Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, επίκουρος καθηγητής Ιστορίας στο City University of London και υπεύθυνος έργου του Συνεδρίου «The Global 1922» που διεξάγεται φέτος τον Αύγουστο στη Σάμο (Καρλόβασι, 2-3/8), με συνδιοργανωτή το Ανατολικό Άκρο-Φεστιβάλ Τεχνών Σάμου και τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, ανάμεσά τους και Τούρκοι, μιλά για το εγχείρημα αυτό, την πρόσληψη και τις συνέπειες της ταραγμένης εκείνης περιόδου στην Ελλάδα, στην Τουρκία και διεθνώς.
Για τον εθνικισμό, τον αλυτρωτισμό, την αποικιοκρατία, τις αναλογίες μεταξύ του τότε προσφυγικού και του σύγχρονου («παρότι οι συνθήκες είναι διαφορετικές, οι ομοιότητες τρομάζουν»), τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις εκείνων των γεγονότων σε βάθος χρόνου, καθώς και τις νεότερες ερμηνευτικές τους απόπειρες:
«Τα σύνθετα γεγονότα του 1922 αποτελούν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναστοχαστούμε, ως πολιτική και εθνική κοινότητα, τους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τα “εθνικά ζητήματα”, κατασκευάζουμε φίλους και εχθρούς, διαχειριζόμαστε εθνικά τραύματα και αντιμετωπίζουμε πρόσφυγες και μειονοτικούς πληθυσμούς», θα πει χαρακτηριστικά.
Το ελληνικό 1922 είναι διαμετρικά αντίθετο από το τουρκικό. Στην άλλη πλευρά του Αιγαίου το 1922 σήμανε την de facto δημιουργία ενός έθνους-κράτους που σε κάποιον βαθμό υπήρξε ο κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η δυσκολία στη μελέτη της περιόδου ανάγεται ακριβώς σε αυτήν τη διπολική της φύση. Η καταστροφή του ενός γίνεται ο θρίαμβος του άλλου με βαρύ κόστος σε ανθρώπινες ζωές.
— Γιατί οργανώθηκε αυτό το συνέδριο και γιατί ο λόγος για ένα «Παγκόσμιο 1922»; Τι θεματικές και προβληματικές περιλαμβάνει;
Η συμπλήρωση της εκατονταετηρίδας από τη Μικρασιατική Καταστροφή και η επερχόμενη εκατονταετηρίδα από τη Συνθήκη της Λωζάνης είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να ξαναδούμε γνωστά γεγονότα με μια άλλη οπτική αλλά και να φωτίσουμε άγνωστες πτυχές μιας περιόδου που έχει αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής μελέτης.
Το συνέδριο και το όλο ερευνητικό πρότζεκτ «The Global 1922» επιχειρεί να εντάξει τα γεγονότα του 1922 σε ένα ευρύτερο διεθνές πλαίσιο. Οι αρχές του 1920 είναι μια περίοδος αυτοκρατορικών μεταβάσεων, από την Ιρλανδία και την Αυστροουγγαρία μέχρι τη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το μικρασιατικό ζήτημα και η διευθέτησή του ολοκληρώνει μια δεκαετία συγκρούσεων και βίαιων μετασχηματισμών που ξεκίνησε με τους Βαλκανικούς Πόλεμους το 1912.
Μην ξεχνάμε, για παράδειγμα, ότι το 1922, παράλληλα με το μικρασιατικό δράμα, στη διαμελισμένη Ιρλανδία διεξάγεται ένας εμφύλιος πόλεμος που θα οδηγήσει στην εδραίωση μιας αυτόνομης κρατικής οντότητας, πρόδρομης της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας. Το ιρλανδικό και το μικρασιατικό ζήτημα, βέβαια, έχουν διαφορετική αφετηρία και έκβαση, είναι ωστόσο και τα δυο παράγωγα συναφών δυναμικών.
Η παγκόσμια προοπτική, λοιπόν, αναζητά παραλληλίες, εντοπίζει συνδέσεις και κοινές δυναμικές και συνδέει πλαίσια φαινομενικά ασύνδετα. Ορισμένα από τα θέματα που θα διερευνηθούν στο συνέδριο και στη σειρά διαδικτυακών σεμιναρίων που θα ακολουθήσει το φθινόπωρο εστιάζουν στα τραγικά συμβάντα της περιόδου, όπως το κάψιμο της Σμύρνης και η ανταλλαγή πληθυσμών, και αναδεικνύουν τις διεθνείς και παγκόσμιες διαστάσεις τους.
