Λωζάνη, 1923. H Ελλάδα και η Τουρκία υπογράφουν συνθήκη ανταλλαγής πληθυσμών. Περισσότερο από ένα εκατομμύριο ορθόδοξοι χριστιανοί από την Ανατολία ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, ενώ 300.000 μουσουλμάνοι της Ελλάδας μετακινήθηκαν προς την Τουρκία. Τι άλλαξε έκτοτε και πόσο επηρέασε τις δύο γειτονικές χώρες αυτό το γεγονός;
Η Εμινέ Γεσίμ Μπεντλέκ στο βιβλίο της «Η ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 - Τραύμα και φαντασιακές κοινότητες σε Ελλάδα και Τουρκία» (εκδόσεις Gutenberg, επιστημονική επιμέλεια: Σπύρος Πλουμίδης) αναζητά μέσα από το πρίσμα της λογοτεχνίας το κοινό οθωμανικό παρελθόν Ελλήνων και Τούρκων της Μικράς Ασίας.
Βασισμένη σε τρία λογοτεχνικά έργα, τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου, τα «Πουλιά χωρίς φτερά» του Λουί ντε Μπερνιέρ και το «Μια προίκα αμανάτι: Οι άνθρωποι της ανταλλαγής» του Κεμάλ Γιαλτσίν, προσπαθεί να αναδείξει το γεγονός ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Ανατολίας δεν διαπνέονταν από εθνικιστικά αισθήματα, διότι η κουλτούρα και οι παραδόσεις τους ήταν σχεδόν ίδιες με εκείνες των μουσουλμάνων Τούρκων της Ανατολίας, με τους οποίους συμβίωναν επί αιώνες.
Η επέτειος της ανταλλαγής των πληθυσμών το 2023 σημαίνει πολλά για τις προσφυγικές οικογένειες των δύο χωρών, που ξέρουν τι είναι να είσαι πρόσφυγας σε μια ξένη χώρα, την έννοια της πατρίδας και γνωρίζουν το βάρος της λαχτάρας για το παρελθόν.
Όπως επισημαίνει στη συζήτησή μας: «Στόχος μου είναι το βιβλίο να συμβάλει στη συμφιλίωση Ελλήνων και Τούρκων, δύο γειτονικών λαών του Αιγαίου που συγκρούστηκαν κατά το πρώτο τέταρτο του εικοστού αιώνα»· και να μπορέσει το αναγνωστικό κοινό να κατανοήσει τις παγίδες που κρύβει ο ακραίος εθνικισμός.
Πράγματι, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη βιωμένη ιστορία έναντι της καταγεγραμμένης και αποπειράται να αποδομήσει την άποψη ότι η ανταλλαγή των πληθυσμών όχι μόνο δεν αποτέλεσε επαναπατρισμό αλλά ήταν και μια μορφή εξορίας.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για το παρελθόν και το μέλλον των Ελλήνων και των Τούρκων, τη λογοτεχνία, την ιστορική μνήμη, τη Μικρασιατική Καταστροφή αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Πιστεύετε ότι με αυτή την αφορμή θα υπάρξουν εξελίξεις στις δύο χώρες;
Δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε πολύ σίγουροι γι’ αυτό, καθώς η πολιτική τροφοδοτείται συνεχώς από τις συγκρούσεις. Η επιβίωση των εθνικών κρατών εξαρτάται από τις πολιτικές συγκρούσεις. Η κοινή ιστορία και ο πολιτισμός Ελλήνων και Τούρκων μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση της ειρήνης καθώς και στην κατανόηση τους ενός από τον άλλον.
Ωστόσο η δυστυχία και η απώλεια που έχουν προκαλέσει ο ελληνοτουρκικός πόλεμος και η Συνθήκη της Λωζάνης είναι δύσκολο να ξεπεραστούν. Μιλάμε μόλις για έναν αιώνα πριν, άρα είναι ακόμα πολύ νωπή στη συλλογική μνήμη, ενώ την ίδια στιγμή τα μαθήματα της Ιστορίας στα σχολεία και στα πανεπιστήμια τρέφονται από τον εθνικισμό.
