Με τη συμμετοχή του Σπύρου Γιανναρά
Φωτογράφος, video artist και πρωτοπόρος σκηνοθέτης, ο Αλγερινός γαλλόφωνος Ταρίκ Τεγκιά, αφού έκανε το 2006 πρεμιέρα με την ταινία του «Προτιμώ τη Ρώμη από εσένα» στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, επέλεξε την πόλη ως βάση και σταθερή κατοικία του. Στις ταινίες του, οι οποίες ισορροπούν μεταξύ μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, η κάμερα καταγράφει με αδιάσειστο και ωμό τρόπο τη σύγχρονη σκληρή πραγματικότητα της πατρίδας του. Μετά το αφιέρωμα με το οποίο τον τίμησε το Centre Pompidou στο Παρίσι τον Μάρτιο του 2015, η Ταινιοθήκη της Ελλάδoς παρουσιάζει, στo πλαίσιo του προγράμματος «Εικόνες της κρίσης», τις ταινίες του «Τα Τείχη», «Προτιμώ τη Ρώμη από εσένα» και το «Επανάσταση Ζεντζ» που μέρος της έχει γυριστεί, εκτός από διάφορες αραβικές χώρες, και στην Ελλάδα.
Γιατί επέλεξες ως βάση σου τη Θεσσαλονίκη; Θυμίζει την Αλγερία; Συναισθηματικά ταυτίζεις την πόλη με την πατρίδα σου;
Καταρχάς, ως γαλλόφωνος Αλγερινός σκηνοθέτης ήθελα να ξεφύγω από το δίλημμα Γαλλία-Αλγερία. Οπότε, έχει πολιτική σημασία η επιλογή μου. Το Αλγέρι βρέχεται από τη Μεσόγειο, όπως και η Θεσσαλονίκη, κι αυτό κάτι σημαίνει για μένα. Ένας άλλος λόγος είναι ότι ο Κώστας Γαβράς γύρισε το «Ζ» στην Αλγερία αντί στη Θεσσαλονίκη, όπου έγιναν τα πραγματικά γεγονότα. Θέλησα να του ανταποδώσω αυτή την ευγενική χειρονομία με τον δικό μου τρόπο, γυρίζοντας μια ταινία στη Θεσσαλονίκη. Την πρώτη φορά που ήρθα εδώ ήταν στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου το 2006, όπου και συνάντησα πολλούς φοιτητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Μου έκανε εντύπωση πόσο πολιτικοποιημένοι ήταν, κάτι που δεν ισχύει πια καθόλου για τους φοιτητές στο Παρίσι. Οι Έλληνες φοιτητές ενδιαφέρονται να μάθουν για την κατάστασή τους. Και μπορεί αυτό να το δημιουργούν οι συνθήκες, αλλά είναι πολύ σημαντικό για μένα. Γι' αυτό αποφάσισα να τους συμπεριλάβω στην τελευταία μου ταινία που γύρισα εν μέρει στην Ελλάδα.
Αν υπάρχουν κάποιες χώρες που πλησιάζουν τον αραβικό κόσμο, αυτές είναι του ευρωπαϊκού Νότου, που είναι συγχρόνως χώρες της Μεσογείου. Ό,τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στον αραβικό κόσμο, το βλέπουμε ως αντανάκλαση στην Ελλάδα.
Η Αλγερία, όπως παρουσιάζεται στα φιλμ σου, θυμίζει έντονα την Ελλάδα της δεκαετίας του '70: φτώχεια, ανεργία, κακότεχνες πολυκατοικίες. Τι κρύβεται πίσω από αυτά; Η διαφθορά, η ανέχεια, η καταπίεση, οι θρησκευτικές προκαταλήψεις;
Με ενδιαφέρει πολύ αυτό που λέτε, ότι η Αλγερία θυμίζει την Ελλάδα του '70, και μάλιστα σε ό,τι έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική. Χωρίς να βρίσκω ιδιαίτερα μεγάλες συγγένειες μεταξύ των δύο λαών, όσο και να θέλουν να συνδέουν τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα με το Όσλο, αυτές βρίσκονται πιο κοντά στη Βηρυτό. Τα αίτια της κατάστασης είναι ένας συνδυασμός όλων όσα αναφέρετε, που είναι και τα προβλήματα μιας αναπτυσσόμενης χώρας. Φυσικά είναι η διαφθορά, αλλά πάνω απ' όλα είναι το ζήτημα της δημοκρατίας. Η Αλγερία παραμένει ένα αστυνομοκρατούμενο κράτος, του οποίου οι πολίτες δεν είναι ελεύθεροι.