Η πρακτική της ανταλλαγής πληθυσμών, για παράδειγμα, ως ύστατο μέτρο προστασίας μειονοτικών πληθυσμών διά του ξεριζωμού τους, έχει μια ενδιαφέρουσα προϊστορία αλλά και μετέπειτα πορεία στη διεθνή ιστορία του εικοστού αιώνα.
Θα εξετάσουμε επίσης, μεταξύ άλλων, τη θεμελίωση της έννοιας της «εδαφικής ακεραιότητας», τις συνθήκες κινητικότητας των προσφύγων στα νέα εθνικά κράτη που δημιουργούνται τη δεκαετία του 1920, τις τεχνικές διαχείρισης ανθρωπιστικών κρίσεων και θα αναλύσουμε ιστορίες μειονοτικών πληθυσμών, όπως οι Αρμένιοι πρόσφυγες στην Ελλάδα, που γίνονται δέσμιοι των γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην Ανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή.
— Ποιος ήταν ο διεθνής αντίκτυπος της Μικρασιατικής Καταστροφής και πώς συνδέεται με τις διπλωματικές και πολιτικές διαδικασίες που μεταμόρφωσαν την περίοδο αυτήν τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή;
Η πρώτη παρατήρηση που θα έκανα εδώ έχει να κάνει με το τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε «διεθνής». Εάν σταθούμε στον «δυτικό κόσμο», είναι ευρύτερα γνωστό πως η ανθρωπιστική καταστροφή και το ξερίζωμα χριστιανικών πληθυσμών δημιούργησαν κύματα συμπάθειας και αλληλεγγύης από ανθρωπιστικές και θρησκευτικές οργανώσεις.
Εάν όμως στρέψουμε την προσοχή μας στον μουσουλμανικό κόσμο την ίδια εποχή, προκύπτει μια διαφορετική εικόνα. Πανισλαμικά δίκτυα αλληλεγγύης στην Ινδία και αλλού αντιλαμβάνονταν την ελληνοτουρκική διένεξη ως έναν δυτικό ιμπεριαλιστικό πόλεμο και υποστήριζαν έμπρακτα τον αγώνα των Τούρκων εθνικιστών για εθνική ανεξαρτησία.
Οι διάφοροι διεθνισμοί του Μεσοπολέμου αποδίδουν στη Μικρασιατική Καταστροφή διαφορετικό και σε ορισμένες περιπτώσεις αντικρουόμενο περιεχόμενο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης τις άμεσες πολιτικές επιπτώσεις της ελληνοτουρκικής διένεξης στον δυτικό χώρο: ένα ζήτημα εξωτερικής πολιτικής, όπως το μικρασιατικό, οδήγησε εν τέλει στην παραίτηση του Βρετανού πρωθυπουργού Lloyd George και αποτέλεσε το κύκνειο άσμα για το κόμμα των Βρετανών Φιλελευθέρων.
Εάν, τέλος, μεταφερθούμε από το 1922 στο 1923, στη Λωζάνη, στη μετακίνηση πληθυσμών και αποκατάσταση των προσφύγων, θα δούμε πως η Συνθήκη της Λωζάνης λειτούργησε ως υπόδειγμα εδαφικών-εθνοτικών διαιρέσεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και αλλού.
— Πόσο σωστά έχουν αποτιμηθεί από την ελληνική ιστοριογραφία τα γεγονότα της περιόδου 1919-1922; Υπάρχουν ακόμα σκοτεινές πλευρές, π.χ. τα εγκλήματα πολέμου του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος;
Εκατό χρόνια μετά τα γεγονότα έχουν διαμορφωθεί πολλαπλά επίπεδα ερμηνείας της περιόδου και αναλύσεις που εντάσσουν το μικρασιατικό ζήτημα σε διαφορετικές αφηγήσεις. Ανατρέχοντας σε παρελθοντικά σχήματα ερμηνείας μπορεί κανείς να εντοπίσει ενδιαφέροντα και λιγότερα ενδιαφέροντα σημεία που αφορούν λ.χ. τη συζήτηση για τον αποικιοκρατικό/ιμπεριαλιστικό ή εθνικό χαρακτήρα της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Πέρα από το αν είναι λάθος ή σωστό, θα ήταν γονιμότερο να αντιμετωπίσουμε τις διαφορετικές θεωρήσεις των γεγονότων ως ενδείξεις των πολιτικών και θεωρητικών ενδιαφερόντων κάθε εποχής, δείγματα της ελληνικής ιστορικής κουλτούρας.