Επιπλέον, η αρνητική εικόνα του άλλου φαίνεται ευρέως στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Τα νεαρά μυαλά γαλουχούνται με εθνικιστικό τρόπο. Έτσι, και τα δύο έθνη εξακολουθούν να είναι πολύ ευαίσθητα όσον αφορά το πρόσφατο παρελθόν τους. Ξέρετε, για όσους δεν έχουν γνωρίσει πραγματικά Τούρκο ή Έλληνα, ο άλλος είναι μέλος ενός έθνους που πρέπει να μισούν. Επίσης, γνωρίζουν τον άλλον μόνο μέσω των ιστορικών βιβλίων και όχι μέσω των προσωπικών εμπειριών.
Η επέτειος της ανταλλαγής των πληθυσμών το 2023 σημαίνει πολλά για τις προσφυγικές οικογένειες των δύο χωρών, που ξέρουν τι είναι να είσαι πρόσφυγας σε μια ξένη χώρα, την έννοια της πατρίδας και γνωρίζουν το βάρος της λαχτάρας για το παρελθόν.
Έτσι η επέτειος τούς θυμίζει τις αγωνίες και τις δυσκολίες της ανταλλαγής πληθυσμών. Ίσως περισσότεροι άνθρωποι θα θελήσουν να επισκεφτούν την πατρίδα των προγόνων τους το 2023 για να θυμηθούν το παρελθόν για το οποίο έχουν ακούσει να μιλάνε οι παππούδες τους. Ωστόσο, για τους απλούς ανθρώπους και στις δύο χώρες η Συνθήκη της Λωζάνης έχει διαφορετικές έννοιες και σημασίες.
Για την Τουρκία ήταν μια νίκη γιατί σηματοδότησε τη γέννηση της τουρκικής Δημοκρατίας. Για τους Έλληνες ήταν μια ήττα που έβαλε ταφόπλακα στη Μεγάλη Ιδέα. Γι’ αυτόν τον λόγο η 100ή επέτειος έχει διαφορετική σημασία στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Για τους απλούς Έλληνες και Τούρκους η Συνθήκη της Λωζάνης θα είναι ένα πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες που την επόμενη μέρα θα ξεχαστεί γιατί πολύ απλά δεν έχουν την εμπειρία της εξορίας. Δεν αναγκάστηκαν να πάρουν μαζί τους ένα σακουλάκι χώμα ή ένα μπουκάλι νερό από την πατρίδα.
Επομένως, η επέτειος δεν θα προκαλέσει τα ίδια συναισθήματα σε έναν Έλληνα και σε έναν Τούρκο. Πιστεύω πάντως ότι τα εγγόνια των προσφύγων μπορούν να παίξουν τον ρόλο του ειρηνοποιού, καθώς γνωρίζουν πολύ καλά και τις δύο πλευρές. Επιπρόσθετα, δεν έχουν αρνητικές εικόνες για τον άλλο, μόνο καλές αναμνήσεις από την πατρίδα τους.
— Ακούγονται, όμως, οι φωνές τους;
Όχι, γιατί τα λαϊκιστικά ΜΜΕ και οι πολιτικοί βρίσκονται πάντα στη σκηνή, τσακώνονται και απειλούν. Εάν οι πολιτικοί μπορούν να διατηρήσουν την ειρήνη, θα είναι ευκολότερο για όλους να τα πάμε καλά και να εκτιμήσουμε την κοινή πολιτιστική κληρονομιά που μοιραζόμαστε από αμνημονεύτων χρόνων. Πολεμούσαμε πριν από έναν αιώνα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσουμε να είμαστε εχθροί.
Οι γειτονικές χώρες πάντα έχουν συγκρούσεις. Το να μοιράζεσαι την ίδια γεωγραφία, ιστορία και πολιτισμό δεν σημαίνει ότι μπορείς να λύσεις πάντα τα εκάστοτε προβλήματα. Βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή που την ονομάζουμε ψηφιακή. Η πανδημία του Covid-19 μας έδειξε πόσο πολύ χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να σεβαστούμε τις περιοχές μας και να εργαστούμε για τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης, της κλιματικής αλλαγής, των πανδημιών και της ηλεκτρονικής εποχής.
— Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης Ελλήνων και Οθωμανών πριν από τον οριστικό εκτοπισμό;
Πριν από τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ το 1839, οι μη Μουσουλμάνοι της αυτοκρατορίας διοικούνταν από το σύστημα Millet που εφάρμοσε ο Σουλτάνος Μεχμέτ Β’ μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Οι Οθωμανοί υπήκοοι προσδιορίζονταν και κυβερνιούνταν σύμφωνα με τη θρησκεία τους.
