Ήταν ακόμα νωρίς το πρωί όταν μπαίναμε στο Πλόβντιβ και η κίνηση είχε τα χαρακτηριστικά του ξεκινήματος της μέρας. Πρώτα η βιομηχανική ζώνη, αμέτρητες εργατικές πολυκατοικίες (από τις οποίες έτσι κι αλλιώς βρίθει η πόλη), αυτοκίνητα κάθε τύπου, συχνά κάποια πανάκριβα, μια γιγαντοαφίσα που διαφήμιζε συναυλία της Δέσποινας Βανδή. Είναι κάτι αδιανόητο η αγάπη που δείχνουν οι Βούλγαροι για την ελληνική μουσική. Το διαπιστώνει κανείς παντού.
Όταν φτάσαμε στο ξενοδοχείο έγινα μάρτυρας της παράνοιας αυτής στο ακριβώς δίπλα εστιατόριο, επάνω στην κεντρικότερη πλατεία της πόλης, το οποίο επίσης βομβάρδιζε τους θαμώνες του με ελληνικά τραγούδια και συνεχή βιντεοκλίπ. Άλλωστε έγραφε φαρδιά πλατιά τη λέξη GREECE ενώ μια νεαρούλα με αρχαιοελληνική χλαμύδα με χρυσούς μαιάνδρους υποδεχόταν τον κόσμο.
Τις επόμενες τέσσερις μέρες θα επιβεβαίωνα τους στενούς δεσμούς που διατηρεί αιώνες τώρα η ιστορική αυτή πόλη με τους Έλληνες και το ελληνικό στοιχείο γενικότερα, ξεκινώντας από τα κλασικά χρόνια, αργότερα με τη Μακεδονική αυτοκρατορία, στην οποία οφείλει και το ιστορικό της όνομα, αλλά κυρίως με το Βυζάντιο – πολύ πριν εφευρεθεί η λαϊκοπόπ σόου μπίζνες, τα μπουζούκια και τα καλοκαίρια στην Χαλκιδική.
Το σύγχρονο Πλόβντιβ, γνωστότερο σε εμάς ως Φιλιππούπολη, είναι η δεύτερη σε μέγεθος πόλη της Βουλγαρίας, θεωρείται από πολλούς η ομορφότερη, ενώ έχει πίσω της μια τεράστια ιστορία. Κάποιοι ισχυρίζονται, και οπωσδήποτε οι ντόπιοι το διατυμπανίζουν με κάθε ευκαιρία, ότι πρόκειται για την αρχαιότερη σε συνέχεια κατοικημένη πόλη στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Το σύγχρονο Πλόβντιβ, γνωστότερο σε εμάς ως Φιλιππούπολη, είναι η δεύτερη σε μέγεθος πόλη της Βουλγαρίας, θεωρείται από πολλούς η ομορφότερη, ενώ έχει πίσω της μια τεράστια ιστορία. Κάποιοι ισχυρίζονται, και οπωσδήποτε οι ντόπιοι το διατυμπανίζουν με κάθε ευκαιρία, ότι πρόκειται για την αρχαιότερη σε συνέχεια κατοικημένη πόλη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Συγκεκριμένα έχουν βρεθεί ίχνη κατοίκησης από τη Νεολιθική εποχή, περί το 6.000 π.Χ., ενώ η θρακική πόλη ιδρύθηκε μεταξύ της 2ης και της 1ης χιλιετίας π.Χ. Οι κάτοικοι της νιώθουν ιδιαίτερα υπερήφανοι για τη μακρά τους ιστορία και η αλήθεια είναι ότι σε κάθε βήμα έρχεσαι αντιμέτωπος με τεκμήρια πολιτισμού κάθε περιόδου, αποδεικνύοντας και τις πολλαπλές κατακτήσεις που έχει περάσει αλλά και την πολυτισμικότητα που ανέκαθεν τη διέκρινε.
