ελλάδα

3

Πόσο έχει ταλαιπωρήσει και φιμώσει το «ψαλίδι» του λογοκριτή την ελληνική πολιτική, κοινωνική και πνευματική ζωή σε βάθος χρόνου; Με δεδομένο ότι τέτοιες πρακτικές συνδέονται συνήθως – αλλά όχι πάντα, καθώς «δεν υπάρχει εξουσία χειραφετημένη από τον λογοκριτικό πειρασμό» - με δικτατορικά, ανελεύθερα, απολυταρχικά είτε με κοινοβουλευτικό μανδύα αυταρχικά καθεστώτα (η λεγόμενη «καχεκτική δημοκρατία»), πόσο ανεκτή είναι η ελευθερία έκφρασης στην σύγχρονη Ελλάδα, μια χώρα με «πλούσιο» τέτοιο παρελθόν; Αυξήθηκαν πράγματι τα κρούσματα λογοκρισίας στην τελευταία μεγάλη κρίση και πού βρισκόμαστε σήμερα; Υπάρχει «καλή» και «κακή» λογοκρισία και τι γίνεται με την εκούσια ή ακούσια αυτολογοκρισία; Υπάρχουν, τέλος, ικανά κοινωνικά και θεσμικά αντισώματα απέναντί της και πώς εξηγούνται οι συχνά επιλεκτικές της ευαισθησίες;

Αυτά και άλλα συζητήσαμε με τον Δημήτρη Χριστόπουλο και την Πηνελόπη Πετσίνη που, δυο χρόνια αφότου επιμελήθηκαν τη συλλογική, μνημειώδη έκδοση του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ «Λογοκρισία στην Ελλάδα», ανέλαβαν το ίδιο εγχείρημα για το «Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα» (εκδ. Καστανιώτης), μια πιο βελτιωμένη και συστηματοποιημένη συνέχεια εκείνου με τη συμμετοχή 74 συγγραφέων.

Ο λόγος για τον οποίο τα κρούσματα εντείνονται στις περιόδους πολιτικού αυταρχισμού είναι ότι τα καθεστώτα αυτά δεν νιώθουν ασφάλεια ώστε να αφήνουν τους ανθρώπους να εκφράζονται ελεύθερα. Όμως, στην πορεία η εξουσία εθίζεται στη λογοκρισία και προσφεύγει σε αυτή ανεξάρτητα από το αν της είναι χρήσιμη ή όχι, διότι απλώς το έχει συνηθίσει.

Από το τελετουργικό κάψιμο των βιβλίων στις πλατείες επί καθεστώτος Μεταξά και τον Μαύρο Πίνακα της ΑΣΔΑΝ στη μετεμφυλιακή περίοδο, τις «λαμπρές» λογοκριτικές επιδόσεις της απριλιανής χούντας ως τις σχετικά πρόσφατες εισαγγελικές διώξεις του Ζιγκ-Ζαγκ στις Νεραντζιές της Έρσης Σωτηροπούλου και του Μν του Μίμη Ανδρουλάκη αλλά και τις «αποκαθηλώσεις» ως βλάσφημων έργων τέχνης σαν του Τιερί ντε Κορντιέ στο Outlook ή των προβολών του Stills στην Κλαυθμώνος και φυσικά τον... γέροντα Παστίτσιο – ο νόμος περί βλασφημίας, ο «τυποκτόνος» νόμος του '95 αλλά και το αμφιλεγόμενο άρθρο 2 του αντιρατσιστικού νόμου αποτελούν για τους συνομιλητές μου αφορμές «θεσμικής» λογοκρισίας που οφείλουν είτε να αναθεωρηθούν, είτε να καταργηθούν – το προς μελέτη υλικό είναι εκτενέστατο.

Ενδιαφέρον έχει επίσης ο προβληματισμός αν ελευθερία έκφρασης δικαιούνται επίσης ρατσιστικές, ξενοφοβικές σεξιστικές ομοφοβικές κ.λπ. απόψεις στον δημόσιο λόγο αλλά και το κατά πόσο η ελεύθερη έκφραση μπορεί να περιορίζεται ακόμα και δίχως κάποια «άνωθεν» λογοκριτική παρέμβαση, από καθωσπρεπισμό, σεμνοτυφία ή δημοσιοσχετίστικες λογικές. Συμφωνήσαμε, πάντως, ότι σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις η αυτολογοκρισία πράγματι ενδείκνυται για λόγους σύνεσης, ευγένειας ή έστω μεγαλοψυχίας!

