Το Σάββατο στο Πολύδροσο έχει λαϊκή. Και παρ' όλο που η επιχειρηματική Φραγκοκκλησιάς έχει κλειστά τα στόρια, επικρατεί σχεδόν κυκλοφοριακή συμφόρηση. Γι' αυτό και όταν έφτασα στη Μελετητική, το Γραφείο Μελετών του Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη, αισθάνθηκα ότι βρίσκομαι σε μια όαση. Το συγκρότημα με τα κεραμιδί τούβλα, τα ντεκ και τις λιμνούλες, τις αράχνες του Κορνήλιου Γραμμένου και τις ομπρέλες του Γιώργου Ζογγολόπουλου, μου θύμισε λονδρέζικο προάστιο με μια ισχυρή δόση ιαπωνικού ζεν.
Ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας του δημαρχείου της Κηφισιάς, του Ηλιακού Χωριού στην Πεύκη, του υπουργείου Μεταφορών, του οικισμού για τους σεισμοπαθείς της Καλαμάτας και πολλών άλλων αναγνωρίσιμων κτιρίων και κατοικιών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, επανήλθε πρόσφατα στην επικαιρότητα λόγω των εγκαινίων του ναού της Αγίας Τριάδας στη Φάτιμα της Πορτογαλίας. Ο ναός, που υπογράφει μαζί με τους συνεργάτες του Σταύρο Γυφτόπουλο και Σοφία Παρασκευοπούλου και την Πορτογαλίδα αρχιτεκτόνισσα Πάουλα Σάντος, είναι αποτέλεσμα διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που διεξήχθη το 1997. Το κτίριο έχει εμβαδόν 33.000 τ.μ. και σχήμα κυκλικό με διάμετρο 125 μ. Η κατασκευή του ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2004 και η διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου τον Ιούλιο του 2006.
Πριν από δυο μέρες, σε διάλεξή του στο Megaron Plus με θέμα «Από τη θεωρία στην πράξη, από την πράξη στη θεωρία. Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος», ο Αλέξανδρος Τομπάζης μοιράστηκε με το κοινό την πολύχρονη εμπειρία του και την άποψή του για την αρχιτεκτονική. «Πιστεύω ότι και η θεωρία έχει σημασία αλλά το να είσαι ένας αρχιτέκτονας που χτίζει δεν αρκεί. Πρέπει να συνδυάζεται με την πράξη. Αντίστοιχα, δεν μπορείς να χτίζεις χωρίς θεωρητικό υπόβαθρο. Με αυτή την έννοια είναι, όπως λέω, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Στο πρώτο μέρος της διάλεξης, της θεωρίας, αναφέρθηκα στις συμβουλές προς έναν νέο αρχιτέκτονα όπως τις έχω καταγράψει στο βιβλίο μου "Γράμμα σε έναν νέο αρχιτέκτονα" που κυκλοφόρησε πέρσι».
Στο δεύτερο κυριάρχησε το παράδειγμα της Φάτιμα - απ' όπου ξεκινήσαμε κι εμείς την κουβέντα μας:
Πρόκειται για έναν αφαιρετικό και ταυτόχρονα επιβλητικό ναό που θα στεγάζει 9.000 καθήμενους πιστούς. Είναι ένας ναός διαφορετικός από τον υπάρχοντα, τόσο σε αίσθηση όσο και σε αντίληψη. Ποιο ήταν το σκεπτικό σας;
Η Φάτιμα είναι ένας σημαντικός χώρος, δεν εννοώ από θρησκευτική αλλά από αρχιτεκτονική άποψη. Είναι ένας χώρος όπου υπάρχει μια βασιλική από τη δεκαετία του '20, μια κολονάδα σε μορφή κυκλική και όλος ο χώρος είναι ανοιχτός και γέρνει - υπάρχει μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα τομή. Κι έτσι μπορούν και γίνονται υπαίθριες λειτουργίες, υπάρχει ένα ανοιχτό ιερό πίσω από την παλιά εκκλησία - στις μεγάλες γιορτές, μάλιστα, οι επισκέπτες ξεπερνούν τους 300 χιλιάδες. Γι' αυτό το λόγο υπήρχε ανάγκη να γίνει άλλη μια εκκλησία. Η εκκλησία κλείνει κατά κάποιον τρόπο την τέταρτη πλευρά αυτού του χώρου.
Πιστεύω ότι τα κτίρια είναι δοχεία στα οποία γίνεται κάτι. Στην περίπτωση των ναών, όπως και των μουσείων, έχει μεγάλη σημασία να παίζουν το ρόλο του «δοχείου» χωρίς κυρίαρχος σκοπός τους να είναι η αυτοπροβολή. Ο χώρος έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι ήρεμος και απλός, κάτι που διευκολύνει την αυτοσυγκέντρωση. Το κτίριο δεν μιμείται σε τίποτα τη βασιλική, είναι στη μέση του χώρου και το κυκλικό του σχήμα επιτρέπει τη ροή του κόσμου γύρω του.