Το γεγονός λοιπόν ότι η Φιλιππούπολη / Πλόβντιβ κέρδισε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2019 (εξ ημισείας με τη Ματέρα της Ιταλίας), παρακάμπτοντας οκτώ υποψηφιότητες από τη Βουλγαρία, ανάμεσα τους και της Σόφιας, δεν αποτελεί έκπληξη αλλά απολύτως αναμενόμενη επιλογή. Αν προσθέσει κανείς και την οικονομική της ευρωστία, τους ρυθμούς ανάπτυξης της, αφού είναι σαν να συνεχίζει κατά κάποιο τρόπο τη μεγάλη της παράδοση στο εμπόριο και τη βιομηχανία, που ανέκαθεν ανθούσαν στην περιοχή, λες ότι ήταν σαν να μην είχε αντίπαλο. Ήταν και η αιτία που βρέθηκα προσκεκλημένος από τους ανθρώπους που ηγούνται του θεσμού.
Μια σύντομη βόλτα στο γυαλισμένο ιστορικό της κέντρο είναι αρκετή για να σε πείσει ότι πρόκειται για μία εξαιρετικά νοικοκυρεμένη πόλη, πεντακάθαρη και σε συνεχή εξέλιξη. Η κεντρική πλατεία μπροστά από το δημαρχείο, ο μεγάλος κεντρικός πεζόδρομος καλυμμένος με μια τεράστια τέντα όπου αναγράφονται όλες οι πολιτιστικές πρωτεύουσες, αρχής γενομένης της Αθήνας, το 1985, μέχρι σήμερα, το ρωμαϊκό ιπποδρόμιο, δηλαδή οι κερκίδες που έχουν σωθεί από αυτό, το τζαμί που εξακολουθεί να λειτουργεί από το 1420, οι δεκάδες καλόγουστες βιτρίνες είναι η πρώτη εντυπωσιακή εικόνα μιας γαλήνιας και οργανωμένης πόλης. Όλα τα υπόλοιπα που σου αποκαλύπτονται σταδιακά αποτελούν μια υπέροχη έκπληξη!
Το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αναπτύσσεται όχι μόνο σε ολόκληρη την πόλη αλλά και στις γύρω περιοχές και σε άλλες πόλεις της νοτιοανατολικής Βουλγαρίας, μέσα από μικρότερες και μεγαλύτερες εκδηλώσεις, πρότζεκτ και δράσεις που συνολικά πλησιάζουν τις 500. Μοιάζει υπερβολικό νούμερο, αλλά δεν είναι καθόλου απίθανο να ισχύει.
Πάντως την πρώτη μου βραδιά έπρεπε να παραβρεθώ μαζί με την ομήγυρη δημοσιογράφων από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες που όλοι μαζί επισκεπτόμασταν το Πλόβντιβ σε ένα γκαλά κλασικού χορού στο ανοιχτό Ρωμαϊκό Θέατρο του 2ου αι. π.Χ.. Βρίσκεται μέσα στην παλιά πόλη και αποτελεί το καμάρι τους καθώς έχει βρεθεί σχεδόν ακέραιο ενώ έχουν αποκατασταθεί οι περισσότερες κερκίδες.
Περίπου δυόμισι χιλιάδες άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί για να παρακολουθήσουν μια τυπική παλιάς κοπής βραδιά μπαλέτου, από αυτές που οργανώνονται συνεχώς στο πρώην ανατολικό μπλοκ, με απίστευτα συντηρητικές χορογραφίες και κοστούμια που θυμίζουν καρναβαλίστικο βεστιάριο. Οι μεγάλης τεχνικής δεξιοτεχνίας χορευτές επιβεβαίωναν τη μεγάλη μπαλετική παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα από τα ηρωικά κομμουνιστικά χρόνια. Αν εξαιρέσεις το θριαμβευτικό φινάλε με μια εκδοχή του «Μπολερό» του Ραβέλ, παραλλαγή της διάσημης χορογραφίας του Μπεζάρ, χρειαζόταν αρκετή υπομονή για να παρακολουθήσεις τη βραδιά. Πρέπει να πω βέβαια ότι υπήρχε ζωντανή συμφωνική ορχήστρα την οποία διεύθυνε μια μαέστρος αποκαλυπτικά ντυμένη που απέσπασε στο τέλος και το πιο θερμό χειροκρότημα!