Για αρκετό καιρό αναλύσεις πρωτογενών πηγών (απομνημονευμάτων, μαρτυριών κ.λπ.) είχαν στόχο την αναδρομική δικαίωση των ελληνικών πολιτικών επιλογών και τον εξωραϊσμό άβολων όψεων της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας στη Μικρά Ασία, σαν αυτή που αναφέρετε.
Όπως συμβαίνει με κάθε ιστορική περίοδο, έτσι και με το μικρασιατικό υπάρχουν λιγότερο φωτεινά σημεία, και, βεβαίως, αποσιωπήσεις. Παρά την ύπαρξη μεγάλου όγκου «επίσημου» υλικού αναφορικά με τη στρατιωτική ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας λόγου χάρη, δεν γνωρίζουμε πολλά για την καθημερινή ζωή των στρατιωτών στο μέτωπο.
Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει μία από νέες σχετικές εκδόσεις, το βιβλίο «Έλληνες στρατιώτες στη Μικρασιατική Εκστρατεία» των Δημήτρη Καμούζη, Αλέξανδρου Μακρή και Χαράλαμπου Μηνασίδη (εκδ. Εστία), που, συντονιζόμενη με νέες διεθνείς βιβλιογραφικές τάσεις, εστιάζει στις τραυματικές εμπειρίες των Ελλήνων φαντάρων και μας βοηθάει να κατανοήσουμε κάποιες από αυτές τις δύσκολες πτυχές.
Άλλες νέες έρευνες, πάλι, αναφέρονται στους τρόπους οργάνωσης της προσφυγικής ζωής στη μεταπολεμική Ελλάδα και αναδεικνύουν τις δύσκολες και προβληματικές σχέσεις των Μικρασιατών προσφύγων με τους «γηγενείς» πληθυσμούς.
— Ποια είναι η αντίστοιχη εικόνα στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, όπου, ό,τι για εμάς ήταν συμφορά, εκεί παρουσιάζεται ως θρίαμβος;
Όντως, υπάρχουν πολλά 1922. Το ελληνικό 1922 είναι διαμετρικά αντίθετο από το τουρκικό. Στην άλλη πλευρά του Αιγαίου το 1922 σήμανε την de facto δημιουργία ενός έθνους-κράτους που σε κάποιον βαθμό υπήρξε ο κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η δυσκολία στη μελέτη της περιόδου ανάγεται ακριβώς σε αυτήν τη διπολική της φύση. Η καταστροφή του ενός γίνεται ο θρίαμβος του άλλου, με βαρύ κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Αυτή είναι η διπολική φύση που φέρνει στο προσκήνιο η εδραίωση του εθνικού κράτους που παρατηρούμε στις αρχές του 1920 στο διεθνές σύστημα, σε αντίστιξη με πιο ευέλικτες μορφές κυριαρχίας και πολυεθνοτικής συμβίωσης που συναντάμε στη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα. Η ιστορία περιπλέκεται παραπάνω εάν λάβουμε υπόψη τις συνθήκες δημιουργίας και προσδιορισμού μειονοτικών ομάδων και την εργαλειοποίησή τους από κρατικές πολιτικές στην πορεία.
Για τους γείτονες, βεβαίως, το έτος-ορόσημο είναι το 1923 και όσα ανιστόρητα παρατηρούμε τον τελευταίο καιρό να λέγονται και να γράφονται αναφορικά με την Συνθήκη της Λωζάνης είναι ένα παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν πολιτικές κυβερνήσεις και καθεστώτα υποτάσσουν την ιστορία στις ιδεολογικές τους σκοπιμότητες. Και αυτό, βεβαίαως, δεν είναι ίδιον μόνο των Τούρκων.
Οι σημερινοί πρόσφυγες στις ακτές του Αιγαίου, που σε ορισμένες περιπτώσεις ακολουθούν παράλληλες θαλάσσιες οδούς με αυτές των Μικρασιατών προσφύγων, είναι θύματα διαφορετικών συνθηκών. Ωστόσο, εάν αντιπαραβάλλουμε εικόνες από το 1922 και από το 2015, η ομοιότητα τρομάζει.