 
— Πώς προέκυψε η ιδέα για αυτή την έκδοση; Πόσο εύκολο ήταν να συγκεντρωθεί όλο αυτό το υλικό και να συνεργαστούν επί τούτου τόσοι άνθρωποι; Πρόκειται όντως για μια «συνέχεια» του βιβλίου Η Λογοκρισία στην Ελλάδα που είχατε επίσης επιμεληθεί το '16 για το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ;

Πηνελόπη Πετσίνη: Το 2007 ο Δημήτρης ξεκίνησε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου ένα μάθημα ελεύθερης επιλογής με τίτλο «Τέχνη, ελευθερία και λογοκρισία». Προσκαλεί ανθρώπους από διαφορετικά πεδία οι οποίοι είτε έχουν υποστεί λογοκρισία, είτε την έχουν μελετήσει –εκεί συνεργαστήκαμε αρχικά όταν με προσκάλεσε να μιλήσω για την «εκφυλισμένη τέχνη» στη ναζιστική Γερμανία. Η ανάγκη να συστηματοποιηθούν και να καταγραφούν αυτές οι εμπειρίες και αναλύσεις, οδήγησε αρχικά στο συνέδριο Λογοκρισίες στην Ελλάδα που διοργανώσαμε το 2015 με το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας και το γραφείο Αθηνών του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, κι έπειτα στο βιβλίο που εκδόθηκε το 2016.

Δημήτρης Χριστόπουλος: Ναι, ωστόσο η ιδέα του λεξικού ανήκει στην Πηνελόπη και προέκυψε ως φυσική συνέχεια του βιβλίου αυτού. Το λεξικό υπηρετεί μιαν άλλη σκοπιμότητα από τον συλλογικό τόμο: αφενός περιέχει μερικά κείμενα που αναδεικνύουν την ιστορική πλαισίωση της λογοκρισίας και τις προνομιακές περιοχές στις οποίες εκδηλώνεται κι αφετέρου ταξινομεί και συγκεντρώνει με αλφαβητική σειρά τα κρούσματα λογοκρισίας. Όσοι έχουν επιμεληθεί συλλογικούς τόμους, ξέρουν ότι ένα εγχείρημα στο οποίο καλούνται να συμβάλουν 74 άνθρωποι δεν είναι εύκολη υπόθεση. Γι'αυτό και το λεξικό είχε μια μακρά περίοδο κυοφορίας η οποία όμως έληξε αίσια με ένα, ελπίζω, εκδοτικά σημαντικό κι αισθητικά όμορφο αποτέλεσμα.

«Φερμπότεν!..»: Η ιστορία της λογοκρισίας στην Ελλάδα Facebook Twitter
Η Πηνελόπη Πετσίνη και ο Δημήτρης Χριστόπουλος

— Πόσο συχνά είναι τα κρούσματα λογοκρισίας στην ελληνική εμπειρία; Αν ισχύει ότι παρουσιάζουν έξαρση με περιόδους πολιτικής αναταραχής και υπό ανελεύθερα, αυταρχικά καθεστώτα έστω και με μανδύα κοινοβουλευτικό (η «καχεκτική δημοκρατία» που αναφέρετε), πόσο έχουν βελτιωθεί σήμερα τα πράγματα και τι «βαθμολογία» θα έπαιρνε η Ελλάδα σε ευρωπαϊκή κλίμακα;

ΔΧ: Δεν υπάρχει εξουσία χειραφετημένη από τον λογοκριτικό πειρασμό. Ο λόγος για τον οποίο τα κρούσματα εντείνονται στις περιόδους πολιτικού αυταρχισμού είναι ότι τα καθεστώτα αυτά δεν νιώθουν ασφάλεια ώστε να αφήνουν τους ανθρώπους να εκφράζονται ελεύθερα. Όμως, στην πορεία η εξουσία εθίζεται στη λογοκρισία και προσφεύγει σε αυτή ανεξάρτητα από το αν της είναι χρήσιμη ή όχι, διότι απλώς το έχει συνηθίσει. Από αυτόν τον κανόνα δεν ξεφεύγει η Ελλάδα. Για τη «βαθμολογία», τώρα, αν εξαιρέσει κανείς κυρίως τα λεγόμενα "εθνικά θέματα" στα οποία η λογοκρισία είναι ακόμη κανόνας, οι επιδόσεις μας στο θέμα "ελευθερία του λόγου" είναι εν γένει καλές. Απεναντίας, κοιτώντας κάθε πρωί πρωτοσέλιδα εφημερίδων σαν το Μακελειό, σκέφτομαι τι στο καλό πληρώνουμε ως κοινωνία και ένας εισαγγελέας δεν μπορεί να κάνει αυτό που πρέπει απέναντι σε έναν λόγο που συστηματικά σπέρνει την ψυχική κακοποίηση και το μίσος....