Οι Έλληνες είχαν το προνόμιο ως Millet-i Rum ναι απαλλάσσονται από τη στρατιωτική θητεία πληρώνοντας φόρο. Ωστόσο, με τη Χάρτα του Τανζιμάτ οι μη μουσουλμάνοι έγιναν πολίτες και το βαρύ φορτίο της θητείας στον στρατό έπεσε και στους ώμους τους. Οι πλούσιοι Έλληνες πλήρωναν υψηλό φόρο και αρνούνταν να υπηρετήσουν στον στρατό, αλλά οι φτωχοί πολέμησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως Οθωμανοί στρατιώτες μαζί με τους Μουσουλμάνους.
Οι μη μουσουλμάνοι της αυτοκρατορίας ήταν σχετικά καλύτερα σε σύγκριση με τους μουσουλμάνους, καθώς δεν υπηρετούσαν στον στρατό και δεν σπαταλούσαν τη ζωή τους στα πεδία των μαχών. Ήταν γενικά καλοί στο εμπόριο, ενώ οι μουσουλμάνοι ήταν απασχολημένοι με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Με την Ελληνική Επανάσταση, η Ελλάδα έγινε ανεξάρτητο εθνικό κράτος, αλλά δεν ήταν μια πλούσια χώρα. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι φτωχοί Έλληνες έβλεπαν περισσότερες ευκαιρίες, γι’ αυτό προτίμησαν να μεταναστεύσουν στην Ανατολία ως εργάτες αγροκτημάτων στην ακτή του Αιγαίου.
Η ζωή τόσο των Οθωμανών Ελλήνων όσο και των Μουσουλμάνων Τούρκων καταστράφηκε από τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922). Ο τελευταίος σήμανε το τέλος της κοινής συνύπαρξης και δίχασε Έλληνες και Τούρκους ως προς τη θρησκευτική τους πίστη και όχι την εθνική καταγωγή.
— Τι άφησε πίσω της η Συνθήκη της Λωζάνης του 1923;
Εκατομμύρια τραυματισμένους ανθρώπους. Δεν ήταν επαναπατρισμός, όπως πλασαρίστηκε, αλλά μια μορφή εξορίας. Ο εξόριστος, βέβαια, έχει πιθανότητα να επιστρέψει, στην περίπτωση των θυμάτων της Συνθήκης της Λωζάνης όμως δεν επετράπη η επιστροφή. Μέχρι τη δεκαετία του 1970 δεν τους επιτρεπόταν καν να επισκεφθούν την πατρίδα τους. Αυτό δείχνει ότι οι αρχιτέκτονες της συνθήκης γνώριζαν πολύ καλά ότι αυτή η υποχρεωτική μετανάστευση δεν ήταν επαναπατρισμός.
Έχω λάβει πολλά mails από εγγόνια των προσφύγων που μου έγραφαν ότι διάβασαν το βιβλίο μου με δακρυσμένα μάτια, καθώς διέκριναν την αγωνία των προγόνων τους που έφυγαν από τη ζωή έχοντας ένα σακουλάκι χώμα από την πατρίδα τους κάτω από το μαξιλάρι τους.
Οι πρόσφυγες δεν ένιωσαν ποτέ σαν στο σπίτι τους στην Ελλάδα γιατί δεν θεωρούνταν Έλληνες από τους ντόπιους. Άλλωστε, δεν είχαν κοινό παρελθόν. Το μέλλον διαμορφώνεται μέσα από τις αναμνήσεις του παρελθόντος. Για να διαμορφώσουμε το μέλλον μας και στις δύο πλευρές του Αιγαίου πρέπει να αναζητήσουμε το κοινό μας παρελθόν και να πάρουμε τα μαθήματα που πρέπει. Μόνο έτσι θα έχουμε ένα ευοίωνο μέλλον.
— Πόσο σας βοήθησε η λογοτεχνία στη συγγραφή του βιβλίου σας;
Η λογοτεχνία είναι ο πυρήνας του βιβλίου μου γιατί τα βιβλία Ιστορίας, οι νόμοι και οι συμβάσεις δεν περιλαμβάνουν τα συναισθήματα των προσφύγων. Δεν μπορούμε να εστιάσουμε στο τραύμα που η ανταλλαγή πληθυσμών άφησε στους ανθρώπους διαβάζοντας μόνο την επίσημη ιστορία.