Το μότο της Πολιτιστικής είναι η λέξη together και όταν ρώτησα να μάθω τι έννοια της αποδίδουν, μου απάντησαν ότι «όλοι μαζί» μπορούμε να πετύχουμε μια καλή διοργάνωση. Αν και, όπως συμπλήρωσαν, είναι πιο δύσκολο να το φανταστείς από το να το επιτύχεις. Δεν υπάρχει σημείο στην πόλη όπου να μην βλέπεις το λογότυπο της διοργάνωσης και όλοι όσοι εμπλέκονται είναι ανά πάσα ώρα και στιγμή έτοιμοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους μιλώντας εξαιρετικά αγγλικά. Η ξενάγηση λόγου χάρη στην παλιά πόλη έγινε από μία κυρία της οποίας τα αγγλικά ήταν τα καλύτερα που έχω ακούσει ποτέ σε βαλκανική χώρα.
Περιδιαβήκαμε τα καλντερίμια μιας πόλης χιλιάδων ετών, που οι εκάστοτε διαχειριστές της έχουν αποδώσει κατά καιρούς μια σειρά ονομάτων. Το παλιότερο όνομα της υπήρξε Ευμολπιάς, από το μυθικό βασιλιά της Θράκης Εύμολπο. Επίσης Επτάλοφος, καθώς περιτριγυριζόταν από επτά λόφους (ο ένας εξ αυτών καταστράφηκε κατά τον 20ό αι.), Φιλιππόπολις, προς τιμή του Φίλιππου Β΄ της Μακεδονίας, Κενδρίσια, Τριμόντιουμ την εποχή των Ρωμαίων, που σημαίνει «Τρεις Λόφοι», όπως και Ουλπία, Φλαβία, Ιουλία, ανάλογα ποια οικογένεια κυβερνούσε, ενώ επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την αποκαλούσαν στα τουρκικά Φιλιμπέ. Όπως και να χει στα βουλγαρικά λέγεται Πλόβντιβ και αυτό επικράτησε.
Οπότε η περιήγηση στην παλιά πόλη με τις παμπάλαιες εκκλησίες και τα περίφημα αρχοντικά, πολλά από τα οποία ανήκαν σε εξελληνισμένες βουλγαρικές οικογένειες ή ακόμα και αμιγώς ελληνικές, αρμένικες, εβραϊκές και άλλες, μόλις μια αναπνοή από το κέντρο, είναι μια περισκόπηση μεν στην ιστορία αλλά κυρίως μια υπέροχη βόλτα σε καταπράσινες γειτονιές που αίφνης οδηγούν σε αρχαία μονοπάτια και ημικατεστραμμένα πέτρινα σκαλοπάτια που οδηγούν σε λόφους, από όπου έχεις μια εξαίσια πανοραμική θέα όλης της πόλης, με τον ποταμό Μαρίτσα να την διατρέχει.
Εκπληκτική είναι η θέα από την κορυφή του λόφου Μποναρτζίκ, με το γιγαντιαίο άγαλμα του Σοβιετικού στρατιώτη Αλιόσα στη μνήμη όλων των θυμάτων του σοβιετικού στρατού κατά τον 2ο Π.Π. Οι αρχαίες αυτές γειτονιές κατοικούνται μέχρι σήμερα, έτσι βλέπεις παιδάκια να τρέχουν στους δρόμους και νοικοκυρές να επιστρέφουν από ψώνια.
Είναι καταπληκτικό ότι μέσα σε μερικά λεπτά βρίσκεσαι από τη σύγχρονη πόλη σε ένα δάσος με ηλικιωμένα πανύψηλα δέντρα, βρυσούλες, πέτρες αφημένες ολόκληρους αιώνες, συναντώντας την απόλυτη ηρεμία και ησυχία. Πίσω στον κεντρικό δρόμο, μπαίνεις στη γειτονιά των χίπστερ, την Καπάνα, που σημαίνει «παγίδα», καθώς από τα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελούσε την περιοχή των τεχνιτών –χρυσοχόων, παπουτσάδων, κεραμιστών κ.ά.–, όμως κατά την πορεία του 20ου αι. παρήκμασε και σχεδόν ερήμωσε.