ΠΠ: Υπάρχει μια εδραιωμένη πεποίθηση στον δημόσιο λόγο της χώρας πως η λογοκρισία «σταμάτησε με τη Χούντα». Ωστόσο, όπως γράφουμε και στην εισαγωγή, η λογοκρισία στη μεταπολιτευτική Ελλάδα μετατράπηκε μεν σταδιακά σε εξαίρεση, παρέμεινε όμως ικανή να δίνει κατά καιρούς νέες πνοές στον πάλαι ποτέ κανόνα του κράτους. Από το τελετουργικό κάψιμο των βιβλίων στις πλατείες επί καθεστώτος Μεταξά και τον Μαύρο Πίνακα της ΑΣΔΑΝ στη μετεμφυλιακή περίοδο, ως τις πρόσφατες εισαγγελικές διώξεις του Ζιγκ-Ζαγκ στις Νεραντζιές της Έρσης Σωτηροπούλου και του Μν του Μίμη Ανδρουλάκη, υπάρχει πάντως μια απόσταση. Η οποία είναι ακόμη μεγαλύτερη αν τα συγκρίνουμε με τη φετβά που εκδίδει το 1989 ο Αγιατολάχ Χομεϊνί καταδικάζοντας σε θάνατο τον Σαλμάν Ρουσντί για τους Σατανικούς Στίχους, η οποία μάλιστα ανανεώθηκε πολύ πρόσφατα...

«Φερμπότεν!..»: Η ιστορία της λογοκρισίας στην Ελλάδα Facebook Twitter
Η Έρση Σωτηροπούλου, συγγραφέας του «Ζιγκ-Ζαγκ στις Νεραντζιές»

— Σε τι θεματικές αφορούν κυρίως οι λογοκριτικές παρεμβάσεις; Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα, τόσο ιστορικά όσο κι επίκαιρα, των τελευταίων χρόνων δηλαδή;

ΠΠ: Γενικά, θα µπορούσαμε να πούμε πως η λογοκρισία ασκείται διαχρονικά για τους ίδιους λόγους: πολιτικούς, ηθικούς, θρησκευτικούς και αισθητικούς. Θύματα της πολιτικής λογοκρισίας υπήρξαν έργα που κόμιζαν αντιστασιακές ιδέες στην Κατοχή, αριστερές στη μετεμφυλιακή «καχεκτική» δημοκρατία, και αντιδικτατορικές την περίοδο της Χούντας. Μεταπολιτευτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τις λογοκριτικές επεμβάσεις σε ταινίες όπως ο «Θίασος», «Η Δίκη της Χούντας», «Η Καγκελόπορτα» τη δεκαετία του '70, αλλά και τη δίκη του Αντί για το τεύχος «Κυβέρνηση Απατεώνων» το 1988 ή το κατέβασμα του έργου της Εύας Στεφανή το 2007. Η ηθική λογοκρισία αφορά τα χρηστά ήθη και διατρέχει συνολικά τον 20ο αιώνα χωρίς σημαντικές διακυμάνσεις ως προς αυτό που χαρακτηρίζεται ως «άσεμνο». Κι εδώ είναι πολλά τα περιστατικά, ίσως το πιο γνωστό είναι το κόψιμο στον αέρα της ταινίας «Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι» το 1984 και η πιο σοβαρή αλλά σχετικά άγνωστη καταδίκη του ζωγράφου Κλεάνθη Χατζηνίκου το 1987 με την κατάσχεση και καταστροφή του έργου του.

ΔΧ: Υπάρχουν συνέχειες και τομές στο φαινόμενο της λογοκρισίας στη χώρα μας. Οι συνέχειες αποδεικνύουν την αντοχή της λογοκρισίας σε διάφορους τομείς ανεξαρτήτως πολιτεύματος: βλασφημία, "εθνικά θέματα", μειονότητες, είναι μερικά μόνο από αυτά. Οι τομές δείχνουν ότι τα πράγματα μπορούν κι αλλάζουν. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν μπόρεσε να δει εν ζωή δημοσιευμένο το Μεγάλο Ανατολικό του. Ο γιος του ο Λεωνίδας πλέον μπορεί. Όταν όμως κάποιοι το 1992 τόλμησαν να πούνε ότι η γειτονική χώρα δικαιούται να ονομαστεί όπως θέλει, βρέθηκαν στον εισαγγελέα. Το 1992 όχι το 1892! Το 2014, ελληνικό δικαστήριο αποφάσισε πως η θέση του διαχειριστή της σελίδας κοινωνικής δικτύωσης "Γέρων Παστίτσιος" ήταν –ευτυχώς με αναστολή– στη φυλακή! Και δεν πρόκειται για "μεμονωμένα περιστατικά" αλλά για επαναλαμβανόμενα... Το πρόβλημα είναι εδώ και χρειάζεται επαγρύπνηση. Είναι κι αυτή μια λειτουργία που υπηρετεί το λεξικό μας.