Υπήρξαν αντιδράσεις;
Στην περίπτωση της Φάτιμα, που έχει χιλιάδες προσκυνητές και όχι μόνο Πορτογάλους, νομίζω ότι το κοινό αίσθημα δεν ζητούσε ένα κτίριο που να αγνοεί πλήρως τα παλιά. Γενικά υπάρχει θετική αποδοχή - απ' ό,τι ακούω δηλαδή. Αρνητικά σχόλια είχαμε για κάποια έργα τέχνης, όπως τον Εσταυρωμένο 32 μέτρων που βρίσκεται έξω από το ναό - απαραίτητο στοιχείο που δίνει έναν άξονα ισορροπίας στο κτίσμα. Είναι ένας τεράστιος τετράγωνος σωλήνας που στο σχήμα θυμίζει τον Εσταυρωμένο, έναν αφαιρετικό Εσταυρωμένο όμως, χυτό, σαν να έχει ένα πόδι. Μεγαλύτερη αντίδραση όμως εξέφρασαν για έναν άλλο Εσταυρωμένο μεγάλων διαστάσεων που αιωρείται πάνω από την Αγία Τράπεζα, και όπου ο Χριστός αναπαρίσταται σαν ένας κοινός άνθρωπος από τη Μέση Ανατολή - χωρίς τίποτα το άυλο ή το γλυκερό. Ήμουν εκεί με τον ρέκτορα της Φάτιμα όταν δύο πιστές διαμαρτυρήθηκαν ότι δεν μπορούσαν να προσευχηθούν σ' αυτή την «ξένη» μορφή, ότι δεν τους προκαλούσε καμία κατάνυξη. Είναι δύσκολο να το αποδεχτεί ο κόσμος. Είχα λάβει μέρος σε έναν διαγωνισμό που έκανε ο Αναστάσιος στην Αλβανία και ενώ η πρώτη περίοδος πήγε πάρα πολύ καλά, στο τέλος δείλιασε από το φόβο του κόσμου... Είναι λεπτά θέματα αυτά.
Ανάλογη πρόταση είχατε ποτέ από την Εκκλησία της Ελλάδας;
Όχι, δεν είχα την ευκαιρία. Δεν νομίζω ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει εύκολα στην Ελλάδα. Πρέπει να πω ότι η συνεργασία με την Εκκλησία στη Φάτιμα -η Φάτιμα είναι αρκετά αυτόνομη- ήταν πολύ καλή.
Έχετε φτιάξει ένα τζαμί στο Ντουμπάι, το πανεπιστήμιο της Κύπρου, ιδιωτικές κατοικίες στο Άμστερνταμ, συγκρότημα γραφείων στη Ρουμανία, και τώρα τη Φάτιμα. Είναι πρόκληση για σας να δουλεύετε στο εξωτερικό; Τι λαμβάνετε υπόψη σας κατ' αρχήν;
Δεν διαφέρει από το να δουλεύω στη δική μου χώρα. Σίγουρα πάντως με ενδιαφέρει. Και με ενδιαφέρει γιατί όταν γνωρίζεις καινούργιους τόπους μπορείς να συγκρίνεις. Όσο μπορείς να έρθεις σε επαφή με άλλους πολιτισμούς τόσο το καλύτερο για τη δουλειά σου. Αυτά τα οποία μπαίνουν μέσα στην αρχιτεκτονική μπορεί να είναι διαφορετικά -ανάλογα με τον εκάστοτε πολιτισμό- αλλά το σκεπτικό είναι πάντα το ίδιο.
Πάμε στην Αθήνα τώρα. Τι προοπτικές, ακόμα και ελπίδες, έχει η πόλη για ποιοτική και αισθητική αναβάθμιση;
Πιστεύω ότι η Αθήνα έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυχάσουμε. Η Αθήνα έχει μια πολύ σημαντική ιστορία, πολύ καλό κλίμα σε σχέση με άλλα μητροπολιτικά κέντρα -μια και δεν αντιμετωπίζει «ακραία» όπως τα λένε καιρικά φαινόμενα-, έχει έναν πληθυσμό που άλλαξε πολύ τα τελευταία χρόνια, καθώς και ένα βιοτικό επίπεδο πολύ καλύτερο από τις πόλεις του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Με τη μόνη διαφορά ότι το ζητούμενο δεν είναι να τη συγκρίνουμε με αυτές...