Η καταγεγραμμένη Ιστορία είναι ψυχρή, γραφειοκρατική, ρεαλιστική και μερικές φορές απάνθρωπη. Οι νόμοι και οι συμβάσεις απλώς προσπαθούν να βρουν άμεσες λύσεις για τα τρέχοντα προβλήματα. Οι πολιτικές αποφάσεις δεν μπορούν να επικεντρωθούν στη ζωή κάθε ανθρώπου ξεχωριστά.
Από την άλλη, η λογοτεχνία εστιάζει ακριβώς σε αυτό. Έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για την ψυχολογία των θυμάτων των πολιτικών αποφάσεων, επειδή η λογοτεχνία καλύπτει το κενό μεταξύ της επίσημης ιστορίας και των ανθρώπινων συναισθημάτων.
Τα βιβλία Ιστορίας είναι γεμάτα με τον ηρωισμό των βασιλιάδων και των πολιτικών καθώς, με συμβάσεις και νόμους. Είναι, όμως, βαρετά γιατί δεν ασχολούνται σχεδόν καθόλου με συναισθήματα, μόνο με τον πατριωτισμό.
Δεν αμφισβητώ ότι και η λογοτεχνία τροφοδοτεί τα πατριωτικά μας αισθήματα, αλλά αφηγείται τη ζωή των ανθρώπων. Διαβάζοντας για την πορεία ενός συνηθισμένου ανθρώπου, μπορείς να αυξήσεις την ενσυναίσθησή σου και να κατανοήσεις τις δυσκολίες των πολέμων και των συγκρούσεων.
Ξέρετε, πριν κάνω την έρευνά μου για την ανταλλαγή πληθυσμών, δεν είχα ιδέα πόσο υποφέρουν οι άνθρωποι από τις συνέπειες του πολέμου. Η Συνθήκη της Λωζάνης είναι απλώς ένα συμβάν στα βιβλία της Ιστορίας. Δεν αναλύθηκε βαθιά στην Τουρκία, καθώς θεωρήθηκε ότι ήταν νίκη επί της Ελλάδας.
Η επίσημη εκδοχή της Ιστορίας προβάλλει την οπτική των κυρίαρχων των εκάστοτε περιόδων. Η κατάκτηση ενός κομματιού γης από έναν ισχυρό βασιλιά ή έναν Σουλτάνο είναι μια θρυλική πράξη, σύμφωνα με τα βιβλία της Ιστορίας. Ωστόσο, η έρευνά μου έχει επικεντρωθεί στους απλούς ανθρώπους, των οποίων οι ζωές, οι οικογένειες και οι περιουσίες καταστράφηκαν.
Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι η πραγματική εικόνα είναι τόσο διαφορετική που δεν μπορούμε να τη φανταστούμε καν. Η ανάγνωση κάποιων σελίδων για τη Συνθήκη της Λωζάνης δεν είναι αρκετή για να κατανοήσουμε τις συνέπειές της. Η λογοτεχνία μού έδωσε τη δυνατότητα να δω πίσω από τις γραμμές. Γι’ αυτόν τον λόγο το βιβλίο μου δεν είναι μόνο Ιστορία, είναι και ιστορικό μυθιστόρημα και αφήγηση και ντοκιμαντέρ, αλλά και βιογραφία.
— Τι σας έδωσε να καταλάβετε η λογοτεχνία;
Η λογοτεχνία με βοήθησε να καταλάβω πολλά για τη Συνθήκη της Λωζάνης. Χωρίς αυτά τα λογοτεχνικά βιβλία, τα μυθιστορήματα και τις βιογραφίες δεν θα μπορoύσα να κατανοήσω την ανθρώπινη διάσταση της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών. Ίσως η λέξη «μετανάστευση» να μην αποκτούσε ποτέ τόσο ισχυρή σημασία για μένα.
Μετά την ολοκλήρωση του διδακτορικού μου το 2013 ήμουν πολύ θλιμμένη εξαιτίας της έρευνας που έκανα. Δεν ήταν εύκολο να διαβάζω για την τραγωδία των πολέμων, των μεταναστεύσεων, του θανάτου και της απώλειας. Ένιωσα τόσο απελπισμένη, έχασα την πίστη μου στη ζωή. Είμαι βέβαιη ότι για κανέναν δεν είμαι εύκολο να ασχολείται με τη λογοτεχνία του πολέμου. Διαβάζω όλες αυτές τις αυτοβιογραφικές αφηγήσεις και καταλαβαίνω τα βάσανα του κόσμου.