— Ισχύει ότι η κρίση όξυνε τέτοια φαινόμενα και αν ναι, έχει άραγε το κλίμα αντιστραφεί πλέον ή διατηρείται χάρη σε έναν ανερχόμενο κοινωνικό – και πολιτικό, βεβαίως – συντηρητισμό;

ΔΧ: Αυτό που το 2010 ονομάστηκε διεθνώς "ελληνική κρίση" από το οικονομικό ή δημοσιονομικό πεδίο εκτινάχθηκε στην ηθική απονομιμοποίηση του πολιτικού εποικοδομήματος, των θεσμών, των πολιτικών ελίτ και, σε τελευταία ανάλυση, της ίδιας της δημοκρατίας. Για ένα κρίσιμο, όχι όμως μεγάλο, χρονικό διάστημα των πρώτων χρόνων της "κρίσης" ως και το 2013 περίπου, τα φαινόμενα λογοκρισίας οξύνθηκαν εξαιτίας ενός ελλείμματος συναίνεσης μεγάλου τμήματος της κοινωνίας στις πολιτικές που εφαρμόστηκαν. Η επιτομή, νομίζω εδώ, είναι η απόφαση να κλείσει η δημόσια ραδιοτηλεόραση τον Ιούνη του 2013. Έκτοτε κύλησε πολύ νερό στ'αυλάκι και για διάφορους λόγους που δεν χωράνε εδώ, τα πράγματα ξανακύλησαν σε ένα γνώριμα εύθραυστο business as usual... Ως προς τον συντηρητισμό στον οποίο αναφέρεστε, πιστεύω ότι πρέπει, όπως οποιαδήποτε θέση, να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα, να αποφορτίζεται, ώστε να μην οδηγείται στην βαρβαρότητα. Μεταξύ του "διαφωνώ με την συμφωνία των Πρεσπών" και "η Δημοκρατία πούλησε τη Μακεδονία" υπάρχει κρίσιμη απόσταση, ζωτικού χαρακτήρα για το πολίτευμά μας.

"Δεν υπάρχει εξουσία χειραφετημένη από τον λογοκριτικό πειρασμό. Ο λόγος για τον οποίο τα κρούσματα εντείνονται σε περιόδους πολιτικού αυταρχισμού είναι ότι τα καθεστώτα αυτά δεν νιώθουν ασφάλεια ώστε να αφήνουν τους ανθρώπους να εκφράζονται ελεύθερα. Όμως, στην πορεία η εξουσία εθίζεται στη λογοκρισία και προσφεύγει σε αυτή ανεξάρτητα από το αν της είναι χρήσιμη ή όχι, διότι απλώς το έχει συνηθίσει".

ΠΠ: Το ερώτημα αν και πως η κρίση σχετίζεται με τα λογοκριτικά φαινόμενα μας απασχόλησε αρκετά. Υπάρχει βάση σε αυτή τη διαπίστωση, αλλά είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς με ασφάλεια. Σκέφτομαι εδώ ένα παράδειγμα που αφορά τη γελοιογραφία, ένα πεδίο που μετά τη Χούντα απολάμβανε ένα προνομιακό καθεστώς ανοχής, παρέχοντας κατά κάποιον τρόπο την επιβεβαίωση μια δημοκρατικής κουλτούρας ανεκτικότητας και πλουραλισμού. Οι Έλληνες πολιτικοί (με μόνη ίσως εξαίρεση τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη με τη μήνυση εναντίον του Χάρυ Κλυνν) δεν επιτέθηκαν ποτέ στη σάτιρα προς το πρόσωπό τους, απεναντίας την επιδίωκαν και συχνά την πρόβαλλαν. Με τη κρίση αυτό μοιάζει να αλλάζει. Για παράδειγμα, ενώ ο πρώην πρωθυπουργός Γ.Α. Παπανδρέου διατηρούσε επί πενταετία στην ιστοσελίδα του ενότητα με γελοιογραφίες που τον απεικόνιζαν, η ενότητα σταμάτησε να ανανεώνεται λίγες εβδομάδες πριν την αναγγελία από το Καστελόριζο της υπαγωγής στον μηχανισμό του ΔΝΤ.