— Διακρίνεται σήμερα κάποια διάθεση επανερμηνείας εκείνων των γεγονότων (στην Ελλάδα αλλά και στην Τουρκία κατ’ επέκταση) πέρα από το εθνικιστικό και μεγαλοϊδεατικό αφήγημα;
Υπάρχει πλούσια παραγωγή μελετών που αποκεντρώνουν τις εθνικιστικές αφηγήσεις και ανοίγουν νέους ερμηνευτικούς ορίζοντες. Μια κατεύθυνση που αξίζει να αναφερθεί είναι έρευνες που δημοσιεύονται τις τελευταίες δεκαετίες από Έλληνες και Τούρκους ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες με στόχο τη συγκριτική ανάλυση όψεων της περιόδου.
Επιπλέον, στα καθ’ ημάς, νέες έρευνες έχουν εμπλουτίσει υφιστάμενες αναλύσεις αναφορικά με την ιστορία της ελληνορθόδοξης κοινότητας στη Σμύρνη, τη θέση του μικρασιατικού ζητήματος στην προπολεμική πολιτική ζωή, τις δυναμικές του εθνικού διχασμού, την εμπειρία της προσφυγιάς, την προσφυγική μνήμη καθώς και τις νομικές, πολιτισμικές και βιοπολιτικές όψεις του μειονοτικού ζητήματος.
Στον ακαδημαϊκό χώρο, στον χώρο των διεθνών συνεδρίων και των ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων πραγματοποιείται μια πιο συστηματική δουλειά. Δεν είμαι βέβαια καθόλου σίγουρος κατά πόσο όσα συζητάμε στα συνέδριά μας και διαβάζουμε στις βιβλιοθήκες γίνονται κτήμα της δημόσιας κουλτούρας και του δημόσιου λόγου. Εδώ έχουμε όλοι τις ευθύνες μας.
— Θα μπορούσε, άραγε, η τραγωδία να έχει αποφευχθεί και πώς; Υπάρχει η εντύπωση ότι η Σμύρνη τουλάχιστον μπορούσε να σωθεί ή, έστω, να μην αποσυρόταν ο ελληνικός στρατός προτού εκκενωθεί από τους Έλληνες κατοίκους της και να αποφευγόταν έτσι το μακελειό που ακολούθησε. Γιατί αυτό δεν συνέβη;
Αυτού του είδους οι ερωτήσεις έχουν το ενδιαφέρον τους, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο για έναν ιστορικό να τις απαντήσει. Μου θυμίζουν το περίφημο «Τις πταίει;» από τη μικρασιατική ενότητα του βιβλίου Ιστορίας Δέσμης που πάσχιζα να αποστηθίσω στις Πανελλαδικές!
Μία από τις πρώτες απαντήσεις που έδωσε η ελληνική πολιτική ζωή στο ερώτημα αυτό ήταν η συνοπτική καταδίκη και εκτέλεση των «Εξ» στο Γουδί το 1922. Μια παρωδία δίκης με συνοπτικές διαδικασίες που επέτεινε τον εθνικό διχασμό και, βεβαίως, δεν απάντησε κανένα από τα πιεστικά ερωτήματα της περιόδου.
Ενστικτωδώς θα απαντούσα ως εξής: ήδη από την αρχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν το μικρασιατικό ζήτημα μπήκε στην ελληνική πολιτική ζωή και ετέθη στο προσκήνιο η προοπτική ελληνικής κατοχής της Σμύρνης, αρκετοί Έλληνες και Δυτικοί παρατηρητές θεωρούσαν ότι κάτι τέτοιο ήταν αθέμιτο και μη ρεαλιστικό.
Ένας Βρετανός διπλωμάτης έγραφε το 1915 ότι το ενδεχόμενο προσάρτησης της Σμύρνης στο Ελληνικό Βασίλειο θα σήμαινε την καταστροφή μίας εκ των πιο πλούσιων και «πολιτισμένων» ελληνικών κοινοτήτων στον κόσμο – όπερ και εγένετο. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι η Σμύρνη θα είχε καταφέρει να διατηρήσει τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της ούτως η άλλως, δεδομένης της εξέλιξης του τουρκικού εθνικισμού κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη το 1919 δημιούργησε μια συγκρουσιακή δυναμική που οδήγησε σε ένα σπιράλ βίας. Συμμαχικές ιδέες για τη μετατροπή της ελληνικής ζώνης κατοχής σε μια μορφή προτεκτοράτου με την εγγύηση της Κοινωνίας των Εθνών που θα εγγυόταν τη συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων έμειναν στα χαρτιά ως «λύσεις» του δέκατου ένατου αιώνα σε προβλήματα μιας νέας εποχής – της εποχής του ομοιογενούς εθνικού κράτους.