Σωστά, αλλά η Αθήνα έχει καλυτερεύσει σε πολλούς τομείς, εκτός από τις συγκοινωνίες, έχει βελτιωθεί ακόμα και στο πράσινο, ενώ υπάρχει μεγαλύτερη κρατική μέριμνα. Πιστεύω πάντως ότι το πιο καίριο και εκείνο που κάνει την εξέλιξη πιο επίπονη και όχι ραγδαία είναι το θέμα της παιδείας του ίδιου του πολίτη. Ακόμα και αν ο εκάστοτε δήμαρχος κάνει 1-2 πάρκα ή αν εμείς οι αρχιτέκτονες κατασκευάσουμε κάποια καλύτερα κτίρια -πράγματα που έχουν πολύ μεγάλη σημασία, δεν τα υποτιμώ- στο τέλος αυτό που θα κάνει τη διαφορά θα είναι ο σεβασμός του πολίτη για το δημόσιο χώρο. Γυρίστε γύρω σας και σε οποιοδήποτε μέρος της Αθήνας, από τα πιο υποβαθμισμένα μέχρι τα πιο πλούσια, υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα που αποδεικνύουν πόσο δεν νοιαζόμαστε για τον δημόσιο χώρο.
Είναι σαν φαύλος κύκλος όμως - κυριαρχεί η αντίληψη «αφού δεν κάνει κάτι η πολιτεία γιατί να νοιαστώ εγώ;».
Δεν λέω ότι οι δημοτικοί σύμβουλοι ή οι άλλοι ιθύνοντες είναι άμοιροι ευθυνών, αλλά επιμένω ότι είναι θέμα παιδείας.
Είστε από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σήμερα;
Πριν από 30 χρόνια αυτές οι έννοιες ενδιέφεραν μόνο τους χίπιδες. Σήμερα υπάρχει επιτακτική ανάγκη να εφαρμοστεί αυτή η αρχιτεκτονική. Δεν υπάρχει άλλη λύση.
Γιατί τότε δεν είναι τόσο διαδεδομένη, τη στιγμή μάλιστα που στην Ελλάδα επικρατούν ιδανικές συνθήκες για την εφαρμογή της;
Απλώς γιατί είναι πάρα πολύ εύκολο το άλλο. Λέω ότι εκεί που υπάρχουν περιορισμένα μέσα υπάρχει απεριόριστο μυαλό κι εκεί που υπάρχουν απεριόριστα μέσα υπάρχει περιορισμένο μυαλό! Έναν διακόπτη να γυρίσεις και κάνεις τη νύχτα μέρα, βάζεις το περίφημο κλιματιστικό μπρος εκεί που δεν το χρειάζεσαι. Αν σκίαζες ένα παράθυρο το οποίο το βολοδέρνει ο ήλιος, πιθανόν να μη χρειαζόσουν τον κλιματισμό, αν έβαζες έναν ανεμιστήρα θα είχες εξίσου καλά αποτελέσματα. Δεν λέω ότι ο κλιματισμός πρέπει να εξοστρακιστεί, αλλά να χρησιμοποιείται μόνο εκείνες τις λίγες ημέρες που είναι πραγματικά απαραίτητος και όχι αλόγιστα. Το τεχνητό φως πχ. την ημέρα πρέπει να είναι συμπλήρωμα του φυσικού. Είναι θέμα γνώσης, πρόθεσης και φυσικά, για μια ακόμα φορά, παιδείας. Ούτως ή άλλως η Ελλάδα, ως μέλος της Ε.Ε. υποχρεούται να ακολουθεί κάποιες προδιαγραφές σχετικά με την παραγωγή ενέργειας... Το θέμα είναι πόσο αυτές εφαρμόζονται.
Αναφέρεστε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;
Ακριβώς, αλλά είναι επίσης και το ζήτημα της ενεργειακής ταυτότητας των κτιρίων. Υπάρχει νομοθεσία πλέον για το πώς πρέπει να είναι ένα δημόσιο κτίριο, δεν μπορεί ο καθένας να κάνει αυτό που του αρέσει.
Σκεφτόμουν ότι η τεράστια καταστροφή του καλοκαιριού θα μπορούσε να αποτελέσει «ευκαιρία» για σωστή, φιλική για το περιβάλλον, δόμηση.
Συμμετέχω σε μια επιτροπή σε συνεργασία με τον πρόεδρο του Ταμείου Αρωγής Πυροπλήκτων Πέτρο Μολυβιάτη. Έχουμε ήδη ανακοινώσει έναν διαγωνισμό για να φτιαχτούν πρότυπες κατοικίες, που θα σέβονται το περιβάλλον, και οι οποίες θα διατεθούν δωρεάν στους πυρόπληκτους. Ελπίζω να λάβουν μέρος πολλοί συνάδελφοι.
σχόλια