«Φερμπότεν!..»: Η ιστορία της λογοκρισίας στην Ελλάδα Facebook Twitter
O Φίλιππος Λοΐζος, δημιουργός του Γέροντα Παστίτσιου. Φωτ.: Δημητρης Μαραγκόζης

— Υπάρχουν πια κοινωνικά «αντισώματα» που μπορούν να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά σε λογοκριτικές απόπειρες αλλά και ικανά νομικά «όπλα» προς παρεμπόδισή τους; Αντίστοιχα, ποιοι νόμοι ευνοούν λογοκριτικές πρακτικές και πόσο εφικτό είναι να αλλάξουν;

ΔΧ: Τα κοινωνικά "αντισώματα" απέναντι στη λογοκρισία είναι η κοινωνική επαγρύπνηση και η ετοιμότητα ιδεολογικο-πολιτικής αντίστασης. Τα θεσμικά αντισώματα είναι το Σύνταγμά μας και το κράτος δικαίου. Ο αγώνας εναντίον της λογοκρισίας δεν μπορεί παρά να διεξάγεται και στα τρία επίπεδα: το κοινωνικό, το ιδεολογικό και το νομικό. Η ελληνική έννομη τάξη, με κάποιες εξαιρέσεις, παρέχει ικανοποιητικά όπλα για την παρεμπόδιση της λογοκρισίας. Οι άμεσες εξαιρέσεις αφορούν στην ποινικοποίηση της βλασφημίας που πρέπει επιτέλους να φύγει από τον Ποινικό μας Κώδικα και στο λεγόμενο "τυποκτόνο νόμο" του 1995. Ακόμη κι αν αύριο αυτοί οι νομοί καταργηθούν, αυτό δε σημαίνει ότι δεν θα πάψει η λογοκρισία, αλλά ότι θα έχει λιγότερα θεσμικά ερείσματα.

— Η λογοκρισία «από την ανάποδη» (για λόγους πολιτικής ορθότητας, αποφυγής διακρίσεων, φανερής ή επιμελώς συγκαλυμμένης ρατσιστικής προπαγάνδας κ.λπ.) που κάποιοι μέμφονται εξίσου με την «κλασική», πόσο αποδεκτή είναι;

ΔΧ: Δεν είμαι σίγουρος ότι τελικά είναι "από την ανάποδη". Έτσι νόμιζα κι εγώ μέχρι πρόσφατα αλλά τελικά εντρυφώντας στην ιστορία της λογοκρισίας θα δει κανείς ότι δεν υπαγορεύεται μόνο από το συντηρητισμό και την αντίδραση αλλά κι από το πρόταγμα της ισότητας και της χειραφέτησης. Επομένως και αυτό στο οποίο αναφέρεστε είναι μια τέτοια πρακτική που απλώς σήμερα είναι πιο ηγεμονική απ' ότι παλιότερα. Νομίζω ότι κανείς εχέφρων άνθρωπος δεν υποστηρίζει εύκολα ότι όλα λέγονται χωρίς περιορισμούς. Το ζήτημα είναι πού μπαίνει ο "κόφτης" του νόμου. Μπορεί ο ρατσιστής γελοιογράφος να προσβάλει το Ισλάμ; Μπορεί ο φασίστας να αρνείται το Ολοκαύτωμα; Η απάντηση μου είναι πως όσο η προσβολή, η ψυχική κακοποίηση ενός ανθρώπου δεν είναι εξατομικευμένη, τόσο ο νόμος δεν μπορεί να επεμβαίνει. Δεν υπάρχει ένα γενικευμένο δικαίωμα στη μη προσβολή. Μπορεί ο Αμβρόσιος να λέει ότι ο ομοφυλοφιλία είναι αρρώστια; Απαντώ: στο σπίτι του, ας λέει ό,τι θέλει. Με τους φίλους του στο καφενείο επίσης, αν κι εκεί εκτίθεται περισσότερο. Από άμβωνος όμως, αξιοποιώντας την επιρροή που του δίνει η δημόσια εξουσία του, όχι. Και κυρίως όχι, μισθοδοτούμενος από εμάς. Επομένως, περισσότερο από το περιεχόμενο το λόγου, είναι το πλαίσιο εκφοράς του που αιτιολογεί ή όχι τη λογοκρισία.

Μπορεί ο Αμβρόσιος να λέει ότι ο ομοφυλοφιλία είναι αρρώστια; Απαντώ: στο σπίτι του, ας λέει ό,τι θέλει. Με τους φίλους του στο καφενείο επίσης, αν κι εκεί εκτίθεται περισσότερο. Από άμβωνος όμως, αξιοποιώντας την επιρροή που του δίνει η δημόσια εξουσία του, όχι. Και κυρίως όχι, μισθοδοτούμενος από εμάς.