— Είναι επίσης αρκετά διαδεδομένη η πεποίθηση ότι «οι Σύμμαχοι μάς πούλησαν». Πόσο ισχύει αυτό;
Οι σύμμαχοι δεν μας πούλησαν, γιατί δεν μας είχαν αγοράσει ποτέ, εξ ολοκλήρου τουλάχιστον. Βεβαίως και η απόφαση για την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη είχε τη σύμφωνη γνώμη των συμμάχων και βεβαίως η βενιζελική παράταξη είχε μια «ειδική σχέση» με τη βρετανική κυβέρνηση, γεγονός που εξηγεί και την ανάληψη της «εντολής».
Ωστόσο πρέπει να αναλογιστούμε ότι η περίοδος 1919-1922 ήταν μια περίοδος παγκόσμιας κρίσης νομιμοποίησης των δυτικών αυτοκρατοριών και μια εποχή αναζήτησης νέων παγκόσμιων ισορροπιών που υπερβαίνουν την Εγγύς ή τη Μέση Ανατολή.
Πολύ συχνά αναφέρουμε ότι ο ελληνικός στρατός ήταν «εντολοδόχος» των τότε Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά ξεχνάμε με να συσχετίσουμε την «εντολή» του ελληνικού στρατού με την εδραίωση του λεγομένου «συστήματος των εντολών» (mandate system), μιας μορφής διεθνοποίησης της αποικιοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα.
Με άλλα λόγια, οι μεγάλοι κερδισμένοι του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι Αγγλογάλλοι, είχαν έναν πολύ ευρύτερο καμβά προβλημάτων να διαχειριστούν –από την επαναστατημένη Ρωσία ως την Άπω Ανατολή– και η παράταση του πολέμου στη Μικρά Ασία δεν ήταν προς όφελος κανενός.
Κάτι ακόμη: η υπερβολική έμφαση στον ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων, στις επιβουλές τους κ.λπ. πολλές φορές αποπροσανατολίζει γιατί αποσπά την προσοχή από το εσωτερικό πλαίσιο πολιτικής διαχείρισης και λήψης αποφάσεων και αντιμετωπίζει τις πολιτικές ηγεσίες ως απλά υποχείρια των ξένων.
— Πώς εξηγείται η επαναπροσέγγιση Βενιζέλου-Κεμάλ λίγα χρόνια μετά την καταστροφή και η θέσπιση συμφώνου ελληνοτουρκικής φιλίας;
Με το σύμφωνο φιλίας που αναφέρετε συναντάμε τον Βενιζέλο και τον Κεμάλ στην Άγκυρα το φθινόπωρο του 1930 και τέσσερα χρόνια αργότερα ο Βενιζέλος τον προτείνει για το Νόμπελ Ειρήνης.
Το σύμφωνο φιλίας, μεταξύ άλλων, ρυθμίζει εκκρεμή ζητήματα που αφορούν τις οικονομικές διαστάσεις της ανταλλαγής πληθυσμών σε βάρος των προσφύγων που είχαν χάσει της περιουσίες τους, χωρίς βεβαίως να τους αποζημιώνει.
Στο μεταξύ το 1931 η ελληνική κυβέρνηση, διά του αντιπροέδρου της Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, υποστηρίζει σθεναρά στην Κοινωνία των Εθνών αυτό που θα λέγαμε σήμερα «ευρωπαϊκό προσανατολισμό» της Τουρκίας. Μέρος της ελληνικής πολιτικής ελίτ της εποχής αντιλαμβάνεται την Τουρκία ως αναπόσπαστο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας και υποστηρίζει ένθερμα την είσοδό της στην Κοινωνία των Εθνών.
Για να αντιληφθούμε τη λογική της επαναπροσέγγισης πρέπει να ανατρέξουμε στο πολιτικό και διεθνές πλαίσιο των αρχών του 1930: μια εποχή οικονομικών κρίσεων, πολιτικής αστάθειας και αναθεωρητικών κινήσεων στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια (Ιταλία, Βουλγαρία).