— Ποια είναι η κοινή κληρονομιά που ενώνει Έλληνες και Τούρκους;
Αυτή είναι η πιο δύσκολη ερώτηση. Οι γείτονες μοιράζονται τα πάντα, γη, φαγητό, πολιτισμό, συναισθήματα, τεχνολογίες, ήρωες και ηρωίδες, ακόμα και τα ρήγματα που προκαλούν καταστροφικούς σεισμούς. Μοιραζόμαστε σχεδόν τα πάντα. Μια επίσκεψη στα τουρκικά ή στα ελληνικά μουσεία μπορεί να μας δείξει πόσα κοινά έχουμε και πόσο πολύ μοιάζουμε μεταξύ μας.
— Γράφετε ότι στόχος του βιβλίου σας είναι να συμβάλει στη συμφιλίωση Ελλήνων και Τούρκων. Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό;
Το βιβλίο μου στόχο έχει να χτίσει γέφυρες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Ωστόσο, δεν είναι μπεστ-σέλερ και διαβάζεται από τους ερευνητές της Συνθήκης της Λωζάνης καθώς και από τα εγγόνια των προσφύγων, που γνωρίζουν την κοινή πολιτιστική κληρονομιά και των δύο εθνών. Ελπίζω, μετά την ελληνική μετάφραση, να βγει και η τουρκική.
Δυστυχώς, οι άνθρωποι διαβάζουν λιγότερο στην ψηφιακή εποχή. Και αυτοί που διαβάζουν ξέρουν πόσο μοιάζουμε μεταξύ μας. Δεν έχουν αρνητική εικόνα για τον «άλλο» και γνωρίζουν ότι η πολιτική δεν αντικατοπτρίζει πάντα την πραγματικότητα.
Είχα σκοπό να προβάλω το θέμα από μια πολύ διαφορετική οπτική. Το βιβλίο μου δεν περιλαμβάνει μόνο την επίσημη ιστορία αλλά και αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων για τους πρόσφυγες, μαρτυρίες, στοιχεία κοινωνιολογίας, ανθρωπολογίας, Ιστορίας και διεθνών σχέσεων. Εύκολα μπορεί κάποιος να βρει κάτι ενδιαφέρον να διαβάσει και να εμπλουτίσει τις απόψεις του για την ανταλλαγή πληθυσμών.
Το οικογενειακό μου υπόβαθρο δεν έχει καμία σχέση με την ανταλλαγή πληθυσμών. Κατάγομαι από τη Σανλιούρφα. Γενικά στην Τουρκία η ανταλλαγή πληθυσμών ενδιαφέρει τα εγγόνια των προσφύγων. Οι άνθρωποι είναι περίεργοι να μάθουν για την οικογενειακή τους καταγωγή και αυτό είναι κατανοητό. Με ρωτούν πάντοτε αν κατάγομαι από την Ελλάδα. Ο καθένας μπορεί να καταπιαστεί με οποιοδήποτε θέμα, ανεξάρτητα από την καταγωγή του.
Χάρη σε αυτό το βιβλίο έμαθα πάρα πολλά και ακόμα περισσότερα για την εθνοτική ποικιλομορφία της Ελλάδας και της Τουρκίας. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο με ωφέλησε η έρευνά μου ως ακαδημαϊκό και ξεναγό. Επίσης, διαβάζω και γράφω για την ιστορία των Αρμενίων, των Εβραίων και των Κούρδων στην Τουρκία.
Η εθνοτική και θρησκευτική ποικιλομορφία της Τουρκίας πάντα με ενδιέφερε. Όταν μαθαίνει κάποιος για τη χώρα και τον πολιτισμό σας, καταλαβαίνει περισσότερα για την παγκόσμια ιστορία και τον τρόπο που οι πολιτισμοί συνδέονται μεταξύ τους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
— Όταν ακούτε τη λέξη «Ελλάδα», ποιες σκέψεις σάς έρχονται στο μυαλό;
Όταν ήμουν μαθήτρια στο Λύκειο, οι Έλληνες ήταν ο εθνικός μας εχθρός. Φυσικά, δεν ήμουν φανατική. Γενικά, δεν έχω συναισθήματα μίσους ή αγάπης για κανένα έθνος. Ούτε η οικογένειά μου είχε εθνικιστική νοοτροπία.
Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών μου, ο Κενυάτης καθηγητής μου Μοχάμεντ Μπακάρι και η Αμερικανίδα επιβλέπουσα δρ. Κλερ Μπράνταμπουρ με δίδαξαν πόσο βλαβερές είναι οι ιδεολογίες. Φυσικά, η συγγραφή αυτού του βιβλίου με βοήθησε πολύ να κατανοήσω την Ιστορία και την πολιτική. Τώρα οι Έλληνες είναι φίλοι μας και μαζί τους μοιραζόμαστε ένα κοινό παρελθόν.
Όταν επισκέπτομαι τα ερείπια του Χαρράν, καταλαβαίνω πόσο πολύ συνέβαλαν οι Έλληνες στην άνθηση της επιστήμης εκεί. Όταν επισκέπτομαι το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σανλιούρφα, παρατηρώ πόσο παλιά είναι η ελληνική και ρωμαϊκή κληρονομιά της πατρίδας μου. Τα αρχαία ρωμαϊκά και ελληνικά ψηφιδωτά των πολεμιστών του Αμαζονίου που εκτίθενται στο Μουσείο Μωσαϊκού Haleplibahçe είναι εκπληκτικά. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να αγνοήσουμε όλα αυτά τα κοινά ιστορικά τεχνουργήματα και γεγονότα που ενώνουν τις δύο πλευρές του Αιγαίου;
— Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο βλέπει αναλογίες με τα μεταναστευτικά κύματα της εποχής μας. Αυτή θα είναι πάντα η μοίρα των λαών;
Η μετανάστευση είναι η μοίρα όλων των ζωντανών όντων. Θυμηθείτε τον Αδάμ και την Εύα που θεωρούνται ο πατέρας και η μητέρα της ανθρωπότητας και μετανάστευσαν από τον Ουρανό στη Γη.
Σύμφωνα με τις σημιτικές θρησκείες, όλα ξεκίνησαν με μια μετανάστευση. Για εκατομμύρια χρόνια, από την παλαιολιθική εποχή έως την Αγροτική Επανάσταση, οι άνθρωποι μετανάστευαν για να βρουν τροφή και καταφύγιο ή για να ξεφύγουν από τον εχθρό ή το βαρύ κλίμα. Έτσι, η μετανάστευση είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη ιστορία. Ακόμη και οι σπόροι των φυτών μεταναστεύουν από τη μια ήπειρο στην άλλη μέσω των ανθρώπων ή μέσω των ανέμων και των καταιγίδων.
Οι υποχρεωτικές μεταναστεύσεις είναι οι πιο δύσκολες καθώς δεν τις επέλεξαν οι άνθρωποι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν. Ειδικά για τα θύματα των πολέμων και των συγκρούσεων η μετανάστευση είναι μια τραυματική εμπειρία, καθώς δεν έχουν πάντα την τύχη να γίνουν δεκτά από τη χώρα ή τις χώρες υποδοχής.
Πάρτε για παράδειγμα τον λαό της Παλαιστίνης ‒ πολλές γενιές του μεγαλώνουν στην εξορία. Κάποιοι ζουν σε γειτονικές χώρες και δεν ξέρουν πότε θα επιστρέψουν. Δεν ξέρουν καν την πατρίδα τους, δεν την έχουν δει ποτέ. Ή τους Σύριους, που είναι θύματα ενός εμφυλίου που ξεκίνησε το 2011. Έχει περάσει μια δεκαετία ήδη και είναι ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι Σύριοι έχουν υψηλά ποσοστά στις γεννήσεις και μια νέα γενιά έχει δημιουργηθεί στην Ούρφα και στην Τουρκία. Έγιναν Τούρκοι πολίτες και έτσι αναδύεται μια νέα ταυτότητα, η συριοτουρκική. Αυτό είναι ένα αναπόδραστο κομμάτι της μετανάστευσης.