ΠΠ: Θα συμφωνήσω, να προσθέσω μόνο ότι και η ίδια η νομοθεσία μπορεί να αποδειχθεί προβληματική εκ των υστέρων. Για παράδειγμα το άρθρο 2 του λεγόμενου «αντιρατσιστικού νόμου» (4285/2015), το οποίο, όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος, καταλήγει να οδηγεί στην ποινική δίωξη της επιστημονικής άποψης και της ελεύθερης έκφρασης. Μάλιστα, οι μετέχοντες στο συνέδριο «Λογοκρισίες στην Ελλάδα» το 2015 εκφράσαμε με ψήφισμα την έντονη ανησυχία μας για τη δίκη που διεξαγόταν τότε στην Κρήτη με αντικείμενο θέσεις που εκφράζονταν στο βιβλίο Η Μάχη της Κρήτης του γερμανού ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ –στη βάση του ότι η άποψη για την ιστορία μπορεί να κρίνεται αλλά όχι να διώκεται– απευθύνοντας έκκληση στον υπουργό Δικαιοσύνης και στο Ελληνικό Κοινοβούλιο να καταργηθεί το συγκεκριμένο άρθρο.

— Πόσο εντάσσονται στην προβληματική της λογοκρισίας φαινόμενα εκούσιας ή και ακούσιας, «καθ'έξιν» αυτολογοκρισίας;

ΠΠ: Όταν η απαγόρευση εκφράζεται και εφαρμόζεται στην πράξη από ανθρώπους και χώρους που έχουν πραγματικό μονοπώλιο στο καλλιτεχνικό πεδίο (κινηματογραφικές και θεατρικές αίθουσες, γκαλερί, μουσεία, και γενικά όλο το δίκτυο διακίνησης και πώλησης ενός έργου τέχνης), η ελευθερία της έκφρασης μπορεί να καταπνιγεί τόσο αποτελεσματικά όσο θα καταπνιγόταν με νομική απαγόρευση. Ο λογοκριτής μπορεί να αποσυρθεί. Σκεφτείτε πως στο πιο εμβληματικό περιστατικό λογοκρισίας των τελευταίων ετών, την περίπτωση του έργου του Τιερί ντε Κορντιέ στην έκθεση Outlook, το έργο απομακρύνθηκε από τον ίδιο τον επιμελητή μετά από σύσταση του τότε Υπουργού Πολιτισμού. Αντίστοιχα, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών απέσυρε μόνη της το έργο Stills από την πλατεία Κλαυθμώνος μετά τις αντιδράσεις του «διερχόμενου ιερέα».

ΔΧ: Δύσκολη ερώτηση... Όντως, η αυτολογοκρισία είναι η έσχατη λογοκρισία. Από την άλλη, μόνο τα μικρά παιδάκια, οι μεθυσμένοι και οι τρελοί λένε ό,τι τους έρχεται. Όλοι μέσα μας έχουμε ενσωματωμένους μηχανισμούς κοινωνικής ευπρέπειας που κατευθύνουν το λόγο μας. Δεν λέμε στη φίλη μας που πάχυνε "σαν ζώον έγινες" ούτε στον δάσκαλό μας "λες βλακείες", ακόμη κι αν έτσι νομίζουμε. Από την άλλη, είναι ανόητο να θεωρήσουμε όλα αυτά, αυτολογοκρισία. Αν όλα είναι λογοκρισία τι, στην ευχή, είναι πράγματι λογοκρισία; Αυτολογοκρισία υπάρχει όταν έχουμε μια εκούσια απόφαση αυτοπεριορισμού του λόγου, στο όνομα της άνισης κατανομής ισχύος στην κοινωνία και όχι γενικά στο όνομα της μη προσβολής του άλλου. Αυτολογοκρίνομαι όταν δε λέω τη λέξη "Μακεδονία" για το όνομα του γειτονικού κράτους όταν φοβάμαι μη με διώξει ο εκδότης. Δεν αυτολογοκρίνομαι όμως όταν απλώς προσέχω να είμαι στοιχειωδώς ευγενικός με τους ανθρώπους. Ή εν πάσει περιπτώσει και να αυτολογοκρίνομαι, δεν πειράζει!

Βιβλίο
3

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Wolfenstache: Ένα μικρό παιχνίδι εναντίον της λογοκρισίας

Τech & Science / Wolfenstache: Ένα μικρό παιχνίδι εναντίον της λογοκρισίας

Ένα μικρό παιχνίδι από το Ισραήλ καταγγέλλει την λογοκρισία των παιχνιδιών με αστείο και πολύ διασκεδαστικό τρόπο. Αφορμή ήταν η απόφαση της εταιρείας Bethesda να μην διαθέσει το «Wolfenstein II: The New Colossus» στο Ισραήλ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Βιογραφίες: Aπό τον Γκαρσία Μάρκες στην Άγκελα Μέρκελ