Ο οργανισμός πολιτιστικής πρωτεύουσας νοίκιασε δέκα μαγαζάκια και ζήτησε με ένα ανοικτό κάλεσμα ιδέες από νέους επιχειρηματίες πώς να τα χρησιμοποιήσουν. Αυτό εκτίναξε τη δραστηριότητα καθώς ακολούθησαν πολλοί περισσότεροι δίνοντας ζωή στην παροπλισμένη γειτονιά. Η Καπάνα είναι σήμερα το πιο μοδάτο, το πιο καλλιτεχνικό και το πιο πολυσύχναστο μέρος, έχει αναζωογονηθεί και μπορείς να καθίσεις σε μερικά πανέμορφα μικρά καφέ μπαρ (με πρωτότυπες ονομασίες όπως The Barber and the Cat) ή να ψωνίσεις χειροποίητα προϊόντα από δέρμα, αντισυμβατικά ρούχα, κοσμήματα, βιβλία και άλλα. Μέχρι αργά τη νύχτα αποτελεί την πιο ιδιαίτερη πλευρά της πόλης.
Τη δεύτερη βραδιά βρεθήκαμε στην άλλη άκρη του Πλόβντιβ, στο Ολυμπιακών διαστάσεων κατασκευασμένο κανάλι κωπηλασίας, το δεύτερο μεγαλύτερο στον κόσμο, όπου παρακολουθήσαμε το Floating Concert του σούπερ σταρ της βουλγαρικής ποπ μουσικής Ορλίν Παβλόβ, για τις ανάγκες των γυρισμάτων της ταινίας Reunion του Νίκι Ίλιεβ. Τον τραγουδιστή πλαισίωναν κι άλλα μεγάλα αστέρια όπως ο Grafa, η Μπελοσλάβα, η Μικαέλα Φίλεβα και ο Λούμπο Κίροβ. Μιλιούνια νεαρόκοσμου είχαν κατακλύσει την όχθη παρατήρησης του καναλιού με τα φωτορυθμικά, τα πυροτεχνήματα και τα video walls να συμβάλλουν στα εφέ, την ώρα που τα γυρίσματα έτρεχαν από πολλαπλές κάμερες και drones καταγράφοντας μια απίστευτη μυσταγωγία. Η ογκώδης αυτή συναυλία ήταν υπό την αιγίδα του «Πλόβντιβ 2019».
Μου έκανε εντύπωση η μαζικότητα της εκδήλωσης και αναρωτήθηκα τους λόγους που έπρεπε να ενταχθεί στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Οι οικοδέσποινες μας, η Τίνα και η Ράντοζ, εξήγησαν ότι δεν ήταν το μαζικότερο γεγονός της διοργάνωσης, αφού είχε προηγηθεί ακριβώς στις ίδιες εγκαταστάσεις τον Ιούνιο το Hills of Rock, ένας θεσμός που ξεκίνησε πριν δύο χρόνια η Πολιτιστική Πρωτεύουσα και φέτος φιλοξένησε σημαντικά διεθνή συγκροτήματα όπως τους Disturbed, τους Garbage και εγχώριες μπάντες. Αλλά μαζικό θεωρούν και τον μαραθώνιο παραστάσεων όπερας που συγκέντρωσε στο Ρωμαϊκό Θέατρο περί τους είκοσι χιλιάδες θεατές συνολικά, ενώ αναμένεται να γίνει το ίδιο στο Φεστιβάλ Τζαζ τον ερχόμενο Νοέμβριο.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο αν και μικρό διαθέτει άγνωστους θησαυρούς, αποκαλύπτοντας με τη σειρά του την ιστορία της περιοχής σε βάθος χρόνου. Αλλά η μεγάλη αποκάλυψη δεν ήταν άλλη από ένα έργο που έχει ξεκινήσει εδώ και πέντε χρόνια και βρίσκεται στην τελική ευθεία, ενώ αναμένεται να εγκαινιαστεί τους επόμενους μήνες: δύο επίπεδα εκπληκτικού μωσαϊκού δαπέδου έκτασης 2.000 τ.μ. της Βασιλικής της Επισκοπής (κτισμένης μεταξύ 4ου και 6ου αι. μ.Χ.), που βρέθηκε τυχαία το 1982, κατά τη διάρκεια διάνοιξης δρόμου, και τα οποία έχουν πια αποκατασταθεί.