Θεωρείς τις ταινίες σου μυθοπλασία ή ντοκιμαντέρ;
Γυρίστηκαν ως μυθοπλασία, αλλά αυτό για μένα δεν σημαίνει ότι είναι το αντίθετο της πραγματικότητας. Η μυθοπλασία είναι ένας τρόπος να σκάψεις στην πραγματικότητα, να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο. Μας προσφέρει τα μέσα να αντιληφθούμε την πραγματικότητα.
Τα «Τείχη» είναι όμως ντοκιμαντέρ.
Όχι εντελώς, αφού αυτά που λένε οι χαρακτήρες είναι γραμμένο σενάριο. Χρειάστηκε να κάνουμε πολλές λήψεις, ακριβώς όπως γυρίζεται μια ταινία μυθοπλασίας. Ξανά και ξανά, μέχρι να αποσπάσω ένα ρεαλιστικό παίξιμο. Είναι κατασκευή. Ιδίως τα «Τείχη» έχουν σημεία που είναι ντοκιμαντέρ και συνδυάζουν αυτοσχεδιασμό με σενάριο. Το «Προτιμώ τη Ρώμη από εσένα» είναι ολόκληρο μυθοπλασία.
Να όμως που έχει όλα τα χαρακτηριστικά του ντοκιμαντέρ, όπως ο πραγματικός χρόνος.
Αυτό που προσπαθούσα να κάνω με τον πραγματικό χρόνο ήταν να βρω έναν τρόπο να δώσω την αίσθηση των πραγμάτων, της έλλειψης, του χαμού, της πλήξης. Έτσι βλέπουμε τι υφίσταται μια ολόκληρη γενιά νέων που ζει στην αναμονή.
Αναμονή για την απόδραση από το τέλμα ή από τη χώρα;
Προφανώς από τη χώρα. Παρακολουθούμε δύο νέους να διασχίζουν μια εμπόλεμη ζώνη. Όντως η επιθυμία απόδρασης είναι έντονη στις δυο ταινίες, αλλά σε μια άλλη, το «Inland», έχω αντιστρέψει τον χάρτη και η απόδραση συντελείται όχι προς τη Δύση αλλά προς την Αφρική.
Χαρακτηρίζεις την περιοχή της ταινίας «εμπόλεμη ζώνη». Εξακολουθεί ο εμφύλιος;
Δεν θα έλεγα ότι έχει λήξει. Δέκα-δεκαπέντε χρόνια επικρατούσε μια κατάσταση εκρηκτικής βίας μεταξύ της κοινωνίας και των ισλαμιστών, ήταν αδύνατο να ζήσεις στην Αλγερία. Πέθαναν περισσότεροι από 150.000 άνθρωποι.
Παρατήρησα ότι ανάμεσα στους χαρακτήρες σου κυριαρχεί η καχυποψία. Θα περίμενα πιο στενούς δεσμούς φιλίας ανάμεσα στους άντρες.
Δεν θα επαναλάβω όσα λένε οι οριενταλιστές για τον αραβικό κόσμο. Φυσικά και η φιλία και η συντροφικότητα είναι αξίες που υπάρχουν στον αραβικό κόσμο. Η καχυποψία σε μια χώρα στην οποία υπάρχει εμφύλιος πόλεμος, όμως, είναι κάτι που δεν μπορείς να αποφύγεις. Στην Αμερική, η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους κόστισε τη ζωή 3.000 ανθρώπων, ενώ ο εμφύλιος στην Αλγερία 150.000. Οι ΗΠΑ, η μεγαλύτερη ίσως δημοκρατία του κόσμου, εφεύρε το Patriot Act, στο οποίο βλέπουμε την καχυποψία να γίνεται νόμος.
Η νεαρή γυναίκα στο «Προτιμώ τη Ρώμη από εσένα» έχει μια αυτάρκεια ασυνήθιστη για εκπρόσωπο του φύλου της στην αραβική κοινωνία.
Είναι ο πιο δυνατός χαρακτήρας της ταινίας. Καταρχάς, δεν είναι αυτή που θέλει να φύγει αλλά ο φίλος της. Εκείνη απλώς τον συνοδεύει. Σε όλες μου τις ταινίες οι πιο δυναμικοί χαρακτήρες είναι γυναίκες. Υπάρχουν αυτές οι γυναίκες και στην Αλγερία. Εξάλλου, η γυναίκα της ταινίας δεν είναι ηθοποιός, εργάζεται στην Ταινιοθήκη της Αλγερίας. Έχει βάλει πολλά στοιχεία από τη ζωή της. Υπό αυτή την έννοια οι ταινίες μου είναι ντοκιμαντέρ, αφού δεν πρόκειται για γυναίκες που επινόησα αλλά που υπάρχουν στη ζωή.