Βιβλίο / Πώς οι βιογραφίες, ένα όχι και τόσο δημοφιλές είδος στη χώρα μας, κατάφεραν να κερδίσουν έδαφος

Η απόλυτη επικράτηση των βιογραφιών στη φετινή εκδοτική σοδειά φαίνεται από την πληθώρα των τίτλων και το εύρος των αφηγήσεων που κινούνται μεταξύ του autofiction και των βιωματικών «ιστορημάτων».
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής

Λοξή Ματιά / Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Βιβλίο / Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Ο Ιωάννης Στεφανίδης, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική του ΑΠΘ και επιμελητής του τρίτομου έργου του ιστορικού Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, εξηγεί γιατί πρόκειται για ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την εποχή που καθόρισε την πορεία του έθνους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Βιβλίο / Μανώλης Ανδριωτάκης: «Δεν φοβάμαι τις μηχανές, τους ανθρώπους φοβάμαι»

Με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο θάνατος του συγγραφέα» ο δημοσιογράφος μιλά για την τεχνητή νοημοσύνη, την εικονική πραγματικότητα και την υπαρξιακή διάσταση της τεχνολογίας.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Άλαν Χόλινγκερστ: «Η γραμμή της ομορφιάς»

Το πίσω ράφι / Η γραμμή της ομορφιάς: Η κορυφαία «γκέι λογοτεχνία» του Άλαν Χόλινγκχερστ

Ο Χόλινγκχερστ τοποθέτησε το βραβευμένο με Booker μυθιστόρημά του στα θατσερικά '80s και κατάφερε μια ολοζώντανη και μαεστρική ανασύσταση μιας αδίστακτης δεκαετίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Βιβλίο / Η συγγραφέας που έδωσε στον Στάινμπεκ το υλικό για «Τα σταφύλια της οργής» καταδικάζοντας το δικό της βιβλίο στην αφάνεια

Η Σανόρα Μπαρμπ είχε περάσει πολύ καιρό στους καταυλισμούς των προσφύγων από την Οκλαχόμα που είχαν πληγεί από την Μεγάλη Ύφεση και την ξηρασία, προκειμένου να γράψει το μυθιστόρημά της. Έκανε όμως το λάθος να δείξει την έρευνά της στον διάσημο συγγραφέα, ο οποίος την πρόλαβε.
THE LIFO TEAM
Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι σπουδαιότερες μορφές του 19ου αιώνα

Βιβλίο / Μαρξ - Βάγκνερ - Νίτσε: Oι παρεξηγημένοι του 19ου αιώνα

Το βιβλίο του Γερμανού θεωρητικού και πανεπιστημιακού Χέρφριντ Μίνκλερ αναλαμβάνει να επαναπροσδιορίσει το έργο τους, που άλλαξε τα δεδομένα του αστικού κόσμου από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Ψιλάκης: Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Βιβλίο / Νίκος Ψιλάκης: Mια ζωή αφιερωμένη στην καταγραφή της κρητικής παράδοσης και κουζίνας

Ο Νίκος Ψιλάκης ερευνά και μελετά την κρητική παράδοση εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Τα βιβλία του είναι μνημειώδεις εκδόσεις για το φαγητό, τις λαϊκές τελετουργίες και τα μοναστήρια της Κρήτης που διασώζουν και προωθούν τον ελληνικό πολιτισμό.
M. HULOT
«Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Βιβλίο / «Δυστυχώς ήταν νυμφομανής»: Ανασκευάζοντας τα στερεότυπα για τις γυναίκες της αρχαίας Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιχειρεί να καταρρίψει τους μισογυνιστικούς μύθους για τις αυτοκρατορικές γυναίκες της Ρώμης, οι οποίες απεικονίζονται μονίμως ως στρίγγλες, ραδιούργες σκύλες ή λάγνες λύκαινες.
THE LIFO TEAM
Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Βιβλίο / Γιώργος Συμπάρδης: «Ήθελα οι ήρωές μου να εξαφανίζονται, όπως οι άνθρωποι στη ζωή μας»

Σε όλα τα έργα του πρωταγωνιστούν οι γυναίκες και μια υπόγεια Αθήνα, ενώ ο ίδιος δεν κρίνει τους ήρωές του παρά το αφήνει σε εμάς: Μια κουβέντα με τον χαμηλόφωνο συγγραφέα του «Άχρηστου Δημήτρη» και της «Πλατείας Κλαυθμώνος».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