Εντοπίστηκαν το ένα επάνω στο άλλο, πιθανόν αποτέλεσμα καταστροφής του ενός από σεισμό. Σήμερα μπορεί κανείς να θαυμάσει τα πανέμορφα σχέδιά τους, όπως τα εκατό διαφορετικά είδη πτηνών, από παγόνια και περιστέρια μέχρι παπαγάλους και τριζόνια, αλλά και διάφορα παγανιστικά σύμβολα που εμφανίζονται σε αυτά.
Ένας μαραθώνιος εργασιών βρίσκεται σε εξέλιξη, ώστε να ολοκληρωθεί το «Πολιτιστικό Κέντρο» που δημιουργείται και χρηματοδοτείται από το America for Bulgaria Foundation, τον δήμο του Πλόβντιβ και το υπουργείο Πολιτισμού της Βουλγαρίας, στην ώρα του. Ένα διεθνούς σημασίας γεγονός που θα αποτελέσει πόλο έλξης τα επόμενα χρόνια για επισκέπτες και φιλότεχνους.
Η γαστρονομία σε αυτό το ταξίδι αποτέλεσε ξεχωριστή εμπειρία, με υπέροχα γεύματα σε εκπληκτικά παραδοσιακά εστιατόρια όπου κυριαρχούσε το κρέας. Απ' ο,τι φαίνεται, οι Βούλγαροι έχουν σε αφθονία κάθε είδος κρέατος και θέλουν να το καταναλώνουν με κάθε τρόπο μαγειρέματος. Οι food bloggers και οι τουριστικοί συντάκτες της δημοσιογραφικής ομάδας δεν σταματούσαν να φωτογραφίζουν πιάτα, και φυσικά να τα απολαμβάνουν.
Βέβαια δεν ξέρω με τι ψυχή το έκαναν, αφού όταν βρεθήκαμε στο θαυμάσιο οινοποιείο Villa Yustina στα όρη της Ροδόπης, περί τα 40 λεπτά μακριά από την πόλη, και επισκεφθήκαμε τα καταπράσινα αμπέλια τους, είδαμε από κοντά τη φάρμα με τις νοτιοαφρικανικές κατσίκες Μπόερ, μαζί με τα Αλπακά. Λίγο αργότερα, σε ένα εξαίσιο δείπνο οινογνωσίας, μας τα πρόσφεραν στο πιάτο διαφημίζοντας τα ως άπαχο κρέας πρώτης διαλογής.
Συνάντησα την τελευταία ημέρα την καλλιτεχνική διευθύντρια Σβετλάνα Κουγιουμτζίεβα στα υπέροχα γραφεία του «Πλόβντιβ 2019», σε παλιές αποθήκες καπνού, το εμπόριο του οποίου έπαιξε σημαντικό ρόλο στην περιοχή, όπως ακριβώς στη δική μας Θράκη. «Είναι παραγκωνισμένη η πρωτοπορία σε αυτή τη διοργάνωση και προτιμάτε τις μαζικές εκδηλώσεις;» ρώτησα. «Καθόλου, αλλά έχουμε δεσμευτεί να κρατήσουμε ισορροπία μεταξύ των events που απευθύνονται σε περιορισμένο και εκείνων που απευθύνονται σε ευρύτερο κοινό. Σε πολλές περιπτώσεις οι δράσεις δεν περίμεναν το κοινό να πάει σε αυτές αλλά πήγαν αυτές και τους βρήκαν σε πάρκα, γειτονιές, στο ποτάμι. Ξέρετε, το μεγαλύτερο μέρος του κοινού μας έρχεται από τη Σόφια. Η τοπική καλλιτεχνική κοινότητα είναι αρκετά συντηρητική αλλά αξίζει να παρουσιάσουμε νέες φόρμες που δεν θα είχαν διαφορετικά την ευκαιρία να δουν».