Θα έλεγα ότι οι ταινίες σας αρχειοθετούν τη σύγχρονη Αλγερία: ανέχεια, σκουπιδότοποι, εγκαταλειμμένα κτίρια, κενοί χώροι...
Ακριβώς. Είναι εκεί όπου ζούμε. Πιστεύω έτσι θα ήταν η Ελλάδα 40 χρόνια πριν. Υπάρχουν άλλοι σκηνοθέτες που κινηματογραφούν τη «λευκή» Αλγερία, με τον γαλάζιο ουρανό. Εγώ ήθελα να κινηματογραφήσω την «γκρίζα» Αλγερία, την πλάτη της πόλης. Η τάση είναι να κινηματογραφούν τον ουρανό και την προκυμαία, όπως σε μια αποικιοκρατική, ιδιαίτερα δημοφιλή ταινία με τον Ζαν Γκαμπέν, το «Pépé le Moko». Το «Προτιμώ τη Ρώμη από εσένα» αποδομεί αυτές ακριβώς τις ταινίες που προωθούν τη συγκεκριμένη εικόνα της Αλγερίας.
Δείχνεις μεγάλη ευαισθησία στον χώρο και την αρχιτεκτονική.
Ίσως αυτό να προέρχεται από τη δυνατή σχέση μου με τη φωτογραφία και συγκεκριμένα από την αμερικανική φωτογραφία, τον Ρόμπερτ Φρανκ και τον Λιούις Μπαλτζ. Πήρα και από τους δύο στοιχεία, που όμως δεν ήθελα να εκμεταλλευτώ, φωτογραφίζοντας την αλγερινή πραγματικότητα. Ήθελα να δω και να καταλάβω μέσα από αυτό τη σύγχρονη Αλγερία. Ας πούμε, με ενδιαφέρει να δω πώς διασχίζουν τα σώματα των ανθρώπων την πόλη. Πώς επηρεάζεται σωματικά η Ζίνα, καθώς διασχίζει την πόλη. Γι' αυτό είναι πολύ σημαντικός ο χώρος για μένα, γιατί είναι το πλαίσιο στο οποίο εξελίσσεται η ιστορία.
Η Αλγερία είναι μια πλούσια χώρα, πολύ πλουσιότερη από την Ελλάδα. Τα αποθέματα φυσικού αερίου είναι τεράστια, κάτι που αποτιμάται σε εκατομμύρια δολάρια. Αυτά τα χρήματα, όμως, δεν χρησιμοποιούνται προς όφελος του λαού.
Σε σχέση με την οικονομική κρίση, η Δύση βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ στον αραβικό κόσμο;
Οπωσδήποτε. Αυτό ακριβώς το θέμα θέτω στο «Επανάσταση Ζεντζ». Δεν θα έλεγα όμως ότι αφορά ολόκληρη τη Δύση. Αν υπάρχουν κάποιες χώρες που πλησιάζουν τον αραβικό κόσμο, αυτές είναι του ευρωπαϊκού Νότου, που είναι συγχρόνως χώρες της Μεσογείου. Ό,τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στον αραβικό κόσμο, το βλέπουμε ως αντανάκλαση στην Ελλάδα. Αυτό ήταν κάτι που ήθελα να δείξω στην «Επανάσταση Ζεντζ». Κινηματογράφησα πολλές διαδηλώσεις στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, τον μόνο τρόπο αντίδρασης του κόσμου στην πολιτική της προηγούμενης κυβέρνησης. Απ' όσο ξέρω, οι Έλληνες δεν συνήθιζαν να κλείνουν πλατείες διαμαρτυρόμενοι. Το 2011 οι Αθηναίοι έκλεισαν το Σύνταγμα. Αυτό συνέβη εξ αντανακλάσεως, λόγω όσων έγιναν στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο και στις άλλες αραβικές χώρες. Όπως και στη Μαδρίτη, στην Πιάτσα ντελ Σολ. Υπάρχει ένας σύνδεσμος μεταξύ του Νότου και του αραβικού κόσμου.
Εξακολουθεί να έχει αντίκτυπο στις νεότερες γενιές το γαλλικό τραύμα της αποικιοκρατίας;
Είναι πολύ δύσκολο να κάνεις έναν απολογισμό, αλλά όλες οι κυβερνήσεις από την Ανεξαρτησία μέχρι σήμερα πατάνε επάνω σε αυτό. Συνεχώς αναφέρονται σε αυτό, αλλά δεν ξέρω αν έχει σημασία για τις σημερινές γενιές. Την ίδια ώρα όμως το πατριωτικό συναίσθημα της Αλγερίας είναι πάρα πολύ δυνατό, όπως και το αντιιμπεριαλιστικό κίνημα. Οι Αλγερινοί εθνικιστές δεν έχουν αρνητικά αισθήματα έναντι της Γαλλίας. Έχουν μια ρητορική αντιαποικιοκρατική αλλά όχι αντιγαλλική.