Η αποικιοκρατία είναι το καλύτερο παράδειγμα για να καταλάβει κάποιος πώς δημιουργούνται πολλαπλές ταυτότητες. Χιλιάδες Σύριες παντρεύτηκαν Τούρκους, Κούρδους και Άραβες εδώ στην Τουρκία. Όταν οι άνθρωποι παραπονιούνται για τους Σύριους τους λέω ότι πλούσιοι Σύριοι με υψηλή μόρφωση έχουν μεταναστεύσει στην Ευρώπη και στην Αμερική. Σύριοι με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και λιγότερη περιουσία περπάτησαν μέχρι τα σύνορα και μπήκαν στην Τουρκία.
Αυτή είναι μια πολύ φυσιολογική περίπτωση που μπορεί να δει κανείς να συμβαίνει σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Θυμηθείτε τους φτωχούς Αφγανούς που έπεσαν από τα αμερικανικά αεροπλάνα για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τον πόλεμο. Κανείς δεν θέλει να πεθάνει, όλοι θέλουν να επιβιώσουν.
Αυτός είναι ο λόγος που υπομένουμε όλες τις κακουχίες της μετανάστευσης. Η κλιματική αλλαγή και η φτώχεια αναγκάζουν τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος επιβίωσης. Και οι θρησκευτικές συγκρούσεις αναγκάζουν τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν. Οι γείτονες πάντα τσακώνονται διότι υπάρχει διαρκώς κάτι που δεν μπορούν να μοιραστούν. Θα μεταναστεύουμε πάντα, εκουσίως και ακουσίως.
— Μπορεί να φτιαχτεί μια αντικειμενική ιστορική μνήμη χωρίς συναισθήματα και μύθους;
Δεν είναι εύκολο, αλλά δεν είναι και ακατόρθωτο. Και τα δύο έθνη πρέπει να έρθουν πιο κοντά με ειλικρινείς προθέσεις και να ξαναγράψουν τα βιβλία της Ιστορίας χωρίς μύθους και θρύλους. Μπορούμε να διδάξουμε την επόμενη γενιά μας ότι μπορεί να είχαμε μια σύγκρουση στο παρελθόν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να είμαστε φίλοι. Είμαστε γείτονες και οι γείτονες μπορούν να πολεμούν αλλά και να ζουν ειρηνικά. Πρέπει να τους μάθουμε πόσο πολύ μοιάζουμε μεταξύ μας και πως ζήσαμε μαζί για αιώνες. Πιστεύω ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν να πετύχουν τα πάντα όταν βάλουν έναν στόχο και επικεντρωθούν σε αυτό.
Για έναν αιώνα προτιμούσαμε να παραμένουμε στις αρνητικές πτυχές των σχέσεών μας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος συγκρατεί τα αρνητικά περισσότερο παρά τα καλά. Για τον λόγο αυτό δεν μπορούμε να ξεχάσουμε εύκολα τα άσχημα περιστατικά. Προσπαθούμε να επιβιώσουμε σε κάθε συνθήκη, αντλώντας διδάγματα από τις εμπειρίες μας. Είχαμε καλές και κακές μέρες. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε για πάντα εχθροί. Πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία καθώς και τον δημόσιο λόγο μας, Έλληνες και Τούρκοι.
— Ποια είναι η γνώμη σας για τον Ταγίπ Ερντογάν;
Οι άνθρωποι με γνώση της παγκόσμιας ιστορίας και οι ηγέτες του κόσμου δεν εκπλήσσονται με την τρέχουσα πολιτική κατάσταση εδώ στην Τουρκία ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του πλανήτη. Οι διανοούμενοι γενικά δεν σοκάρονται με αυτό που αντιμετωπίζουν επειδή γνωρίζουν ήδη την ανθρώπινη ψυχολογία και συμπεριφορά. Ξέρουν τι θα ακολουθήσει.
Η ανθρώπινη κατάσταση παραμένει ίδια, είτε στην παλαιολιθική είτε στην ψηφιακή εποχή. Οι κοινωνίες διοικούνται από τις μάζες και εμείς, είτε το θέλουμε είτε όχι, μοιραζόμαστε την ίδια πίστη, καθώς η άγνοια εξαπλώνεται πιο γρήγορα από τη λογική.