Το ενδιαφέρον επίσης είναι ότι για πολλούς Δυτικούς παρατηρητές η αναθέρμανση των ελληνοτουρκικών σχέσεων έδειχνε ότι «λύσεις» όπως αυτή της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μπορούσαν να αποδώσουν καρπούς. Τη δεκαετία του 1930 φασίστες και ναζί επικαλέστηκαν συστηματικά το «success story» της ανταλλαγής πληθυσμών στο Αιγαίο ως υπόδειγμα «λύσης» μειονοτικών ζητημάτων.
— Πόσο επηρέασε την ιστορία της νεότερης Ελλάδας η ανταλλαγή πληθυσμών και το τεράστιο –και όχι πάντα καλοδεχούμενο– προσφυγικό κύμα από την Ανατολία; Τι αναλογίες υπάρχουν με τη σύγχρονη προσφυγική κρίση;
Θα αναφέρω το κλισέ ότι το προσφυγικό κύμα αποτέλεσε ένα μεγάλο σοκ για τον τραυματισμένο εθνικό κορμό. Οι αριθμοί το αποδεικνύουν. Είναι επίσης λίγο-πολύ γνωστό ότι οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία αντιμετώπισαν τρομερές δυσκολίες ένταξης και όχι σπάνια έπεσαν θύματα κακομεταχείρισης από κράτος και πολίτες. Οι σημερινοί πρόσφυγες στις ακτές του Αιγαίου, που σε ορισμένες περιπτώσεις ακολουθούν παράλληλες θαλάσσιες οδούς με αυτές των Μικρασιατών προσφύγων, είναι θύματα διαφορετικών συνθηκών.
Ωστόσο, εάν αντιπαραβάλλουμε εικόνες από το 1922 και από το 2015, η ομοιότητα τρομάζει. Και οι ομοιότητες γίνονται ακόμη μεγαλύτερες εάν εξετάσουμε την αντιμετώπιση που επιφυλάσσουν στους πρόσφυγες του χθες και του σήμερα ορισμένοι χώροι υποδοχής – ακόμη και χώροι με χαραγμένη στη συλλογική μνήμη την εμπειρία της προσφυγιάς.
Επιπροσθέτως, όπως το 1922 έτσι και σήμερα, συλλογικότητες και ανθρωπιστικές οργανώσεις έρχονται να βοηθήσουν και σε κάποιο βαθμό να υποκαταστήσουν την κρατική αρωγή. Πρόκειται για ιστορίες ανθρωπισμού και αλληλεγγύης που αναδεικνύουν πιο φωτεινές πτυχές μιας αντιφατικής περιόδου.
— Αν η Ιστορία διδάσκει, τι «μάθημα» θα λέγαμε ότι πήραμε ή ότι πρέπει να πάρουμε από τα γεγονότα του ’22;
Ανήκω στην κατηγορία των ιστορικών που αποφεύγουν να μιλούν με όρους «διδαγμάτων». Τα σύνθετα γεγονότα του 1922 αποτελούν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναστοχαστούμε, ως πολιτική και εθνική κοινότητα, τους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τα «εθνικά ζητήματα», κατασκευάζουμε φίλους και εχθρούς, διαχειριζόμαστε εθνικά τραύματα και αντιμετωπίζουμε πρόσφυγες και μειονοτικούς πληθυσμούς.
Αναλυτικές πληροφορίες για το Συνέδριο «The Global 1922» εδώ.
Στις 3/8 στην Υδρούσσα (πλατεία Αγίου Χαραλάμπους), στο πλαίσιο του Συνεδρίου και του Φεστιβάλ Τεχνών Σάμου, θα πραγματοποιηθεί δημόσια ομιλία με τίτλο «Το 1922 και οι προεκτάσεις του». Συμμετέχουν οι Γιώργος Γιαννακόπουλος (City University of London/King’s College), Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), Νίκος Σιγάλας (EHESS Παρίσι), Ποθητή Χατζαρούλα (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Γιώργος Μπιθυμήτρης (ΕΚΚΕ) και Αθηνά Σκουλαρίκη (Πανεπιστήμιο Κρήτης). Ώρα έναρξης 20:00. Στα αξιοθέατα και η έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Παλιές φωτογραφίες κατοίκων Μικρασιατών προσφύγων» στα Κονταίικα που θα διαρκέσει έως τις 20/9 (www.samosartsfestival.gr)