Δεν είναι αντιφατικό αυτό;
Όχι απαραίτητα, δεν είναι όλοι οι Γάλλοι αποικιοκράτες. Όπως δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί ναζί.
Ακούγεται ως μια καλή δικαιολογία για όσα κέρδισε, ενδεχομένως, η Αλγερία από τον γαλλικό πολιτισμό...
Η Γαλλία δεν μας έδωσε τίποτε απολύτως. Ό,τι πήραμε το «κλέψαμε» από μόνοι μας. Ό,τι κέρδισαν οι Αλγερινοί το κέρδισαν από την ήττα του αποικιοκρατισμού. Προσωπικά, κάνω τον διαχωρισμό μεταξύ Γάλλων και αποικιοκρατών, γιατί υπήρξαν πολλοί Γάλλοι που αντέδρασαν σε αυτή την πολιτική: οι κομμουνιστές, οι ουμανιστές, ακόμα και οι προοδευτικοί καθολικοί. Οι Αλγερινοί πολέμησαν τους αποικιοκράτες με κόστος ένα εκατομμύριο νεκρούς, αλλά αυτός ο πόλεμος ήταν αναγκαίος.
Μοιάζει να άφησε ανεξίτηλη την επιρροή της η γαλλικής κουλτούρα στους Αλγερινούς.
Να μην ξεχνάμε ότι η γαλλική αποικιοκρατία στην Αλγερία ήταν διαφορετική απ' ό,τι στην Τυνησία ή στο Μαρόκο. Στην Αλγερία έγινε εποικισμός ενός εκατομμυρίου Γάλλων πολιτών. Και ενώ στις άλλες χώρες διατηρήθηκε η δομή τους, την Αλγερία τη διέλυσαν τελείως. Ανάμεσα στα εννέα εκατομμύρια Αλγερινών υπήρχε μόλις ένας αρχιτέκτονας και δέκα γιατροί. Αυτό ήταν το δώρο της αποικιοκρατικής Γαλλίας στην Αλγερία.
Εκατοντάδες Αλγερινοί πνίγονται στα νερά της Μεσογείου τα τελευταία χρόνια. Γιατί εξακολουθούν να εγκαταλείπουν τη χώρα τους οι Αλγερινοί;
Η Αλγερία είναι μια πλούσια χώρα, πολύ πλουσιότερη από την Ελλάδα. Τα αποθέματα φυσικού αερίου είναι τεράστια, κάτι που αποτιμάται σε εκατομμύρια δολάρια. Αυτά τα χρήματα, όμως, δεν χρησιμοποιούνται προς όφελος του λαού. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ανεργίας και εύρεσης κατοικίας. Τα σπίτια κοστίζουν πάρα πολύ για ένα νέο ζευγάρι που θέλει να κάνει οικογένεια. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχουν χτιστεί περί το ένα εκατομμύριο κατοικίες, δεν αρκούν. Έχουμε το υψηλότερο ποσοστό γεννήσεων στον κόσμο. Οι ηλικίες κάτω των 30 χρόνων αποτελούν το 75% του πληθυσμού. Η Αλγερία ακολουθεί παρεμφερή ανάπτυξη με τις υπόλοιπες αραβικές χώρες. Παράλληλα, παρατηρείται μια πρόοδος του μορφωτικού επιπέδου και μάλιστα των γυναικών, που είναι έτοιμες να βγουν στην αγορά εργασίας. Συμβαίνει, δηλαδή, ό,τι και στην Ευρώπη παλιότερα. Επίσης, όπως δεν έχει γίνει διαχωρισμός κράτους-Εκκλησίας στην Ελλάδα, έτσι και στην Αλγερία δεν έχει διαχωριστεί το κράτος από τη θρησκεία.
Ως κινηματογραφιστής ανήκεις σε ένα νέο κύμα αλγερινού σινεμά;
Δουλεύω ανεξάρτητος, με φίλους και συγγενείς. Υπάρχει πράγματι μια νέα γενιά κινηματογραφιστών, αλλά είναι νωρίς να μιλήσουμε για «Νέο Κύμα».
Info:
Aφιέρωμα Τερίκ Τεγκιά
Ταινιοθήκη της Ελλάδος
«Επανάσταση Ζεντζ», Τρίτη 19 Μαΐου, 7 μ.μ.
«Προτιμώ τη Ρώμη από εσένα», Τετάρτη 20 Μαΐου, 7:30 μ.μ.
«Τα τείχη», Πέμπτη 21 Μαΐου, 8:30 μ.μ.
σχόλια