— Τι σημαίνει για εσάς η λέξη «πατρίδα»;
Η πατρίδα φυλάσσεται καλά στη μνήμη μας. Όταν θα χάσεις τη μνήμη σου, θα απολέσεις και την πατρίδα σου. Πατρίδα είναι εκεί όπου γεννήθηκες και μεγάλωσες, εκεί όπου γελάς και κλαις, όπου δουλεύεις και ξεκουράζεσαι. Ό,τι κρατάς ζωντανό στο μυαλό σου είναι η πατρίδα. Κι όσο θυμάσαι την πατρίδα σου, πατρίδα θα έχεις.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Για μένα το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή είναι το διάβασμα, η μάθηση και η αυτογνωσία. Το να γνωρίζεις τον εαυτό σου δείχνει ότι έχεις το κλειδί για να γίνεις καλύτερος άνθρωπος. Η ζωή είναι ένα μακρύ ταξίδι με αγωνίες, τύψεις, απώλειες και δυστυχία. Εμπεριέχει μια τραγική αβεβαιότητά όταν την ίδια στιγμή το ανθρώπινο μυαλό αναζητά τη βεβαιότητα.
Επίσης, ο εγκέφαλός μας κινείται μεταξύ του παρελθόντος και ενός μέλλοντος που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Αυτό που έχουμε είναι το τώρα και πρέπει να μάθουμε πώς να ζούμε μια αξιοπρεπή ζωή με αυτά που έχουμε και όχι με αυτά που δεν έχουμε. Ξέρετε, μόλις φτάσουμε στο επίπεδο της αυτογνωσίας, πολλά πράγματα χάνουν τη σημασία τους. Συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στον εαυτό μας και την οικογένειά μας.
Δυστυχώς, ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν είναι ο καταλληλότερος για τον άνθρωπο. Οι πολλές ώρες εργασίας και οι χιλιάδες δουλειές που πρέπει να ολοκληρώσουμε σε μια μέρα μάς ξενερώνουν. Ζούμε καθημερινά σαν να είμαστε ρομπότ. Όταν δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε σωστά τις καθημερινές υποχρεώσεις, νιώθουμε κατάθλιψη και άγχος. Αισθανόμαστε ότι είμαστε ανεπαρκείς και καταλήγουμε να παίρνουμε αντικαταθλιπτικά χάπια. Ζούμε σε μια ψηφιακή εποχή, τα ξέρουμε όλα, αλλά τελικά αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι ο εαυτός μας. Είμαστε αποξενωμένοι και αυτός είναι ο λόγος της δυστυχίας. Αυτή είναι η τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου.
Όταν συνειδητοποίησα ότι δεν είχα κανέναν έλεγχο της ζωής μου όσο ήμουν στον ακαδημαϊκό χώρο και δεν ήμουν πλέον χαρούμενη σε αυτό το σύστημα, αποφάσισα να παραιτηθώ και να επικεντρωθώ στον εαυτό μου και την οικογένειά μου περισσότερο από ποτέ. Ήθελα να διαβάσω περισσότερο, να γράψω αυτό που πραγματικά ήθελα, να αμφισβητήσω τον εαυτό μου και να πορευτώ διαθέτοντας περισσότερο χρόνο και ενέργεια στη ζωή μου. Το να κατέχω μια θέση σε ένα πανεπιστήμιο με υψηλό μισθό δεν με έκανε πια ευτυχισμένη.
Είχα όλα όσα ήθελε κανείς να έχει, αλλά κάτι μου έλειπε. Είχα χαθεί σε ένα δαιδαλώδες πρόγραμμα. Αναρωτιόμουν πού ήμουν. Είπα ότι πρέπει να βρω τον εαυτό μου και να συμφιλιωθώ μαζί του. Σκέφτηκα ότι είχε έρθει η στιγμή να ασχοληθώ περισσότερο την οικογένειά μου και να προσανατολιστώ προς ένα καλύτερο μέλλον.
Δεν ήταν μια εύκολη απόφαση φυσικά, αλλά την πήρα. Ήμουν τυχερή, καθώς μπόρεσα να εργαστώ ως επαγγελματίας ξεναγός. Μπορώ ακόμα να υπηρετήσω τη χώρα και τον λαό μου, όχι σε εσωτερικούς χώρους αλλά σε εξωτερικούς, ανάμεσα στα ερείπια των αρχαίων πόλεων. Ναι, έχοντας ακαδημαϊκό υπόβαθρο, μπορώ ακόμα να διαφημίζω τη χώρα μου, αλλά με περισσότερη αυτοπεποίθηση και χαρά.