Σκέφτομαι ότι αν είναι συντηρητικοί οι καλλιτέχνες μια φορά, δεν είναι τυχαίο που ντόπιοι πολιτικοί δημιούργησαν σκάνδαλο για μια έκθεση φωτογραφίας με στιγμιότυπα από διάφορα Prides, με τη σημαία του ουράνιου τόξου, ανάμεσα τους, και μια από το Σύνταγμα με φόντο τη Βουλή και μια σημαία να κυματίζει από κάτω. Ρωτάω τι αντιμετώπισε. Μου απαντάει: «Δεν υπήρχε τίποτα το επιλήψιμο. Έγιναν δηλώσεις στον Τύπο αλλά όπως έλεγαν και απλοί άνθρωποι, δεν υπήρχε τίποτα το τολμηρό πέρα από φωτογραφίες από Prides των Βαλκανίων. Είμαστε μια πατριαρχική κοινωνία, πολλές φορές είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν κάποια ανάλογα θέματα, αλλά πιστεύουμε ότι η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα είχε δικαίωμα να εκπροσωπηθεί».
Εν τω μεταξύ, το «Πλόβντιβ 2019» κέρδισε το βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» που συνοδεύεται από 1,5 εκατομμύριο ευρώ. Ρωτάω αν με αυτό το ποσό χρηματοδοτήθηκαν εκδηλώσεις. «Όχι! Τα κονδύλια μας βρέθηκαν από τοπικά και κρατικά κεφάλαια. Αυτά είναι η κληρονομιά που αφήνει πίσω της η διοργάνωση, ώστε να χρησιμοποιηθούν για πολιτιστικά ιδρύματα μελλοντικά» μου απαντάει.
«Ποιες είναι οι εκδηλώσεις που σας έκαναν υπερήφανη;». «Μα, δεν είναι μια και δύο αλλά πολλές, πάνω από εκατό. Συχνά νιώθω υπερήφανη όχι μόνο για τα μεγάλα events αλλά και για πολλά μικρά με θετική ανταπόδοση από τον κόσμο, γιατί όλα ξεκίνησαν από το χαρτί και τώρα τα βλέπω να πραγματοποιούνται. Αν κάτι περιμένω με ανυπομονησία, γιατί προέρχομαι από τη ζωγραφική, είναι μια μεγάλη έκθεση από τη Γερμανία με τη συμμετοχή εκατό καλλιτεχνών από το 1949 μέχρι σήμερα».
Το Πλόβντιβ είναι πράγματι μια ιδιαίτερα όμορφη πόλη όπου το κομμουνιστικό της παρελθόν είναι παρόν κυρίως στις αναρίθμητες παρηκμασμένες εργατικές κατοικίες. Συγχρόνως είναι και μια ακμάζουσα φοιτητούπολη με επιχειρηματική ανάπτυξη και αυτό επίσης φαίνεται στην ευημερούσα αγορά, στα ωραία μπαρ και εστιατόρια, στις ακριβές μπουτίκ.
Δεν ξέρω αν αυτό συνδέεται με διαφθορά, αλλά η νεολαία στην Καπάνα ξέρει και να καταναλώνει και να ντύνεται. Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό ενδιαφέρονται όλοι αυτοί για την Τέχνη και αν τους άγγιξε η Πολιτιστική Πρωτεύουσα αλλά σίγουρα τους αρέσει η καλή ζωή. Όταν ρώτησα τον 28χρονο οδηγό του αντιδημάρχου που με πήγε μέχρι το αεροδρόμιο της Σόφιας, αν πήγε σε κάποια από τις 500 εκδηλώσεις της Πολιτιστικής, μου ομολόγησε πως όχι.
Παρόλ' αυτά, του αρέσει πολύ η ελληνική μουσική, ταξιδεύει κάθε μήνα στη Θεσσαλονίκη (αδελφοποιημένη πόλη με το Πλόβντιβ) και είναι πολύ πιο πιθανό ότι θα πάει να δει τη συναυλία της Δέσποινας Βανδή, παρά τον Δημήτρη Παπαιωάννου στην Εβδομάδα Χορού, που δεν τον έχει καν υπ'όψιν του, όπως φαντάζομαι ούτε τον Σίρο Τακατάνι ή οποιοδήποτε άλλον συμμετέχοντα.
σχόλια