σχόλια

1 σχόλια
Απλά προς χάριν ειλικρίνειας να πούμε ότι δεν λογοκρίθηκε κανένα έργο της κας Σωτηροπούλου. Απεσύρθη από τις ΣΧΟΛΙΚΕΣ βιβλιοθήκες λόγω γλαφυρών ερωτικών περιγραφών. Αυτό έλαβε χώρα μετά από σχετικό αίτημα του Κων/νου Πλεύρη (ασφαλιστικά μέτρα). Αλλά ό,τι και να κάνει ο Πλεύρης είναι εκ προοιμίου κακό. Φτάνουμε να μιλάμε για λογοκρισία αλλοιώνοντας την αλήθεια σε σημείο παραποίησής της."[Σ]κέφτομαι τι στο καλό πληρώνουμε ως κοινωνία και ένας εισαγγελέας δεν μπορεί να κάνει αυτό που πρέπει απέναντι σε έναν λόγο που συστηματικά σπέρνει την ψυχική κακοποίηση και το μίσος...."Δεν είναι μόνο το Μακελειό. Είναι η Αυγή, ο Ριζοσπάστης και πολλά άλλα έντυπα ευρύτερης αποδοχής (αλλά κατά πολύ μικρότερης κυκλοφορίας).Τέλος, και για να ξέρουμε τι λέμε: https://www.nybooks.com/articles/2006/03/23/the-right-to-ridicule/Η δημοκρατία εδράζεται στην ελεύθερη επιχειρηματολογία. Η ελεύθερη επιχειρηματολογία έχει ως πρϋπόθεση την ελευθερία του λόγου. Σήμερα ολόκληρα πεδία συζήτησης έχουν αναχθεί σε ταμπού που είναι a priori εκτός κριτικής: ο φεμινισμός, το LGTBQI+ κίνημα, η ελεύθερη κίνηση μεταναστών -είτε νόμιμων είτε μη-, ο βαπτισμός ως προσφύγων ανθρώπων που δεν πληρούν τα σχετικά κριτήρια, η πολιτική ταυτοτήτων κτλ.Ό,τι είναι εντός της αριστερής ατζέντας έχει κριθεί ότι είναι εκτός συζήτησης. Δεν είναι τυχαίο που συγγραφείς υπέρ του δικαιώματος στη βλασφημία αναφέρονται μόνο στη χριστιανική θρησκεία ενώ πολύ συχνά υπάρχουν μισόλογα για το Σαρλί Εμπντό;Αντί να ψάχνουμε τη λογοκρισία στον Μανιαδάκη σήμερα ας την αναζητήσουμε στην Cathy Newman.
Δεν καταλαβαίνω κάποια επιχειρήματά σου. Σιγά μην μας πιάσει η συμπόνοια για τον Πλέυρη και πόσο πολύ τον αδικήσαμε. Προφανώς και είναι λογοκρισία όταν αποσύρεται ένα βιβλίο από όλες της βιβλιοθήκες των σχολείων.Από που βγαίνει το συμπέρασμα ότι τα πεδία συζήτησης που αναφέρεις είναι ταμπού και δεν μπορούμε να τα συζητάμε; Γιατί δεν μπορούμε να συζητήσουμε για παράδειγμα το LGTBQI+ κίνημα; Εκτός και αν ως συζήτηση εννοείς τα “εγώ δεν έχω πρόβλημα με τους ομοφυλόφιλους, αλλά…” ή ”ας κάνουν στο κρεβάτι τους ότι θέλουν, αλλά…”.Καταλαβαίνεις τι εννοώ. Προσωπικά, αν κάποιος δεν ξεκινάει από ξεκάθαρα σεξιστικές/ομοφοβικές/ρατσιστικές θέσεις δεν υπάρχει θέμα ταμπού. Αν όμως δεν ισχύει αυτή η προϋπόθεση, επέτρεψε μου να μην συμμετέχω.Προφανώς περιπτώσεις όπως αυτή με τα σκίτσα του προφήτη ήταν καραμπινάτη περίπτωση λογοκρισίας. Δεν υπάρχουν 2 μέτρα και 2 σταθμά.
Εεε, όχι. Δεν είναι λογοκρισία. Στις σχολικές βιβλιοθήκες εικάζω ότι δεν μπαίνουν ούτε οι σημειώσεις ενός πορνογερου του Μπουκόφσκι. Αυτό δεν σημαίνει ότι λογοκρίνεται ο Μπουκόφσκι. Δεν με ενδιαφέρει η περιπτωσιολογια. Έχω ψώνιο με την πολιτική συζήτηση. Όταν το όριό της είναι τα θιγμενα συναισθήματα του συνομιλητή μου υπάρχει κάτι σάπιο στο βασίλειο της Δενμαρκίας.Δεν μπορεί το όριο της ελευθερίας της σκέψης, διοτι αυτο εξωτερικευει η ελευθερια της εκφρασης, να είναι τα συναισθήματα του άλλου.Προφανώς και υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά.